WYKŁAD – 18.

„ ODPOWIEDZIALNOŚĆ Z TYTUŁU CZYNÓW

NIEDOZWOLONYCH ”.

Następne tematy niniejszego rozdziału omawiają różne przypadki

odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych, inaczej zwanej
odpowiedzialnością deliktową.
Jak to już wyjaśniono poprzednio, odpowiedzialność deliktową jest następstwem
wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym, zabronionym przez prawo.
Odpowiedzialność deliktową charakteryzuje to, że przed powstaniem szkody
poszkodowanego nie łączył z osobą odpowiedzialną za szkodę żaden stosunek
prawny, bądź też stosunek taki wprawdzie istniał, lecz szkoda nie pozostaje z

nim

w żadnym związku. Dopiero wyrządzenie szkody czynem niedozwolonym
powoduje powstanie między stronami stosunku zobowiązaniowego.
Podstawowym celem zobowiązań powstających na tle czynów niedozwolonych

jest

naprawienie szkody wyrządzonej poszkodowanemu. Poza tym zobowiązania z
czynów niedozwolonych spełniają funkcję prewencyjną i wychowawczą.

Podstawową odmianą odpowiedzialności deliktowej jest

odpowiedzialność za własne czyny. Kluczowy w tym zakresie przepis art.
415 k.c. stanowi, że kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę,
zobowiązany jest do jej naprawienia.
Odpowiedzialność za własne czyny jest oparta na zasadzie winy.
Obciąża więc osobę odpowiedzialną według przepisów za dany czyn tylko
wówczas, gdy szkoda została przez tę osobę spowodowana w sposób zawiniony.
Wina polega na wadliwym stosunku psychicznym osoby do podjętego przez nią
działania. Sprawca nie powstrzymuje się bowiem od działania, mimo iż wie lub
powinien wiedzieć, że z tego mogą wyniknąć szkodliwe skutki.
Wina występuje w postaci winy umyślnej (działanie rozmyślne), gdy sprawca

chce

doprowadzić do owych szkodliwych skutków lub przynajmniej na nie się godzi.

Z winą nieumyślną mamy do czynienia w formie niedbalstwa

świadomego, gdy sprawca przewiduje, że jego działanie może

pociągnąć za sobą szkodliwe i zabronione przez prawo skutki, ale z

zaniedbaniem wskazanej ostrożności spodziewa się ich uniknąć,

lub niedbalstwa nieświadomego, gdy sprawca nie przewiduje

szkodliwych skutków swego działania wskutek braku uwagi i

wymaganej staranności.

Czynu niedozwolonego może się dopuścić jedna osoba lub kilka

osób.

Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną

czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna.

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym

ponosi nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz również

każdy, kto inną osobę nakłaniał do wyrządzenia szkody

(podżegacz) lub udzielał sprawcy pomocy (pomocnik).

Odpowiedzialność obciąża także osobę, która świadomie

skorzystała z wyrządzonej drugiemu szkody.

Mimo wyrządzenia szkody sprawca nie ponosi odpowiedzialności
deliktowej, gdy z uwagi na jego niepoczytalność lub okoliczności
wyłączające bezprawność czynu nie można mu przypisać winy.
Nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę małoletni, który nie
ukończył lat trzynastu.
Wyłączona jest odpowiedzialność osób niepoczytalnych, czyli takich,
które w chwili dokonania czynu niedozwolonego nie miały należytego
rozeznania z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub
innego, choćby przejściowego zakłócenia czynności psychicznych
(działanie leków, wysoka gorączka).
Wyłączenie odpowiedzialności nie zachodzi, gdy zakłócenie świadomości
jest następstwem użycia alkoholu lub podobnych środków.

W pewnych przypadkach także kalectwo fizyczne (np. ślepota) może
spowodować traktowanie osoby jako w danych warunkach niepoczytalnej,
gdy na przykład z powodu ułomności nie mogła zachować koniecznej
ostrożności.
Nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę osoba, która dopuściła

się

czynu niedozwolonego działając w obronie koniecznej, w stanie wyższej
konieczności, albo stosując dozwoloną przez prawo samopomoc.
Ciężar udowodnienia okoliczności, od których zależy odpowiedzialność,

spoczywa

na osobie dochodzącej naprawienia szkody. Musi ona udowodnić szkodę i jej
wysokość, związek przyczynowy między szkodą a zdarzeniem, które ją

wywołało

oraz winę sprawcy szkody.
Tak jak za własne czyny odpowiadają osoby prawne za szkody wyrządzone
działaniem swoich organów.

Odpowiedzialność za cudze czyny obejmuje zróżnicowane pod
względem faktycznym i prawnym sytuacje, a w szczególności:
odpowiedzialność za czyny osób niepoczytalnych,
odpowiedzialność za czyny osób, którym powierzono dokonanie
czynności,
odpowiedzialność za czyny podwładnych.
Odpowiedzialność za czyny osób niepoczytalnych obciąża
tych, na których ciąży obowiązek sprawowania nad nimi

nadzoru.

Jest to odpowiedzialność za cudze czyny, która tym się różni od
odpowiedzialności za czyny własne, że bezpośrednim sprawcą
szkody jest kto inny niż osoba, która za szkodę ponosi
odpowiedzialność.

Obowiązek sprawowania nadzoru nad osobą niepoczytalną

może

wynikać z ustawy lub zawartej umowy, a jego celem jest między
innymi zapobieżenie szkodom, jakich osoby trzecie mogą doznać
wskutek czynów niepoczytalnego.
Ustawowy obowiązek sprawowania nadzoru obciąża rodziców,
albo wyznaczonego przez sąd opiekuna lub kuratora.
Natomiast obowiązek umowny spoczywa na przykład na szkole,
szpitalu dla nerwowo chorych, opiekunce dzieci. Na równi z
osobami zobowiązanymi do nadzoru traktuje się
osoby, które nie będąc do tego prawnie zobowiązane sprawują
stałą pieczę nad osobami niepoczytalnymi.

Odpowiedzialność osób zobowiązanych do nadzoru opiera się na zasadzie
domniemanej winy. Przepisy każą domniemywać, że wyrządzenie szkody przez
niepoczytalnego jest następstwem zaniedbań w nadzorze.
Wobec tego dochodzący naprawienia szkody nie musi udowadniać winy,

natomiast

osoba sprawująca nadzór chcąc uwolnić się od odpowiedzialności musi wykazać,
że nadzór wykonywała prawidłowo lub że szkoda powstałaby także przy

starannym

wykonywaniu nadzoru.
Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez osobę, której powierzono
dokonanie czynności ponosi ten, kto czynność powierzył. Chodzi tu o szkody
wyrządzone osobom trzecim przy dokonywaniu zleconej czynności.
Również ten rodzaj odpowiedzialności opiera się na zasadzie domniemanej winy.
Przepisy każą domniemywać, że wina tkwi w wyborze niewłaściwej osoby.
Jeśli bezpośredni sprawca szkody, za którego zleceniodawca ponosi
odpowiedzialność, zawinił szkodę, odpowiedzialność ciąży na obu tych osobach i
jest solidarna.

Osoba, która zgodnie z przedstawionymi zasadami naprawiła szkodę wyrządzoną
przez kogo innego, ma roszczenie regresowe wobec bezpośredniego sprawcy.

Podwładnym jest osoba, która przy wykonywaniu czynności na polecenie drugiej
osoby i na jej rachunek podlega kierownictwu tej osoby i jest obowiązana stosować
się do jej wskazówek. Taki stosunek zachodzi przede wszystkim między
pracodawcą i pracownikiem.
Powierzający wykonanie czynności swemu podwładnemu odpowiada za szkodę
wyrządzoną osobie trzeciej przy wykonywaniu czynności, jeśli podwładny szkodę
zawinił.
Odpowiedzialność ta, w odróżnieniu od poprzednich, oparta jest na zasadzie
ryzyka, pracodawca nie może się więc uwolnić od odpowiedzialności przez
wykazanie, że nie ponosi winy w nadzorze nad pracownikiem, albo w wyborze
podwładnego.
Obok pracodawcy odpowiada za szkodę również podwładny na zasadzie winy.