WYKŁAD – 17. 

„ ODPOWIEDZIALNOŚĆ  CYWILNA,  SZKODA  

                                                    I  JEJ  NAPRAWIENIE 

”.

    Przez odpowiedzialność prawną należy rozumieć obowiązek ponoszenia 
przewidzianych przez prawo niekorzystnych skutków zachowania własnego lub 
innych osób. 
    W zależności od tego, jaka gałąź prawa przewiduje owe  konsekwencje, 
odróżniamy odpowiedzialność karną, odpowiedzialność  dyscyplinarną, 
odpowiedzialność cywilną i inne.
    Odpowiedzialność karna przybiera postać kary pozbawienia wolności, kary
grzywny, pozbawienia praw publicznych. 
    Odpowiedzialność dyscyplinarna ma formę nagany, potrącenia z zarobku,
 wydalenia ze służby itp.
 

 

 

ODPOWIEDZIALNOŚĆ  CYWILNA    CD… 

      Natomiast odpowiedzialność cywilna charakteryzuje się tym, że ma postać 
wyłącznie majątkową i owe konsekwencje mogą dotknąć tylko mienia osoby 
odpowiedzialnej.
    Odpowiedzialność cywilna charakteryzuje się także tym, że zachodzi w 
zasadzie tylko wówczas, gdy powstała szkoda  i  przybiera postać obowiązku 
naprawienia tej  szkody.

W zależności od źródła odpowiedzialności cywilnej występować może:
    Odpowiedzialność umowna (kontraktowa), która jest konsekwencją 
niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Odpowiedzialność 

kontraktowa 

powstaje wówczas, gdy przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy 
kontrahent poniósł szkodę.
    Odpowiedzialność pozaumowna (deliktowa) powstająca we wszystkich innych 
przypadkach wyrządzenia szkody, gdy strony nie były  związane stosunkiem  
prawnym do momentu powstania tej  szkody .

 

 

ODPOWIEDZIALNOŚĆ  CYWILNA    CD… 

    Odpowiedzialność cywilna Jest z reguły odpowiedzialnością osobistą, co 
oznacza, że wierzyciel może dochodzić swej należności na całym istniejącym i 
przyszłym majątku dłużnika. 
Odpowiedzialności osobistej przeciwstawia się  odpowiedzialność rzeczową, 

która 

występuje jako wyjątek od ogólnej reguły. 
        Odpowiedzialność rzeczowa polega na tym, że wierzyciel może dochodzić 
swojej należności na określonej rzeczy - bez względu' na to czyją ona jest 
własnością. 
    
    Odpowiedzialność cywilna jest z reguły nieograniczona i ciąży na całym 

majątku 

osoby odpowiedzialnej bez ograniczenia, do pełnej kwoty zasądzonego 
odszkodowania. 

 

 

ODPOWIEDZIALNOŚĆ  CYWILNA    CD… 

 Odpowiedzialność cywilna może być oparta na jednej z następujących zasad:
a) zasadzie winy,
b) zasadzie ryzyka,
c) zasadzie słuszności,
d) zasadach współżycia społecznego.
Podstawowe znaczenie ma odpowiedzialność na zasadzie winy, nieco mniejsze 

odpowiedzialność na zasadzie ryzyka.

W ramach zwyczajnej odpowiedzialności cywilnej siła wyższa wyłącza winę, a 

więc także  prowadzi w rezultacie do wyłączenia odpowiedzialności.

Prawne znaczenie pojęcia siły wyższej poważnie odbiega od tego, co się rozumie 
przez siłę wyższą w języku potocznym. Należy przede wszystkim zwrócić uwagę, 
że nie można  siły wyższej utożsamiać ze zdarzeniem niezależnym od człowieka.

 

 

ODPOWIEDZIALNOŚĆ  CYWILNA    CD… 

 

Według przeważającego w polskiej nauce prawa cywilnego 

poglądu:
Siłą wyższą jest każde zdarzenie zewnętrzne, występujące z takim 
natężeniem, że jego szkodliwym skutkom nie da się zapobiec 
zwyczajnie używanymi środkami. Wielu zdarzeń niezależnych od 
woli ludzkiej nie zaliczamy do przypadków siły wyższej. 
Nie jest siłą wyższą spóźnienie się pociągu, ulewa, zepsucie się 
samochodu, awaria maszyny, zablokowanie szosy wskutek 
zderzenia pojazdów.
Za siłę wyższą uznaje się przede wszystkim gwałtowne działanie siły 
przyrody o charakterze katastrofy, a także zdarzenie nadzwyczajne w 
postaci zaburzeń życia zbiorowego, jak wojna, zamieszki 
wewnętrzne itp.

 

 

ODPOWIEDZIALNOŚĆ  CYWILNA    CD… 

    

Według ukształtowanego w orzecznictwie Sądu Najwyższego 

poglądu, 

siła wyższa charakteryzuje się trzema następującymi cechami:
Zdarzenia nie można było przewidzieć, analizując sytuację i 

uwzględniając wszystkie okoliczności sprawy,

 Zdarzeniu nie można było zapobiec znanymi sposobami i 

urządzeniami, obiektywnie dostępnymi i normalnie 

stosowanymi,

Zdarzenie musi pochodzić z zewnątrz,
Za działanie siły wyższej można uznać tylko wypadek 

odpowiadający wymienionym trzem kryteriom jednocześnie. 

Rozwój techniki i rosnące wraz z nim możliwości człowieka w 

dziedzinie opanowania sił przyrody znacznie ograniczają 

ilość występujących przypadków siły wyższej. 

 

 

SZKODA  I  JEJ  NAPRAWIENIE    CD…

 

    

Przez szkodę należy rozumieć uszczerbek w obecnym i 

przyszłym majątku, jakiego poszkodowany doznaje wbrew 

swojej woli. 

Szkodę stanowi więc różnica między dwoma stanami 

majątkowymi; 

tym  po wyrządzeniu szkody  i tym, który by istniał, gdyby szkody 

nie wyrządzono.

Kodeks cywilny nie zawiera definicji szkody, posługuje się tym 

pojęciem w znaczeniu potocznym. W nauce rozróżnia się 

niekiedy szkodę w znaczeniu ekonomicznym 

 i szkodę  w znaczeniu prawnym,   przy czym za szkodę w 

znaczeniu ekonomicznym 

uważa się  każdy uszczerbek majątkowy,    zaś za szkodę w 

znaczeniu prawnym taki 

uszczerbek  majątkowy, za który ktoś ponosi odpowiedzialność.

 

 

SZKODA  I  JEJ  NAPRAWIENIE    CD…

   

Szkoda majątkowa obejmuje dwa elementy. 

Pierwszy z nich, to strata (damnum emergens), czyli efektywny 

uszczerbek pomniejszający majątek poszkodowanego, 

drugi, utracony zysk (lucrum cessans), czyli korzyści, jakie 

poszkodowany byłby osiągnął, gdyby mu szkody nie 

wyrządzono.

Wśród szkód majątkowych rozróżnia się szkody na mieniu i 

szkody na osobie. 

Do pierwszej kategorii należą szkody wyrządzone na majątku, bez 

związku z osobą poszkodowanego (np. zniszczenie rzeczy), 

natomiast do drugiej - szkody o charakterze majątkowym, które 

są następstwem uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju 

zdrowia, a więc mają związek z osobą, 

na przykład koszty leczenia i lepszego odżywiania, utracone 

wskutek choroby zarobki, zniszczona w wypadku odzież itd. 

 

 

SZKODA  I  JEJ  NAPRAWIENIE    CD…

    Wysokość szkody może być zgodnie ustalona przez 

zainteresowanych lub sprecyzowana przez sąd w toku 
procesu. Jeżeli wysokość szkody nie da się dokładnie określić 
dlatego, że ścisłe udowodnienie wysokości szkody jest 
niemożliwe lub poważnie utrudnione, sąd może ustalić tę 
wysokość, opierając się na rozważeniu wszystkich okoliczności 
sprawy.

Istotne znaczenie dla określenia wysokości szkody ma chwila, w 

której powinno to nastąpić. Według art. 363 § 2 k.c. chwilą 
decydującą dla dokonania obliczenia wysokości szkody jest 
chwila naprawienia szkody, a nie chwila jej powstania.

 

 

SZKODA  I  JEJ  NAPRAWIENIE    CD…

    Podstawą odpowiedzialności za szkodę może być umowa, w której 

jedna ze stron przyjmuje na siebie obowiązek naprawienia szkody 

wyrządzonej drugiej stronie przez określone zdarzenia. 

Taką umową jest umowa ubezpieczenia (ubezpieczenie typu casco, 

ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków. 

odpowiedzialności cywilnej, pożaru itd.). 

Najczęściej jednak podstawę odpowiedzialności za szkodę stanowi ustawa, 

która łączy obowiązek naprawienia szkody z rozmaitymi zdarzeniami, 

a przede wszystkim z czynami niedozwolonymi (odpowiedzialność 

deliktowa) i z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umów 

(odpowiedzialność kontraktowa). aprawienie szkody może nastąpić:

przez przywrócenie rzeczy do stanu poprzedniego (restytucja naturalna),
przez zapłatę odszkodowania (restytucja pieniężna).
Wybór jednego z wymienionych sposobów należy do osoby, która poniosła 

szkodę. 

 

 

SZKODA  I  JEJ  NAPRAWIENIE    CD…

  Ustanowienie tej reguły wynika z dążenia do pełniejszej ochrony 

interesów osoby poszkodowanej. Tylko w przypadku, gdyby 
przywrócenie rzeczy do stanu poprzedniego było niemożliwe, albo 
pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, 
może on odmówić restytucji naturalnej. Wówczas roszczenie 
poszkodowanego ogranicza się do prawa żądania odszkodowania 
pieniężnego.

W sprawie wysokości odszkodowania kodeks cywilny przyjmuje 

generalną zasadę, że ma ona odpowiadać wysokości szkody. 
Przejawia się w tym chęć zapewnienia poszkodowanemu pełnej 
ochrony majątkowej.

 

 

SZKODA  I  JEJ  NAPRAWIENIE    CD…

         

Odszkodowanie ulega zmniejszeniu w razie przyczynienia 

się, poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody. 

Stopień, w jakim odszkodowanie zostaje zmniejszone, zależy 

od okoliczności, a zwłaszcza od stopnia winy obu stron. 

Przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody nie 

może prowadzić do zupełnego wyłączenia odszkodowania, 

chyba że ponosi on wyłączną winę.

      W stosunkach pomiędzy osobami fizycznymi sąd może 

obniżyć odszkodowanie w stosunku do wysokości szkody ze 

względu na stan majątkowy poszkodowanego albo osoby 

odpowiedzialnej za szkodę, jeżeli wymagają tego zasady 

współżycia społecznego. Dotyczy to tylko szkody wyrządzonej 

czynem niedozwolonym. Przytoczona zasada ma w praktyce 

zastosowanie głównie wówczas, gdy zachodzi rażąca 

dysproporcja między wysokością szkody a możliwościami 

płatniczymi zobowiązanego do jej naprawienia.

 

 

SZKODA  I  JEJ  NAPRAWIENIE    CD…

      Naprawienie szkody majątkowej na osobie (uszkodzenie ciała, 

wywołanie rozstroju zdrowia) obejmuje wyrównanie wszelkich kosztów 
wynikłych z uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, na przykład 
kosztów leczenia, utraconych zarobków, kosztów opieki w domu, a 
ponadto rentę związaną z utratą zdolności do pracy zarobkowej.

      W odróżnieniu od szkody majątkowej, której wynagrodzenie jest 

regułą, zadośćuczynienie za krzywdę przysługuje tylko w nielicznych, 
wyraźnie przepisami przewidzianych przypadkach, a mianowicie w 
razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, pozbawienia 
wolności oraz nakłonienia człowieka za pomocą podstępu, gwałtu lub 
nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu, 
a także w razie naruszenia dóbr osobistych.

 

 

SZKODA  I  JEJ  NAPRAWIENIE    CD…

W razie śmierci poszkodowanego sąd może przyznać najbliższym 
członkom rodziny odpowiednie odszkodowanie,  jeśli nastąpiło 
znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.
Celem zadośćuczynienia za krzywdę jest złagodzenie cierpień 
pokrzywdzonego przez stworzenie mu lepszej sytuacji życiowej. 
Wysokość przyznanej kwoty zależy od uznania sądu, który bierze 
pod uwagę rodzaj cierpień doznanych przez pokrzywdzonego i ich 
natężenie. 
Sąd Najwyższy w swoich orzeczeniach sprecyzował niektóre 
zasady odnośnie do wysokości zadośćuczynienia.