WYKŁAD – 20.

„ WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ ”.

Przez wykonanie zobowiązania należy rozumieć spełnienie

świadczenia lub świadczeń, jakie na strony nakłada treść

stosunku zobowiązaniowego.

Wykonują zobowiązanie wynajmujący i najemca, pierwszy przez

udostępnienie wynajętej rzeczy, drugi przez płacenie czynszu; w

umowie sprzedaży sprzedawca przenosi na kupującego prawo

własności i wydaje mu rzecz, ten zaś płaci ustaloną cenę itd.

Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią,

oraz w sposób odpowiadający celowi społeczno-gospodarczemu,

zasadom współżycia społecznego i ustalonym zwyczajom.

Decydujące znaczenie dla oceny, czy dłużnik wykonał zobowiązanie

we właściwy sposób, ma treść zobowiązania, zwłaszcza gdy

wynikło ono z zawartej przez strony umowy. Strony powinny

wówczas tak się zachować, takie wykonać czynności, jakie

zostały ustalone w umowie.

Dłużnik powinien spełnić swoje świadczenie w całości. Jednakże

wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia

częściowego, nawet jeśli cała wierzytelność jest już

wymagalna, chyba że przyjęcie takiego świadczenia

naruszałoby jego uzasadniony interes.

Dotyczy to zwłaszcza zobowiązań pieniężnych, które z natury

rzeczy są podzielne, a każda spłacona część należności

polepsza sytuację wierzyciela.

Dłużnik w zasadzie nie ma obowiązku spełnić świadczenia

osobiście, może to za niego zrobić inna osoba. Dotyczy to

między innymi wszelkich świadczeń pieniężnych.

Obowiązek osobistego spełnienia świadczenia istnieje tylko

wówczas, gdy wynika to wyraźnie z umowy lub jednostronnej

czynności prawnej albo z właściwości świadczenia, albo gdy

lak stanowi ustawa.

Strony w każdym przypadku mogą się umówić, że świadczenie zostanie

spełnione przez dłużnika osobiście. Gdy klient zamówi portret u

znanego malarza, to sama właściwość tego rodzaju świadczenia

narzuca artyście obowiązek osobistego wykonania.

Wykonanie zobowiązania powoduje jego wygaśnięcie.
O miejscu wykonania zobowiązania decyduje przede wszystkim umowa

stron.

Strony dysponują w tym zakresie w zasadzie pełną swobodą, mogą

ustalić miejsce spełnienia świadczenia zgodnie ze swymi interesami.

Przeszkodę może tu stanowić jedynie natura świadczenia, jeśli daje

się ono spełnić tylko w jakimś określonym miejscu.

W razie braku odpowiednich postanowień umownych o miejscu

wykonania zobowiązania decyduje więc z kolei właściwość

zobowiązania.

Na przykład miejscem wykonania zobowiązania polegającego na

wybudowaniu domku jednorodzinnego może być tylko

wskazana przez zamawiającego działka budowlana, miejscem

naprawy zegara ratuszowego - wieża ratuszowa itd.

Jeśli przy pomocy wymienionych wyżej kryteriów nie można

ustalić miejsca wykonania zobowiązania, w grę wchodzi

generalna zasada, która każe zobowiązanie wykonać w

miejscu zamieszkania lub siedzibie dłużnika.

Zasada ta nie znajduje zastosowania do jednego z rodzajów

zobowiązań, mianowicie zobowiązań pieniężnych. Kwotę

pieniężną dłużnik ma obowiązek przesłać wierzycielowi do

jego miejsca zamieszkania lub siedziby, na swój koszt i ryzyko.

Termin wykonania zobowiązania jest zazwyczaj przez strony

ustalony w umowie, może też wynikać z właściwości

świadczenia.

Dopiero z braku tych kryteriów wchodzą w grę przepisy ustawy,

które nakazują dłużnikowi spełnić świadczenie niezwłocznie

po wezwaniu go do tego przez wierzyciela. Wierzyciel

powinien uwzględnić czas potrzebny na przygotowanie i

spełnienie świadczenia.

W wielu przypadkach termin świadczenia zależy od

wypowiedzenia, czyli jednostronnego oświadczenia woli

jednej ze stron. Wypowiedzenie może wynikać z ustawy lub

umowy stron.

Na przykład udzielona bezterminowo pożyczkę należy zwrócić w

ciągu sześciu tygodni po jej wypowiedzeniu przez dającego

pożyczkę.

Dowód wykonania zobowiązań
Zgodnie z ogólną zasadą art. 6 k.c., że „ciężar udowodnienia

faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki

prawne", dłużnik powinien wykazać, że świadczenie spełnił i

że jest to właśnie to świadczenie, do którego był zobowiązany.

W celu ułatwienia mu tego zadania przepisy nakładają na

wierzyciela obowiązek wydania pokwitowania.

Dłużnik, który spełnił świadczenie, ma prawo żądać od

wierzyciela pisemnego poświadczenia, że otrzymał należne

świadczenie. Nie wystarczy samo potwierdzenie otrzymania na

przykład określonej kwoty, lecz z pokwitowania musi wynikać,

że dłużnik w ten sposób spełnił swój obowiązek z tytułu

jakiegoś długu. Pokwitowania może się domagać nie tylko

dłużnik, lecz również każda osoba, która za niego spełnia

świadczenie,

Jeśli wierzyciel odmówi wydania pokwitowania, dłużnik z wyjątkiem

pewnych przypadków może się wstrzymać ze spełnieniem

świadczenia i nie popada przez to w zwłokę. Służy mu zawsze prawo

złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego, co jest

równoznaczne z wykonaniem jego obowiązku. Niezależnie od

pokwitowania dłużnik może żądać od wierzyciela zwrotu dokumentu

stwierdzającego zobowiązanie, na przykład weksla, dokumentu

stwierdzającego udzielenie pożyczki.

Jeśli dłużnik spełnia świadczenie częściowo, może żądać zrobienia na

dokumencie stosownej notatki. Pisemne potwierdzenie odbioru

dłużnej sumy uzasadnia domniemanie, że wszystkie dodatkowe

należności (odsetki, koszty) zostały także zapłacone.

SKUTKI NIEWYKONANIA ZOBOWIĄZAŃ
Jeżeli dłużnik nie spełnia świadczeń, do których zobowiązał się

w umowie, wierzyciel może skierować sprawę do sądu i na

drodze przymusu państwowego dochodzić swoich roszczeń.

Niezależnie od dochodzenia wykonania umowy, wierzyciel

może żądać od dłużnika, aby ten naprawił wszelką szkodę,

jaką wierzyciel poniósł przez to, że dłużnik nie wykonał

umowy w ogóle albo nie wykonał jej w sposób należyty.

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wierzycielowi

niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy

nazywamy odpowiedzialnością kontraktową (contractus -

umowa).

Wierzyciel może też zrezygnować z dochodzenia wykonania

świadczeń umownych przez dłużnika i ograniczyć się do

żądania naprawienia szkody.

Dłużnik odpowiada za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy,

jeśli zachodzą następujące przesłanki:

Dłużnik ponosi odpowiedzialność tylko wtedy, gdy wierzyciel wskutek

niewykonania umowy poniósł szkodę. Jak z tego widać samo

niewykonanie umowy nie prowadzi jeszcze do obciążenia dłużnika

odpowiedzialnością kontraktową, jeśli jego następstwem nie była

efektywna szkoda. Przy obliczaniu szkody bierze się pod uwagę

zarówno stratę, jak i utracony przez wierzyciela zysk.

Pomiędzy niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy a

poniesioną przez wierzyciela szkodą musi zachodzić związek

przyczynowy. Przepisy wymagają normalnego związku

przyczynowego, to znaczy szkoda musi być normalnym, zwykle

występującym następstwem niewykonania umowy.

Niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy musi być

następstwem takich okoliczności, za które dłużnik ponosi

odpowiedzialność. Najczęściej będzie to nie dołożenie należytej

staranności przez samego dłużnika, wskutek czego umowa

nie została wcale lub we właściwy sposób wykonana.
Dłużnik odpowiada także za osoby, którym powierzył wykonanie

umowy,

lub którymi się posługuje oraz za przedstawiciela ustawowego.
Podstawą odpowiedzialności dłużnika może być wszelka wina, zarówno

rozmyślne działanie, jak i niedbalstwo.

Strony mogą w umowie zakres odpowiedzialności dłużnika rozszerzyć

(np. dłużnik odpowiada za sam fakt niewykonania zobowiązania bez

względu na to, czy ponosi za to winę, czy nie) albo też ograniczyć (np.

dłużnik odpowiada tylko za rozmyślne działanie, a nie odpowiada w

razie niedbalstwa). Strony nie mogą jednak w umowie wyłączyć

odpowiedzialności dłużnika za szkodę wyrządzoną rozmyślnie.

Takie postanowienie byłoby nieważne.
Ogólnie można powiedzieć, że dłużnik nie ponosi odpowiedzialności

kontraktowej, jeżeli przyczyną niewykonania umowy była siła wyższa

lub przypadek. O pojęciu siły wyższej była już mowa poprzednio. Przez

przypadek w prawie cywilnym rozumie się każde zdarzenie, które

uniemożliwiło wykonanie zobowiązania i za które dłużnik nie

odpowiada (np. osoba trzecia uszkodziła samochód, który miał być

wydany wierzycielowi).

Niemożliwość świadczenia
Przyczyną niewykonania przez dłużnika świadczeń ustalonych w umowie

może być to, że świadczenia takie są niemożliwe do spełnienia.

Na przykład dłużnik sprzedał konia wyścigowego, który przed wydaniem

go kupującemu zdechł. Spełnienie świadczenia jest w takim

przypadku niemożliwe.

Niemożliwość świadczenia, zależnie od okoliczności, prowadzi do

różnych skutków prawnych. W szczególności w niektórych

przypadkach dłużnik, który nie może spełnić świadczenia, ponosi

odpowiedzialność za szkodę, jaką wskutek tego poniósł wierzyciel, w

innych zaś przypadkach odpowiedzialności takiej nie ponosi.

Dłużnik dopuszcza się zwłoki, jeśli z własnej winy nie spełnia

świadczenia w terminie umówionym lub oznaczonym w

ustawie, a w przypadku gdy termin nie jest oznaczony, jeśli

nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez

wierzyciela.

Od zwłoki należy odróżnić opóźnienie, które polega na tym, że

dłużnik nie spełnia świadczenia we właściwym terminie z

powodu okoliczności, za które nie odpowiada, a więc bez

własnej winy.

Rozróżnienie tych dwóch rodzajów spóźnienia się dłużnika ze

spełnieniem świadczenia ma istotne znaczenie dla

odpowiedzialności dłużnika.

Dłużnik odpowiada wobec wierzyciela za wszelką szkodę, jaką

mu wyrządził przez to, że nie spełnił świadczenia w terminie z

własnej winy, a więc że popadł w zwłokę.

Zobowiązanie przestaje istnieć, gdy zostanie osiągnięty cel, dla którego

powstało. Celem tym jest zaspokojenie roszczeń wierzyciela. Dlatego

naturalnym i najczęściej zachodzącym powodem zgaśnięcia

zobowiązania jest jego wykonanie, polegające na spełnieniu przez

dłużnika wszystkich tych świadczeń, do jakich był zobowiązany.

Poza wykonaniem zobowiązania gasną także z innych przyczyn, wśród

których można wymienić świadczenie w miejsce wykonania,

potrącenie, odnowienie, złożenie do depozytu sądowego, zwolnienie z

długu i inne.

W niektórych z tych przypadków wierzyciel doznaje zaspokojenia (np.

świadczenie w miejsce wykonania), w innych zaś nie (np. zwolnienie z

długu).

Wygaśnięcie zobowiązania przez potrącenie jest nader rozpowszechnione w

odniesieniu do zobowiązań pieniężnych, choć potrąceniu mogą ulegać i inne

świadczenia.

Potrącenie zachodzi wówczas, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie

wierzycielami i dłużnikami, a jedna z nich zamiast spełniać swoje świadczenie,

odlicza je od świadczenia, które Jej się należy.

Żaden z wierzycieli nie otrzymuje wówczas do rąk efektywnego świadczenia, ale

za to zostaje zwolniony ze swego zobowiązania lub jego części.

Pozostała po potrąceniu część należności pozostaje do uregulowania, chyba że

należności byty równe i uległy całkowitemu potrąceniu.



Z odnowieniem mamy do czynienia wówczas, gdy dłużnik w

celu umorzenia zobowiązania zobowiązuje się za zgodą

wierzyciela świadczyć co innego, niż był zobowiązany, albo

chociażby to samo, ale z innej podstawy prawnej.



Istota odnowienia polega na tym, że strony działając zgodnie

postanawiają umorzyć dotychczasowe zobowiązanie i powołać

w to miejsce nowe.

Dłużnik może spowodować zgaśniecie zobowiązania i uwolnić się od

ciążącego na nim obowiązku przez złożenie przedmiotu świadczenia do

depozytu sądowego.

Jest to dopuszczalne, kiedy dłużnik z jakichś przyczyn nie może spełnić

świadczenia do rąk wierzyciela, na przykład gdy nie wic, kto jest

wierzycielem, gdy wierzyciel nie chce przyjąć świadczenia, gdy

wierzytelność jest sporna między kilkoma osobami i dłużnik nie wie,

komu ma świadczyć.

Złożenie do depozytu następuje na podstawie orzeczenia sądu, który po

zbadaniu okoliczności sprawy decyduje, czy jest ono dopuszczalne.
Do depozytu są przyjmowane tylko pieniądze polskie i zagraniczne,

dokumenty oraz kosztowności. Jeżeli przedmiot nie nadaje się do

depozytu, dłużnik może żądać wyznaczenia dozorcy lub zarządcy w celu

zachowania przedmiotu świadczenia (tzw. złożenie na zachowanie).

Złożenie na zachowanie ma ten sam skutek co złożenie do depozytu.

Wierzyciel, który wykaże swe prawo do świadczenia, może w każdej chwili

podjąć depozyt.

Zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik

zwolnienie to przyjmuje.

Wierzytelność jest prawem przysługującym wierzycielowi, nic nie stoi

zatem na przeszkodzie, by wierzyciel zrzekł się tego prawa i umorzył

zobowiązanie bez uzyskania świadczenia ze strony dłużnika, na

przykład zrzekł się zwrotu pożyczki.

Do zgaśnięcia zobowiązania nie wystarczy jednak samo oświadczenie

wierzyciela o zrzeczeniu się świadczenia, konieczna jest również

zgoda dłużnika, który na przykład z przyczyn ambicjonalnych może

jej nie wyrazić.

Zobowiązanie wówczas istnieje nadal.

W prawie zobowiązaniowym zmiana wierzyciela może nastąpić w drodze

przelewu wierzytelności (cesji) i w drodze wstąpienia osoby trzeciej w

miejsce zaspokojonego wierzyciela.

Do zmiany dłużnika może dojść między innymi w ramach tzw. przejęcia długu.
Cesja jest umową, na mocy której dotychczasowy wierzycie! (cedent) przenosi

swoją wierzytelność na nowego wierzyciela (cesjonariusza), zazwyczaj

załatwiając w ten sposób swoje rozliczenia. Zamiast efektywnego świadczenia

cesjonariusz otrzymuje od cedenta jego roszczenie wobec dłużnika, które staje

się teraz jego roszczeniem.

Umowa taka nie wymaga zgody dłużnika. Dłużnik powinien być jednak

zawiadomiony o cesji, aby mógł spełnić świadczenie do rąk nowego

wierzyciela. Przejęcie długu jest umową, na mocy której nowy dłużnik

przejmuje istniejący dług i wstępuje w miejsce dawnego dłużnika.

Umowa taka, w przeciwieństwie do cesji, wymaga zgody obu stron, a więc

zarówno dłużnika, Jak wierzyciela. Wierzycielowi bowiem nie jest obojętna

zmiana dłużnika, który będzie wobec niego zobowiązany i może mieć interes w

tym, aby nie wyrazić zgody na przejęcie długu przez osobę, której osobiste cechy
lub stan majątkowy czynią wątpliwym zaspokojenie jego roszczeń.