WYKŁAD – 19.

„ ODPOWIEDZIALNOŚĆ SKARBU PAŃSTWA ORAZ

INNE

RODZAJE OPDOWIEDZIALNOŚCI

CYWILNEJ ”.

Odpowiedzialność państwa za szkody wyrządzone przez

funkcjonariuszy państwowych stanowi specjalne zagadnienie,

nie mieszczące się w ramach normalnych reguł

odpowiedzialności cywilnej.

Niewystarczające okazują się tu przepisy o odpowiedzialności za

podwładnego.

Specyfika tego zagadnienia wiąże się z faktem, że państwo z

jednej strony uczestniczy w procesach gospodarczych, z drugiej

zaś jest organizacją wyposażoną we władzę, której wykonywanie

może prowadzić do wyrządzenia szkody.

Według przepisów kodeksu cywilnego (art. 417-421) państwo

odpowiada za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy

państwowych, ogólnie rzecz biorąc na takich samych zasadach

jak inne podmioty prawa, a przede wszystkim osoby prawne,

według reguł przewidzianych dla danego rodzaju

odpowiedzialności.

Przesłanką odpowiedzialności jest zazwyczaj wina

funkcjonariusza, chyba że przepisy przewidują w danym

przypadku odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Jest to

odpowiedzialność za własne czyny, jeżeli funkcjonariusz

jest organem państwa, lub odpowiedzialność za cudze

czyny, zwłaszcza za czyny podwładnego, jeżeli

funkcjonariusz nie jest organem państwa.

Funkcjonariuszami państwowymi, za których państwo

ponosi odpowiedzialność, są pracownicy organów władzy,

administracji lub gospodarki państwowej, a także osoby

działające na zlecenie tych organów, osoby powołane do

pełnienia swych funkcji w drodze wyboru, sędziowie,

prokuratorzy oraz żołnierze sit zbrojnych.

Szerokie rozumienie pojęcia funkcjonariusza jest wyrazem chęci

zapewnienia możliwie pełnej ochrony interesów osób

poszkodowanych przez działalność państwa w różnych jej postaciach.

Gdy szkodę wyrządził funkcjonariusz państwowej osoby prawnej (na

przykład wyższej uczelni, przedsiębiorstwa), odpowiedzialność

zamiast Skarbu Państwa ponosi ta osoba prawna.

Skarb Państwa odpowiada za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza w

zasadzie tylko wtedy, gdy powstała ona przy wykonywaniu czynności

służbowych (np. rewizji), zarówno powierzonych wyraźnie, jak i

związanych z pełnioną funkcją lub zajmowanym stanowiskiem.

Także samowola funkcjonariusza oraz popełnienie przez niego na

służbie przestępstwa nie wykluczają odpowiedzialności Skarbu

Państwa za wyrządzona, na lej drodze szkodę.

Co więcej, państwo może być obowiązane do naprawienia szkody

wyrządzonej przez funkcjonariusza poza służbą, jeżeli jego organy

przez zaniedbanie nadzoru umożliwiły wyrządzenie szkody.

W dwóch przypadkach odpowiedzialność Skarbu Państwa

odbiega w istotny sposób od powszechnych reguł

odpowiedzialności cywilnej. Z poważnym ograniczeniem

odpowiedzialności mamy do czynienia, gdy szkoda została

wyrządzona wskutek wydania orzeczenia lub zarządzenia

(wyroku sądu, postanowienia komornika itd.).

W takim przypadku Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność

tylko wtedy, gdy przy wydaniu orzeczenia popełniono

przestępstwo lub wykroczenie dyscyplinarne, a wina

sprawcy szkody została stwierdzona wyrokiem sądu w

sprawie karnej lub orzeczeniem dyscyplinarnym, albo

uznana przez organ przełożony.

Wchodzą tu w grę przede wszystkim karalne nadużycia

osób zasiadających w organach wymiaru sprawiedliwości i

administracji państwowej.

Mimo braku stwierdzenia winy funkcjonariusza państwowego, Skarb

Państwa

ponosi odpowiedzialność za szkodę, gdy postępowanie karne lub

dyscyplinarne nie może

być wszczęte wskutek istnienia okoliczności wyłączającej ściganie (śmierć

sprawcy, przedawnienie, amnestia itd.).

Z rozszerzeniem odpowiedzialności Skarbu Państwa w porównaniu z

powszechnymi zasadami odpowiedzialności cywilnej mamy do

czynienia w przypadku osób, które wskutek działania funkcjonariusza

państwowego doznały szkody na osobie w postaci uszkodzenia ciała

lub rozstroju zdrowia oraz osób, które utraciły żywiciela.

Jeśli Skarb Państwa nie ponosi wobec tych osób odpowiedzialności na

normalnych zasadach, mogą one mimo to żądać naprawienia szkody

w całości lub części, o ile wymagają tego zasady współżycia

społecznego, przede wszystkim ze względu na niezdolność

poszkodowanego do pracy albo ze względu na jego ciężkie położenie

materialne.

Przykładem takiej sytuacji może być odpowiedzialność Skarbu Państwa

wobec przechodnia, który został przypadkowo zraniony przez

funkcjonariuszy policji prowadzących pościg za przestępcą i

używających broni zgodnie z przepisami.



W szczególny sposób uregulowana jest

odpowiedzialność państwa za niewinne skazanie oraz

oczywiście niesłuszne tymczasowe aresztowanie lub

zatrzymanie.



Państwo odpowiada w tych przypadkach za skutek,

to znaczy bez względu na to, czy funkcjonariuszom

państwowym (sędziemu, prokuratorowi) można

przypisać jakąś winę,



Jest to więc odpowiedzialność bardzo rygorystyczna.

Przepisy te przewidują też specjalny tryb dochodzenia

roszczeń z tytułu skazania niewinnego i oczywiście

bezpodstawnego tymczasowego aresztowania.



Posiadacze mechanicznych środków komunikacji, takich

jak samochody, motocykle, ciągniki, motorówki itp.,

odpowiadają na zasadzie ryzyka za wszelkie szkody

wyrządzone wskutek ruchu ich pojazdów (nie dotyczy

to więc pojazdów poruszanych przez zwierzęta lub sił

mięśni ludzkich – pojazdów konnych, rowerów).



Ponoszą oni odpowiedzialność bez względu na winę, a

więc również wtedy, gdy szkoda nie została zawiniona

ani przez nich samych, ani przez osoby, którymi się

posługiwali i za które odpowiadają zgodnie z przepisami

prawa zobowiązaniowego (np. kierowców).



Odpowiedzialność ponosi samoistny posiadacz

pojazdu, którym jest z reguły właściciel.



Jeśli samochód lub inny pojazd zostanie przekazany w

posiadanie zależne (np. wynajęty lub użyczony),

odpowiedzialność przechodzi na posiadacza zależnego.



Kierowca zatrudniony w przedsiębiorstwie, który

samowolnie zabiera pojazd należący



do przedsiębiorstwa lub wykonuje nim w czasie pracy jazdy

na własny rachunek,



nie jest posiadaczem pojazdu, lecz dzierżycielem i dlatego za

wszelkie szkody wyrządzone podczas takich jazd odpowiada

przedsiębiorstwo.



Posiadacz pojazdu, który naprawił wyrządzoną szkodę, ma

roszczenie zwrotne (regresowe) wobec kierowcy na zasadzie

winy. Kierowca odpowiada wobec niego tylko wówczas, gdy

szkoda powstała wskutek jego własnego zawinionego

działania.



Posiadacz pojazdu dochodzący zwrotu odszkodowania od

kierowcy musi mu udowodnić winę, związek przyczynowy i

szkodę, zgodnie z zasadami odpowiedzialności deliktowej.



Posiadacz samochodu lub innego podobnego środka

komunikacji odpowiada wobec każdego poszkodowanego,

a więc zarówno wobec osób trzecich, jak i wobec

przewożonych pasażerów.



Jednakże wobec pasażerów przewożonych grzecznościowo

(bezpłatnie) posiadacz odpowiada tylko na zasadzie winy.



Bezpłatny przewóz pracowników do pracy i z powrotem

środkami transportowymi przedsiębiorstwa nie jest

przewozem grzecznościowym.



W wypadku zderzenia się mechanicznych środków
komunikacji ich posiadacze odpowiadają wobec
siebie również na zasadzie winy, czyli ponoszą
odpowiedzialność za szkody wyrządzone sobie
nawzajem w stosunku odpowiadającym stopniowi
zawinienia.



Ich odpowiedzialność wobec innych osób, na
przykład wobec przechodniów, oparta, jak o tym
była mowa, na zasadzie ryzyka, jest solidarna.

Odrębnie uregulowanymi przypadkami odpowiedzialności

deliktowej są:

odpowiedzialność za zwierzęta,
odpowiedzialność za szkody wyrządzone wyrzuceniem rzeczy lub

wylaniem płynu z pomieszczenia,

odpowiedzialność za szkody wyrządzone zawaleniem się budowli.

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez zwierzę (bydło,

psa, drób) ponosi ten, kto zwierzę chowa albo się nim posługuje,

niezależnie od tego czy zwierzę znajdowało się pod jego

nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło.

Osobą tą jest oczywiście najczęściej właściciel, ale własność

nie stanowi koniecznego warunku odpowiedzialności. Może się

on uwolnić od odpowiedzialności tylko przez wykazanie, że ani

sam, ani żadna osoba, za którą odpowiada, nie ponoszą winy.

Nawet w takim przypadku sąd jednak może przysądzić

odszkodowanie, jeśli wymagają tego zasady współżycia
społecznego, a zwłaszcza wskazuje na taką potrzebę
porównanie stanu majątkowego poszkodowanego i osoby
chowającej zwierzę.
Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta
żyjące w stanie wolnym regulują przepisy szczególne.
Zwierzęta takie nie należą do kategorii rzeczy niczyich, lecz
są własnością państwa, które też ponosi za nie
odpowiedzialność.

Zasady tej odpowiedzialności są odmienne.

Za szkodę wyrządzoną wyrzuceniem, wylaniem lub

spadnięciem jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia

odpowiada ten, kto pomieszczenie zajmuje.

Właściciel domu lub najemca odpowiada więc nie tylko

wtedy, gdy sam wyrzucił jakiś przedmiot, ale również

gdy zrobił to jego domownik, gość itp.

Z odpowiedzialnością tą spotykamy się w razie

wyrządzenia szkody przez spadającą z okna doniczkę

lub inną rzecz nie będącą częścią budynku.
Zajmujący pomieszczenie może się uwolnić od

ponoszenia odpowiedzialności tylko przez wykazanie, że

szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej, albo z wyłącznej

winy osoby trzeciej, za którą nie ponosi

odpowiedzialności i której działaniu nie mógł zapobiec.

Za szkodę wyrządzoną przez zawalenie się budowli lub oderwanie jej

części odpowiada samoistny posiadacz budowli, najczęściej właściciel.

Poza całkowitym zawaleniem się budynku w grę wchodzi tu

najczęściej

oderwanie fragmentów murów, dachówek, wypadnięcie szyb okiennych,

które spadając mogą wyrządzić komuś szkodę.

Uwolnienie się od odpowiedzialności jest możliwe po wykazaniu, że

budowla była należycie konserwowana i że nie była dotknięta wadą.