plik

ALEKSANDER DUMAS (SYN)

ZMARTWYCHWSTANIE OFFLANDA

Odbywszy ongi podróż do Niemiec, przechadzałem się samotnie całymi godzinami po

uliczkach małego miasta, którego nazwy nie ma potrzeby wymieniać. To małe miasto odegra-
ło zdaje się wielką rolę w historii XV wieku, ale ponieważ historia XV wieku jest mi absolu-
tnie nieznana, nie zamierzam popisywać się tu żadną erudycją. Uważam nawet za wskazane
pouczyć was, kochani czytelnicy, raz na zawsze o powodach tej mojej ignorancji w zakresie
historii; innym razem wyjaśnię wam, dlaczego inne gałęzie wiedzy są mi również nieznane.

Pewnego dnia zawstydziłem się tak bardzo, że nie umiałem wyrazić swej opinii na

temat  jakiegoś  bardzo  ważnego  faktu,  którego  istnienia  nawet  nie  podejrzewałem,  iż  zaraz
wróciłem do siebie i po drodze kupiłem  H i s t o r i ę  F r a n c j i, pragnąc zacząć studia od
rodzimych dziejów. Jak się to często zdarza, otworzyłem książkę na chybił-trafił, a przypadek
zrządził,  że  natrafiłem  na  Karola  IX,  który  był  królem,  to  znaczy  osobą  zobowiązaną  do
rządzenia i troszczenia się o postęp i szczęście narodu w ciągu pewnego  okresu XVI wieku.
Wyczytałem  tam,  że  ten  człowiek,  całkiem  jeszcze  młody,  zabił  przez  jedną  noc  trzynaście
tysięcy ludzi. To mnie tak zmartwiło i tak mi się wydało niesprawiedliwe, że nie chciałem już
uczyć się niczego więcej. Podarowałem tę książkę dziecku, które upewniwszy się, że nie ma
w niej obrazków, zrobiło sobie z historycznych wypadków papierowe ptaszki.

Według wszelkiego prawdopodobieństwa to dziecko będzie kiedyś wielkim filozofem.
Mieszkałem więc chwilowa w małym miasteczku niemieckim i odbywałem co dzień

długie, samotne spacery. Błądząc tak musiałem uważać, aby nie wyglądać ani na szpicla, ani
na zakochanego, ani na złodziejaszka. Oglądałem więc wystawy sklepowe. Jeden szczególnie
sklepik na mej ulubionej ulicy przyciągał stale uwagę. Była to rupieciarnia, gdzie na kontua-
rze,  na  półkach,  na  meblach,  w  szafach,  pod  stolami,  a  nawet  na  krzesłach  stłoczone  były
obrazy,  broń,  zwierciadła,  tkaniny,  żyrandole,  przeróżne  instrumenty,  porcelana  i  biżuteria.
Człowiek,  który  temu  patronował,  był  równie  stary  jak  otaczające  go  przedmioty.  Całymi
dniami pisał albo oglądał szlachetne kamienie, emalie i antyczne kosztowności przez monokl
ze szkła powiększającego, który tak do oka jego przywykł, że trzymał się w nim sam i sam z
niego wypadał, nie tłukąc się.

Niech nikt nie sądzi przypadkiem, że ten człowiek miał długie, białe włosy, był zanie-

dbany  i  nosił  staroświeckie  szaty;  jego  schludność  graniczyła  z  kokieterią.  Najdelikatniejsze
figurynki  z  saskiej  i  sewrskiej  porcelany  odkurzane  były  i  czyszczone  z  drobiazgową  syste-
matycznością i najbystrzejsze oko nie znalazłoby na żadnej z nich nawet przez mikroskop ani
cienia pyłku. Myślę, że człowiek ten nocami czyścił swój magazyn. Nosił on perukę żółtawe-
go koloru i nie zapuszczał brody. Oczy jasnoniebieskie, jak fajans z Rouen, twarz pełna i ró-
żowa,  a  na  niej  pogodny  uśmiech.  W  kąciku  każdego  oka  wachlarzyk  niezliczonych  zmar-
szczek,  koszula  kredowo  biała,  krawat  w  białe,  zielone  i  czekoladowe  kwadraty,  wysoki
kołnierzyk,  nankinowa  kamizelka,  błękitny  surdut  ze  złotymi  guzikami.  Czy  spodnie  nosił
długie, czy krótkie? Nieprzenikniona zagadka. Zawsze widziałem tylko jego górną „połowę”.

Pewnego ranka nacisnąłem klamkę i wszedłem. Poprosiłem pana Frasera (takie nazwi-

sko  wyczytałem  na  szyldzie)  o  pozwolenie  zwiedzenia  jego  magazynu  albo  raczej  muzeum.
Skinął  głową  i  pisał  dalej.  Nie  będę  wam  nawet  wspominał  o  cudach,  jakie  ucieszyły  me
oczy, powiem wam tylko, że pośród obrazów różnych rodzajów i różnych szkół — ujrzałem
w małej ramce z rzeźbionego drzewa głowę Madonny pięknie wykonaną i przepojoną takim
polotem  ducha,  jakiego  nigdy  nie  napotkałem  nawet  u  starych  malarzy,  poza  pierwszymi
płótnami Rafaela. Z łatwością można było rozpoznać, że głowa ta została wycięta z wielkiego
obrazu. Uczułem nagle gwałtowne pragnienie posiadania tego malowidła; było to jedno z tych

gwałtownych  pożądań  artysty,  które  potrafią  w  jednej  minucie  z  najuczciwszego  człowieka
uczynić  złodzieja,  nie  zdającego  sobie  nawet  sprawy  z  uczucia,  jakiemu  uległby  ściągając
upragniony przedmiot i wsuwając go do kieszeni. Chyba chociaż raz w życiu odczuliście, jak
ja, nieprzepartą chęć posiadania i to natychmiast rzeczy, o której nie myśleliście wcale, a któ-
ra  tak  gwałtownie  opanowała  wasze  zmysły,  że  dla  zdobycia  jej  wszelkie  środki  wydały  się
wam dobre i godziwe.

Gdy spytałem pana Frasera o cenę tego medalionu, spojrzał na mnie z podziwem.
— Pan jest pierwszym człowiekiem, który zainteresował się tym obrazkiem. To jest

arcydzieło — powiedział. — Nikt dotychczas nie zwrócił na niego uwagi. Pan nie jest amato-
rem ani znawcą — ciągnął, oglądając mnie. — Pan jest artystą i powoduje się uczuciem. Ma
pan rację, młody człowieku. Wolę zwykłego mieszczanina, który kupuje oleodruk, bo uważa
go za ładny, niż amatora, który nie kupi Rembrandta, dopóki mu nie udowodnię, że jest
autentyczny. Niech pan weźmie ten medalion. Ofiaruję go panu.

— Ależ...
— Waha się pan? W takim razie kosztuje dwadzieścia pięć tysięcy franków.
Pierwszy raz widziałem takiego kupca. Zbyt był oryginalny, abym nie usiłował zawrzeć

z nim bliższej znajomości. Wziąłem medalion i zbliżyłem się do kontuaru.

— Ogromnie panu dziękuję — rzekłem. — Przyjmuję pański podarunek, a ponieważ

nie wątpi pan w mój podziw dla tego dzieła, proszę mi powiedzieć, czyje ono jest.

— Jest to dzieło człowieka, którego przeznaczeniem było dokonać przewrotu w sztuce.
— I co się stało z tym człowiekiem?
— O, to bardzo ciekawa historia.
— Niech pan opowie.
— Ma pan czas?
— Mam,
— Niech pan tam usiądzie. Chyba, że woli pan słuchać stojąco albo zjeść ze mną śnia-

danie?

Cóż za niezwykły kupiec!
— Dziękuję, jestem po śniadaniu.
— W takim razie proszę zaczekać.
Zadzwonił.
Weszła gruba służąca, gruba, ale młoda: dwadzieścia pięć, dwadzieścia sześć lat, o

rudych włosach i białej cerze, typowa Niemka; z tonu, jakim kupiec zwracał się do niej,
można było wnosić, że pełni ona w jego domu podwójną funkcję.

— Podaj mi moją zupę, Gretchen — rzekł do niej.
Gruba dziewczyna nic nie odpowiedziała. W pięć minut później wróciła, niosąc pełny

talerz zawiesistej zupy.

— Niech pan sobie wyobrazi — zaczął mój poczciwiec, przełykając gorący płyn, w

którego oparach twarz jego niknęła chwilami (co za zupa!) — niech pan sobie wyobrazi, że
mniej więcej piętnaście lat temu zostałem wezwany do sąsiedniego domu przez młodego ma-
larza, którego miałem sposobność widzieć kilkakrotnie, lecz którego dzieł nie znałem wcale.
W tym czasie trudniłem się przede wszystkim sprzedażą obrazów.

Ów młody człowiek nazywał się Offland.
Wysokiego wzrostu: pięć stóp i dziesięć cali, chudy jak szkapa, bardzo nieporządnie

ubrany, blady, z wielkimi niebieskimi oczami i czarną, gęstą, falującą czupryną, z podkręco-
nymi wąsami i spiczastą bródką. Ładne zęby, kobiece dłonie i nie schodzący z ust uśmiech,
oto jak wyglądał mój malarz. I, rozumie się, ani grosza przy duszy.

Offland, nie mając rodziny, żyjąc jedynie z pędzla, to znaczy raczej głodując niż żyjąc,

wpadł na pomysł poślubienia dziewczyny bez majątku. Co do jego żony, zapewniam pana, że
była to urocza osóbka, niezbyt duża, pulchniutka, cała białoróżowa, taka, mówię panu, prze-

pióreczka — jak to powiadają — raz na ząb.

Była kuzynką swego męża i według zwyczajów niemieckich od najwcześniejszej mło-

dości z nim zaręczona. Ale zdarzyło się, jak często zdarza się w tym kraju, gdzie natura sama
zdaje  się  podporządkowywać  zwyczajom,  że  młodzi  ludzie  pokochali  się  tak,  jakby  to  oni
sami  się  odnaleźli,  jakby  nie  byli  przeznaczeni  sobie  wzajemnie  przez  rodziców.  Nawiasem
mówiąc, byłoby może nieźle, gdyby ten zwyczaj przyjął się we Francji. Ale cóż by się wtedy
stało  z  wodewilami  i  większością  komedii,  których  tematem  jest  córka,  sprzeciwiająca  się
poślubieniu człowieka wybranego przez ojca?

Ta refleksja, wtrącona w tok opowiadania, pochodzi ode mnie, nie od niego. Mówię

uczciwie, nie chcąc go obciążać ani odpowiedzialnością, ani sławą dodatkową. Moje osobiste
obserwacje zresztą tak często wplecione będą w opowieść kupca, że trudno będzie domyślić
się, który z nas dwóch mówi. Na szczęście liczę tutaj na inteligencję mych czytelników, a
szczególnie czytelniczek.

Offland był zatem zaręczony ze swą kuzynką. Wiecie, co to znaczy w Niemczech być

zaręczonym. Narzeczony bierze swą przyszłą pod rękę i idzie z nią w dół lub w górę Renu.
zależnie od tego, gdzie zaręczyli się, w dolnym czy w górnym jego biegu; chodzi tu o wzaje-
mne poznanie charakterów i stwierdzenie, czy sobie odpowiadają. Odpowiadają sobie prawie
zawsze, wróciwszy więc do siebie, pobierają się i usiłują zasilić ojczyznę jak największą ilo-
ścią Niemców, król bowiem, jak mi powiedziano, nadaje złoty medal i dwa tysiące franków
ojcu rodziny, który może wykazać się dwunastoma potomkami męskimi, zdrowymi i silnymi.
Ostatecznie taki sam dobry zawód jak każdy inny.

Wszystkie te dzieci uczą się muzyki i wchłaniają w siebie abstrakcje uczonych i filozo-

fów całego świata. W dwudziestym roku życia mają twarze obrzucone krostami i noszą oku-
lary. Nie trzeba dodawać, że trudność wysłowienia się w połączeniu z permanentnym katarem
wzmagają się z dnia na dzień. Katar jest jedną z charakterystycznych cech niemieckich. Jeżeli
chusteczki  zawdzięczają  swe  istnienie  katarom,  musi  to  być  pięknie  rozwinięty  przemysł
rodzimy.  Offland  miał  tę  szczególną  właściwość,  że  nie  był  dotknięty  katarem.  To  była
zresztą  jedyna  jego  cecha  ujemna,  gdyż  niech  mnie  Bóg  broni,  abym  miał  ośmieszać  lub
obniżać wartość mego bohatera!

Offland oprócz tego, że pochodził z rycerskiego rodu, posiadał zalety osobiste, które

zawdzięczał naturze, i inne, które zawdzięczał jedynie sobie samemu, jak: odwagę, silną wo-
lę, poczucie humoru, wytrwałość, wykształcenie, talent; słowem, te wszystkie wartości, które
pozwalają człowiekowi zdechnąć z głodu w najszybszym czasie. Dzielny ten chłopiec, który
sam z trudem wegetował, nie miał doszedłszy do odpowiedniego wieku większych zmartwień
jak ożenić się ze swą kuzynką, zostawiając Panu Bogu troskę o wyżywienie jego i żony. Po
odbyciu więc wycieczki za Ren panna Emilia Farett została panią Offlandową.

Nasz malarzyna wynajął pracownię w domu położonym na bezludnej ulicy i wziął się

do  odstawiania  tych  melancholijnych,  marzycielskich  obrazków,  których  sekret  wyłącznie
Niemcy posiedli. Te wielkie chrześcijańskie postacie, o oczach z szafirów, cerze z mleka, w
koronach  ze  złota,  pereł  i  rubinów,  kroczące  prosto  przed  siebie  i  niosące  w  wysmukłych
dłoniach  w  półotwartą  księgę  z  cyzelowanym  fermuarem  i  różnobarwnymi  arabeskami  na
kartach z pergaminu. Te majestatyczne Dziewice, wlokące za sobą tren długiego płaszcza ze
śniegu,  lazuru  lub  purpury,  na  pięknej,  zielonej  równinie,  zalanej  blaskiem  słońca  i  usianej
emaliowanymi  liliami  i  stokrotkami,  z  białym  domkiem  i  dwiema  postaciami  na  dalszym
planie.

Gdy tylko się ożenił, Offland wziął się do malowania tych obrazów, o których marzył

od dawna.

Jeśli się przez dłuższy czas schlebia przyziemnym, wulgarnym gustom publiczności,

wówczas kiedyś, kiedyś, można — już nie zaimponować jej — ale przemycić jakąś myśl
oryginalną. Publiczność czuje instynktowny strach przed indywidualnością, rodzącą się zbyt

nagle. Zawsze gdy jakiś człowiek wznosi się ponad innych, wówczas ci inni maleją, a to jest
rzeczą nad wyraz nieprzyjemną.

Offland potknął się o opór swoich współziomków, ale uparł się i nie ustąpił — w

wyniku czego popadał w coraz to większą nędzę i właśnie wśród tej nędzy maleńkie, różowe
dzieciątko zapukało do wrót życia i trzeba je było otworzyć. Otwarto mu je nawet z radością i
pani Offland zabrała się do karmienia. Sprytna natura przewidziała, że biedni ludzie nie będą
mieli na chleb dla dziatek i dlatego zapewne obdarzyła te dziatki apetytem na mleko kobiece,
a kobiety mlekiem, które nic nie kosztuje. Ta supozycja przypomina wielce inną, pewnego
kaznodziei, który pouczał swych wiernych, że Stwórca w swej dobroci nieskończonej pou-
mieszczał rzeki w sąsiedztwie miast...

Jakkolwiek bądź Offland ubóstwiający swe maleństwo, które nie zawsze mogło zado-

walać się matczynym mlekiem, zmuszony był do pewnych kompromisów, ze szkodą dla swej
sztuki.  Trzeba  jednak  jeść  i  dać  jeść  tym,  których  —  czy  przez  głupotę,  czy  przez  wspania-
łomyślność — zostało się ojcem. Offland porzucił więc chwilowo poetyckie pomysły i zabrał
się do obrazów „produkcyjnych”. Namalował kilka wzruszających obrazków: psy, które ratu-
ją topiące się dzieci, starych wiarusów salutujących ze łzami w oczach posąg wielkiego Fry-
deryka.  Te  rodzajowe  scenki  fabrykował  po  dwie  naraz:  takie  dublety  są  ideałem  mieszcza-
nina  wszystkich  epok  i  krajów.  Jak  ładnie  wygląda  na  przykład  lustro  w  otoczeniu  dwóch
obrazków,  stanowiących  pendant!  Ale  wszystko  ma  swój  kres,  nawet  tematy  codziennego
użytku:  Offland doszedł  do tego, że malował kupcom szyldy, a pewnego  dnia, za dosyć po-
kaźną kwotę zgodził się  wymalować  cztery sprośne obrazy na zamówienie pewnego starego
dyplomaty,  który  dostarczył  mu  tematów.  Wówczas  ten  szlachetny  człowiek,  ten  czcigodny
ojciec  rodziny,  ten  cnotliwy  małżonek,  ten  prawdziwy  artysta  zamykał  się  w  swej  pracowni
rano lub wchodził do niej ukradkiem w nocy, by wykonać te świństwa, z których zrobiły się
cztery arcydzieła, gdyż sztuka przez to jest piękna, że oczyszcza i uświęca wszystko.

Stary dyplomata, który może, a nawet prawdopodobnie byłby zrobił znacznie większe

zamówienia, umarł nagle na wylew krwi do mózgu. Jego zamiłowania artystyczne tłumaczą
tę śmierć dostatecznie, niemniej nasz malarz popadł przez nią w nędzę.

Z tą chwilą opanowało go kompletne zniechęcenie. Z wolna wysprzedał wszystkie swe

meble, a pewnego ranka nie był w stanie podnieść się z łóżka. Miał wysoką gorączkę, w
domu nie było ani grosza.

Wówczas to posłał po antykwariusza i polecił mu sprzedać za jakąkolwiek cenę rozpo-

częte płótno, przedstawiające Zwiastowanie, na którym jednak jedynie głowa Matki Boskiej
była wykończona.

Nasz antykwariusz dostrzegł od razu w Offlandzie wysokiej miary artystę. Na nieszczę-

ście, jeżeli wierzyć lekarzowi, który się nim opiekował, artysta ten skazany był na śmierć.

Antykwariusz kupił obraz, mimo że nie dokończony i wyciął z niego głowę, którą na-

stępnie  mu  ofiarował.  Potem  poszedł  do  jednego  ze  swych  przyjaciół,  jednego  z  tych  mędr-
ców niemieckich, którzy prawdopodobnie wierzą w diabła, nie w tego symbolicznego diabła,
co to ma nas przysmażać na ogniu jak indyczki, jeżeli nie byliśmy  grzeczni, lecz w diabła z
krwi  i  kości,  wtrącającego  się  co  chwila  w  sprawy  ludzkie.  Ten  uczony  lekarz,  alchemista,
czarnoksiężnik szukający kamienia filozoficznego, nazywał się Lilus.

Pomijam opis jego pracowni, bo wszyscy już ją opisali i przechodzę do samego faktu.
Fraser prosił przyjaciela, by poszedł obejrzeć Offlanda i postarał się uratować go. Na

talencie tego człowieka można zrobić fortunę, trzeba więc, aby on żył, choćby samego diabła
miało się w to wciągnąć. Tymczasem Offland rozpaczał, gdyż czuł, że umiera. Rzucał łzawe
spojrzenie na swą pracownię i na przedmioty, które dawniej całkiem mu obojętne nabierały
teraz w jego oczach ogromnej wartości, przez sam ten fakt jedynie, że miał je porzucić.

Życie jest przyzwyczajeniem, którego człowiek nabiera tak łatwo i szybko, że nie może

pogodzić się z myślą, iz miałby je utracić. Zadaje sobie nawet czasem pytanie, co zrobią

rzeczy najbardziej martwe, które brały udział w jego egzystencji, jak sobie poradzą bez niego,
gdy go już nie będzie. Wydaje mu się, że nawet te przedmioty nie ożywione mają kontakt z
jego opuszczającą go duszą i rozmawia z meblami, przy których setki tysięcy duchów wyzio-
nęło, w niczym przez to nie wpływając na ich (tych mebli) postawę. Co do mnie, uważam, że
w pewnych wypadkach martwe przedmioty wymowniejsze bywają niż ludzie.

Matka, która straciła dziecko — gdyż jeśli mówi się o bólu, to należy wybrać naj-

wznioślejsze porównanie — więc matka, która straciła dziecko, wyleje więcej łez znalazłszy
zabawkę albo część ubrania należącą ongiś do syna niż rozmawiając o nim z przyjacielem i
słuchając jego pocieszeń.

Trzeba przyznać jednak, że największą rozpaczą napełniała Offlanda myśl o pozosta-

wieniu na ziemi żony i syna Co się z nimi stanie? Kto ich przygarnie? Kto ich pokocha?
Komu ich polecić? Z czego będą żyli? Wszystkie te myśli, w połączeniu z żalem artysty,
który mógł, jak Chenier, uderzając się w czoło powiedzieć sobie: — A jednak tu coś było! —
wszystkie te myśli powiększały jeszcze gorączkę, pożerającą umierającego, nie odbierając mu
wszakże przytomności, to znaczy świadomości nieszczęścia zagrażającego jemu i rodzinie.

W takim to stanie Lilus znalazł malarza. Przyprowadził go przyjaciel. Lekarz zażądał,

by go pozostawiono sam na sam z chorym, zbadał go w milczeniu, posłuchał oddechu poło-
żywszy ucho na jego sercu, opukał palcem piersi, jakby chciał się przekonać, czy jest tam
jeszcze życie. Skończywszy badanie, powiedział:

— Młodzieńcze, jest pan poważnie chory.
— Jestem nawet skazany na śmierć, nieprawdaż? — odpowiedział Offland.
— Tak jest.
— Dziękuję, że pan był łaskaw przyjść, aby mi oznajmić tę nowinę.
— Cierpliwości, powiem panu coś więcej.
— Słucham.
— Czy bardzo chciałby pan żyć?
— Och, bardzo?
— W takim razie, niech pan to już mnie pozostawi, a mam wrażenie, że będzie pan żył.
— W jaki sposób?
— Tak, znam może sposób na to, by pan żył; ale do tego trzeba koniecznie, by pan

najpierw umarł.

Offland zbladł.
— Nic nie rozumiem — rzekł ze wzruszeniem.
— Zaraz panu wyjaśnię. Po dziś dzień w medycynie rozpowszechniony jest fałszywy

pogląd,  że  aby  pozwolić  żyć  choremu,  należy  go  leczyć,  gdy  on  jeszcze  żyje.  Nonsens!  Jak
długo człowiek żyje, organ lub organa dotknięte chorobą są w stanie zapalenia, które uporczy-
wie odrzuca wszelkie środki lecznicze. Mówię oczywiście o chorobach uważanych za śmier-
telne, do uleczenia bowiem innych niedyspozycji wystarczy sama natura. Niech pan doda do
tych  trudności,  spowodowanych  chorobą,  przeszkody  stwarzane  przez  chorego.  Najmniejsza
nierozwaga z jego strony niweluje w ciągu jednej minuty skuteczność zabiegów nie mówiąc
już  o  cierpieniach,  prawie  zawsze  niepotrzebnych,  na  jakie  naraża  się  to  biedne  ciało,  które
często umiera dzięki lekarzowi, podczas gdy bez niego mogłoby zwyciężyć chorobę.

— Moim zdaniem więc — ciągnął — aby chorego utrzymać przy życiu, trzeba zacze-

kać, by umarł.  Bo z chwilą śmierci choroba znika, śmierć więc oddaje lekarzowi bezwładne
ciało,  niezdolne  do  oporu,  jaki  stawiało  jeszcze  przed  kilku  minutami.  Niech  pan  pomyśli,
jakie  piękne  pole  do  działania  ma  przed  sobą  nauka!  Na  jakie  i  na  ile  operacji  może  sobie
pozwolić,  których  chory  nie  przetrzyma!  Jak  bezpiecznie  ręka  chirurga  może  wówczas
otworzyć ciało i w najdelikatniejszych nawet organach szukać przyczyny i siedliska choroby!
Z  jaką  łatwością  może  on  krajać.,  wycinać,  dodać,  jeśli  potrzeba,  a  po  skończonej  operacji
przelać w ciało żywą krew żyjącego osobnika, by dodać świeżych sił temu, co tak niesłusznie

nazwano trupem!

Offland słuchał chciwie.
— Ale dusza! — zareplikował. — Skąd pan weźmie duszę? Jak pan zmusi Boga, aby

oddał panu duszę, która uleciała już do nieba?

— Hm! Najpierw — odpowiedział Lilus — trzeba by się dowiedzieć, czy rzeczywiście

dusza ulatuje do nieba. Co pan nazywa niebem? Tę błękitną nieskończoność, która w nocy,
przy wietrze północnym ubiera się w gwiazdy, a w dzień pokrywa się chmurami, przygnany-
mi wiatrem zachodnim? To jest naukowe niebo i tam dusza nie idzie. Dusza nie jest jedynie
krążeniem krwi, jak twierdzą niektórzy materialiści. Dusza jest zrobiona z całkiem specjalne-
go tworzywa, ale jest ogólna, nie indywidualna. To tak, jakby ktoś chciał powiedzieć, że czło-
wiek oddycha swoim własnym powietrzem.

— Nic podobnego! — zawołał. — Człowiek oddycha powietrzem, które Bóg stworzył

dla wszystkich, wchłania je tylko na chwilę i zwraca je ogółowi, tyle tylko, że przerabia je po
drodze  na  kwas  węglowy  w  takiej  samej  ilości,  co  wchłonięty  przez  niego  tlen.  I  tak  dalej.
Otóż dusza jest po prostu oddechem wielu lat. Człowiek zwraca ją w swym ostatnim tchnie-
niu  ogółowi;  ponieważ  jednak  jest  ona  pochodzenia  boskiego,  bardziej  jeszcze  niewidzialna
niż powietrze, bo jest niepodzielna i nie poddająca się analizie, nie miesza się przeto natych-
miast z ogólną masą. Przebywa przez jakiś czas z duszami, które zamieszkując odnośne ciała
pozostawały z nią w stosunkach. Utrzymuje z nimi kontakt podczas swej gościny na ziemi i
odlatuje  dopiero  wtedy,  gdy  widzi,  że  stała  się  niepotrzebnym  intruzem  i  że  krewni  lub
przyjaciele już nie cierpią i nie wspominają tego, kogo stracili. W bólu więc albo i we wspo-
mnieniu  tych,  którzy  byli  drodzy  zmarłemu,  szukać  należy  duszy.  Drogi  panie  Offland,  jest
pan przez kogoś kochany?

— Tak.
— Przez kogo?
— Przez żonę.
— To młoda kobieta?
— Tak.
— Doskonale. Ma pan nadzieję, że będzie pana żałowała?
— Nie wątpię w to.
— Bardzo dobrze! Mój drogi pacjencie, najpierw musi pan umrzeć, to najważniejsze, a

ja zobowiązuję się, że za rok ożywię pana na tyle dni, ile razy żona pańska wymówi imię
pana, począwszy od pierwszej rocznicy pańskiej śmierci. To bardzo proste.

— Tak: ile razy moja żona wymówi moje imię w rok po mej śmierci, tyle dni będę mógł

żyć.

— Właśnie.
— Mogę uprzedzić żonę?
— Naturalnie.
Nadzieja zmartwychwstania w przyszłości na kilka dni zapaliła błyskawicę radości w

źrenicach umierającego. Jakąż radością musi napawać konających chrześcijańskie prześwia-
dczenie, że bezpośrednio po śmierci żyć będą wieczność całą w miłości i szczęściu! A współ-
czuje się męczennikom, którzy umierali z tym właśnie przeświadczeniem!

Offland zawołał żonę i zawiadomił ją o tym, co zostało postanowione między nim a

Lilusem. Biedna kobieta przez cały czas choroby męża żyła w takiej rozpaczy, że całym
sercem i bez zdziwienia przyjęła tę osobliwą nowinę. Rzuciła się do nóg uczonego, ucałowała
jego ręce, a następnie uścisnęła męża tak silnie, że skonał w jej ramionach.

Małżonka wydała okrzyk bólu, lecz prawie zaraz odzyskała nadzieję. Dziwna nadzieja,

którą czerpie się z trumny ze zwłokami drogiej istoty!

Czy sytuacja Offlanda wydaje się wam interesująca? Przyznaję, że — jeśli o mnie cho-

dzi — nie umierałbym z taką ufnością jak on; ale Niemcy, którzy z sentymentalizmu potrafią

zdobyć się na samobójstwo, jak Werter, nie mają nic wspólnego z naszym sceptycyzmem;
tym gorzej dla nich.

Dwadzieścia cztery godziny przed pochowaniem Offlanda doktor Lilus spędził przy

nim,  lecząc  go  według  wyłożonej  przez  siebie  metody.  Offland  został  pochowany  pod
najpiękniejszym prześcieradłem, jakie było w domu, z poduszką pod głową; trumnę wysłano
miękko,  jak  należy  wysłać  ją  człowiekowi,  który  pewnego  dnia  ma  się  obudzić.  Myślano
nawet  przez  chwilę  o  włożeniu  do  niej  materaca,  ale  to  za  drogo  wypadło.  Koszta  pogrzebu
pokrył Lilus, a żona zobowiązała się do utrzymywania kwiatów na grobie.

* * *

W rok po opowiedzianych przez nas wypadkach, pewnego niedzielnego poranka, doktor

Lilus udał się na cmentarz, przywitawszy u wejścia dozorcę jak dobrego znajomego.

Poszedł prosto do grobu Offlanda, pokrytego wciąż kwiatami, tak jak w dzień śmierci

malarza, i zawołał go po imieniu.

Po upływie kilku sekund ziemia na całej długości grobu zadrżała pod niewidocznym

prawie pęknięciem, po czym pęknięcie to stało się szersze, aż w końcu ziemia otworzyła się
całkiem i wyłoniła się z niej głowa Offlanda, który machinalnie podniósł się, otwierając oczy
i usta, by odetchnąć powietrzem ziemskim. Usiadł, oparłszy się o poduszkę jak chory w łóż-
ku. Nie wydawał się być tym przebudzeniem zachwycony. Rozejrzał się, a zobaczywszy
Lilusa:

— Po co mnie pan obudził? — spytał, nie poznając go — tak mi było dobrze!
— Obudziłem cię — oznajmił mu Lilus — ponieważ minął dziś rok od twej śmierci i

masz jeden dzień do przeżycia na ziemi.

— Jeden dzień? — spytał Offland ze zdziwieniem, bo z wolna wracała mu pamięć. —

Tylko jeden! Jakim sposobem?

— Twoja żona wymówiła tylko raz twoje imię, masz więc jeden dzień życia, tyle tylko

mi wiadomo.

— Tylko jeden! — wyszeptał smutnie Offland.
— Znasz kobiety, wiesz jak są zazdrosne i zaborcze: pani Offland boi się prawdopodo-

bnie, że od roku, odkąd umarłeś, nie kochasz jej już. Wymówiła twoje imię raz, a widzisz, że
nie traciła czasu, gdyż dziś dokładnie co do dnia mija rok, jak zostałeś pochowany. Pójdziesz
do niej, zobaczysz ją, upewni się, że ją ciągle kochasz i wówczas sprawi, że żyć będziesz tak
długo, jak sam zechcesz. Tak przynajmniej przypuszczam.

— Możliwe.
— Ubierz się. Przyniosłem ci ubranie, które będzie odpowiedniejsze do przechadzki po

ulicach niż całun grobowy. Jesteś gotów?

— Tak.
— Idź zatem i żegnaj.
— Nie pójdziesz ze mną?
— Nie, mam tu jeszcze coś do załatwienia. Weź tylko tę kartę: to jest pozwolenie wyj-

ścia z cmentarza, ponieważ widać, że jesteś nieboszczykiem, a nieboszczycy nie mogą stąd
wychodzić bez pozwolenia. Powodzenia!

Lilus poszedł w swoją stronę. Offland udał się w swoją. Wychodząc oddał kartę

portierowi.

— Pan Offland — rzekł portier, czytając ją. — Przepustka ważna dwadzieścia cztery

godziny. Niech pan będzie punktualny. Do zobaczenia jutro o dziesiątej rano.

Wszystko to wydawało się naszemu bohaterowi dosyć dziwne, ale ponieważ rzecz

najdziwniejszą, to znaczy swe zmartwychwstanie, miał już za sobą, więc z tymi detalami
oswoił się stosunkowo szybko i w kwadrans później robił wrażenie człowieka, który nigdy

nie umierał.

Skierował swe kroki do domu żony. Powieki miał jeszcze trochę ciężkie, lecz nie był

nawet zdziwiony tym, że znowu żyje. Zresztą myślał wyłącznie o Emilii. Przyszedł pod dom,
zupełnie taki sam, jaki był przed rokiem, a ponieważ był to dom bez odźwiernego, wszedł na
piętro, na którym oboje z żoną mieszkali. Ale że też Emilii nie ma w oknie? Ani na schodach
jej nie spotkał? Zapukał do drzwi.

Otworzyła mu stara kobieta.
Ciało Offlanda przebiegł dreszcz. Czy ta stara kobieta to Emilia? Czyżby pod wpływem

cierpienia tak się postarzała w ciągu roku?

Zarozumialec!
A może umarła, nie doczekawszy się zmartwychwstania męża?
Nonsens, skoro jeszcze dzisiejszego ranka wymówiła jego imię!
— Czego pan sobie życzy? — spytała stara kobieta, obrzucając Offlanda nieżyczliwym

spojrzeniem.

— Pani Offland?
— Nie ma jej tutaj.
— Ale w ubiegłym roku tu mieszkała?
— Zdaje się.
— I co się z nią stało?
— Wyprowadziła się.
— Dokąd?
— A, tego już nie wiem.
— Kiedy się wyprowadziła?
— Po śmierci męża.
— Zaraz po jego śmierci?
— Nie, w trzy miesiące później.
Offland chciał jeszcze zadać kilka pytań, ale stara kobieta dość miała wypytywania i

zatrzasnęła mu drzwi przed nosem.

Co to wszystko miało znaczyć?
Offland uczuł dojmujący ból w sercu. Zeszedł wolno po schodach, a znalazłszy się na

ulicy zadał sobie pytanie, co ma robić dalej.

Patrzył przez chwilę na przechodniów niedzielnych: jedni szli na mszę, inni na przecha-

dzkę, ci spieszyli do swych interesów, tamci do swych przyjemności, słowem, wszyscy mieli
wytyczony kierunek życia, które nie uległo przerwie ani na minutę. Zrozumiał, że z tymi
ludźmi on nie ma już nic wspólnego.

Chciał jednak spróbować wszystkiego, poszedł więc do handlarza obrazów, by od niego

czegoś się dowiedzieć. Sklep zastał zamknięty.

Wówczas przypomniał sobie przyjaciela, przyjaciela z dziecinnych lat, który na pewno

musiał bardzo boleć nad jego śmiercią. Pobiegł do niego, on z pewnością udzieli mu potrze-
bnych informacji.

Młody człowiek był jeszcze w domu.
Offland wy drapał się na piąte piętro, gdzie zajmował pokoik jego dawny kolega, gdyż

wcale nie był bogatszy od niego. Głośno zapukał do drzwi. Przyjaciel, który właśnie wyśpie-
wywał na całe gardło jakąś piosenkę o Renie (to stały temat piosenek niemieckich), otworzył
drzwi, nucąc ostatnie słowa.

Zobaczywszy Offlanda krzyknął i zbladł silnie; lecz zaraz opanował wzruszenie i spytał

gościa, czego sobie życzy.

— Nie poznajesz mnie? — spytał Offland, wyciągając do niego ramiona.
— Nie, proszę pana. Jak godność?
— Ależ... jestem Offland.

— Offland umarł w ubiegłym roku. Właśnie o tej porze grzebaliśmy go. Biedny chło-

piec! Pan jest bardzo do niego podobny, dlatego krzyknąłem na widok takiego podobieństwa,
ale nie może pan być nim, równie jak on nie może być panem, gdyż nie żyje.

— Owszem, to prawda, umarłem, ale doktor Lilus dał mi dzień życia, ponieważ moja

żona...

— Co on gada, ten człowiek? — szepnął dawny przyjaciel.
— Więc poszedłem do Emilii.
— Pan twierdzi, że jest Offlandem?
— Tak.
— Tym, który umarł w ubiegłym roku?
— Tak.
— I który został pochowany?
— Tak.
— Przyjacielu, pan oszalał?!
— Ależ zapewniam cię...
— No, no, dość już tego!
— Na miłość boską, przyjacielu drogi!
I Offland zapłakał.
— O, właśnie! teraz zaczyna się rozczulać! Liczę do trzech: raz, dwa, trzy... zechce

mnie pan opuścić! Umówiłem się w mieście na śniadanie, nie mam czasu.

— Przysięgam ci...
— Do widzenia!
Offland stał chwilę przed zamkniętymi drzwiami: najlepszy kolega-przyjaciel wziął go

za wariata i wyrzucił za drzwi.

Wielkie łzy płynęły z jego oczu, gdy wolno schodził ze schodów na ulicę.
Błądził po mieście godzinę lub dwie nie wiedząc, co zrobić ze swym życiem; patrzył na

domy, na przechodniów, na psy, na bruki, a kiedy o południowej porze ulice znacznie opusto-
szały, powlókł się w kierunku cmentarza, nie miał bowiem odwagi czekać aż do jutra.

Ten człowiek, który przez rok był zmarłym i który uzyskał jeden dzień życia, uważał,

że ten jeden dzień jest zbyt długi i szedł prosić jak o łaskę, by mógł wrócić do ziemi o piętna-
ście godzin wcześniej.

Grabarze, którzy w pobliskiej knajpie podejmowali jednego z kolegów, nie chcieli

opuszczać zabawy.

Offland poprosił o motykę i łopatę i powiedział, że sam sobie wykopie mogiłę i sam się

do niej położy.

Dali mu łopatę i motykę.
Doszedłszy do swego grobu zastał tam Lilusa.
— No, tak! — rzekł mędrzec — oczekiwałem cię: przypuszczałem, że wcześniej

wrócisz.

— Niestety! — westchnął Offland. — Ale czy możesz mi teraz wyjaśnić, jak się to

stało, że moja żona wymówiła moje imię, skoro nie chciała mnie wcale widzieć?

— Musiała wypowiedzieć twoje imię: dziś rano wyszła za mąż. Musiała więc wymienić

imię swego pierwszego męża!

— Słusznie! — zgodził się Offland z rezygnacją. — To, co Bóg robi, dobrze robi i

śmierć jest konieczna.

W pięć minut później Offland spał już snem wiecznym.
Nazajutrz żona przyniosła świeże kwiaty na jego grób.
Ale to były już ostatnie.

Tłumaczyła Halszka Wiśniowska

RAFAŁ MACIEJEWSKI

W JASKINI GUACHARO

Objąłem poręcze fotela. Pochylony na bok oparłem ramię o ścianę kabiny. Czułem na

policzku chłodny dotyk szyby. Lecieliśmy między chmurami, strzępy pary opływały samolot.
Chwilami odsłaniały niebo pełne słońca. W dole, po zielonej dżungli pełzały cienie obłoków.

Kątem oka widziałem palce pilota na sterze maszyny. Powinienem usnąć — powtarza-

łem  w  myśli.  Przez  szpary  w  powiekach  ukazywała  się  przednia  szyba  kabiny.  Tonęła  w
białej  wacie  osadzającej  na  szkle  krople  wody.  Pilot  zwracał  twarz  ku  mnie.  Otwierał  usta.
Cofał  spojrzenie.  Nie  padło  żadne  słowo.  Patrzał  w  szybę.  Wzrokiem  przebiegał  po  skalach
zegarów. Pierwszy raz ci się zdarza — myślałem — spotkać cudzoziemca, którego poznałeś
już  z  prasy.  Ujrzałeś  nas  pół  godziny  temu  —  tych  dwóch,  którzy  teraz  śpią  w  fotelach  za
twymi plecami i mnie, siedzącego obok. Samolot tankował benzynę. Spod skrzydła patrzałeś
na trzech mężczyzn. Szli przez płytę lotniska. Ich odbicia pełzały po mokrym betonie. Podali-
śmy ci ręce. Buenos tardes — powiedziałeś — Me llamo Chávez — Chávez jestem. Znałeś
nasze  nazwiska,  a  twarze  porównywałeś  pewnie  ze  zdjęciami  z  gazet.  Sam  dopilnowałeś
umieszczenia bagażu w Kainie. Usiedliśmy w fotelach. Zapuściłeś motory. Opodal na płycie
stało  kilku  panów.  Unieśli  kapelusze,  kiedy  maszyna  drgnęła  z  miejsca.  Adiós!  —  pomyśla-
łem.  Przeleciałeś  nisko  nad  dachami  Caracas  biorąc  kurs  ku  wschodowi.  Teraz  idziemy
wyżej.  Z  lewej  strony  jest  ciemne  morze,  z  prawej  zalesione  góry.  Linię  brzegów  podkreśla
nitka białej piany...

Otworzyłem oczy. Spojrzał w moją stronę. Uniosłem się nieco, aby wyjrzeć na dół.
— Perdòneme — powiedział pilot. — Przepraszam, czy pan sądzi, że uda się ich urato-

wać?

— Nie wiem na pewno, ale...
Czekał na dalsze słowa. Wyprostowałem nogi. Wlecieliśmy u chmurę. Nagle pocie-

mniało. Wiatr uderzył z boku. Jął szarpać kadłubem. Pilot zajął się sterem. Opuściłem rękę i
spomiędzy foteli podniosłem leżące bezładnie gazety. Wziąłem je na kolana.

„SEMANA DE LA REPUBLICA” — przeczytałem — „TYDZIEŃ REPUBLIKI”.
„Caracas. SEP. Wiadomość o tragicznym wydarzeniu w Canon El Pao obiegła echem

cały  świat.  Eugenio  Estanza,  naoczny  świadek,  odtwarza  przebieg  wypadków.  Estanza  był
członkiem grupy, która  prowadziła badania  nieznanej jaskini w Dolinie  El Pao. Speleolodzy
rozbili namioty w głębi ziemi, aby uniknąć codziennego powrotu na powierzchnię. Katastrofa
nastąpiła w nocy. Część  stoku górskiego,  w którym było wejście do podziemi, obsunęła się,
odcinając  speleologów  od  świata.  Estanza  pilnował  ekwipunku  pozostawionego  w  dolinie.
Usłyszał w nocy grzmot i łoskot. W ostatniej chwili wyskoczył z namiotu. Zdołał uciec przed
lawiną  głazów  i  pniami  wyrwanych  przez  nią  drzew.  Wstrząs  zanotowały  sejsmografy  w
Crucero. Na alarm Estanzy ruszyły ekipy ratowników”.

Odłożyłem gazetę. Poszukałem numeru z datą dnia następnego. Oto co donoszono pod

ogromnym tytułem „ISTNIEJE SZANSA RATUNKU!”:

„W osiem godzin po wypadku przybyli do El Pao pierwsi ratownicy. Znany speleolog

profesor de Pietri dokonał badania terenu. Oświadczył następnie, że obryw skalny, który
zwalił pokotem partię lasu i zasiał dolinę głazami — nie jest zbyt głęboki. — Jeżeli —
oświadczył de Pietri — zaginieni byli w krytycznym czasie na głębokości co najmniej kilku-
set metrów, prawdopodobnie uszli z życiem. Pozostaje pytanie, czy uda się dokonać przekopu
zanim odcięta ekipa wyczerpie zapas żywności.

Wraz z ratownikami przybyli na miejsce sprawozdawcy prasowi. Zadawali oni szereg

pytań  profesorowi  Pietri.  M.  in.,  czy  istnieje  groźba  uduszenia  w  jaskini  z  braku  powietrza?
—  Nie!  —  odpowiedział  zdecydowanie  prof.  Pietri.  —  Ta  obawa  nie  istnieje,  bowiem  tak
ogromny  system  chodników  jak  groty  w  El  Pao  komunikuje  się  z  powierzchnią  tysiącami
szczelin  niedostępnych  dla  człowieka.  Ukryte  pod  glebą,  zasłonięte  korzeniami  i  ściółką
leśną, są dla nas niedostrzegalne, jednakże powietrze cyrkuluje nimi swobodnie.

Jedyny, pozostały na powierzchni członek ekipy, Estanza dokonał obliczenia środków

żywnościowych, jakimi jego zdaniem dysponuje odcięta grupa. Wystarczyłoby tego na dwie-
trzy doby”.

Dalej artykuł mówił o podjętych środkach ratunku. Profesor Pietri objął kierownictwo

akcji.

Gazety zsuwały mi się z kolan. Rzuciłem wzrokiem za okno. Blask słońca leżał na

skrzydle. Kabinę wypełniał głuchy szum silników. Czytałem dalej w „EL MIRÓN”:

„Nieustające od dwudziestu godzin wysiłki ekip ratowniczych nie dały niestety rezulta-

tów. W trzech równolegle prowadzonych przekopach zdołano posunąć się nie więcej niż po
12 metrów, a i to pod ciągłą groźbą zawalenia się chodnika. Rumowisko skalne wciąż osiada.
Obóz ratowników musiano założyć w znacznej odległości od stoku, poza linią zasięgu stacza-
jących się głazów. Ochotnicy budują zapory z pni. A oto fotografie czworga odciętych: LUIS
CARRERA — ROMULO FERNANDEZ — FÉLIPE PAEZ — SILLA FERMIN. — Kobie-
ta! — szepnąłem. — Była w białym kasku ochronnym, z reflektorem na czole. — Jakieś
dawne zdjęcie — pomyślałem — wzięli je od rodziny”.

Ostatni numer „EL MIRÓN” przynosił czarne wieści.
„Tragedia zdaje się wisieć w powietrzu — pisał korespondent. — Po wczorajszym

wieczornym wywiadzie radiowym z sześcioma wybitnymi specjalistami górnictwa i geologii,
cień żałoby padł na  cały kraj. Czterej z nich zupełnie zdecydowanie wyrazili swe powątpie-
wanie  co  do  istnienia  szans  ratunku.  Na  domiar  złego,  późną  nocą  przyszedł  meldunek,  iż
helikopter przeszukujący teren z powietrza, dla odszukania nowych wejść do jaskini, powrócił
z niczym. Nie wyklucza  to istnienia małych otworów ukrytych pod drzewami, niedostrzega-
lnych  z  góry.  Jednakże  zanim  oddziały  wojska  badające  teren  dżungli  tyralierami  zdołają
cokolwiek odkryć, na  »podejrzanym«  obszarze blisko 200 km², nim uda się w tym szczęśli-
wym  przypadku  dostać  w  głąb  ziemi  i  podjąć  marsz  w  jaskini,  upłyną  dalsze  trzy,  cztery
doby”.

Na drugiej kolumnie znalazłem notatkę:
„CARACAS. Z całego świata napływają ochotnicze zgłoszenia pomocy, ofiary pienię-

żne i zapytania o los zaginionych speleologów. W ostatniej chwili po złamaniu numeru
dowiedzieliśmy się, iż gabinet ministrów porozumiewał się w godzinach popołudniowych z
poselstwem w Warszawie. Dalsze szczegóły na ten temat podamy jutro”.

Ująłem w obie dłonie najnowszy numer „EL MIRÓN”. Już na pierwszej stronie, pod

nazwą gazety ujrzałem na zdjęciu nasze twarze. Skąd oni to wzięli? To zdjęcie sprzed roku,
musieli mieć w archiwum... Przeczytałem czerwone litery: „DZIEŃ NOWEJ NADZIEI!
KASZYCKI LECI NA POMOC WRAZ Z TOWARZYSZAMI!”, a niżej: „TRZEJ POLACY
— KASZYCKI, BIELSKI, STRZELECKI PRZYBYWAJĄ DO WENEZUELI!”

Na zdjęciu mieliśmy koszule rozpięte pod szyją. Z tyłu była palma. A więc to Dakar. To

było w zeszłym roku na lotnisku w Dakarze. Powrót z Antarktydy. W labiryncie szczelin lo-
dowcowych zdołaliśmy odszukać zagubioną wyprawę Nowozelandczyków. Świat powtarzał
ze zgrozą, jak żywiąc się surowym mięsem foczym szukaliśmy zaginionych. Czy uda się to
teraz? Kiedyś musi się skończyć pasmo powodzenia. Wczoraj w Warszawie...

Zadzwonił telefon. Odczekałem chwilę. Dzwonek nie ustawał. Otworzyłem oczy. Była

szósta rano. Usiadłem, głowę trzymałem w dłoniach. Wreszcie zdołałem uczynić kilka kro-
ków. Ująłem słuchawkę.

— Poselstwo Wenezueli... Czy pan Kaszycki?

* * *

Na podłodze ułożyłem plecak. Był to specjalny wór transportowy z cienkiego brezentu,

podzielony  wewnątrz na trzy podłużne komory.  Obok wora  gromadziłem części ekwipunku.
Prymus  benzynowy  i  komplet  naczyń  z  aluminium,  pudełka  zapałek  sztormowych  pakowa-
nych w igielit, nóż traperski o szerokim ostrzu i rękojeści z krążków skóry łosia. Mógł służyć
jako łopatka. Ostrze miało na grzbiecie zęby stanowiące piłę. Był ze mną wszędzie od czasu,
kiedy go dostałem, cztery lata temu. Uczestniczyłem w wyprawie przyrodniczej na północną
Alaskę. Pamiętam puszczę nad Salt River, żar płonących lasów i woń spalenizny. Wpłynęli-
śmy  nurtem  płytkiego  strumienia  w  środek  palącej  się  puszczy,  aby  wyprowadzić  z  pożaru
rodzinę trapera. Wręczył mi potem jedyną rzecz ocaloną — ów nóż.

Przypadek sprawił, że w następnym roku, znowu we trójkę, z alpejskiej ściany Jorasses

znieśliśmy alpinistę ranionego w głowę. Wisiał w urwisku dwadzieścia godzin. Uważano go
za straconego.

Zadymka śnieżna odcięła wszystkie drogi.
Prasa połączyła oba te wypadki. Stały się tak głośne, że od tego czasu już sześciokrotnie

zapraszano nas do udziału w różnych akcjach ratunkowych. Dopisywało nam szczęście...

Pakowałem dalej. Buty na vibramie, cienki śpiwór puchowy. Pomyślałem, że noce na

wyżynie, w lesie subtropikalnym, bywają chłodne. Namiot, latarka, opatrunek połowy, bre-
zentowe spodnie, wiatrówka, kombinezon do jaskini i dziesiątki drobiazgów.

* * *

Pokój wypełnił się ludźmi. Rozmawiałem z posłem. Przybył nas pożegnać. Oparte o

ścianę — stały trzy aqualungi * o błękitnych butlach, nabitych sprężonym powietrzem. Zde-
cydowaliśmy się je zabrać wiedząc, iż w jaskini płynie rzeka. Przysłano nam paszporty. LOT
ofiarował miejsca w samolocie do Kopenhagi. Dalej mieliśmy lecieć SAS-em. Z każdą chwilą
dokładniej widziałem powagę sytuacji. Pierwszy raz ruszaliśmy do akcji nie wiedząc, czy w
ogóle uda się ją rozpocząć. Zawsze można się dostać do serca pustyni, do odległej doliny w
górach, nawet na dno morza — ale do zasypanej groty jest tylko jedna droga: przekop. Raczej
pomogą górnicy albo saperzy, ale my?

W południe lecieliśmy nad Bałtykiem. Po naradzie ułożyłem depeszę:
CARACAS CORREOS DEL ESTE 5365 STOP LECIMY DO KOPENHAGI STOP

PROSIMY SPROWADZIĆ Z NOWEGO ORLEANU PIĘĆSET METRÓW LINY
WSPINACZKOWEJ Z TWORZYWA SZTUCZNEGO STOP PRODUCENT MONSANTO
CHEMICAL COMPANY.

Radiotelegrafista nadał to z pokładu. Odebrał port lotniczy w Kopenhadze i przekazał

kablem do Caracas. Hasło RATUNEK otwierało połączenia. Wkrótce potem ujrzeliśmy da-
chy Kopenhagi.

* Aqualung — nazwa utworzona przez połączenie łacińskiego słowa aqua — woda, z angielskim lung —

płuco. „Wodne płuco” jest aparaturą nurkową „ludzi-żab”.

Samolot opadał. Pochylony na skrzydło przeszedł tuż nad falami. Prostując lot wszedł

nad  runway.  Dotknął  ziemi.  Kołował  do  budynku  dworca.  Wiatr  wydymał  czerwono-żółte
rękawy  na  masztach.  Ujrzałem  śmigiełka  wiatrowskazów  i  wirującą  antenę  radaru.
Zbiegliśmy po schodkach na beton. Podeszło dwóch oficerów.

— Przepraszam, czy pan Kaszytsky? — zapytał pierwszy. — Zechciejcie panowie

wybaczyć pośpiech, ale maszyna do New Yorku czeka już pięć minut... — wskazał dłonią ku
runwayowi. — Wstrzymaliśmy odlot.

Na pasie startowym widziałem niebieski kadłub Constellation. Pomruk silników docho-

dził aż tutaj. Owalne okna odbijały słońce. Pośpiech był nam na rękę. Zabrał nas elektryczny
wózek. Piętrzyły się na nim plecaki i skrzynki. Komendant lotniska podniósł dłoń do daszka.

— Powodzenia! — zawołał.
Pędziliśmy naprzód. Kierowca zahamował w cieniu kadłuba, pod otwartą klapą bagaż-

nika.  Uderzył  nas  powiew.  Kilku  ludzi  porwało  plecaki.  Schodków  już  nie  było.  Ogłuszony
rykiem silników wbiegłem po drabince. Zatrzymał mnie okrzyk. Odwróciłem głowę. Z otwar-
tego  auta,  które  w  tej  chwili  dopadło  samolotu,  wyskoczył  młody  mężczyzna.  Podbiegł  do
drabinki.  Zadarł  głowę  wołając  do  mnie.  Nic  nie  rozumiałem.  Zbiegłem  kilka  szczebli,  sko-
czyłem na runway. Przytknął mi usta do ucha.

— Jestem Soerensen! — wołał. — Instytut Atomowy! Usłyszeliśmy w przelocie

panów. Proszę to przyjąć! — wcisnął mi do ręki blaszane pudełko. — Pierwsza na świecie
bateria jądrowa, w środku instrukcja. Niech pan wsiada!

Złapałem puszkę, uścisnąłem mu rękę. Nic nie zdążyłem powiedzieć. Silniki ryknęły

głośniej. W oknach zjawiły się twarze pasażerów. Steward dawał mi znaki. Wpadłem do kabi-
ny. Mechanik zerwał drabinkę. Nim usiadłem w fotelu, maszyna już startowała. Dopinałem
pasy.

Wewnątrz pudła była płaska latarka z napisem ALUX. Przednią ściankę zajmowało

lustro reflektora chronione szkiełkiem z plexi.

„ALUX może świecić dziesięć lat bez przerwy” — czytaliśmy w instrukcji. — „W tym

czasie daje światło o mocy około 3000 watów”.

„ALUX jest odporny na uderzenia i wszelkie warunki klimatyczne. Pracuje zanurzony

w wodzie”.

„ALUX może służyć jako kuchenka lub piecyk. W tym celu trzeba otworzyć tylną

ściankę...”

Zrobiłem to niezwłocznie. Ukazała się płytka z jasnego metalu. Nacisnąłem guzik.

Płytka rozgrzała się do żaru. Nadzwyczajny nabytek. — Spada nam jak z nieba. Kto wie, czy
nie spędzimy kilku dni pod ziemią? W takim razie trzeba by mieć ze sobą wielką ilość baterii.
W mokrym powietrzu szybko wilgotnieją. Dają słabe, żółte światło. Ciężkie lampy akumula-
torowe i karbidowe są całkiem nieprzydatne w terenie, gdzie trzeba się czołgać setki metrów
lub wspinać na progi skalne w bryzgach wodospadu. ALUX rozwiązuje wszystko!

Spaliśmy całą drogę. Samolot uciekał przed nocą.
— Dzień dobry państwu — rozległy się słowa z głośnika.
Otworzyliśmy oczy.
— Pod nami brzeg Ameryki.
Zbliżyłem twarz do szyby. Mgła zakryła morze. Tu i ówdzie były w niej okna, przez

które dostrzegłem jasny brzeg plaży.

— Jest wiadomość dla panów — usłyszałem głos stewardessy. — Nowy York zawiada-

mia, że specjalny samolot oczekuje na panów.

O dziesiątej rano miejscowego czasu Constellation dotknął kołami runwayu. Ledwo

podtoczono schody, już u ich stóp zatrzymał się .otwarty samochód.

— Dowództwo poleciło mi — oświadczył oficer lotnictwa — zająć się zorganizowa-

niem pobytu panów w mieście.

— Nie mieliśmy tego zamiaru — odrzekłem. — Dziękujemy, ale tu mogą się liczyć

nawet godziny. Najchętniej nie przerywalibyśmy podróży...

— Wobec tego — odrzekł — jedźmy wprost na lotnisko wojskowe. Maszyna jest goto-

wa do startu. W samolocie czeka przesyłka z Orleanu. Skrzynka z napisem MONSANTO.

I znów lecieliśmy nad morzem. Niebo było czyste. Widzieliśmy w dole wrzeciona

statków. Wlokły się za nimi smużki kilwaterów. Płynęły na Haiti i Kubę. Morze Karaibskie.
Na kolanach trzymałem mapę. Weszliśmy nad wysepki. Archipelag Los Roques — czytałem.
— Cayo Pirata, Cayo Grande — Wyspa Piratów, Wielka.

Z pokładu j e t a rozmawiałem z Caracas. Pośród cichych trzasków ginęły słowa

ministra. Sądził, iż zatrzymamy się w stolicy po skoku przez Atlantyk. Prosiłem o zgodę na
natychmiastowy dalszy lot.

— Profesor de Pietri — powiedział minister — przedstawi panom w El Par pewne

propozycje...

Pobyt w Caracas trwał dwadzieścia minut. Otrzymaliśmy plik gazet. Kilku panów unio-

sło kapelusze, życząc powodzenia. Znów byliśmy w powietrzu.

III

Zaraz się zacznie — myślałem. — Wierzę w powodzenie. Pamiętam z przeszłości, że

podobne sprawy oglądane z daleka nie rokują nadziei. Korespondenci urabiają opinię pisząc o
„grozie”, „białym piekle” lub „orgii płomieni”. Zbiorowa psychoza udziela się ratownikom.
W wyniku tego zbyt szybko uznaje się niepokonalność żywiołu.

Skrzydło samolotu skłoniło się w głębokim pochyle. Brzeg morski odpłynął do tyłu,

pod kadłub wpełzały wzgórza. Słońce zalśniło w poszyciu płatu. Oślepiło mnie błyskiem.

Pilot podciągnął przed usta mikrofon. Włączył radio. Wołał Cañon El Pao. Przeszedł na

odbiór. Nawiązał łączność. Zapowiedział nasz przylot. Prosił o wyłożenie znaków.

Spojrzałem do tyłu. Bielski spał na odchylonym oparciu. Policzek oparł na dłoni. Na

czoło zsunęła mu się brezentowa czapeczka z podgiętym daszkiem. Obok, w poprzek fotela, z
nogami na poręczy, siedział Strzelecki. Przymrużył oko. Rzucił jakieś słowo. Nie dosłyszałem
w warkocie silnika.

Samolot podskakiwał na grudach. Skrzydłem ściął czubek krzewu. Zgasły silniki, objęła

nas cisza. Przez chwilę nie ruszaliśmy się z foteli. Pilot, pochylony do przodu, wyłączał kon-
takty. Rozpiął pasek pod brodą. Zdjął hełm ze słuchawkami i mikrofon z szyi. Wyplątał się z
sieci  przewodów.  Pchnąłem  drzwi  kabiny.  Opuściłem  nogi.  Skoczyłem  na  trawę.  Uderzył
mnie  zapach  kwiatów.  Z  łąki  podnosiła  się  fala  ciepłego  powietrza.  Zrobiłem  krok  naprzód.
Spod  buta  niby  rozprysk  kropel  uleciał  wachlarz  owadów.  Dolinę  otaczały  zalesione  góry.
Słońce  zniżało  się  ku  nim.  Poza  pasmem  krzewów  widniały  dachy  namiotów.  Smuga  dymu
płynęła prosto w niebo.

Zbliżało się ku nam kilka postaci. Cofnąłem się do maszyny. Wszyscy stali już na

ziemi, Strzelecki otwierał klapę bagażnika

Wyjęliśmy plecaki, aqualungi, skrzynkę MONSANTO, ALUX. Jęliśmy wkładać ładu-

nki na plecy. Podbiegł pilot.

— Espere aqui, por favor — proszę zaczekać, zaraz się tym zajmę.
— Muy bien, gracias — uśmiechnąłem się na to.
Chwycił rzemień plecaka, który miałem na sobie.
— Proszę pozwolić — upierał się. — Jest tu dosyć ludzi.
— Gracias — powtórzyłem. — No se — nie wiem, czy pan się orientuje po co tu jeste-

śmy? Noszenie plecaków jest dla nas czymś normalnym.

W tej chwili nadeszła grupka mężczyzn. Patrzyli z ciekawością. Pomyślałem, że siwy

pan w słomkowej panamie to profesor Pietri. Zbliżał się pospiesznie. Uniósł dłonie. Wtem
przystanął zmieszany. Rozejrzał się po nas. Rzekł do idących za nim:

— Co to są za jedni? Kaszycki nie przyleciał?
— Está bien, señor professore — odezwałem się na to. — Wszystko dobrze. Me llamo

Kaszycki. Przybyliśmy zgodnie z zapowiedzią. Proszę nami dysponować.

Postąpił krok naprzód. Uniósł dłoń do kapelusza. Palcem poprawił okulary. Zerwał

panamę z głowy.

— Perdóneme señores! — zawołał. — Como está usted? — Witam was serdecznie! Nie

spałem trzy doby. Proszę wybaczyć, panowie wydali mi się tak młodzi! Jestem nadzwyczaj
uradowany. Nowy duch we mnie wstąpił. Muszę przyznać, że od wczoraj nawet mnie ogarnę-
ło zwątpienie.

Szliśmy ku obozowi. Dłońmi objąłem pasy plecaka. Jakiś sterczący przedmiot wbijał mi

się w plecy. Patrzałem na czubki butów. Między sznurowadła wczepiły mi się źdźbła trawy.
Profesor mówił o przekopach.

— Przepraszam — zmienił temat i zwrócił głowę w stronę przybyłych z nim osób. —

Państwo są dziennikarzami. Veronica Santos z EL MIRON.

Miała ogromne oczy, kryły się pod czarnymi brwiami, rzęsy kładły cień na policzkach.

Czarne włosy dotykały ramion.

— Buenos tardes señorita — odezwał się Strzelecki. — Me llamo...
— Déme esto! — poprosiła. — Proszę mi to dać. — Sięgnęła dłonią do skrzynki, którą

niósł pod pachą. — Pomogę panu!

Rozbiliśmy namioty tuż przy linii krzaków. Nieco dalej był główny obóz. Profesor od-

szedł,  zapowiedział  powrót  na  naradę.  Moi  towarzysze  wyładowali  plecaki,  aby  uporządko-
wać  bagaż,  nim  się  ściemni.  Poszedłem  do  obozu  ratowników.  Wypytałem  kilku  żołnierzy
kręcących  się  przy  polowej  kuchni.  Zajrzałem  do  namiotów.  Na  składanych  łóżkach  spali
ludzie.  Tu  i  ówdzie  leżały  kilofy.  Czułem  zapach  karbidu.  Wysypany  z  lamp  leżał  przy  na-
miotach. Nieco z boku stał helikopter. W kabinie o otwartych drzwiczkach ktoś spał, wyciąg-
nięty  na  fotelach.  Umazani  gliną,  półnadzy  górnicy  wychodzili  z  namiotów.  Pili  wodę.
Czerpali ją z wielkiej beczki. Byli zarośnięci. Ziewali szeroko. Woda cuchnęła chlorem. Nie
było tu rzeki.

Stąpałem po ostrej trawie. Pod nią była spękana czerwona glinka. Głębiej jest wszędzie

wapień — pomyślałem. Słońce znikało za wzgórzami. Dolina stała się szara. Tylko niebo
pozostało jasne. Wiedziałem już, że praca w przekopach odbywa się na trzy zmiany. Równo-
cześnie żołnierze poszukują w lasach nowego wejścia do jaskini.

— Ilu ich jest? — spytałem metysa, który gałęzią akacji mieszał zupę w kotle. Dałem

mu papierosa.

— Bo ja wiem? — powiedział
— No ilu? Pluton, kompania?
— Eh, gdzie tam, señor! Będzie ze dwudziestu.
To są owe tyraliery z komunikatów prasowych! — pomyślałem.
Zjawił się zdyszany profesor Pietri. Usiadł bez słowa na skrzynce. Odłożył kapelusz,

czoło przetarł chustką. Zdjął okulary. Miał podkrążone oczy.

— Señor Kaszycki — zaczął. — Podniósł oczy ku mnie. — W porozumieniu z moimi

władzami, proszę pana o objęcie kierownictwa akcji ratunkowej.

Nie mogę na to przystać — myślałem. — Profesor sądzi, że to tylko grzeczność. Jest

bardzo zmęczony. W ciemności ledwo widzę jaśniejszą plamę jego twarzy. Nie przybyliśmy
tutaj, żeby dozorować pracę w przekopach. Od początku liczyłem na to, że uda nam się pod-
jąć jakieś działanie specjalne... Powiedziałem to wszystko.

Wzgórza stały się czarne. W ciemności jarzyły się podświetlone od wnętrza ściany

namiotów głównego obozu.

— Está bien! — odrzekł profesor. — Zgoda!
— Tej nocy — zakończyłem — zajmiemy się wszystkim. Proszę się położyć.
Odprowadziliśmy go do namiotu.
— Niech pan śpi spokojnie — powiedziałem.
Uścisnął nam dłonie.
— Gracias. Mil gracias! — powtórzył. Znikł w środku.

* * *

— Spróbujcie znaleźć Estanzę — zwróciłem się do towarzyszy. — To ten, który ocalał.

Ja zaraz wrócę.

Uchyliłem klapę namiotu radiowego. Przed odbiornikiem drzemał człowiek. Miał

słuchawki na uszach. Otworzył oczy.

— Proszę, niech pan wejdzie.
— Czy pan może połączyć się z Caracas? — spytałem.
— Ahora? — teraz?
Skinąłem głową.
— Mogę — odrzekł. — O każdej pełnej godzinie mają nasłuch. Jest za pięć dziewiąta.
— Quiero mandar un telegramo — powiedziałem. — Chciałbym nadać wiadomość.
— Muy bueno — podsunął mi blok papieru.
— Napisałem:
PROSZĘ O WŁĄCZENIE DO AKCJI CZTERYSTU ŻOŁNIERZY Z ODDZIAŁÓW

PRZECTWATOMOWYCH WYPOSAŻONYCH W LICZNIKI GEIGERA (WYKRYWA-
CZE PROMIENIOWANIA) STOP OCZEKUJEMY PRZYLOTU O WSCHODZIE SLOÑ-
CA STOP KASZYCKI.

— Niech pan to nada — podsunąłem blok radiotelegrafiście. — Proszę przysłać mi

odpowiedź, gdy tylko nadejdzie.

Strzelecki odnalazł Estanzę śpiącego w którymś z namiotów!
— Pokazała mi go Weronika — powiedział.
Oho... — pomyślałem. Estanza miał zwichrzone włosy, pełne gliny. Pracował w jednym

z przekopów. Zbliżył się do światła przecierając oczy. Powtórzył to, co już wiedziałem. Planu
jaskini nie ma. Ich grupa zaczęła pomiary jako pierwsza, ale wszystkie rysunki są wewnątrz
groty w odciętym obozie. Drugi obóz, na powierzchni, z którego Estanza ledwo uszedł z ży-
ciem, został zniszczony przez lawinę głazów. Jeśli nawet były tam jakieś szkice w papierach
Carrery, kierownika grupy, to przepadły bez śladu. Następnego dnia po wypadku zrewidowa-
no poszarpane namioty nie znajdując ani skrawka papieru. Sam Estanza nie znał jaskini. Jako
najmłodszy pilnował obozu na powierzchni. Nie miał pojęcia o przebiegu chodników pod
ziemią. Co do żywności, była spakowana w czteroosobowe, dzienne racje. Cztery takie pudła
wniesiono do jaskini, a więc w dniu wypadku musiały być jeszcze dwa nie naruszone.

Nie miałem wątpliwości, że speleolodzy stwierdziwszy katastrofę wprowadzili zmniej-

szone porcje. Jeśli podzielili na pół to, co im zostało — dzisiaj, czwartego dnia po wypadku,
zjedli ostatek żywności. Być może chowają coś na jutro. Za trzy doby będzie ich można
jeszcze odratować. O ile nie są ranni, chorzy lub załamani psychicznie.

— Gdzie jest zniszczony obóz? — spytałem Estanzę.
— Tam — wskazał. — U stóp wzgórza.
— Chodźmy!
— A dónde va usted? — spytała Weronika. — Dokąd idziecie? Czy mogę iść z wami?
Szliśmy półtora kilometra. U stóp góry leżały połamane drzewa. Omijałem głazy. Były

upstrzone świeżymi plamami od pęknięć.

— Tutaj! — powiedział Estanza.
Odłamki kamieni były usunięte na bok. W dużym promieniu odtoczono głazy. Szukali

dokładnie.

Rozglądaliśmy się za szczątkami papierów. Weronika przebierała strzępy jedwabiu

namiotowego. Wtem ujrzałem jak podniosła się i uderza dłonią o dłoń, jakby strzepywała z
palców ziemię czy piasek.

— Co to za proszek? — spytałem.
— Nie wiem.
Schyliłem się.
Wymieszany z kamieniami, trawą i szczątkami gałęzi leżał grubą warstwą żółty puder.

Wziąłem szczyptę na język.

— Fluoresceina! — powiedziałem. — Estanza! Barwiliście wodę?
— No, señor, mieliśmy to dopiero zrobić, ale katastrofa...
Bielski i Strzelecki zbliżyli się szybko. Jasne było dla nas znaczenie odkrycia. Estanza

nie pojmował o co chodzi.

— Człowieku! — potrząsnąłem go za ramiona. — Mów wszystko. Strumienie w jaskini

barwi się po to, aby stwierdzić, gdzie wypływają na powierzchnię. Obserwuje się okoliczne
źródła i wywierzyska wodne. Czy są tu jakieś w okolicy?

— Jest jedno tylko — odrzekł. — Kilkanaście kilometrów stąd. W ścianie skalnej jest

otwór, z którego wypływa strumień tworzący Salto Angel *, ten słynny wodospad. Podobno
w zeszłym roku, mnie tutaj nie było, robiono próbę barwienia. Po kilku tygodniach niewielka
ilość farby ukazała się w wodospadzie. Teraz chcieliśmy powtórzyć doświadczenie z większą
ilością fluoresceiny. Carrera twierdził, że to jedyny sposób zbadania przepływu wody. Iść z
jej biegiem w jaskim nie można, płynie szczelinami. Tam, gdzie wypływa, jest otwór wielki
jak brama, tylko wysoko w urwisku.

Spojrzeliśmy na siebie. Salto Angel — pomyślałem — Anielski Wodospad. Usłyszałem

kroki.

— Halo, señor! — wołał żołnierz. Nadbiegł zadyszany. Podał mi depeszę.
— Gracias — powiedziałem.
Donoszono z Caracas, iż o pierwszym brzasku, w Canon El Pao wyląduje oddział

specjalny. Nas już tu nie będzie — pomyślałem.

* * *

Siedziałem w namiocie radiostacji. Łokcie oparłem na stole. O północy miała być

zmiana szychty w przekopach. Słyszałem jak górnicy wychodzą z namiotów. Chciałem obej-
rzeć stan robót. Radiotelegrafista o czerwonych oczach zmieniał lampę w odbiorniku. Nie
spał od sześćdziesięciu godzin.

— Buenos — powiedział ktoś za mną. — Chciał pan obejrzeć przekopy?
Odwróciłem głowę.
— Jestem zmianowym — mówił. — Pettuci. Zaprowadzę pana. — Stał w wejściu do

namiotu, odchylając klapę.

Pettuci — pomyślałem. — W takim razie jest Włochem. Był niski, twarz miał nieco

nalaną. Patrzał ostro spod gęstych brwi. Nosił krótki wąsik.

— Zajdę tu po pana przed samą północą — dodał jeszcze. — To nie jest daleko.
Znikł mi z oczu. Zjawił się Strzelecki. Wywołał mnie na dwór. Odeszliśmy kilkadzie-

siąt kroków na środek polany. Zaczął mówić szeptem. Dziesięć minut temu na skraju obozu
podsłuchał rozmowę dwóch mężczyzn. W przerwie między szychtami chcieli zniszczyć prze-

* Salto Angel — nazwa najwyższego wodospadu na świecie (ok. 967 m) w Wenezueli. W rzeczywistości

tworzy go rzeka płynąca w dżungli, a nie jak w opowiadaniu wypływająca z jaskini.

kop. Jeden z nich, przed zakończeniem zmiany, miał wywołać z przekopu pracującą grupę i
wówczas zrobić coś, czego Strzelecki nie zrozumiał z rozmowy. Zapamiętał często powtarza-
ne słowa: „Molto bene”.

Zastanowiłem się. Po włosku! Czyżby Pettuci?
— Idź do obozu — powiedziałem. — I nie zdradzaj się z niczym. Z całą grupą przyjdź

do przekopu. Powiedz zmianowemu, że nie czekałem na niego.

Ruszyłem do namiotu prasy. Weronika stukała na maszynie.
— Trafi pani po ciemku na miejsce robót? — spytałem.
— Chyba tak — odrzekła zdziwiona.
— Chodźmy szybko! Niech pani prowadzi.
Z dala od namiotów wzrok przywykł do ciemności. Szliśmy wzdłuż linii krzaków.

Łokciem trącałem gałęzie. Czasem pęk liści przemknął mi po twarzy. Słyszałem krzyki
nocnych ptaków i wysoki śpiew świerszczy. Nim doszliśmy na miejsce, wiedziałem wszystko
o górnikach. Byli ochotnikami z rozmaitych kopalń. Weronika, będąc tu od początku, widzia-
ła ich przybycie. Płacono im potrójne gaże bez względu na postęp robót. Byli tu Francuzi i
Niemcy, a także miejscowi Indianie. Pettuci był Włochem.

Pod stopami zachrzęścił gruby żwir. Zamajaczyły ogromne kamienie.
— To już blisko — szepnęła.
Milczeliśmy. Niewiele widziałem. Zatrzymałem Weronikę ruchem ręki. Rozległ się

stłumiony  szczęk  kilofa.  Staliśmy  przy  otworze  chodnika.  Nieco  dalej  były  następne  dwa.
Posunąwszy się kilka metrów, trafiłem na pień zwalonego drzewa. Był oparty o głazy. Ukryli-
śmy  się  pod  nim.  Słyszałem,  jak  po  korze  pełzają  owady.  Zrywały  się  do  lotu.  Siadały  na
ubraniu.  Stuk  kilofów  brzmiał  nieustannie.  Ujrzałem  blask  latarki.  Migała  poprzez  krzaki.
Ktoś szedł kołysząc światłem. Minął nasze ukrycie, spojrzał na zegarek. Stał chwilę dopalając
papierosa. Rzucił go pod nogi. Rozdeptał pęk iskier. Zanurzył się w chodniku.

Po kilku minutach rozległy się głosy. Wyszło siedmiu górników. W blasku karbidówek

widziałem spocone twarze. Zdejmowali kaski. Zapalali papierosy. Sześciu ruszyło do obozu.
Gdy tylko weszli między krzaki, siódmy wrócił do przekopu.

— Teraz prędko! — szepnąłem.
Przebiegliśmy kilka kroków. Przy wylocie chodnika, po obu jego stronach, ciągnęły się

dwa wały kamieni wydobytych ze środka. Wspięliśmy się na górę. Czekałem. Zachrobotały
kroki, ów człowiek, cofając się tyłem, rozciągał za sobą zwoje sznura. Lont?

Wynurzył się z otworu. Odstawił latarkę na ziemię. Dłużej nie czekałem. Skoczyłem na

dół. Pchnięty z tyłu upadł na kamienie. ALUX  w dłoni Weroniki zajaśniał jak słońce. Przy-
gniotłem mu plecy kolanem. Wykręciłem ręce.  Żyłką nylonową związałem przeguby dłoni i
nogi  w  kostkach.  Odwróciłem  go  na  plecy.  Zmrużył  oczy  przed  blaskiem.  Był  to  jeden  z
Metysów, Wziąłem latarnię z ręki Weroniki i weszliśmy do studni. Prosty przekop prowadził
dwadzieścia  metrów,  cały  czas  w  rumowisku.  W  połowie  długości  ujrzeliśmy,  iż  sznur  jest
przywiązany  do  żelaznych  klinów  podpierających  stemple.  Wyrwanie  klinów  musiałoby
spowodować runięcie obudowy. Być może w całym  chodniku. Weronika  zapaliła papierosa.
Drżały jej palce. Wyszliśmy na zewnątrz. Metys leżał bez ruchu.

— Ile ci tu płacą? — spytałem.
— Osiemdziesiąt — odparł po chwili.
— Za tydzień?
Wzruszył ramionami.
— Dniówka — powiedziała Weronika.
— Osiemdziesiąt bolivarów! — powtórzyłem. — Prawie dwadzieścia dolarów... Ile

dostają normalnie w kopalni? — zwróciłem się do niej.

— Dwadzieścia, dwadzieścia pięć bolivarów.
Teraz całkiem jasne, dlaczego chcieli przedłużyć roboty. Przekop lada chwila mógł

wyprowadzić do otwartego korytarza jaskini Byłby to koniec zarobków...

— Bandyci — szepnęła Weronika.
— Na szczęście nie wszyscy — powiedziałem. — Ci, którzy pracowali tu na ostatniej

zmianie, o niczym nie wiedzą.

Usłyszeliśmy głosy. Metys poruszył się. Ostrzeże wspólnika! — przemknęło mi przez

głowę. Rzuciłem się ku niemu. Zdusiłem za gardło. Drugą ręką rozwarłem mu szczęki i
wepchnąłem chustkę. Dławił się i kaszlał. Puściłem. Odzyskał oddech.

Zwróciłem się ku nadchodzącym. Metys był niewidoczny w cieniu. Przodem szedł

Pettuci. Tuż za nim Strzelecki.

— To pan już tutaj? — zawołał Pettuci.
— Właśnie — odrzekłem. — Proszę się zbliżyć!
Stanął w miejscu. Ponad moim ramieniem starał się wypatrzyć wejście do przekopu.
— Może by pan zechciał — dokończyłem — pociągnąć ten sznurek?
Wskazałem linkę leżącą na ziemi.
Stał  jak  skamieniały.  Powolnym  ruchem  uniósł  dłoń  ku  górze,  do  rękojeści  noża  ster-

czącej za pasem. Ujrzałem, iż twarz poczyna mu czerwienieć. Na czole i szyi wzbierają żyły.
Poruszył wargami, zrobił krok do tyłu.

— Proszę spojrzeć też tutaj! — rzekłem, cofając się.
Ktoś rzucił tam snop światła. Metys odwrócił głowę. Pettuci wlepił oczy w leżącego.

Przeniósł wzrok na mnie. Zadrgała mu szczęka. Na twarz wybiegły czerwone plamy. Tuż za
nim stał Strzelecki. Dalej kilkunastu osłupiałych górników. Ludzie w sąsiednich szybach koń-
czyli robotę. Zaczynali wychodzić. Słyszeliśmy głosy. Któryś śpiewał. Sądziłem, że Pettuci
zechce skoczyć w krzaki i uciec.

— Słuchaj, Pettuci — zacząłem.
Wyszarpnął nóż.
— Déme esto! — wyciągnąłem rękę. — Oddaj!
Skoczył ku mnie. Strzelecki chwycił go za kołnierz. Pas koszuli został mu w palcach.

Błysnął nóż. Uchyliłem  się na bok. Dłoń Pettuciego opadła z rozmachem. Chwyciłem  go za
przegub.  Szarpnąłem  ku  sobie  podstawiając  plecy.  Ugiąłem  nogi.  Wpadł  na  mnie  piersią.
Odbiłem  go  w  górę  nie  puszczając  ramienia.  Krzyknął  krótko.  Zatoczył  łuk  w  powietrzu.
Wypuścił  nóż  z  palców.  Grzmotnął  o  kamienie.  Ostrze  przycisnąłem  butem.  Natychmiast
skrępowano go. Napiął mięśnie, aby zerwać więzy. Krew trysnęła z przeciętej skóry. Charczał
niezrozumiałe wyrazy.

— Kto był jego zastępcą? — spytałem górników7.
— Ja, señor! — odrzekł młody chłopak w kasku.
— Dobrze — powiedziałem. — Od tej chwili jesteś zmianowym.
Wyjaśniłem górnikom co się stało. Wielu z nich otarło się o kopalnie całego świata.

Żaden nie był skłonny do poświęceń ani ofiar dla kogoś drugiego. Pracowali za dobrą zapłatę.

— No se olvide — powiedziałem. — Nie zapominajcie, że z tamtej strony zawału

czworo ludzi nadsłuchuje pracy kilofów. Co mogą sobie myśleć, kiedy ten dźwięk milknie? A
gdyby wiedzieli o tym co zamierzał Pettuci?

* * *

O pierwszej po północy dostrzegłem, iż niebo na wschodzie poczyna jaśnieć. Być może

tylko księżyc przemykał się za linią wzgórz, nie ukazując tarczy. W namiocie radiostacji spo-
tkałem Bielskiego. Miał już wszystko gotowe. Spakował żywność i nawet sprzęt osobisty mój
i Strzeleckiego. Radiotelegrafista zakończył odbiór depesz. Zwrócił ku nam podkrążone oczy
i powiedział:

— Za pół godziny startują w Caracas. Będą tu w godzinę po świcie. Sześć szybowców

transportowych. Trzystu żołnierzy.

Przez pół godziny rozmawiałem z inżynierem górniczym, Holendrem z pochodzenia.

Wyjaśniłem mu czego i w jaki sposób mają poszukiwać wezwani żołnierze. Do namiotu we-
szła Weronika. Niosła termos z kawą, chleb, paprykę, mięso, owoce.

— Proszę to zjeść, natychmiast — powiedziała.
Nie mieliśmy nic w ustach od dwunastu godzin. Nie jest to wiele, lecz kto wiedział, co

się jeszcze zdarzy w najbliższych dniach?

Na godzinę przed świtem prosiłem o obudzenie profesora Pietri. Zjawił się po kilku

minutach, wypoczęty. Przeprosiłem za wyrwanie go ze snu, nie było jednak innej rady.
Profesor pił kawę. Słuchał sprawozdania. Najpierw wyjawiłem nasze plany związane z wy-
pływem rzeki w Salto Angel.

— Tak — powiedział. — To jest ważne odkrycie, o ile zdołacie dotrzeć do otworu w

ścianie. Co gorsza, obawiam się, że w jaskini będą odcinki korytarzy całkiem zalane wodą.
To niestety jest regułą w systemach podziemnych przepływów.

— To nas nie zatrzyma — odparłem. — Mamy ze sobą aqualungi.
W dalszym ciągu wspomniałem o trzystu żołnierzach, którzy zjawią się niebawem.
— Santa Monica! — wykrzyknął de Pietri. — A na cóż te liczniki Geigera?
— Otóż — wyjaśniłem — speleolodzy polscy stwierdzili, iż w jaskiniach promienio-

wanie radioaktywne jest znacznie silniejsze niż na powierzchni ziemi. W związku z tym, nad
otworami jaskiń unosi się zwykle słup powietrza o wzmożonej radioaktywności. W naszych
górach  robiliśmy  próby  poszukiwania  jaskiń z  licznikiem  Geigera,  właśnie  tego  typu,  jakich
używają  oddziały  przeciwatomowe.  Licznik  wskazał  nam  obecność  szczelin  w  miejscach,
gdzie  nie  podejrzewaliśmy  ich  istnienia.  Po  odgarnięciu  gałęzi,  ściółki  leśnej  i  krzaków
odkrywaliśmy otwory prowadzące do większych grot.

— Nadzwyczajne — szepnął profesor.
Na koniec zacząłem mówić o tym, co było najprzykrzejsze. O wypadku w przekopie.

Widziałem, jak mieni się twarz profesora. Czerwieniał i bladł na przemian. Poprawiał palcem
okulary. Potem zdjął je i zaczął wycierać chusteczką. Zerwał się z miejsca. Chodził po namio-
cie.

— Gdzie ich macie? — zawołał. Wybiegł na dwór.
Kroczyłem za nim między namiotami.
— Niech pan powie — pytał profesor — co mam zrobić? Wysłać ich do Caracas? —

cały świat się dowie... Zataić też nie można!

W otwartą dłoń bił pięścią. Palce przesuwał po brodzie.
— Tu leżą obaj — rzekłem. Potknąłem się o linkę. Uchyliłem klapę namiotu. Wsadzi-

łem głowę. Na środkowym słupie wisiała lampa. Metys leżał na boku, patrząc w stronę prze-
ciwną od wejścia. Szybko zwrócił się ku nam. W żółtym świetle dostrzegłem poruszenie
tylnej ściany namiotu.

Nie ma Pettuciego — przemknęło mi przez głowę. — W tej chwili uciekł, dogonię go w

krzakach. Złapałem dłoń profesora.

— Uciekł — mówiłem szybko. — Jest w pobliżu. Proszę nie robić alarmu. Tłum ludzi

zagłuszy jego kroki.

Wyskoczyłem z namiotu. Obiegłem go dokoła omijając linki. Wstrzymały mnie krzaki

Otulony  mrokiem  czułem  dotknięcia  gałązek  na  twarzy  Zatrzymałem  oddech  Nie  było  księ-
życa.  Dno  doliny  pochłaniał  obłok  czerni  Otworzyłem  usta  Żaden  szelest  nie  rozlegał  się
wkoło.  Byłem  gotów  do  skoku  Pettuci  gdzieś  się  tu zaczaił.  Leży  w  trawie  lub  stoi za  krza-
kiem.  Od  lasu  dzieli  nas  polana  porośnięta  chaszczami.  Będzie  chciał  ją  przebiec.  Słyszał
moje kroki...

W trawach śpiewały świerszcze. Milkły wszystkie. Odzywał się znów jeden. Odpowia-

dał mu sąsiad. Potem dalsze owady, ich głosy dobiegały z coraz większej dali. Coś pełzało po

gałęziach krzewów. Drobne muchy czy ćmy siadały mi na twarzy. Coś pełzało po nogawce
spodni. Słyszałem chrobot materiału. Powietrze przepływało z wolna korytem doliny, niosło
smugi zapachów.

Ruszyły się gałęzie. Skoczyłem w tę stronę. Na oślep rzucił się do lasu. Łomotał buta-

mi. Wpadał w zarośla, przebijał ich gęstwę. Zbliżałem się wielkimi susami. Biegłem na ślepo.
Ręce uniosłem do przodu, aby chronić głowę. Uderzałem o liściaste zapory, łamałem opór
gałęzi. Kolce czepiały się ubrania Poraniły mi dłonie. Pettuci był blisko. Padł na nas głębszy
mrok lasu. Golenią uderzyłem o pień leżącego drzewa. Zwaliłem się jak kłoda. Gruby konar
uderzył mnie w żebra. Straciłem oddech. Głową naprzód zsunąłem się ku ziemi pod wilgotne
rośliny. Brak powietrza z wolna ustąpił. Zerwałem się na nogi. Ból uderzonej kości zatrzymał
mnie na miejscu. Usiadłem. Już ledwo słyszałem łomot kroków Pettuciego. Wdzierał się w
głąb lasu. Powiew wiatru zagłuszył inne dźwięki.

Wróciłem kulejąc.
— To pan? — zapytał profesor. Czekał przed namiotem Unosił lampę. Wzrokiem starał

się przebić ciemność. — Jak on zerwał więzy?

Zbadałem wnętrze namiotu. Metys leżał bez ruchu. Krepująca go linka była nie uszko-

dzona. Na pustym miejscu po Pettucim coś wystawało z ziemi. Pochyliłem się z lampą.
Dotknąłem rękojeści noża Wyrwałem ostrze z ziemi. Do stalowej klingi przywarły grudki
gliny. Osypywały się jedna po drugiej. Metal miał drobne szczerby i plamy. Rękojeść była z
rybiej kości. Odczytałem wyrzeźbiony napis: INESSA. Ten sam nóż wytraciłem mu podczas
bójki. Zapomniałem o nim. Ktoś go podniósł i zakradł się tutaj. Pettuci ma widać wspólników
jeszcze nie odkrytych. Trudno będzie ich złowić w tej gromadzie. Tylko dlaczego Pettuci nie
wziął noża z sobą? Inessa to miasto na Sycylii. Pettuci, być może, pochodzi stamtąd.

Nóż był wbity w ziemię aż po samą rękojeść. Wenezuela pełna jest przybyszów ze

świata. Są to często ludzie, którzy aż do śmierci zachowują zwyczaje swego kraju. Na Sycylii
wbicie noża na czyimś gruncie oznacza obietnicę zemsty i walkę na śmierć i życie. Od tej
chwili zawisła nad nami groźba.

* * *

— Świta — powiedziała Weronika.
Nad wzgórzami niebo powlokło się szarością. Wkrótce poróżowiało i nagle jasne

promienie strzeliły nad horyzont. Ukazały się pasma wełnistych obłoków rozciągniętych na
niebie. Przenieśliśmy bagaż do helikoptera. Profesor uścisnął nam dłonie.

— Powodzenia! — szepnął kilkakrotnie.
Wsiadłem do maszyny. Ujrzałem wzrok Strzeleckiego utkwiony w twarzy Weroniki.

Trzymała kwitnącą gałązkę sagrado. Pilot zapuścił motor. Powiew jął targać włosy. Położył
trawę. Ogłuszył nas warkot. Wtem Bielski wskazał palcem niebo. Spoza grzbietu góry zamy-
kającej Cañon El Pao wychynęły ciemne plamki samolotów. Zatrzasnąłem drzwiczki.
Dotknąłem ramienia pilota.

Obóz znikał nam z oczu. Dołem przepływała dżungla. Słońce ukryte za górami było

wciąż  niewidzialne.  Silnik  płoszył  ptaki,  grywały  się  z  gęstwiny.  Wielkie  papugi  szyły  cze-
rwienią  półmrok  lasu.  W  oddaleniu  słup  dymu  bił  kolumną  w  niebo.  Żołnierze!  —  przyszło
mi  do  głowy.  Wkrótce  dostaną  posiłki.  Lecieliśmy  nad  płaskowyżem  okrytym  szczelnie
dżunglą. Na horyzoncie falowały wzgórza. Z ich grzbietów wyrastały nagie turnie. Ale wprost

przed nami biegła płaszczyzna zieleni. Jej daleka krawędź roztapiała się w niebie. Przykuł nas
ten widok. Zdawało się, że to krawędź świata. Poza dżunglą obciętą jak nożem był już tylko
ocean powietrza. Zbliżaliśmy się szybko do owej krawędzi. Pod kadłubem przemknęła korona
wielkiego drzewa, ciemny krąg polanki, pień rozbity piorunem.

Helikopter wystrzelił w pustkę. Wokół było niebo. W dole otchłań. Chwyciliśmy porę-

cze. Setki metrów pod nami, rozmazaną dalą majaczyła plamista ziemia. Z głębiny, niby dym
wielkich ognisk, wznosiła się smugami para.

— Ściana wodospadu! — zawołał pilot. — Salto Angel! Jeszcze go nie widać.
Obrócił maszynę. Przed wypukłą szybą zjawiło się urwisko. Był to nagi mur skalny

opadający pionem. Nakrywał go wełnisty piasek dżungli. Sponad niego wyskoczyliśmy tak
nagle w pustkę. Wapienne płyty, ogromne, zrysowane zygzakami szczelin, waliły się pionem
w otchłań. Helikopter zawisł przed nimi równie drobny jak brzęcząca muszka.

— Cuánto? — spytał Bielski, kierując palec w stronę dna doliny.
Pilot przycisnął ster kolanem. Podniósł palce obu dłoni. Tylko kciuk był zagięty.
— Dziewięćset?
Pilot skinął głową. Zbliżyliśmy się do ściany. Przez lornetkę dojrzałem żółte smugi

zacieków. Woda deszczowa wymyła w płytach równoległe bruzdy, jak ślady wielkich grabi.
W skrzyżowaniach szczelin czerniały liczne otwory. Wyrosły w nich kępy krzaków. Tu i
ówdzie zwisały pnącza. Pióropusze trawy utkwiły wzdłuż skalnych gzymsów i listewek.

— Dondé está el salto? — spytałem pilota. — Gdzie wodospad?
— Patrz, tam! — zawołał Bielski. Trzymał mnie za ramię.
Dostrzegłem łukowo sklepiony otwór. Wypływała z niego rzeka. Podniosłem szkła do

oczu. Woda przelewając się zza skalnego progu leciała w przepaść. Rozbita oporem powie-
trza, zamieniona w ulewę grubych kropel, rozpraszała się dalej na pył wodny, który obłokiem
spływał coraz niżej. Podmuchy wiatru zwiewały go na skałę. Jasny słup wodospadu sięgał
dna doliny. Tam, od stóp skały, cienka jak niteczka odpełzała rzeka.

— Ahora espere aqui! — Zatrzymał się teraz! — krzyknąłem.
Otwór leżał naprzeciw kabiny. Poranne światło nie sięgało głęboko. To, co widzę —

myślałem — nie jest pocieszające. Woda płynie całą szerokością tunelu. Na zewnątrz też brak
miejsca, gdzie mógłby stanąć człowiek. Ale od otworu biegnie pozioma rysa, która doprowa-
dza do występu skały tworzącego balkon czy półkę. Porastają go trawy wiszące nad przepa-
ścią. Wskazałem palcem półkę, powiodłem nim wzdłuż rysy do otworu jaskini. Skinęli gło-
wami. Nie było innej drogi. Pozostawało pytanie, jak dostać się na ścianę.

— Ile metrów średnicy — krzyknąłem do ucha pilota — ma wirnik?
Podniosłem oczy ku łopatom śmigła. Tworzyły krąg nad nami.
— Czternaście!
Połowa, to siedem — pomyślałem. — Półka ma trzy, cztery metry w najszerszym

miejscu. Nie ma mowy o lądowaniu. Spróbujemy inaczej...

— Na dół! — krzyknąłem.
Pilot przymknął gaz. Ucichł warkot. Usłyszeliśmy gwiżdżący poszum łopat. Urwisko

rozmazane w wielobarwne smugi uciekało ku górze. Ruda ziemia zbliżała się szybko. Ponad
korytem rzeki była rozległa płaśnia nie objęta lasem. Stały na niej pojedyncze drzewa. Rumo-
wisko głazów opadłych ze ściany porastały chaszcze. Maszyna dotknęła ziemi. Wirnik prze-
stał się obracać. Wyskoczyłem z kabiny. Zadarliśmy głowy.

Ściana sięgała nieba. Nie było jej końca. Miało się wrażenie, że ogromny topór przerą-

bał tu glob ziemski odrywając połowę. Otwór jaskini skryło oddalenie. Rozpylone na mgłę
strugi wodospadu snuły się wzdłuż ściany. Słońce wschodząc za naszymi plecami oświetliło
najwyższy pas wapieni. Zajaśniał jaskrawą bielą. Pod wapieniami, do samego dołu, w ukośnie
nachylonych warstwach leżały czerwone porfiry. Pod nogami mieliśmy ich odłamki mieniące
się blaszkami kryształów.

Zbiegliśmy kilka metrów do koryta rzeki. Usiadłem na kamieniu. Słyszałem bulgot

wody. Z góry dobiegały dźwięki metalicznych uderzeń. Pilot pozostał przy helikopterze.
Szybko zgodziliśmy się co do sposobu działania.

— Zaczynajmy — powiedział Bielski. — Później słońce tak rozgrzeje ścianę, że nie

będzie można dotknąć skały. Chodź! — zwrócił się do Strzeleckiego. — Przygotujemy sprzęt.

Wspięli się na skarpę i znikli mi z oczu Wyjąłem notes Opisałem co chcemy przedsię-

wziąć. Na odwrocie podałem informację, jaki sprzęt i żywność zabieramy do groty. Prosiłem,
aby nie szukano nas przed upływem dwóch tygodni. Prosiłem, aby otwór jaskini był pod stałą
obserwacją.  Wystrzelimy  czerwoną  rakietę,  jeśli  powrócimy  sami,  zaś  różnobarwne  w  razie
powodzenia akcji. List zaadresowałem do profesora de Pietri. Na osobnej kartce przeznaczo-
nej dla pilota opisałem sposób zdjęcia nas ze skały. Wprawdzie wytłumaczę mu to ustnie —
pomyślałem  —  ale  przez  kilka  dni  mógłby  zapomnieć  o  jakimś  szczególe.  Schowałem
ołówek.  Klęcząc  oparłem  ręce  na  kamieniach  i  schyliłem  głowę.  Dotknąłem  ustami  wody.
Wypiłem  kilka  łyków.  Widziałem  jak  na  dnie  prąd  toczy  kamyki.  Wstałem  wycierając  usta.
Na wysokim brzegu ukazali się moi towarzysze. Zbiegli do mnie. Spojrzałem na twarze.

— Co się stało? —- spytałem.
Pilot odmówił startu. Oświadczył, że gotów jest na wiele rzeczy, ale w tym, co zamie-

rzamy zrobić, nie weźmie udziału. Nie chce rozbić maszyny i spaść z kilkuset metrów.

Nie ma się co dziwić. Sam widok urwiska działa odstraszająco. Wodospad wysokości

kilometra... Poza tym może niezbyt dokładnie pojął ich tłumaczenia. Zrozumiał tylko tyle, że
my wysiądziemy, a on w pustej maszynie, samotnie wisząc przed obliczem śmiertelnego
urwiska, będzie musiał wykonywać jakieś akrobacje. Wystarczy wówczas musnąć skałę
czubkiem wirnika.

Jeśli o to mu chodzi, zdołam go przekonać, Nie ma czasu na zmianę pilota.
— Spróbuję z nim pomówić — odezwałem się. — Ale powinien sądzić, że nie wiem o

odmowie, bo gotów się uprzeć. Wróćcie na skarpę, jakby mnie tu nie było. Wyjdę z innej
strony.

Oddaliłem się znacznie pod osłoną brzegu. Wszedłem na kolanach pod wiszące krzaki i

ruszyłem ukosem między drzewa. Zza pni ujrzałem pilota. Stał z nogą na kole. Łokieć wsparł
o  kolano.  Palił  papierosa.  W  drugiej  dłoni  trzymał  klucz  francuski.  Uderzał  nim  w  czubek
buta.  Teraz  nie  wie  co  zrobić  —  pomyślałem.  —  Przez  chwilę  będzie  niepewny  czy  dobrze
uczynił. Potem powie sobie, że miał rację, wreszcie zacznie żałować. Obejrzał się ku tamtym.
Leżeli  na  trawie.  Wyszedłem  z  lasu  z  rękami  w  kieszeniach.  Gwizdałem  przez  zęby.
Dostrzegł mnie. Zaciągnął się dymem.

— Był pan nad Orinoco? — spytałem.
Skinął głową, wypuścił dym ustami.
— Podobno trzy czwarte dorzecza jest niedostępne? — spojrzałem pytająco.
— Tak — odrzekł zaciągając się.
— Tam są łowcy ludzi?
Zaprzeczył głową. Po chwili powiedział;
— Nie, to nad jeziorem Maracaibo.
— Słyszałem, że strzelają zatrutymi strzałami?
— Owszem.
— Niech pan to weźmie — podałem mu kartkę. — Proszę doręczyć profesorowi Pietri.

Teraz niech pan posłucha, jak chcemy się dostać do groty.

Mówiłem bez przerwy, nie mógł dojść do słowa. Przypuszczałem, że moi towarzysze

przedstawili rzecz nazbyt groźnie. Wyjąłem kartkę i zacząłem rysować: helikopter, urwisko z
półką. Kątem oka dostrzegłem, że patrzył na rysunek. Wreszcie kiwnął głową. Przedstawia-
łem wszystko, jak gdybym myślał wyłącznie o bezpieczeństwie pilota i maszyny, uprzedzając
wszelkie jego możliwe obawy, a potem bez żadnej przerwy powiedziałem, że prawdziwe tru-

dności czekają dopiero we wnętrzu groty i kto wie, czy wyjdziemy z nich cało. Wspomniałem
o  brnięciu  w  nurtach  czarnej  podziemnej  rzeki  i  o  czołganiu  się  błotnistymi  kanałami  w
zupełnej  ciemności,  podczas  kiedy  on  będzie  miał  gwiazdy  i  słońce  nad  głową.  Na  koniec
mnie  samemu,  prawem  przeciwieństwa,  to  skalne  urwisko  sterczące  nad  nami,  rozjarzone
teraz  ciepłym  blaskiem  wydało  się  najmilszym  miejscem  na  ziemi.  Spytałem,  czy  maszyna
jest gotowa do lotu i zanim otworzył usta, powiedziałem: to dobrze.

— A teraz, niech pan posłucha, jak nas zabrać ze skały, kiedy wrócimy już z rozbitka-

mi. — Mówiłem przez chwilę. Zadał kilka pytań, oświadczył, że rozumie.

— Dla pamięci opisałem to panu — zakończyłem. — Proszę schować tę kartkę.

Zresztą, jako pilot ma pan więcej doświadczenia. Zdajemy się na pana.

— Zrobi się — zadeptał papierosa. — Kiedy odlot?
— Zaraz — odrzekłem.

* * *

Byliśmy w powietrzu. Dżungla w dole, kamieniste pagórki spłaszczyły się i zmalały.

Dolinę okrywał półmrok, wyżej był świetlisty przestwór odcięty promieniami słońca. Copter
wspinał  się  przez  warstwy  cienia  ku  jasnemu  sklepieniu.  W  poprzek  skalnej  ściany  biegła
granica szarości i blasku. Nagle od mrocznych płyt oderwał się skrawek cienia. Pełzał wprost
do  góry  po  oświetlonych  porfirach.  Zlewał  się  z  mrokiem  szczelin.  Sunął  po  białawych  bli-
znach zostawionych przez obrywy. Kabinę zalało światło. Zmrużyliśmy oczy. Między siedze-
niami leżał zwój linki MONSANTO. Była niewiele grubsza od zwykłego sznurka. Ale można
by na niej zawiesić cały helikopter. Na jej końcu zrobiłem trzy pętle. Dwie wsunąłem na uda,
trzecią pod ramiona. Obejmowały mnie jak szelki spadochronu. Rudy odblask, który wypeł-
niał  kabinę,  stał  się  nagle  biały.  Copter  był  naprzeciw  wapiennych  warstw  urwiska.  Przestał
się już wznosić. O sto metrów niżej została owa półeczka pokryta trawami.

Bielski podważył palcami zatrzaski w podłodze kabiny. Wyjął kwadratową klapę.

Usiadłem  na  jej  brzegu  opuszczając  nogi.  Wziąłem  młotek,  alpejski  z  przewleczonym  przez
drzewce  rzemieniem.  Włożyłem  go  na  szyję.  Na  linkę  przepasującą  piersi  założyłem  kilka
karabinków  *.  Wisiały  na  nich  stalowe  haki  różnych  rozmiarów.  Strzelecki  założył  linę  na
uchwyty w ścianach kabiny.

— Możesz schodzić — powiedział.
Oparłem się na łokciach o brzegi otworu. Opuściłem nogi. Dłońmi ująłem grubą blachę.

Z wolna wyprostowałem ręce. Uczułem opór liny. Już wisiałem w trzech pętlach. Nad sobą
miałem wypukłe czerwone blachy kadłuba. Biegły po nich sznureczki nitów. W ciemnym
kwadracie włazu dostrzegłem dwie twarze.

— Na dół! — zawołałem.
Powiew wirnika zaczął targać mi włosy. Lina wysuwała się gładko z kadłuba maszyny,

który — zdawało mi się — odpływa ku górze. Wisiałem siedemset metrów nad ziemią. Kryła
się jeszcze przed słońcem, ale tutaj świeciło z całą mocą. Na wapiennych płytach widziałem
sylwetkę  maszyny.  Lina  nie  rzucała  cienia.  Pod  cieniem  kadłuba  kołysał  się  mój  własny.
Byłem coraz niżej. Helikopter zmalał. Całą uwagę zwróciłem na ścianę. Była odległa o pięć-
dziesiąt  metrów.  Zbliżałem  się  do  poziomu  półki.  W  chwili,  kiedy  cień  butów  dotknął  kępy
trawy, podniosłem dłonie. Przestali mnie opuszczać. Od półki biegła ciemna rysa do otworu
groty.  Słyszałem  szum  wodospadu.  Terkot  helikoptera  wydawał  się  daleki.  Obiema  dłońmi
wskazałem przed siebie, w stronę skały. Uczułem opór powietrza, napinanie się liny. Lecieli-
śmy w stronę skały.

Rzuciłem spojrzenie w górę. Copter wyprzedzał mnie nieco. Zostawałem w tyle na

* Karabinek — stalowy, owalny pierścień z automatycznym zamkiem. Stanowi część wyposażenia

alpinistycznego. Służy np. do łączenia liny ubezpieczającej alpinistów z kółkiem haka wbitego w szczelinę.

ukośnej linie. Pilot zahamował. Stumetrowej długości wahadłem leciałem do przodu. Nadbie-
gały powierzchnie wapieni, listki pnących roślin, liszaje porostów.

Obiema dłońmi chwyciłem linę, nogi wystawiłem naprzód. Stopami uderzyłem w ścia-

nę nieco poniżej półki. Uderzenie byłe tak silne, jakbym zeskoczył na ziemię z wysokości
kilku metrów. Ochroniły mnie buty na podeszwach z vibramu. Odrzucony — poleciałem do
tyłu. Obcasem strąciłem kamień. Spadał z jękliwym furkotem.

Zawisłem nad przepaścią, oddalałem się od ściany. Pęd zmalał. Wahnięcie do przodu

jęło mnie zbliżać do półki. Rzuciłem się na jej krawędź. Palcami zaczepiłem nierówności ska-
ły.  Lina  lekko  szarpnęła.  Nie  dałem  się  ściągnąć.  Wczołgałem  się  głębiej.  Leżałem  na  brzu-
chu.  Buty  sterczały  za  krawędzią  półki.  Wymyty  przez  deszcze  wapień  podobny  był  do
marmuru.  W  kolistych  zagłębieniach  tkwiło  nieco  ziemi  oplecionej  korzeniami  trawy.  Półkę
od ściany dzieliło płaskie pęknięcie. Wsunąłem w nie jeden z haków. Palcami wcisnąłem do
połowy, dalej biłem młotkiem.

W miarę jak się zagłębiał, dźwięk uderzeń był wyższy i bardziej tępy. Kilka razy ude-

rzyłem o skałę. Strzeliły iskry. Rozeszła się woń ozonu. Hak wszedł aż po kółko. Założyłem
na nie karabinek. Do karabinka przywiązałem siebie. Wbiłem drugi hak i przypiąłem do niego
linę zwisającą z helikoptera. Uwolniłem nogi i tułów z pętli. Byłem teraz niezależny, Heliko-
pter nie mógł mnie ściągnąć z półki. Usiadłem twarzą do przepaści, i teraz, kiedy nie widzia-
łem ściany piętrzącej się z tyłu, powróciło wrażenie zagubienia pośrodku nieba. Dałem znaki
dłońmi.  Od  kadłuba  oddzielił  się  pakunek.  Szybko  opadał.  Przyciągałem  linę.  Układałem  ją
luźnymi  zwojami.  Plecak  kołysał  się  lekko,  zdołałem  go  przyciągnąć.  Ułożyłem  go  bezpie-
cznie,  odpiąłem  od  liny.  W  drugim  rzucie  nadeszły  dwa  wory,  potem  aqualungi.  Wreszcie
ukazał się Bielski. Po chwili był na półce.

Strzelecki przywiązał koniec liny do fotela pilota. Zwisała luźno, ogromnym łukiem, do

balkonu. Założył „klucz zjazdowy” — linę pod lewe udo, ukosem przez pierś na prawe ramię
i  w  dół  po  plecach.  Wysunął  się  przez  otwór  w  podłodze  i  zjeżdżał  na  dół  pod  własnym
ciężarem. Lewą ręką trzymał linę na plecach. Regulował nią szybkość. Przyciągnięty do półki
wspiął  się  na  nią  bez  trudu.  Pilot  obserwował  nasze  poruszenia  przez  szybę  w  podłodze.
Równocześnie  uważał,  aby  nie  zbliżyć  się  zbytnio  do  skały.  Na  dany  sygnał  odczepił  linę
Świsnęła  w  locie.  Końcem  chlasnęła  o  ścianę.  Wciągnęliśmy  ja  do  siebie.  Helikopter  był
wolny. Oddalił się. Balansował przed nami. Machaliśmy dłońmi. Przez okienko wysunęła się
pięść  pilota  z  zadartym  do  góry  kciukiem.  Opadał  do  stóp  skały.  W  kręgu  śmigieł  zabłysło
słońce. Na ciemną ziemię spływał srebrny krążek.

Zostaliśmy sami. Szumiał wodospad. Po płytach buszowały ptaki. Ze skraju dżungli

opadały liście, czasem źdźbło trawy wyrwane przez ptaka. Bielski wbijał haki. Każdy z nas
przypiął się do osobnego.

Teraz wylądował — myślałem — wyjdzie z maszyny, zapali papierosa Podniesie lorne-

tkę do oczu. Położy się na trawie i będzie patrzał na trzy muchy uczepione ściany. Gdy zni-
kniemy mu z oczu, wsiądzie do maszyny i wróci do obozu. — Wysadziłem ich — powie — w
samym środku ściany. Niewielu pilotów zdobyłoby się na takie ryzyko. Na szczęście nie było
wiatru...

— Wyciągaj jedzenie — powiedział Bielski. — Jest w moim plecaku.
Odpiąłem klapę. W aluminiowym pudle były płaty boczku. Strzelecki wyjmował

kamienie spod siebie Rzucał je w przepaść. Trzech ludzi i wory zajmowały całą powierzchnię
balkonu. Bielski ustawił ALUX między kolanami. Włączył ogrzewanie. Na płaską menażkę
wrzucił płaty boczku. Szperałem w plecaku. Znalazłem trzy pomarańcze i wielką czekoladę z
napisem VAN HOUTEN.

— Skąd się to wzięło? — spytałem.
— To od Weroniki — odrzekł Strzelecki. Odwrócił oczy
Ponad balkonem przemknęło kilka ptaków nie większych od wróbli. Uczepiły się skały.

Biegły po niej do góry. Trzepały skrzydłami. Miały czerwone podgardla i lśniące granatem
grzbiety. Chwytały owady.

Aż do horyzontu biegły faliste wzgórza. Okrywała je dżungla. Słońce już oświetliło co

najwyższe drzewa. Jak daleko spojrzeć i dalej, za widnokręgiem, skryte krzywizną ziemi
leżało dorzecze Orinoco. Tylko czółnami zapuszczał się tam człowiek. Na brzegach rzek stały
z rzadka wioski Indian. Ale wnętrze kraju było zupełnie nieznane. Z puszczy wyrastały nagie
płaskowyże, których nie tknęła nigdy stopa ludzka. O tej porze jaguary kończyły nocne łowy.
Las wypełniał się małpim gwarem i skrzeczeniem papug.

Boczek zaczął skwierczeć. Pryskał kropelkami. Na brzegach stał się złoty. Przepiekane

płatki jęły się zwijać. Wznosiły się z nich smużki pary. Na dłoni rozkroiłem owoc papryki.
Wyciąłem miąższ nadziany pestkami. Rzuciłem go przed siebie. Spadł siedemset metrów.
Purpurową skórkę, gładką jak lakier, pociąłem w kostki. Wsypałem je na boczek.

Była szósta rano. Strzelecki kończył przygotowania do dalszego marszu. Teraz on miał

iść pierwszy. Na boczek wkroiliśmy kilka pomidorów. Puściły sok, który zmieszał się z
tłuszczem.

— No, już dosyć smażenia — powiedział Strzelecki. — Dajcie jeść i w drogę.
Ponad nogami Bielskiego sięgnęliśmy do naczynia. Boczek był gorący. Chleba nie kroi-

łem. Był miękki i pulchny. Łamaliśmy go palcami na duże kawały. Z duszonych pomidorów
niesionych do ust na widelcu kapał sok na kolana Bielskiego. Potem zjedliśmy pomarańcze.
Łupiny schowałem. Od tej chwili wszystko było żywnością.

— Teraz mnie trzymaj — powiedział Strzelecki. Wstał brzęcząc hakami uczepionymi u

pasa. Obwiązał się końcem liny. Poziome pęknięcie, które biegło do otworu groty, okazało się
dość  szerokie,  aby  wsunąć  weń  stopę.  Gorzej  było  z  chwytami  dla  dłoni.  Strzelecki  wodził
palcami  po  ścianie  szukając  jakichś  zagłębień  lub  występów.  Z  balkonem  łączyła  go  lina.
Sunęła przez karabinek przypięty do haka. Drugi jej koniec obejmował mi plecy. Trzymałem
go oburącz zostawiając tyle luzu, aby Strzelecki mógł uczynić krok naprzód. W razie upadku
zawisłby na linie. Na wysokości ramion znalazł szereg otworów, jakie powstają w wapieniu
przez wypłukiwanie miększego materiału. Wkładał do nich palce. Postępował drobnymi kro-
kami.  Oddalał  się  od  półki.  Wbił  nowy  hak  do  pierwszej  spotkanej  szczeliny.  Założył  nań
karabinek,  zapiął  go  na  linie.  Posuwał  się  dalej.  Za  mymi  plecami  Bielski  robił  kuchenne
porządki. Z doliny wraz z podnoszącą się falą ciepła nadchodził zapach olejku. Wydzielały go
liście  pnącej  rośliny  uczepionej  skały.  Dostrzegłem  grzbiet  wielkiego  ptaka.  Szybował  na
rozpiętych skrzydłach. Znowu dźwięczał młotek. Lina biegła od haka do haka tworząc poręcz,
po której następni mieli przejść bez trudu.

— Tu już jest łatwiej! — zawołał Strzelecki.
Dolny brzeg pęknięcia wysuwał się tam przed górny tworząc naturalną ścieżkę.
U stóp Salto Angel wiła się wstążka rzeki rozbielona pianą. Zwolnione oddaleniem

nurty zdawały się tkwić w miejscu jak pasemko zastygłej lawy. Gdzieś tam pośród krzaków
stał helikopter. Pilot, ze szkłami przy oczach, rozcierał obolały kark.

— Jestem przy otworze! — zawołał Strzelecki.
Z balkonu nie mogliśmy dojrzeć jaskini. Ukrywała ją wnęka. Również wpływ wody był

niewidoczny. Dopiero o sto metrów niżej, spoza wybrzuszenia ściany tryskały białe warko-
cze. Strzelecki znikł nam z oczu. Po długim czekaniu nadbiegły trzy szarpnięcia liny. Znaczy-
ło to, że jest w środku groty i koniec liny umocował do haka.

Powrócił mokry do piersi.
— Zwycięstwo! — powiedział siadając na półce. — Podniósł nogi, aby wylać wodę z

butów. Spodnie parowały.

— Jak tam? — spytał Bielski.
— Ogromna dziura, jak tunel metra, idzie w głąb skały. Nie wchodziłem daleko...
Była już ósma. Dwanaście godzin temu przybyliśmy na miejsce wypadku. Ruszyliśmy

teraz z worami na plecach. Ciężar odchylał ku przepaści. Sunąłem z policzkiem przy ścianie.
Była już gorąca. Miejscami parzyła dłonie. Ukazał się otwór. Był to tunel, w którym dwa
pociągi mogłyby się minąć z zupełną swobodą. Całą jego szerokością płynęła woda. Wypada-
ła z gardzieli i rzucała się w przepaść łukiem nie dotykającym ściany. Spadała dziesiątkiem
słupów, które falowały i wiły się nieustannie. Z powierzchni strug wodnych odszczepiały się
bryzgi. Niżej wszystko było już rzęsistym deszczem lecącym kroplami. Opór powietrza roz-
wiewał je płasko, zwijał w welony, rozpyla! na mgiełkę coraz bledszą. Na samym dnie Salto
Angel białawy tuman przesłaniał ziemię.

Wsunąłem nogę w nurty wodospadu. Zdołałem utrzymać napór prądu. Stopę oparłem

na progu, przez który przelewała się woda. Dostawiłem do niej drugą nogę. Woda spiętrzyła
się  do  pasa  otaczając  mnie  wieńcem  piany.  Bryzgi  dosięgały  twarzy.  Doznałem  uczucia,  że
lada chwila nogi zostaną oderwane od podłoża, a ja upadnę na brzuch i w mgnieniu oka będę
wyrzucony  na  zewnątrz.  Trzymając  się  liny  postępowałem  w  głąb  jaskini.  Światło  dzienne
sięgało daleko. Sklepienie odbijało hałasy  wody.  Dźwięczały spotęgowane pluski fal. Rzeka
spływała  korytem  gładkim  jak  betonowe.  Ściany  ponad  wodą  były  spękane  i  pełne  szczelin.
Po  trzydziestu  metrach  z  wody  wychynęła  skalna  płyta.  Było  tu  już  mroczno.  Wyjęliśmy
ALUX. Snop reflektora padł na mokre ściany. Korytarz biegł dalej. Szliśmy po owej płycie,
potem po żwirowej łasze. Tunel rozszerzał się. Po stu metrach byliśmy pewni, że nie skończy
się prędko. Zdjęliśmy plecaki, aby wrócić po resztę sprzętu. Z dala widzieliśmy jasną plamę
otworu. Wpadały przezeń snopy światła. Na smolistym nurcie kołysały się płatki słonecznego
blasku. Odbite, pełgały szybkimi światłami po stropie tunelu.

Wyszliśmy na zewnątrz. Na ścianie rozpalonej już niemal do żaru, podniósł się z ubrań

obłok pary. Do jednego z haków na półce przywiązałem plastikowy woreczek z rakietnicą i
paczką naboi. Miały tu czekać na nasz powrót, podobnie jak poręcz linowa. Pot zalewał nam
oczy. Zdawało się, że pełzamy po blasze rozpalonego pieca. Nie było czym oddychać.

Do szumu wody wmieszał się terkot. Odwróciłem głowę. Helikopter z wolna przepły-

wał za nami. Nabierając wysokości piął się na Salto Angel. Z okienka powiała chustka.

Rzeka płynęła meandrami od ściany do ściany. W wielu miejscach wchodziliśmy do

wody.  Zanurzeni  do  pasa  przecinaliśmy  zakola.  Odcinkami  szło  się  przez  płycizny  po  ogła-
dzonych  płytach  ledwo  zakrytych  nurtem.  Tunel  zmieniał  kierunek.  W  stropie  widniały
kopułki wypłukane ciśnieniem wody. Okresami, widać, płynęła całym przekrojem korytarza.
Mam nadzieję — pomyślałem — że nie będzie deszczu. Tropikalna ulewa mogłaby nas zgu-
bić.  Woda  z  dżungli  w  ciągu  paru  godzin  spłynie  szczelinami  do  jaskini.  Wiele  chodników
wypełni się całkiem mętną deszczówką. Wtedy nawet aqualungi nic nam nie pomogą.

Podnieśliśmy głowy. Reflektor omiatał rozległą komorę. Płaskie dno zaległy skorupy

kalcytu. Wkroczyliśmy na nie idąc ku środkowi. Ujrzałem owalne jezioro, z którego wypły-
wała rzeka. Koniec? — pomyślałem.

— Wygląda to na syfon — odezwał się Bielski.
Na powierzchni jeziora tworzyły się prądy, jakby woda wypływała tu z głębi pod

znacznym ciśnieniem.

Szukaliśmy dalszego biegu korytarza. Ściany sali kryły wiele szczelin. Szperaliśmy

wszędzie. Na brzuchu wczołgiwałem się do ciasnych otworów, tak daleko, dopóki nie utknęły
ramiona. Zapalałem zapałki, aby po drganiu płomienia znaleźć przewiew. Mogło to wskazać
połączenie z dalszą częścią groty. Ale wszystkie odnogi zdawały się być ślepe. Strzelecki
wspiął się do otworu widniejącego pod stropem. Wisiał dziesięć metrów nad nami w ogro-
mnym rozkroku. Zaświecił ALUX-em w czarną dziurę.

— Nic nie ma — powiedział. — Zalepiona gliną.
Bielski wsunął się głową naprzód w korytarzyk o kształcie rury. Znikł w nim z nogami.

Ze środka dochodził tylko szelest materiału trącego o skałę i szybki oddech. Zduszony szept z
głębi oznajmił:

— Kończy się. Zapłynięte kalcytem.
Wychodził tyłem. Ujrzałem stopy. Mocował się z ciasnotą. Butami próbował zahaczyć

o występy Chwyciłem go za kostki i zdołałem wywlec. Twarz miał umazaną gliną. Pozlepia-
ne włosy spadały mu na czoło.

— No i co? — powiedział. — Tylko to zostało...
Spojrzeliśmy w stronę jeziora. W owalnym zagłębieniu czarna woda krążyła leniwie

niby smoła w kotle.

Rozłożyłem na płachcie sprzęt nurkowy — maski, manometry, klucze do butli, głębo-

kościomierze. Obok, oparte o plecaki, stały aqualungi. Każdy składał się z dwóch butli stalo-
wych.  Wypełniało  je  sprężone  powietrze.  Nad  butlami  błyszczały  okrągłe  niklowe  puszki
zaworów. Bielski zdjął ubranie. Schylił się i na stopy wsunął kauczukowe płetwy. Podniosłem
butle. Były przypięte do szelek. Bielski włożył je na ramiona. Zatrzasnął sprzączki. Na prze-
gubie dłoni zapiął gumowy pasek głębokościomierza. Od puszki zaworu biegły rury oddecho-
we.  Obejmowały  szyję  i  spadały  na  piersi,  gdzie  łączył  je  ustnik.  Bielski  wziął  go  w  zęby,
odetchnął głęboko. Powietrze zaszumiało w rurach. Podałem maskę. Włożył ją na czoło. Na
brzuchu zapiął pas z ciężarkami z ołowiu. Do szelek umocował linkę sygnałową. Ująłem ją w
dłonie.  Bielski  zrobił  krok  naprzód,  usiadł  na  brzegu  jeziorka,  zanurzył  w  nim  nogi.  Maskę
zdjął z czoła i ochlapał ją wodą, aby szkło nie potniało. Próbował stanąć na dnie. Zanurzył się
z głową. Wychynął, wypluł ustnik.

— Głęboko — powiedział. — Ściany gładkie, nie ma na czym stanąć. Podajcie refle-

ktor.

Podałem mu ALUX. Odepchnął się nogami, odpłynął na środek. Głową rzucił się na

dół.  Zatrzepotał  mokrymi  płetwami  i  znikł  w  toni.  Woda  była  czysta  jak  kryształ,  ale  jej
sfalowana  i  ruchliwa  powierzchnia  odbijała  światło.  Wzrok  nie  przenikał  do  środka.  Linka
sunęła mi przez palce. Na jeziorku, raz po raz pękał rój bąbli powietrza wydychanych przez
nurka. Wyczułem szarpnięcie. Jedno, drugie, trzecie — liczyłem w myśli. — Czwarte, piąte.
Jąłem  ściągać  linkę.  Bielski  wyskoczył  jak  korek.  Płynąc  do  brzegu  wypluł  ustnik,  maskę
zsunął z czoła.

— Studnia — powiedział. — Nie dotarłem do dna. Byłem na piętnastu metrach. Woda

płynie do góry. Nurkuje się przeciw prądowi. Powtarzam próbę.

Zanurzył się. Patrzałem na zegarek — 10, 20, S0 sekund. Strzelecki zawołał:
— Powietrze nie wypływa!
Może to oznaczać — myślałem — że nurek nie oddycha. Ale linka jest spokojna. Ża-

dnych szarpnięć ani szamotania się wskazujących na wypadek. Gdzie się podziewa powietrze
z wydechu? Wtem trysnęły bańki. Linka zwisła luźno. Płynął w górę. Wychynął tuż przy
brzegu. Zadarł kciuk nad głową. Wygramolił się, usiadł.

— Trzydzieści metrów — mówił. — U dołu studnia się rozszerza. Trafiłem na kamie-

nie. Przy dnie jest owalna brama. Za nią znalazłem drugą studnię wiodącą do góry. Razem
tworzą syfon. Linka tarła o jego przegięcie. Nie mogłem płynąć dalej.

— Dobrze — powiedziałem. — Płynę teraz z tobą. Wkładam aparat.
— Linka — odezwał się Bielski — nie jest nawet potrzebna. Prąd wody sam wynosi do

góry, jeśli przestać pracować płetwami. Przy tym w ścianach nie ma żadnych szczelin czy
odgałęzień. Niepodobna zabłądzić.

Maskę wsunąłem na oczy. Zagryzłem ustnik zębami. Odetchnąłem. Powietrze w

butlach — pomyślałem — przywiezione jest z Polski. Dałem nurka równocześnie z Bielskim.
Czułem przez chwilę jak płetwy biją powietrze. Zaraz potem chwyciły wodę i wkręciły się w
nią  rybim  ruchem  pchając  mnie  do  dołu.  Bielski  płynął  pierwszy  z  ALUX-em  na  piersiach.
Widziałem  jego  czarną  sylwetkę  wiosłującą  nogami.  Studnia  była  ogromna.  Koliste  ściany,
niby kręgi betonu wymyte w żebra, opadały pionem topiąc się w ciemności. Ręce złożyłem na
piersiach,  aby  zmniejszyć  opór.  Płynęliśmy  przeciw  prądowi.  Łykałem  ślinę,  aby  wyrównać

ciśnienie w uszach. Po każdym wydechu powietrze rwało się bańkami z puszki zaworu i
bulgocąc jękliwie odpływało ku górze. Spojrzałem w białą tarczę na przegubie dłoni. W spira-
lnej rurce od cyfry do cyfry sunęło czerwone pasemko — 8, 10, 15 metrów. Wzrastał ucisk w
uszach. Twarde kleszcze obejmowały ciało.

Na dwudziestu metrach ściany studni jęły się rozszerzać. Tworzyły salę w kształcie

dzwonu. Dojrzałem kamienie. Między nimi kryły się ciemne dziury. Dotknąłem palcami
głazu. Bielski sunął nad rumowiskiem w stronę skalnej bramy. Płynąłem w jego ślady. Łuk
wapienny miał nie więcej jak półtora metra wysokości Zaraz za nim zjawiały się koliste ścia-
ny drugiego ramienia syfonu Badaliśmy je wzrokiem trzymając się kamieni. Prąd spychał nas
do tyłu. Bielski wyciągnął rękę. Wskazywał zagłębienie na dnie.

Nic nie widziałem. Ciężko wiosłując nogami podpłynąłem bliżej. Między kamieniami

leżał  półmetrowy  odmieniec  jaskiniowy  *.  Miękkim  ciałem  o  jaszczurczych  kształtach  szar-
pała woda. Miał białawy kolor moczonego mięsa. W miejscu oczu widniały zarośnięte fałdy
skóry.  Żył  w  wiecznej  ciemności.  Stracił  także  barwy.  Może  to  nowy  gatunek,  nieznany
nauce?  Tutaj  zginie.  Prąd  wypchnie  go  ze  studni  i  poniesie  rzeką  wodospadu.  Musiał  się  tu
dostać z głębi jaskini, gdzie są spokojniejsze wody.

Bielski płynął do góry, poprzedzany kolumną światła. Korytarz biegł ukośnie. Czułem

spadek  ciśnienia.  Pęcherze  powietrza  wyprzedzały  nas  szybując  do  stropu.  Połyskiwały  sre-
brem pękając na coraz drobniejsze banieczki. Czerwona kreska manometru cofała się do zera.
Do ust wcisnęło mi się trochę wody. Ujrzałem nad głową lustrzaną taflę. Błyszczała jak pole-
rowany  metal  odbijając  nasze  postacie.  Pędziły  nam  na  spotkanie.  Pierwszy  Bielski  uderzył
głową o lustro powietrza, rozbił je i połamał. Byliśmy po drugiej stronie syfonu. Uderzył nas
szum  wodospadu.  W  płytkiej  wodzie  można  było  stanąć.  Podnieśliśmy  maski.  Odgarnąłem
włosy,  z  których  strugi  spływały  na  czoło  i  oczy.  Przed  nami  zjawił  się  dalszy  ciąg  tunelu.
Rzeka  huczała  kaskadami.  Ubieliła  ją  piana.  Brnęliśmy  przeciw  prądowi  ze  stopnia  na  sto-
pień. Po stu metrach mc nie zapowiadało końca jaskini.

— Możemy dalej nie sprawdzać. Przeprawmy się ze sprzętem — powiedziałem.
Woda wtłoczyła nas do syfonu i niosła ukośnym chodnikiem. Minęliśmy skalną bramę

Zawadziłem brzuchem o kamienie, odbiłem stopami i w kilkanaście sekund byłem już na
wierzchu.

— Rozbieraj się! — mówiłem Strzeleckiemu. — Jest droga.
Pakowałem wory. Wszystkie rzeczy wewnątrz były w plastikowych pokrowcach. Nie

mogły się zamoczyć. Ale też zawarte w nich powietrze nie pozwalało zanurzyć się plecakom
Wyłamaliśmy z podłoża kilka skorup kalcytu. Posłużyły jako balast.

Napisałem list do profesora Pietri. Dodałem szkic syfonu. Złożona kartka została w

suchym miejscu przyciśnięta kamieniem.

Zanurzaliśmy się kolejno, każdy niosąc przed sobą plecak. Wciągały nas swoim cięża-

rem. Uciekały z nich sznureczki baniek. Na dnie wlokłem plecak po kamieniach na drugą
stronę bramy. Odrzuciłem tam balast kalcytowy i plecak jak balon wyrwał się do góry. Pogo-
niłem za nim. Uderzył w ukośne sklepienie. Popychany ręką wynurzył się z syfonu.

Hałaśliwe kaskady nie pozwalały rozmawiać. Zadzieraliśmy nogi wspinając się ze

stopnia  na  stopień.  Brodziliśmy  po  kolana,  czasem  głębiej.  Reflektor  wyławiał  z  ciemności
wciąż nowe uskoki. Po czterystu metrach minęliśmy ostatni. Oddalił się szum kaskad. Woda
płynęła  spokojnie.  Obejmowały  ją  błotniste  brzegi.  Pod  warstwą  błota  leżał  piasek.  Szliśmy
szybko  chlupocąc  wodą  na  przeprawach,  tam  gdzie  zakole  strumienia  przegradzało  drogę,
idziemy już godzinę — pomyślałem. — Tunel prowadzi do serca góry. Łuk sklepienia wyglą-
da na dzieło ludzkie.

Mijaliśmy wyloty bocznych korytarzy. Budowało się kopce z kamieni wskazujące kie-

* Odmieniec jaskiniowy — plaż ziemnowodny posiadający płuca i skrzela. Znany z jaskiń Jugosławii.

runek  powrotu.  Strop  uciekł  ku  górze,  rozbiegały  się  ściany.  Wyprzedzały  nas  echa  stąpań
Szeroka ulica pod bezgwiezdnym niebem. — Myślałem — jaskinia — olbrzym. Od głównego
ciągu rozbiegają się chodniki Tworzą labirynt. Otwory w stropie prowadzą na wyższe piętra
Mogą  być  dwa,  trzy,  cztery  poziomy  chodników  związanych  stumetrowymi  kominami.  Nie
zdołamy tego przeszukać. Zresztą nie ma potrzeby. Główny  ciąg jaskini jest tylko jeden. To
właśnie ta rzeka, nad którą gdzieś tam w mroku jest obóz rozbitków...

— Wiecie, ile idziemy? — spytał Bielski. — Od kaskad trzy i pół godziny. Na godzinę

robimy około czterech kilometrów. Od syfonu jest już osiemnaście.

— Zróbmy postój — zaproponowałem. — Dochodzi piąta po południu.
Rzeka płynęła pod skałą. Resztę korytarza pokrywał czysty piasek. Przyniosłem wodę

w menażce. Gotowaliśmy herbatę. Gryzłem suchary. Potem był makaron. Strzelecki wkruszył
do  niego  kostkę  pemikanu.  Doprawił  catchup'em.  Ubrania  wyschły  nam  na  ciele.  Zdjęliśmy
tylko buty. Kapała z nich woda. Włożyłem sweter. Rzuciłem płachtę na piasek. Leżeliśmy z
plecakami  pod  głową.  Zgasiłem  lampę.  Przez  chwilę  biegały  przed  oczami  jasne  punkty.
Patrzałem w ciemność. Słuchałem pracującej wody. Pojedyncze krople spełzały po ścianach.
Strumień  chlupotał  o  brzegi.  Toczył  dnem  ziarna  piasku.  Powietrze  było  wilgotne.  Podnio-
słem do oczu zegarek. Jarzyły się cyferki. Nie mogę usnąć — myślałem. Zaciskałem powieki.
Po raz pierwszy jesteśmy sami. Tylu ludzi pytało, czy widzimy szanse ratunku. Mogłem ich
tylko pocieszać. Sam nie myślę o tym. Cóż tu można przewidzieć. Pierwsze zawalisko skalne
zatrzyma  nasz  pochód.  Kto  zaręczy,  że  tamci  nie  zginęli  podczas  trzęsienia?  Oddziały
specjalne  od  rana  są  w  akcji.  Może zdołali już  wejść  do  jaskini?  Strzelecki  oddycha  głośno.
Bielski chyba nie śpi. Nie słyszę oddechu. Leży obok na piasku.

Zbudziłem się o dziesiątej. Na świecie zapadał wieczór. Tu było niezmiennie czarno.

Zapaliłem lampę. Zwinęliśmy biwak. Po kilkuset krokach zjawiła się przeszkoda. Rumowisko
głazów przecinało tunel. Spod nich wysączała się rzeka. Zawalisko było stare. Zapłynął je już
kalcyt.  Tworzył  okapy,  z  których  zwisały  sople  stalaktytów.  Dołem  droga  była  zamknięta.
Próbowałem  znaleźć  przejście  pod  stropem.  Przewiązany  liną  wznosiłem  się  szybko.  Jako
chwyty służyły mi krótkie, grube stalagmity. Powlekała je ruda barwa. Na znacznej wysoko-
ści dotarłem do stropu. Ujrzałem liczne otwory. Płynął nimi przewiew. Były jednak zbyt małe
dla  człowieka.  Zaledwie  zdołałem  wetknąć  głowę  i  rękę  z  ALUX-em.  Ukazał  się  olbrzymi
komin uchodzący wprost w górę.

To z niego wypadły głazy tworząc stożek.
— Spróbuję wykuć przejście! — zawołałem. — Odsuńcie się na bok, polecą kamienie!
Jąłem walić młotem w gruby słupek, który powstał przez połączenie się stalagmitu ze

stalaktytem. Niemal zaraz pękła zewnętrzna warstwa zabarwiona tlenkami żelaza. Dźwięczą-
ce skorupy toczyły się po urwisku. Sam rdzeń był mocniejszy. Tworzyły go jasne kryształy.
Uderzenia  odbijały  się  echem  w  wysokiej  komorze.  Pękł  wreszcie  z  trzaskiem.  Obkułem
kikuty  i  zdołałem  przepchnąć  się  na  drugą  stronę.  Ujrzałem  szczelinę.  Ruszyłem  prosto  ku
niej.  Jej  kierunek  był  zgodny  z  dotychczasowym  przebiegiem  korytarza.  Przechodząc  pod
kominem rzuciłem do góry snop światła. Roztopił się w mroku pod sklepieniem. Idąc szczeli-
ną  napotkałem  otwór.  Usłyszałem  szmer  wody.  Strąciłem  tam  kamień.  Po  milczącym  locie
chlusnął o wodę. Jestem na wyższym piętrze jaskini — zastanawiałem się. — Przez ten otwór
możemy zjechać do wody i iść dalej jej biegiem. Można też próbować marszu szczeliną.

— Jest droga! — zawołałem. — Wchodźcie do mnie.
Wciągałem plecaki na linie. Jeden z nich nie chciał się zmieścić w otworze. Rozkułem

go młotkiem. Obok ułożyłem piramidkę z kamieni. Wybraliśmy drogę szczeliną. Zrazu była
wąska. Po stu krokach idący przodem Bielski zawołał:

— Tu jest szerzej!
Stanęliśmy jak wryci. Słowa rozpłynęły się w jakiejś ogromnej przestrzeni. Szeleszczą-

cy pogłos okrążał niewidzialną pustkę. Podniosłem lampę. Podziemne Salto Angel — pomy-
ślałem.  Tkwiliśmy  na  krawędzi  gigantycznej  sali,  na  brzegu  urwiska.  Trzy  piętra  nad  nami
rozlewała  się  toń  jeziora.  Reflektor  nie  dosięgał  przeciwległej  ściany.  Podnieśliśmy  oczy.
Zwisały  tam  nieprzebrane  roje  białych  jak  mleko  stalaktytów.  Zdawało  się,  że  to  ostrza
mieczy. Wprost nad nami połać stropu obrosły smukłe rurki „makaronów”. Jedna przy drugiej
proste  laski  szklistego  kalcytu.  Na  ich  końcach  błyszczały  krople.  „Zamarły  deszcz”  —
myślałem. — Zatrzymany w locie.

Rozległ się szelest skrzydeł. Ciemny ptak leciał wprost na nas. Zakręcił gwałtownie.

Poczuliśmy ruch powietrza.

— Guacharo! — zawołałem.
Ukazał się drugi. Gołębim lotem okrążyły salę. Zerwało się ich więcej. Szum wypełnił

pustkę.

— Tu są! — krzyknął Bielski.
Wzdłuż ściany biegła skalna galeria W snopie reflektora zabłysły zielone lusterka oczu.

Ptaki zwracały się ku światłu. Leżały w płytkich zagłębieniach. Jęły się odzywać cienkim: tik!
tik! Były wielkości kury. Na grzbiecie brunatnorude, upstrzone białymi plamami w czarnych
pierścieniach. Miały żółte głowy i długie, kukułcze ogony. Z obu stron dzioba wyrastały
wąsy.

— Nie boją się — powiedział Strzelecki.
Ale ptaki nie miały siły wzlecieć. Wiele z nich leżało bez życia. Inne z trudem podno-

siły głowy. Tylko parę zdołało unieść się w powietrze. Guacharo dzień spędzają w jaskini.
Nocą wylatują do dżungli. Żywią się owocami. Od pięciu dni nic nie jadły. To znaczy... —
pomyślałem — że nie ma wyjścia z jaskini oprócz tego, którym my przyszliśmy tutaj. A i to
jest zalane przez wodę. Guacharo w ciemności orientują się jak nietoperze łowiąc odbicia fal
ultradźwiękowych. Jeśli one nie znalazły żadnej dziury, to co tu mówić o ludziach.

Wkroczyliśmy na galerię między ptaki. Odzywały się z cicha. Niektóre rozpostarły

skrzydła jakby coś nakrywając. Kamienie trącane nogami spadały trzy piętra. Uderzały o wo-
dę. Nie było widać końca galerii. Zdarzają się sale — myślałem — o kilometrowej długości.

Usłyszałem tąpnięcie. Skorupa kalcytu drgnęła mi pod stopami. Rzuciłem się w stronę

ściany. Ale wór był zbyt ciężki. Zanim uchwyciłem słupek stalagmitu, nogi straciły oparcie
Brzuchem  uderzyłem  o  krawędź  obrywu.  Odrzucony  do  tyłu  spadałem  w  jezioro.  Ciężar
plecaka  obrócił  mnie  głową  na  dół.  W  jednej  chwili  pas  galerii  z  dwoma  sylwetkami  moich
towarzyszy uciekł do góry. Nabrałem powietrza. Zacisnąłem szczęki. Łydkami grzmotnąłem
o  wodę.  Plecy  ochronił  worek.  Chłodna  woda  ścisnęła  mnie  kleszczami.  Ucisk  wzrastał.
Zjawił się ból w uszach. Plecak ciągnął na dno. Ile metrów? — przemknęło mi przez głowę.
Wyrwałem  prawe  ramię.  Zgubiłem  ALUX.  Lewą  rękę  plecak  przycisnął  do  kamieni.  Ból  i
szum  w  głowie  odbierał  mi  przytomność.  Spomiędzy  zębów  wyrywały  się  bańki  powietrza.
Czułem noże w płucach. Uwolniłem rękę, rzuciłem się do góry. Powietrze uciekało nosem i
ustami  Wyskoczyłem  z  toni.  Leżąc  na  piecach  płynąłem  do  brzegu.  Ciężko  łapałem  powie-
trze. Nic nie słyszałem prócz szumu. Gdzieś w górze błysnęło światło.

— Płynę! — krzyknąłem. — Wszystko dobrze!
Woda zalała usta. Kropla wpadła do krtani. Zacząłem się krztusić. Głową uderzyłem o

skałę Próbowałem wspinać się na nią. Gładki wapień nie dawał nawet zaczepienia palcom
Zanurzyłem się z głową. Wychynąwszy wiodłem na oślep palcami po niedostępnym murze.
Łykałem wodę, nie mogłem normalnie oddychać.

— Płyń wzdłuż ściany! — usłyszałem.
Tysiączne echa wypełniły salę. Rzuciłem się na plecy wiosłując całą siłą ramion. Nade

mną migotały żarówki latarek. Świecili mi z galerii. Skurcze krtani, w której wciąż tkwiła
woda, odbierały oddech. W zamachu trzepnąłem dłonią o kamienie. Plecy utknęły w żwirze.
Wypełznąłem po nim z wody.

— Jest na brzegu! — zawołał Bielski.
Leżałem na brzuchu. Czoło oparłem o ramię. Wykrztusiłem wodę. Oddech się uspokoił.

Czułem spływanie strużek wody po szyi i czole. Ustawał ból w uszach. Pomyślałem, że trzeba
podsunąć się wyżej. Nogi mam jeszcze w wodzie. Lecz w tej chwili rozległ się chrzęst żwiru.
Poderwałem  głowę.  Leżałem  na  niewielkim  cyplu  wysuwającym  się  z  otworu  w  ścianie.
Wyszedł  z  niego  człowiek.  Schylił  się  nad  wodą.  Niósł  lampę  karbidową.  Ja  sam  byłem  w
cieniu. Odwrócony bokiem zanurzył jakieś naczynie w jeziorze. Nic nie  zawołałem. Światło
padło na twarz tamtego. Kobieta! Leżę o dwa kroki za nią. Jeśli coś powiem nagle, przestra-
szy się śmiertelnie Najpierw niech usłyszy tamtych na galerii! Wstała i niosąc pełne naczynie
ruszyła  z  powrotem.  Na  górze  panowała  cisza  Wyjmują  drabinkę  z  plecaka  —  pomyślałem.
Ich latarki były zbyt słabe, aby rozjaśnić salę. Kobieta znikła w otworze. Słyszałem, jak pod
jej stopami obsuwa się skarpa. Już nie widziałem światła. Znikło za zakrętem. Zerwałem się.
Skoczyłem za nią.

— Señorita! — krzyknąłem. — Señorita Fermin!
Wsłuchałem się w ciemność. Po chwili milczenia blaszane naczynie brzęknęło o

kamień. Po omacku rzuciłem się naprzód. Szybkie kroki biegły ku mnie. Ukazało się światło.
Stanęła jak wryta.

— O Dios! — zawołała.
— Como esta usted? — spytałem. — Jak się pani ma?
Rzuciła lampę. Skoczyła ku mnie i objąwszy za szyję zaczęła ściskać i całować pośród

niezrozumiałych okrzyków.

— No, już wszystko dobrze... — mówiłem. — Zamoczy się pani, jestem cały mokry!

Jak pani towarzysze? Żyją wszyscy?

Skinęła głową. Opadły jej ręce. Chwyciłem ją, aby nie upadła. Usiadła na piasku oparta

o ścianę. Podniosłem leżącą lampę. Zrobiło się jaśniej. Dziewczyna przymknęła oczy. Czołem
dotknęła kolan. Jest tylko osłabiona — pomyślałem. — Zaraz przyjdzie do siebie. To osłabie-
nie z głodu i nagłej radości.

Przez ciemny otwór wiodący do sali z jeziorem słyszałem dźwięki młotka wbijającego

haki. Nie mieli pojęcia, co się tutaj stało. Skoczyłem na żwirowy cypel. Zatrzymałem się w
wodzie.

— Hej tam! Galeria! — krzyczałem.
Ustało kucie młotka.
— Spotkałem dziewczynę! Są tu wszyscy!
Milczeli przez chwilę, a potem usłyszałem szczęknięcie skały i ogromny głaz zepchnię-

ty z galerii zaświstał w powietrzu i runął w jezioro. Bryzgi skoczyły do stropu. Fala chlusnęła
o brzegi. Łoskot wypełnił jaskinię. Zanim przebrzmiał, niby wycie syren rozległo się przeni-
kliwe gwizdanie na palcach. Włożyłem brudny kciuk między zęby. Gwizdałem razem z nimi.
To jeszcze nie koniec — przemknęło mi przez głowę. — Trzeba się stąd wydostać.

— Bielski, zabieraj apteczkę! — wołałem do góry. — I schodź szybko na dół!
Wróciłem do dziewczyny. Już było jej lepiej. Podniosła głowę, otworzyła oczy. Chciała

się podnieść. Nie pozwoliłem na to.

— Zaraz przyjdzie lekarz.
— Ale tamci... — wskazała głową w głąb jaskini — nic jeszcze nie wiedzą.
— Pójdziemy do nich razem — powiedziałem. — Kilka minut nie zmienia sytuacji.
Szczeble drabinki rzuconej z galerii zaklekotały jak seria wystrzałów. Koniec chlapnął o

wodę. Już schodzili na dół. Jeden krok dzielił drabinkę od cypla.

— Jak się pani czuje? — zapytał Bielski.
Wyjął coraminę, dał jej kilka kropel. Spojrzałem na zegarek. Pierwsza po północy!

Piętnaście godzin temu weszliśmy do groty.

— Mogę się już podnieść — powiedziała dziewczyna.

Trzymając ją pod ramiona szliśmy do obozu. Wąski korytarz zakręcał kilka razy. Ujrze-

liśmy płomyk lampy.

— Eugenio! Luis! — zawołała dziewczyna.
Wypadli z namiotów. Przez pierwsze minuty byli zdolni wymówić tylko pojedyncze

słowa. Dziesiątki razy ściskali nam ręce, klepali po plecach, obejmowali za szyję. Potem
zaczęli sypać pytaniami. Czy zaraz ruszymy? Jaka droga? Czy ktoś idzie za nami trzema?

Carrera, kierownik wyprawy był wysoki i szczupły. Fernandez był niższy. To on

najgwałtowniej wyrażał swoją radość. Twarz miał umazaną w glinie. Zaschła mu we włosach.
Zresztą wszyscy mieli skorupę gliny na kombinezonach. Błyszczały im oczy głęboko wpa-
dnięte. Widziałem drżenie palców. Gdzie jest trzeci? — myślałem nie chcąc jeszcze się pytać.
— Czyżby zginął?

Na koniec Bielski przerwał powitania. Kazał im się położyć. Jak przedtem dziewczyna,

tak i teraz obaj mężczyźni nagle osłabli. Byli wyczerpani głodem. Ostatni posiłek zjedli dzie-
sięć godzin temu. Ale od pięciu dni jadali raz dziennie.

Na środku płaskiej sali stały dwa namioty. Obok na kamieniach leżały naczynia kuchen-

ne i przybory miernicze. Paliwo do prymusów skończyło się dawno. Tylko karbidu mieli pod
dostatkiem.

— Paez jest chory — przypomniał sobie Carrera. — Leży w namiocie, ma histopla-

smosis. Jest wciąż nieprzytomny, gorączkuje od dwóch dni.

Histoplasmosis wywołuje wirus żyjący w glince niektórych jaskiń. Wysoka gorączka

może trwać tygodniami Chorzy często giną z wycieńczenia. W szpitalu odżywia się ich sztu-
cznie. Tutaj nie było o tym mowy. Jeśli natychmiast nie ruszymy, chłopak umrze. Co gorsza,
inni mogą też zachorować.

Otworzyłem oczy. Słyszałem oddechy kilku osób. Leżałem na boku. Dogasał płomień

karbidówki Na palniku powstał nalot sadzy. Żarzył się czerwienią. Nic więcej nie widziałem
Wokół było ciemno. Znałem już tę salę. Dno z miękkiego piasku. Sterczały z niego stalagmity
niby pieńki po ściętym młodniku. Na każdym było wgłębienie. Padały w nie krople. U stropu
i na pochyłych ścianach zawisły kalcytowe girlandy.

Poruszył się Bielski.
— Nie śpisz? — szepnął. — Odwinął rękaw swetra. — Dochodzi południe. Zaraz trze-

ba ich budzić...

Milczeliśmy dalej. Już dwanaście godzin — myślałem — jesteśmy w tej komorze.

Wenezuelczycy — sto sześćdziesiąt osiem. Jeszcze dwie, trzy doby i byliby straceni. Niezwy-
kły przypadek sprawił, że dotarliśmy do nich. Powrót może być ciężki, gdyby się przedłużał,
osłabną znowu. Bielski odkrył, że Carrera nie zjadał swoich porcji. Oddawał część towarzy-
szom. Nic nie wiedzą o tym...

Patrzyłem na płomień. Był żółty, pochylony na bok. Gaz wychodził ukośnie, jedną

dziurką w zatkanym palniku. Chwilami gwizdał cienkim tonem.

Kilka godzin temu zbudziło mnie stąpanie. Uchyliłem powieki. Bielski wstawał z

posłania. Z plecaków wyjął owoce, wszystkie, jakie znalazł. Wypchał nimi kieszenie. Oddalił
się z małą latarką. Zniknął w korytarzu. Guacharo! — pomyślałem. — Kolonia ginących
ptaków. Nie mogą już latać. Nadsłuchują w ciemności szeptów wody.

Przed pójściem na spoczynek wyłowiłem utopiony plecak.
Odszukałem też ALUX. Jego światło wskazało mi kierunek nurkowania. Dno jeziora

zaścielały głazy. Utworzyły sieć szczelin. Otworami mógłby przepłynąć człowiek. Kamienne

iglice  sterczały  ku  górze.  Gdyby  woda  była  płytka,  mój  upadek  z  galerii  zakończyłby  się
inaczej...  Do  pasa  plecaka  umocowałem  linkę.  Spod  kamienia  wyszarpnąłem  ALUX.  Bez
maski niewiele widziałem. Przywiązując linkę trącałem nogami ostre krawędzie. Wróciłem na
cypel.  Wywlekliśmy  plecak.  Wylały  się  zeń  kwarty  wody.  Na  galerii  załopotały  skrzydła.
Jeden z ptaków okrążył salę. Zniżył się ku wodzie. Powrócił do stada.

Wewnątrz lampy rozległo się ciurkanie wody. Płomień opadł. Przez chwilę był tak

mały, że drgnięcie powietrza musiałoby go zgasić. Zwiększył się znowu. Rozżarzył czarną
narośl sadzy.

— Jeszcze pięć minut — powiedział Bielski.
Potem wyruszymy — pomyślałem. — Wenezuelczycy jedli już trzy razy. Po zastrzy-

kach Bielskiego usnęli jak zabici. Musieliśmy budzić ich i karmić. Zjadali nieprzytomnie,
usypiali dalej. Chory Paez uspokoił się znacznie. Umyliśmy go ciepłą wodą. Płonął gorączką.
Miał wciąż koło czterdziestu. Otwierał pałające oczy. Nic nimi nie widział. Ale oddech miał
lżejszy Przestał też się rzucać. Przełknął trochę soku z cytryny. Wargi miał spękane do żywe-
go mięsa.

Strzelecki znalazł w głębi sali drewnianą drabinę. Speleolodzy wnieśli ją tutaj ubiegłego

roku. Drągi porosły pleśnią. Nitki zwisały pękami. Przypominały siwe brody. Pod spodem
było zdrowe drewno. Zrobiliśmy nosze z drągów i płótna namiotu...

Bielski usiadł. Słyszałem, jak drapie się w głowę. Zaczął wkładać buty. Przymrużyłem

oczy. Pod powiekami zjawił się obraz zawaliska.

Nie ma szansy — pomyślałem — aby je przekopać. Byłem tam ze Strzeleckim. Carrera

opisał drogę. Kilkadziesiąt metrów zdołaliśmy się czołgać pod głazami. Wenezuelczycy wy-
grzebali ciasną norę. Wszystko było ruchome. Pod dotknięciem palców sypało się na głowę.
Leżeliśmy w przodzie nasłuchując. Nie dotarł do nas żaden dźwięk kilofów. Tylko tu i ów-
dzie ze szmerem posypał się skalny rumosz, szczęknął kamień.

W bocznym korytarzu spotkałem ślady drugiego przekopu. Rozpadlinę zatykał przynie-

siony przez wodę żwir zmieszany z gliną. Sączyła się z niego woda. Znalazłem porzucone
łyżki i łopatkę. Miała złamane drzewce. W glince tkwił kawał skały. Łyżkami nie mogli go
usunąć. A gdyby nawet, to i tak niewiele więcej zdołaliby wykopać. Nie mieli siły.

Zaszeleścił piasek. Bielski był już ubrany. Budził Carrerę. Jąłem wkładać buty. Popra-

wiliśmy lampy. Strzelecki przyniósł wodę. Gotował ją w czajniku Wenezuelczyków. Otwo-
rzyłem puszkę z Lemon Juice. Wlałem sok do wody. Dosypałem cukru. Obudzeni pili to z
wolna, dmuchając. Potem dostali grysik. Fernandez zerwał etykietę z puszki mleka. Schował
na pamiątkę.

— Opowiedz mi teraz — zwróciłem się do Carrery — cały przebieg wypadku.
Podniósł oczy. Miał jedzenie w ustach.
— W nocy — powiedział — w nocy byliśmy w tej sali, w obozie. — Pochylił się nad

menażką. — Wszyscy spali — ciągnął. — Nagle zbudziło mnie drgnięcie powietrza. Leżałem
bez ruchu. Nie byłem pewny co się stało. Lecz w tej chwili nadbiegła druga fala. Nie był to
jakiś powiew czy podmuch. Ustał zaledwie zdążywszy strzepnąć płótnem namiotu. Obok
leżał Fernandez. Zerwał się w ciemności. Zapalił latarkę. Widziałem, jak chwyta się dłońmi
za głowę. Wołał coś do mnie, ale w pierwszej chwili nic nie słyszałem.

Menażkę opuścił na kolana. Łyżką wyskrobywał resztki. Przypominał sobie.
— Była czwarta rano — odezwał się Fernandez. — Na świecie wzeszło już słońce.

Najgorsze  przypuszczenia  przemknęły  mi  przez  głowę.  Wyskoczyłem  z  namiotu.  Za  mną
zjawił  się  Carrera.  Szum  w  uszach  mijał.  Mogliśmy  rozmawiać.  Ale  ból  bębenków  trwał
jeszcze  parę  godzin.  Spojrzeliśmy  w  górę.  Strop  był  cały.  Jak  zawsze  wisiały  na  nim  pęki
stalaktytów.

— Potem — zaczął znów mówić Carrera — znaleźliśmy na piasku kilka połamanych.

Strącił je wstrząs powietrza.

Zdumiewające — pomyślałem — wstrząs masywu górskiego tak ograniczony, że tam

spowodował obsunięcie się zbocza, a w tej części jaskini nie spadły nawet nacieki...

Podniosłem oczy. Wprost nad nami zwisały stalaktyty grubości ramienia. Miały końce

zbiegające się w ostrza.

Silla odłożyła łyżkę. Siedząc podkurczyła nogi. Objęła kolana rękami.
— Wtedy — powiedziała — wyszłam boso z namiotu i zobaczyłam jak stali rozgląda-

jąc się w koło. Był zupełny spokój, wstrząs się nie powtórzył. Tylko z mroku dobiegł nas
gwar ptasi. Guacharo krążyły w korytarzach. Nikt nie śmiał wypowiedzieć myśli kłębiących
się w głowie. Carrera z Paezem pobiegli w stronę wyjścia. Czekałam z Fernandezem. Włoży-
liśmy buty. Po godzinie wrócili tamci...

Wiem co było dalej pomyślałem. — Stali przed zwałem kamieni, który jeszcze osiadał.

Okruchy  piargu  sypały  się  ze  szczelin.  Mieli  łopatkę  saperską,  próbowali  się  przebijać.  Z
początku  było  to  łatwe  —  dalej  niemożliwe.  Znaleźli  boczny  korytarz.  Był  zatkany  gliną
przerośniętą kalcytem. Sądząc z kierunku zbliżał się do powierzchni. Połamali tu łyżki skro-
biąc twardą skorupę. Pracowali leżąc pod niskim okapem. Ubrania nasiąkały wodą. Pozdzie-
rali paznokcie i skórę z palców. Wówczas zachorował Paez. Skończyła się żywność. Chodzili
nasłuchiwać, czy za rumowiskiem odcinającym wyjście nie zabrzmi stukot kilofów. Podczas
pracy, przy świetle, nie myśleli wiele. Dopiero kiedy pogasiwszy lampy kładli się na spoczy-
nek,  stawało  im  przed  oczami  całe  położenie.  Wpatrywali  się  w  ciemność  widząc  twarze
osób,  które  z  drugiej  strony  czekają  ich  powrotu.  Zaczynali  wierzyć,  że  zostaną  w  jaskini.
Ktoś kiedyś znajdzie ciała...

VII

Ostatnią czynnością w obozie było napisanie listu. Zaadresowałem go do tych, którzy

być może po naszym odejściu dostaną się tu inną drogą. Podałem godzinę i datę. Naszkicowa-
łem drogę do syfonu. Opisałem stan zdrowia Paeza.

Zeszliśmy nad jezioro. Po drabince wspiąłem się na galerię. Za mną szedł Strzelecki.

Trzykrotnie zrzucał linę, aby ubezpieczać wejście Fernandeza, Carrery, Silii. Prowadziłem ich
dalej galerią pośród ptaków, aż do owej przekutej dziury. Tam znów obwiązani liną schodzi-
liśmy  na  poziom  rzeki  w  głównym  korytarzu.  Wszyscy  troje  czekali  na  nas.  Wróciłem  do
drabinki. Na żwirowym cyplu nad jeziorem Bielski przygotował nosze. Z wierzchu Paez był
zasznurowany. Wciągnęliśmy go z łatwością i ponieśli galerią. Otwór był za wąski. Młotkiem
odkułem naciek kalcytowy. Bielski i Strzelecki przeszli na drugą stronę. Ubezpieczałem obu
równocześnie,  na  dwóch  linach  biegnących  mi  przez  plecy.  Schodzili  po  pochyłej  ścianie.
Dźwigali  nosze  na  pętlach  zarzuconych  na  szyje.  Potem  spuściłem  plecaki.  Do  ostatniego
schowałem zwój drabinki.

Opuszczałem galerię. Za mną zwierała się ciemność. Jaskinię ogarniała cisza. W dole

było milczące jezioro. W górze nieruchomy „kamienny deszcz” stalaktytów.

Guacharo były bardziej ożywione niż przy pierwszym spotkaniu. Na skale widziałem

resztki skórek z owoców. Ten i ów z ptaków dziobał coś przed sobą. Mam jeszcze rodzynki
— przyszło mi do głowy. Otworzyłem plecak. Zdarłem celofan z prasowanej kostki.
Skruszyłem ją w palcach. Rozsypałem rodzynki w kilku miejscach. Ptaki zaczęły je zbierać.
Mrok okrył galerię.

O trzeciej po południu zaczęliśmy marsz tunelem rzeki. Ustały rozmowy. Wyprzedzał

nas chlupot wody. Na piersi przypiąłem ALUX. Reflektor kołysał się miarowo. Wyławiał z
ciemności owalne sklepienia i brunatne ściany. Powlekała je błonka gliny. Dźwigałem nosze
z chorym. Z tyłu niósł je Bielski. Wychodząc z wody wkraczałem na piaszczyste łachy.

Widziałem na nich ślady wczorajszego marszu. Byliśmy mokrzy do pasa. W butach przele-
wała się woda. Za nami szli Wenezuelczycy. Na końcu Strzelecki.

Rozmyślałem o tym, czy wszystko będzie gotowe do zdjęcia nas ze ściany. Żywności

było dosyć, aby czekać nawet tydzień, ale chory musiał natychmiast znaleźć się w szpitalu.
Poza tym obawiałem się nieco wrażenia, jakie wywrze na naszych towarzyszach widok Salto
Angel. Chory dyszał ciężko. Na głębokich brodach drągi noszy podnosiliśmy na barki.
Opierali się temu chcąc nam pomóc, ale woleliśmy mieć pewność, że dojdą do otworu.

Co godzinę robiliśmy krótki postój. Siadaliśmy na piasku. Bielski badał chorego.

Próbował go poić. Paez krztusił się płynem. Czasem łykał nieco. Był wciąż nieprzytomny.
Uratowani dostawali słodkie suchary, na które Strzelecki wyciskał z tuby mleko skondenso-
wane z miodem. Po trzech godzinach marszu zrobiliśmy dłuższy odpoczynek. Gotowaliśmy
obiad. ALUX służył jako kuchnia.

— Czy to można gdzieś kupić? — spytała Silla.
Opowiedziałem wydarzenie w Kopenhadze.
— Jak to? — zawołała. — Jesteście z Danii?
— Nie. Z Warszawy — powiedział Strzelecki.
Nie mogli uwierzyć. Sądzili, że mieszkamy w ich kraju. Nikt nikomu się nie przedsta-

wiał. Zmyliła ich nasza znajomość języka. W Wenezueli mieszkają przybysze z całego świa-
ta.

— Słuchaj — rzekła Silla zwracając się do Bielskiego. — ciebie gdzieś widziałam..

Wiem! Pearl Island! Zatopione miasto! Były zdjęcia w gazetach. Czy ty jesteś Bell...sky?

Nasze incognito zostało odkryte. Nastąpiły nowe podziękowania. Aby z tym już skoń-

czyć, zwróciłem się do Carrery:

— Na powierzchni ratuje was czterystu ludzi, cały świat słucha radia czekając wieści z

jaskini.

Złapał się za głowę.
— To nie wszystko — ciągnąłem — kiedy rozejdzie się wiadomość, że wyszliście

żywi, przez parę tygodni będą nadchodziły listy i prezenty od mnóstwa obcych ludzi.

W trzy godziny potem złowiłem uchem szmer wodospadu. Kaskady dawały znać o

sobie. Wlekliśmy się noga za nogą. Wenezuelczycy byli już wyczerpani. Nie wiedzieli, że
drogę zamyka syfon. Milczeliśmy umyślnie. Świadomość odcięcia przez wodę mogła odebrać
im połowę energii. Maszerowali sądząc, iż lada moment ujrzą światło dzienne.

Szum kaskad stał się wyraźny. Tutaj — pomyślałem — trzeba się zatrzymać. Muszą

odpocząć. Przy syfonie hałas wody jest tak nieznośny, że nikt nie zmruży oka.

— Stop! — powiedziałem. — Tu ostatni obóz pod ziemią.
Schyliłem się, by postawić nosze. Zwaliłem plecak z ramion. Byłem głodny.
O północy Bielski szarpnął mnie za ramię. Zbudziłem się natychmiast.
— Paez odzyskał przytomność!
Zerwałem się. Paez leżał spokojnie. Ciężkie powieki spadały mu na oczy. Nieruchome

palce trzymał na kocu. Oddychał ustami. Był wciąż rozpalony. Nic nie próbował mówić.
Uniosłem mu głowę. Łykał płyn wlewany przez Bielskiego do gardła. Wkrótce potem zaczął
znów majaczyć. Przebierał palcami. Nie budząc pozostałej trójki ujęliśmy nosze, aby je prze-
nieść przez kaskady. Okryliśmy Paeza folią. Bryzgi ochlapywały nam twarze. Niezmiernie
wolno schodziliśmy ze skalnych stopni. Aby ochronić nosze i nie dopuścić do potknięcia się,
siadałem na krawędzi każdego progu do piersi zanurzony w pianie i stopami szukałem oparcia
niżej. Z kolei siadał Bielski. Zupełnie przemoczeni dotarliśmy do syfonu. Przy chorym został
Bielski.

Zawróciłem po resztę ludzi. Strzelecki rozdawał już śniadanie. Spakowałem wory do

przeprawy podwodnej. Wkrótce potem znaleźliśmy się wszyscy na dole. Wenezuelczycy ze
zdumieniem spojrzeli na butle aqualungów. Oświadczyłem, iż pewien odcinek korytarza trze-

ba pokonać pod wodą. Bez dalszych wyjaśnień, widząc największe wahanie u Fernandeza,
poleciłem mu ściągnąć buty. Zanim to zrobił, byłem już całkiem rozebrany. Podobnie Strzele-
cki. Fernandez miał płynąć w ubraniu. Nie potrzebował swobody ruchów. Wzięliśmy go mię-
dzy siebie.

— Nigdy nie nurkowałem... — powiedział.
Strzelecki podał mu aqualung. Zapięliśmy mu pas z ciężarkami. Wsunął maskę na oczy.

Wprowadziliśmy go do wody. Nie stawiał oporu. O nic już nie pytał. Za naszym przykładem
włożył ustnik w zęby. Nie miał czasu bać się. Silla i Carrera wybuchnęli śmiechem.

— Cały czas masz leżeć nieruchomo — powiedziałem. — My cię przeciągniemy. Gdy

poczujesz ból w uszach, łykaj ślinę.

Na próbę wciągnął kilka haustów powietrza. Czując swobodę oddechu położył się na

wodzie. Zapaliłem ALUX. Chwyciliśmy go za ramiona. Zanurzyliśmy twarze. Ukazała się
skalna rura. W jednej chwili byliśmy w jej wnętrzu.

Z całej siły pracowałem płetwami. Fernandeza trzymałem oburącz za ramię i za przegub

dłoni. Nie mógł nam się wyrwać. Prąd wody niósł nas szybko na dół. Z aqualunga Fernandeza
ulatywały gęste roje baniek. Oddycha trochę za szybko — pomyślałem. — Ale co się dziwić.
Dojrzałem kamienie. Przemknęliśmy nad nimi pod łukiem bramy. Prąd rzucił nas do góry.
Stojąc pionowo wznosiliśmy się jak pospieszną windą. Teraz już nam nic nie grozi — pomy-
ślałem. Pękło lustro wody, krople spłynęły po maskach. Kilka ruchów płetwami i byliśmy na
brzegu. Fernandez pozbył się aqualunga.

— Formidable! — powiedział.
Patrzał potem jak odpływamy na środek jeziorka. Czarna woda bulgotała szybkimi

prądami. Ujrzał nasze wzniesione w powietrze płetwy. Wśliznęły się pod wodę. Został sam.

Na dno spłynęliśmy bez trudu obciążeni dodatkowym aparatem. Najtrudniej było minąć

przegięcie. Prądy mieszały się tam. Tworzyły wiry spychające na boki lub podrywające do
stropu.

Silla była już gotowa do drogi. Podczas kiedy wkładała aqualung, leżeliśmy uspokajając

oddech. Druga przeprawa odbyła się równie gładko. Płynąc z Carrerą przeżyliśmy nieco emo-
cji. Po spokojnym starcie, na samym dnie syfonu, dostała mu się woda do maski. Nie ma to
żadnego  związku  z  oddychaniem.  Przestraszył  się  jednak.  Szarpnął  rękami.  Nie  zdołał  ich
wyrwać. Oddychając szybciej, wciągał wodę razem z powietrzem. Łykał ją całymi haustami.
Zaczął się rzucać. Przyspieszyliśmy ruchy. Na płetwach czułem taki opór wody, jakby zmie-
niła się w smołę. Zacisnęliśmy palce na jego ramieniu. Miał potem czerwone pręgi. Poczułem
ból  mięśni  grzbietu.  Przenosił  się  na  wyprężone  uda  i  łydki.  Nam  samym  zaczęło  brakować
oddechu  przy  wzmożonym  wysiłku.  Otoczyła  nas  chmura  baniek  tryskających  z  zaworów.
Wyskoczyliśmy  z  toni.  Carrera  rzucił  się  na  brzeg.  Wykaszlał  wodę,  jaką  miał  w  tchawicy.
Wkrótce przyszedł do siebie.

Wróciliśmy po chorego. Otrzymał zastrzyk wzmacniający serce. Ubranego w aqualung

położyliśmy na wodzie. Palcami zaciskałem mu wargi na ustniku. Oddychał instynktownie z
zanurzoną twarzą. Zagłębialiśmy się powoli. Dostrzegłem, iż Paez odruchowo przełyka ślinę.
Za  drugie  ramię  trzymał  go  Bielski.  Do  pasa  miał  przytroczoną  apteczkę.  Po  wypłynięciu  z
syfonu  zbadał  natychmiast  Paeza.  Serce  było  w  porządku.  Nieznacznie  tylko  przyspieszyło
pracę. Uspokojony wchodziłem do wody. Po  raz  dziewiąty w tym dniu przepłynąłem syfon.
Strzelecki przygotował plecaki do transportu. Obciążone kamieniami tonęły natychmiast.  Za
nimi poszły nosze. Ładunki stoczyły się na dno. Tam odrzuciliśmy balast, aby mogły wypły-
nąć.

Sznurowałem buty. Jaskinia została za syfonem. Żaden promień światła nie rozjaśniał

jej mroku. Otulone nocą strumienie, milczące jeziora. Na ich dnie blade odmieńce. Jedynym
dźwiękiem w pustce wielkich komór jest chrobot wody i szelest skrzydeł ostatniego guacharo.
Za chwilę — myślałem — ujrzę koniec tunelu. Plama szarego światła. Z bliska oślepi mnie

słońce. Zabłysną krople wodospadu. Z doliny przypłynie terkot helikoptera. Widzę twarze
górników, profesora de Pietri, Weroniki. Tytuły gazet i zdjęcia w kronikach. Twarze dzienni-
karzy łowiących puste dla nich słowa, z których ułożą swoje reportaże: SALTO ANGEL —
BALKON GROZY — ZAGADKI PODZIEMNEJ RZEKI — TRAGEDIA GUACHARO —
LABIRYNT PRZYRODY ... Ogarnie nas to wszystko na długie tygodnie. Lada chwila skoń-
czą się godziny samotnego pochodu w głębi ziemi. Życie przestanie zależeć od jasności my-
śli, od szybkości decyzji i od siły ramienia.

VIII

Była szósta rano. Blask słońca wpadał do jaskini. Stałem po pas w wodzie. Otaczał

mnie wieniec piany. Nurt wypychał na zewnątrz. Ponad progiem wodnym widziałem ciemne
dno doliny i przestwór podzielony promieniami. W dole o siedemset metrów niżej snuły się
opary. Powiew wiatru przyniósł zapach dżungli. W pobliżu tarczy słońca niebo traciło kolor i
stawało się białe. Mrużyłem oczy.

Z otworu jaskini wyszedłem na urwisko. Obejmowałem dłońmi linę poręczową. Wi-

działem skalny brzeżek wiodący do balkonu. Owinięty w plastik leżał tam pistolet rakietowy
z  nabojami.  Jest  zbyt  jasno  —  pomyślałem.  —  Nie  będzie  widać  błysku.  Trzeba  użyć  poci-
sków  dymnych.  Woda  spływająca  ze  mnie  rozlała  się  ciemnymi  plamami  na  skale.  Szybko
parowała. Postąpiłem naprzód. Gorące smagnięcie przebiegło mi po łydce. Ukąszenie węża?!
Materiał  był  wyrwany.  Nitki  osmalone.  Krew  płynęła  po  skórze.  Rzuciłem  w  bok  głowę.
Twarde  uderzenie  odłupało  kawał  wapienia.  Strzeliły  odpryski.  Poprzez  szum  wodospadu
złowiłem huk karabinu. Skoczyłem do tyłu. Zabrzmiał gwizd kuli. Odbiła się płazem. Kryjąc
się  w  jaskini  dojrzałem,  jak  następny  pocisk  trafił  w  brzeg  otworu.  Uniósł  się  biały  dymek.
Pozostała blizna.

Pettuci! — myślałem. — Nie tylko, że nie zginął w lesie, ale ściga nas zemstą. Wrócił z

karabinem. Dwieście metrów nad nami leży na występie skały. Pod sobą ma całe urwisko.
Nie zdołamy wychylić głowy z jaskini.

— Co tam? — zawołał Strzelecki. — Dlaczego wracasz?
Brnąłem przeciw prądowi. Woda zmywała ranę. Ustało pieczenie. U stóp skały —

myślałem — w ogóle nie słychać strzałów. A jeżeli nawet, to pomyślą, że ktoś poluje w głębi
lasu. Dla helikoptera bezpieczniej jest nie startować. Pettuci gotów go zestrzelić. Mógłbym
zaczekać nocy i wtedy dostać się na balkon, aby dać sygnał o naszym powrocie. Ale w nocy
nie zdejmą nas z urwiska. Jeśli na domiar złego będzie księżyc, Pettuci na tle jasnej skały
postrzeli mnie jak w samo południe. Zresztą Paez nie może czekać. Jeszcze dzisiaj musi być
w szpitalu. Wenezuelczycy nie mogą o niczym wiedzieć. Niech sądzą, że wszystko idzie nor-
malnie.

Przywiązany liną dotarłem aż na próg wodospadu. W samym środku nurtu zgiąłem

kolana.  Wystawała  mi  głowa.  Parcie  wody  napięło  linę.  Była  podobna  do  stalowego  drutu.
Nabrałem  powietrza.  Zanurzyłem  się  cały.  Upadłem  na  dno.  Przygniotła  mnie  woda.  Brzu-
chem szorowałem po śliskim wapieniu. Ogłuszony rykiem i zgnieciony ciężarem wody, zdo-
łałem pomyśleć, że jeśli teraz zerwie się lina, wyskoczę jak z katapulty i wraz z wodospadem
polecę siedemset metrów. Po kilku sekundach opuszczany na linie, przewinąłem się za próg i
zawisłem  na  ścianie.  Nad  głową  przewalało  się  wodne  sklepienie.  Zataczając  łuk  opadało
nieprzejrzystą  ścianą.  Byłem  za  nią  niewidoczny.  Pojedyncze  strugi  lały  mi  się  na  głowę  i
ramiona.  Mogłem  tu  już  oddychać  i  otworzyć  oczy.  Szarpiąc  linkę  sygnałową  poleciłem
opuścić się niżej. Zdołałem oprzeć stopy. Wyjrzałem na ścianę. Byłem dobrze skryty pośród
chmary  bryzgów.  Widziałem  na  tle  nieba  górny  brzeg  urwiska.  Przewieszały  się  nad  nim

konary dżungli. Pnącza zwisały w przepaść. Gdzieś pod nimi leży Pettuci — myślałem.

Podałem do groty ostatni sygnał. Odwiązałem liny. Od miejsca, gdzie stałem, biegła po

ścianie do góry w lewo ukośna szczelina. Wcisnąłem się do niej. Ukryła mnie zupełnie. Czo-
łgałem się na łokciach i czubkach butów skrajem urwiska. Dotarłem do skalnego komina.
Była to pionowa bruzda przecinająca ścianę. Trzy jej boki stanowił wapień, czwarty —
powietrze.

Woda deszczowa ogładziła wnętrze. Teraz było suche. Nie znalazłem chwytów dla dło-

ni. Zaparłem się nogami o ścianę. Plecy wbiłem w przeciwną. Tak rozpięty wisiałem nad cze-
luścią komina. Małymi  krokami przestawiałem  wyżej vibramowe podeszwy. Potem ruchami
łopatek podsuwałem plecy. Metr za metrem zyskiwałem wysokość. Zrywał się powiew i prąd
powietrza płynął kominem unosząc wyschnięte trawy. Gdy ustawał, z góry sypała się pokru-
szona ziemia. Czarny proszek osiadał mi na dłoniach i wpadał za kołnierz. Słońce wybiegło
ponad  płaskie  obłoki  zgromadzone  na  wschodzie.  Nic  nie  wstrzymywało  biegu  promieni.
Padały  na  otwartą  ścianę.  Ale  ubranie,  zamiast  wysychać  na  mnie,  nasiąkało  potem.  Skórę
okryły krople. Z czoła i skroni spływały strużkami. Zalepiały mi oczy. Wycierałem twarz rę-
kawem. Czułem swędzenie skóry. Wciągałem ustami suche powietrze. Fale gorąca przynosiły
woń  skalnego  czosnku.  Rósł  gdzieś  tam  w  górze  czy  na  dole.  Ostry  zapach  odbierał  mi
oddech.  Znalazłem  krzaczek  uczepiony  szczeliny.  Pogryzłem  liście,  łodygę  i  korzeń.  Były
pozbawione wilgoci. Wyplułem suche jak trociny.

Komin stał się szerszy. Zmieniłem pozycję. Stanąłem rozkrokiem. Rozkrzyżowałem

ręce.  Dłonie  i  stopy  wbijałem  w  przeciwległe  ściany,  jak  gdyby  chcąc  je  rozepchnąć.  Jeżeli
będzie jeszcze szerzej — myślałem — nie dostanę ścian stopami. Nie zrobię szpagatu. Już w
tej  chwili  czuję  ból  w  stawach  biodrowych.  Podsuwałem  lewą  stopę,  prawą,  potem  ręce.
Bolały mnie przeguby wpieranych w skałę dłoni. Wystarczy — myślałem — żeby jedna stopa
wymknęła się z oparcia... Polecę w mgnieniu oka. Kilkanaście pięter na dno komina, na po-
chyloną półeczkę i odbity  od niej, wyrzucony na zewnątrz, siedemset metrów do stóp skały.
Słońce  padło  na  ziemię.  Obszar  dżungli  zabarwił  się  zielenią.  Ogromne  pola  piargów  pod
urwiskiem  jaśniały  pstrokato  czerwienią  porfirów  i  bielą  gruzu  wapiennego.  Odpoczywałem
wspierając  się  plecami  o  tylną  ścianę  komina.  Patrzałem  w  stronę  słońca.  Pot  zalepiał  mi
oczy. Z góry poczynała sypać się ziemia. Ruszałem dalej.

Głową dotknąłem okapu. Podniosłem twarz. Komin był zatkany głazem. Blok wapienia

wklinował się między ściany. Jeżeli nie zdołam wejść na niego, będę musiał się cofnąć. Nie
wiem, czy potrafię dotrzeć pod wodospad... Wysunąłem się na zewnątrz komina. Próbowałem
zajrzeć  ponad  okap.  Zarzuciłem  rękę  na  wierzch  głazu.  Był  pełen  nierówności.  Zaczepiłem
palce.  Odchylony  głęboko  do  tyłu,  wisiałem  nad  skręconą  w  dole  cienką  nitką  rzeki.
Przeniosłem na okap drugą rękę. Zdołałem się nań wciągnąć do połowy piersi. Nogi straciły
oparcie.  Zakołysały  się  w  powietrzu.  Wisząc  na  palcach  prawej  dłoni,  lewą  szukałem  wyżej
chwytu.  Złapałem  jakiś  występ.  Kamień  zadrżał.  Zacisnąłem  szczęki.  Zesztywniały  mi  mię-
śnie. Lecę! — błysnęło w głowie. Głaz skłonił się ku przepaści. Zastygł w nowym położeniu.
Wdarłem się na okap.

Byłem na dnie lejowatej szczerby wyrwanej w krawędzi urwiska. Ściany wznosiły się

uskokami. Porastały je krzaki. Ciemny wał zieleni otaczał szczerbę u góry. Z konarów opada-
ły liany. Czepiały się ich drobne pnącza. Widziałem wiszące liściaste kożuchy. Powrócił mi
normalny oddech. Ustało drżenie palców. Wspinałem się przez krzaki. Nożem rozcinałem
plątaninę łodyg. Łamałem butami gałęzie. Skalne galerie, półki i balkony piętrzyły się bez
końca. Za koszulą miałem pełno liści. Ręce i nogi pokłute kolcami. Nasiona powczepiane we
włosy. Po rozgrzanych skałach biegały jaszczurki. Hałasowały w liściach i pękach ostrej tra-
wy. Jest ósma rano — pomyślałem. — Godzinę temu opuściłem grotę. Pettuciego znajdę lada
chwila. Być może w południe dotrę do helikoptera.

Stanąłem pod drzewami. Gałęzie zakryły mnie przed słońcem. Wytrzepałem liście zza

koszuli.  Siedziałem  na  ziemi.  Teren  był  nierówny,  pełen  wykrotów  i  pagórków.  Od  strony
urwiska, poprzez liście wpadały promienie słońca. W głębi dżungla była mroczna. Słyszałem
łopot skrzydeł. Niewidzialne ptaki skrzeczały w gęstwinie. Pójdę wnętrzem lasu — układałem
w myśli. — Pettuci leży gdzieś na skraju zwrócony głową ku przepaści. Z palcem na spuście
broni  obserwuje  grotę.  Może  sądzi,  iż  ranił  mnie  ciężko.  Czeka  na  następnych.  Od  godziny
nikt  się  nie  ukazał.  Znużony  czyhaniem  powinien  usnąć...  Zbliżę  się  od  tyłu.  Jeśli  przypad-
kiem nie odwróci głowy, podejdę bezszelestnie.

Badałem teren przed sobą. Skradałem się od drzewa do drzewa. Ukryty za pniami prze-

patrywałem wszystkie krzaki, kępy traw i spiętrzenia głazów na brzegu urwiska. Wybierałem
dalszy  odcinek  drogi.  Stopą  odsuwałem  patyki,  schylałem  się  pod  girlandy  pnączy.  Las  jest
pełen  szelestów  —  myślałem.  —  Szmery  nie  zwracają  uwagi.  Ale  trzask  łamanej  gałązki,
choćby bardzo cichy, rozlega się jak strzał na alarm. Przyszło mi do głowy, że Pettuci mógł
zejść  poniżej  krawędzi  ściany,  na  jakiś  taras  czy  półkę.  W  takim  razie  minąłbym  go  nie  do-
strzegając. Trzeba posuwać się samym brzegiem — postanowiłem — i zaglądać w przepaść.

Zbliżyłem się do granicy zarośli. Wysunąłem głowę spod liści. Ujrzałem Pettuciego.

Nie dalej niż o dwadzieścia metrów stał z karabinem pod pachą, zwrócony do mnie bokiem.
Miał  szeroki  kapelusz  na  głowie.  Koszulę  rozpiął  aż  do  pasa.  Był  w  skórzanych  sztylpach
obejmujących łydki. Na pasie miał ładownicę. W tym miejscu występ skalny wysuwał się w
stronę  przepaści  niby  bastion  forteczny.  Pettuci  stał  na  środku  w  płytkiej  trawie.  Nad  nim
rozpinały  się  konary  ogromnego  drzewa.  Nie  patrzał  nawet  w  stronę  groty.  Wzrok  utkwił  w
przestrzeni.  Słońce  wzniosło  się  wysoko  odbarwiając  błękit.  Niebo  stało  się  rozżarzoną  do
białości  czaszą.  Pettuci  podnosił  dłoń  do  czoła.  Przecierał  je  odpychając  kapelusz  na  tył
głowy. Nad horyzontem roztopionym w niebie stały kłębki  cumulusów. Białymi kolumnami
znaczyły  bieg  Orinoco,  rzeki  zagubionej  w  dżungli.  Powietrze  drga  tam  nad  plażami.  Na
ławicach piasku miałkiego jak mąka śpią kajmany.

Cofnąłem się w zarośla. Wytarłem dłońmi twarz i szyję. Grube krople ściekały mi z

palców. Zamknąłem oczy. Pod powiekami pływały czerwone światełka. Gdy je otworzyłem,
czarne płatki przesłoniły obraz dżungli. Wejdę na drzewo — postanowiłem. Trzeba szybko
działać, zanim upał odbierze mi resztę siły. Po wiszącym moście dostanę się na platan, pod
którym stoi Pettuci.

Podniosłem ręce. Uchwyciłem gałąź. Wspiąłem się po konarach. Pień był nazbyt gruby,

aby go objąć. W odległości kilkunastu metrów od ziemi przestałem się wznosić. Ruszyłem
wzdłuż konaru. Mogłem iść po nim stojąc. Dłońmi trzymałem się wiszących z góry gałęzi. W
miarę oddalania się od pnia, wzrastała gęstwa liści. Zdołałem ją rozgarnąć. Wystawiłem gło-
wę.

W potokach blasku ujrzałem powierzchnię dżungli jak sfalowane morze. Kopuły drzew

połączone łukami pnączy. Od miejsca, gdzie stałem, wiązki grubych lian biegły na sąsiednie
drzewo. Za tamtym wznosiła się korona platanu. Pełzałem po lianach. Z wierzchu obrastała je
pajęcza  sieć  drobniejszych  pnączy.  Łodyżki  bluszczy  i  powojów  zbiły  się  w  jeden  kożuch.
Były  usiane  kwiatami.  Owady  krążyły  nad  wiszącą  łąką.  Słyszałem  ptaki  skrzeczące  w
gałęziach pode mną. Czasem łopot skrzydeł wyrywał się ponad drzewa. Czerwienią i szafirem
błyskały papugi.

Zanurzyłem się w koronie drzewa. Dotarłem w cieniu do pnia i obszedłszy go w koło,

wczołgałem się po drugiej stronie na pomost z pnączy. Dotarłem do platanu. Jąłem schodzić z
gałęzi na gałąź. Czasem spod dłoni osypał mi się okruch kory. Spadło kilka liści. To nie zwró-
ci jego uwagi — myślałem. W morzu zieleni żerują stada ptaków. Odłupują korę, chwytają
owady. Niemal stale sypią się na dół chitynowe łuski, kawałki gałązek, płatki kwiatów.

Stanąłem na najniższym konarze. Opuściłem się na kolana. Położyłem na brzuchu.

Rozgarniałem gałęzie, aby odszukać Pettuciego. Wtem zapadła cisza. Umilkły ptaki. Tylko z
dala dochodziły wrzaski papug. Ale cały platan i sąsiednie drzewa ogarnęło milczenie. Ustały

trzaski odłupywanej kory i chrzęst pancerzy owadzich zgniatanych dziobami. Zabrzmiał fur-
kot skrzydeł. Bez jednego okrzyku ptaki odlatywały w głąb lasu. Zamarłem w bezruchu. Coś
dostrzegły — myślałem. — To nie chodzi o mnie. Od pół godziny wspinałem się po drzewach
i nie zwróciły na to uwagi. Poprzez liście jąłem badać ziemię. Dostrzegłem żółtawą plamę.
Przesunęła się naprzód. Schyliłem głowę.

— Jaguar! — szepnąłem.
Kot wyciągnął się przy ziemi. Bezszelestnie stąpał poprzez trawy. Grube futro przele-

wało się na barkach. Widziałem falowanie mozaiki czarnych wieloboków. Wyprężył ogon.
Przypadł w trawie. Grzbiet wygiął w kabłąk, nogi wziął pod siebie. Skoczy! Odepchnąłem
gałąź. Pettuci stał twarzą do urwiska. Wycierał twarz rękawem. Jaguar schylał i podnosił gło-
wę. Podsunął się naprzód. Przywarł pyskiem do ziemi.

— Pettuci! — krzyknąłem. — Uwaga!
Jak rażony prądem zwrócił się do tyłu. Spadł mu kapelusz. Karabin poderwał do biodra.

Jaguar  skoczył.  Zabrzmiał  chrapliwy  pomruk  i  huk  strzału.  Pettuci  upadł  na  plecy.  Jaguar
zwalił się na niego i potoczył parę metrów.  Leżał na boku drąc ziemię pazurami. Zeskoczy-
łem z drzewa. Dopadłem karabinu. zarepetowałem. Wyskoczyła łuska. Jaguar podniósł się na
przednie  łapy.  Rycząc  kołysał  łbem  w  lewo  i  prawo.  Wziąłem  go  na  muszkę.  Docisnąłem
spust. Iglica spadła. Pusty magazynek! Rzuciłem się do Pettuciego. Z torebki na pasie wyrwa-
łem  garść  naboi.  Jaguar  sunął  ku  mnie.  Powłóczył  tylną  łapą.  Cofałem  się  tyłem  otwierając
zamek. Widziałem rozdziawioną paszczę, zmarszczony nos i skurczone czarne wargi ukazu-
jące szereg zębów. Porykiwał krótko, przekręcając łeb na bok. Plecami uderzyłem o drzewo.
Nabój  wymknął  mi  się  z  palców.  Jąłem  wciskać  do  komory  następny.  Było  już  za  późno.
Jaguar rozwarł łapy, uniósł się i rzucił na mnie. Wypuściłem naboje. Głowę zasłoniłem pozio-
mo trzymanym karabinem. Wbiłem go do paszczy  kota. Przygniótł mnie całym ciężarem do
drzewa.  Obsunął  się  niżej.  Szczęki  zwarł  na  karabinie.  Usłyszałem  zgrzyt  zębów  na  stali  i
pękanie kości. Pyskiem uderzył mnie w piersi.  Z nozdrzy i dziąseł płynęły  mu potoki śluzu.
Ogarniał mnie smród padliny. Łapami przeciskał mi boki. Puściłem karabin i zza pasa, spod
łapy  zwierzęcia,  wyrwałem  nóż.  Wbiłem  go  z  boku  między  żebra.  Jaguar  ryknął  głucho.
Wypuścił z zębów karabin. Obsunął się na ziemię. Znieruchomiał.

Strzępki sadzy ulatywały mi przed oczyma. Mokre włosy przylgnęły do czaszki. Pot

spływał wzdłuż nosa. Czułem jego słoność na wargach, piekł wokół oczu. Wydobyłem buty
spod  głowy  zwierzęcia.  Wsunąłem  nóż  do  pochwy.  Uczyniłem  kilka  kroków.  Oddychałem
ostrożnie, bolały mnie pogniecione żebra. Schyliłem się nad Pettucim. Oddychał.  Znalazłem
pod  krzakiem  ciepły  popiół  ogniska,  patelnię,  torbę  z  żywnością  i  skórzany  bukłak  z  wodą.
Wylałem mu na głowę. Otworzył oczy. Patrzał na mnie. Nagle usiadł. Chciał złapać karabin.

— Daj już spokój — powiedziałem.
Ująłem go za przeguby i skrzyżowałem na plecach. Związałem sznurkiem. Nie miał ża-

dnej rany. Odebrałem mu resztę naboi i wsypałem do kieszeni. Spod cielska jaguara wywlo-
kłem karabin. Nabiłem sześcioma pociskami. Pettuciego ująłem pod ramiona i postawiłem na
nogi.

— Ruszaj! — powiedziałem.
Cofnęliśmy się do lasu. Wnętrze nie było gęste. Teren opadał nieustannie. Schodziliśmy

z płaskowyżu. Zadzierałem głowę. Szukałem słońca między liśćmi. Starałem się maszerować
stale  wzdłuż  urwiska.  W  pierwszym  dostępnym  miejscu  —  myślałem  —  zejdziemy  pod
ścianę i zawrócimy u jej stóp do rzeki. Pettuci słaniał się i opierał o drzewo. Padł na kolana.
Przyłożyłem  mu  lufę  do  pleców.  Podniósł  się  i  poszedł.  Przestał zwalniać  kroku.  Uratowało
mnie  drzewo  —  myślałem.  —  Jaguar  rzucił  się  na  mnie  i  objął  pień  łapami.  Pazurami  darł
korę. Stok opadał wciąż stromiej. Zbiegaliśmy długimi wąwozami, po zwierzęcych ścieżkach.
Las zgęstniał, stał się wilgotny. Skręciliśmy w stronę urwiska. Po chwili stałem na krawędzi
ściany.  Nie  miała  tu  więcej  nad  pięćdziesiąt  metrów.  Porfirowe  płyty  zaledwie  sterczały

ponad wierzchołkami dżungli. Pierwszym żlebem, jaki się nadarzył, zeszliśmy na dno.

— Możesz odpocząć — powiedziałem.
Pettuci ukląkł, zwalił się na bok. W oddali ujrzałem mur Salto Angel sięgający nieba.

Ruszyliśmy ku niemu. Dżunglę zaścielały głazy. Między nimi leżał rumosz skalny, okryty
roślinnością.

Las rzedniał. Porfirowa ściana wyrastała wciąż wyżej. Tuż pod nią zalegały ziemię

nagie  piargi.  Na  ich  skraju  ułożyły  się  drobne  rośliny.  Gęstwa  lasu  cofnęła  się  spod  zasięgu
padających  głazów.  Usłyszałem  szum  rzeki.  Zbiegliśmy  ku  wodzie.  Odłożyłem  karabin.
Wszedłem  w  nurt  po  kolana.  Dłońmi  ochlapywałem  głowę.  Pettuci  zanurzył  się  do  pasa  i
pochylony  nad  nurtem  pił  wielkimi  łykami.  Przebrnęliśmy  na  drugą  stronę.  Wchodziłem
pierwszy  na  skarpę.  Butami  wybijałem  stopnie.  Znaleźliśmy  się  na  wysokim  brzegu.  Przez
krzaki dojrzałem dach namiotu i czerwień helikoptera.

— Ruszaj! — powiedziałem Pettuciemu.
Kroczyłem za nim patrząc w górę. Smuga wodospadu przecinała ścianę. Skalna brama

była ciemną plamką.

Z namiotu wypadła Weronika. Uniosłem karabin, strzeliłem w powietrze.
— Pilot gotów? spytałem. — Ruszamy!

Otworzyłem klapę w podłodze kabiny. Przez otwór opuściłem linę. Owinięty kluczem

zjazdowym  zawisłem  w  powietrzu.  Nad  głową  miałem  czerwone  blachy  kadłuba.  Biegły  po
nich  szeregami  czerwone  łebki  nitów.  Zsuwałem  się  coraz  niżej.  Powiew  targał  mi  włosy.
Wisiałem  przed  skalną  ścianą.  Dwóch  ludzi  posuwało  się  po  niej  w  stronę  balkonu.  Między
nimi, na drągu, w hamaku z płótna leżał Paez. Wahadło rzuciło mnie na balkon. Złapałem się
haka. Patrzałem jak nadchodzą. Bielski i Strzelecki wsunęli się pomiędzy skałę a napiętą linę
poręczową.  Na  ramionach  zawiesili  pętle.  Do  nich  umocowali  drąg  z  hamakiem.  Złożyli
Paeza na balkonie. Przywiązałem hamak do liny. Dałem znak pilotowi. Helikopter porwał Pa-
eza w powietrze. Nosze odbiegały w przestrzeń. Nim wahnięcie rzuciło je o skały, helikopter
był już daleko. Opadał z terkotem.

Carrera, Silla i Fernandez dotąd czekali w głębi groty. Wychynęli na światło dzienne.

Prowadziłem  Carrerę.  Ujrzałem  jego  wychudłe  policzki.  Miał  kręgi  pod  oczami  i  pożółkłą
skórę. Błoto zaschło mu we włosach. Oblepiało szyję. Nic się nie odzywał. Szedł za mną jak
automat.  Odpoczywał  zamykając  oczy.  Posuwał  się  tyłem  do  przepaści.  Lgnął  do  skały.  Na
balkonie  zachwiał  się  i  ukląkł.  Oparłem  go  o  ścianę.  Nadszedł  Strzelecki  z  Sillą  i  Bielski  z
Fernandezem.

Powrócił helikopter. Przesunął się nad nami i wzniósł wyżej. Pod kadłubem wisiała

nitka liny z pakunkiem na końcu. Pilot powtórzył manewr: leciał w stronę skały, zatrzymał
maszynę, wahadło liny pobiegło ku nam. Chwyciliśmy pęk szelek spadochronowych. Ubrali-
śmy w nie Wenezuelczyków. Zostali przypięci do liny. Podnieśliśmy ich na nogi i ustawili
twarzami do środka.

— Zamknijcie oczy — powiedział Bielski.
Dałem znak dłońmi. Silla krzyknęła. Stracili grunt pod nogami. Porwani w powietrze

huśtali się nad dnem doliny.

* * *

— Las nie był gęsty — opowiedział żołnierz w kilka godzin później. — Szedłem wśród

wykrotów. Mech obrósł wielkie głazy. Grzęzłem w nim do kolan. Było dużo okrytych kwiata-
mi.  W  wielu  miejscach  pnącza  zwisały  z  drzew  na  ziemię.  Przekraczałem  zwalone  drzewo.
Wszystko było wilgotne. Przemókł mundur. Przed sobą trzymałem antenę wykrywczą.  Zbli-
żałem ją do każdej dziury. Teren był nierówny, pocięty siecią wąwozów. Miejscami trafiałem
na okrągłe leje. Dno miały płaskie jak kratery. Stała na nim woda. W błocie widziałem ślady
zwierząt.  Na  stokach  lejów  spod  kożucha  zieleni  wyglądały  wapienne  skałki.  Zbliżało  się
południe. Szedłem już od rana. Byłem na skrzydle tyraliery. Melgar szedł krawędzią leja. Ja
zbiegłem aż na dno. Mijałem kępę kolczastych krzewów, kiedy licznik skoczył do góry. Nie
byłem  jeszcze  pewny.  Nożem  wyciąłem  gałęzie.  Dostałem  się  w  sam  środek.  Znalazłem
dziurę. Leżały w niej patyki i gnijące liście.

Przybiegł oficer. Odwaliliśmy głazy. Ukazała się studnia. Kamienie spadały do niej parę

sekund. Opuścili mnie na dół. Było pięćdziesiąt metrów. Dno zasłane gliną. Woda wyżłobiła
w niej głębokie bruzdy. Wszystkie zbiegały się do rumowiska kamieni. Pomyślałem, że musi
tam być otwór, którym woda ucieka głębiej. Przewiew płynął do góry. Z powierzchni opuścili
Melgera z kilofem. Po godzinie roboty odwaliliśmy wszystko aż do litej skały. Była w niej
płaska szpara. Człowiek by się nie zmieścił.

Na sznurze opuściliśmy lampę. Leżąc na brzuchu patrzałem jak zjeżdża. Nagle zoba-

czyłem  drugie  światło.  Było  to  odbicie.  Po  czterdziestu  metrach  rozległ  się  plusk  wody.
Lampa  zgasła..  Wyciągnęliśmy  mokrą.  Krótkofalówką  wezwali  profesora  Pietri.  Przyleciał
helikopterem.  Profesor  zbadał  dziurę  i  wrócił  do  obozu  sprowadzić  górników.  Mieli  rozkuć
przejście.

Wojsko poszło dalej. Zostało tylko paru ludzi. Zapadł wieczór. Paliliśmy ogień. Nagle

ze studni wyleciały ptaki. Były wielkie jak kury. Całe stado przepadło w dżungli.

Rano przylecieli górnicy. W południe przyszła wiadomość z Salto Angel, że wyszliście

z groty.

* * *

Wchodziliśmy po schodach, Zaskoczyły silniki. Hałas głuszył słowa. Profesor Pietri

unosił kapelusz. Powiew targał mu włosy. Wysunął się z grupki osób. Ponad płaskim dachem
AEROPORTU CARACAS widniały dalekie wzgórza. Słońce opadało ku nim. Błyszczała
płyta lotniska. Widziałem twarze Silli Fermin, Luisa Carrery, Romulo Fernandeza. Pobiegłem
spojrzeniem za wzrokiem Strzeleckiego. Tuż za profesorem Pietri stała Weronika.

Pod pachą ściskałem rulon gazet. Wielkie fotografie, czerwone tytuły:
PAEZ BĘDZIE ZDROWY! — ŻELAZNY ORGANIZM — OŚWIADCZYŁ BIELSKI

— ZWYCIĘZCY CUEVA DE GUACHARO W STOLICY — POLACY ODMÓWILI
PRZYJĘCIA NAGRODY — BANKIET W VILLA GORCE — ZNÓW CISZA NA SALTO
ANGEL.

TEODORA BANASIOWA

W TRUMNIE

Nie podłożyli mi nawet garści słomy; chcieli — widocznie — aby twarde deski podłogi

spichrza nie dały zasnąć memu obolałemu ciału, aby zmuszały do nieustannych, męczących
rozmyślań.

Franka, moją „ofiarę”, położyli wyżej na dwu deskach wspartych o zasieki spichrza,

złożyli mu ręce na krzyż, przykryli prześcieradłem przyniesionym przez żonę gajowego.

Za ścianą chrobotały heble, zgrzytała piła, stukały młotki i szemrały słowa cichej

rozmowy. To gajowy z Mańkiem i Cześkiem szykowali trumnę.

Może dwie? — pomyślałem gorzko — ale, dziwne, bez strachu. Trumnę dadzą tylko

Frankowi, ja znajdę ostatnie leże byle gdzie, w wykrocie dębu albo pod leśnym krzakiem. To
pewne.  Zawsze  wiedziałem;  że  tak  się  skończy,  nie  miałem  żadnych  planów  na  przyszłość,
tylko  walka...  do  wiadomego  końca.  Już  dwa  lata  temu,  gdy  mnie  odbili  z  transportu  do
Oświęcimia,  gdy  dali  pięknego  Visa,  wiedziałem,  że  koniec  drogi  jest  jeden.  Ale  dlaczego
tak? Dlaczego z dala od swoich? Nie w walce?

Poczułem wielki gniew. Nie na okoliczności, nie na winnych — tylko na siebie, za

ogarniającą mnie falę buntu; jakże lekko mi było z poprzednią rezygnacją.

No i co? Jeśli nawet rozluźnisz więzy? Jak wydostaniesz się z zamkniętego spichrza?

Może pomoże któryś z towarzyszy? Który?

I znów obojętne stało się wszystko, ważna była tylko odpowiedź na pytanie: który z

nich jest tym drugim? Który strzelił do mnie? Gdyby mi chcieli odpowiedzieć na to jedno py-
tanie, wiedziałbym wszystko! Strzelić mógł przecież tylko wspólnik Franka, a więc — także
zdrajca i wróg.

A jeśli nie? Jeżeli to był tylko zwykły i przecież naturalny odruch oburzenia? A kto

podbił rękę tamtemu? Ten może by od razu uwierzył?

Ale nikt nie chciał wierzyć, nikt nie chciał słuchać. Ze zgrozą i oburzeniem patrzyli na

mnie, leżącego w śmiertelnym znużeniu przy ciele zadławionego towarzysza. Dlaczego nie
zastanowili się bodaj nad takim dziwnym faktem, że to mój krzyk, a nie Franka, przyzwał ich
na pomoc?

Spętali mnie i nie dali dojść do słowa.
— Będziesz tłumaczył się przed Komendantem — powiedzieli. Niczego bardziej nie

pragnąłem, ale i nie wierzyłem, że żywy dojadę do Komendanta. Wspólnik Franka nie
pozwoli na to. To pewne.

Wniesiono trumnę, ustawiono na podłodze spichrza i na posłaniu z wiórów ułożono

ciało Franka.

— Nawojowałeś się, bracie — westchnął Czesiek.
Odwróciłem się twarzą do nich, chciałem zajrzeć im w oczy, ale odwracali głowy z

niechęcią i odrazą. Gdy ustawili się do modlitwy za zmarłego, odwrócili się do mnie plecami.
Potem wyszli.

— Prześpijcie się kilka godzin. Ruszymy około drugiej, jak księżyc wzejdzie — powie-

dział Żbik już za progiem.

A więc Żbik objął po mnie komendę? Oczywiście, równy rangą i najstarszy wiekiem.
Zamknęli skobel i zdaje się nawet nie postawili warty przy drzwiach. Jeden wartownik

chodził po podwórzu i dokoła zabudowań. Zmieniali się często, pewnie co pół godziny.
Pierwszy wartował Maniek. Poznałem go po nieustannie pomurukiwanym „Sercu w plecaku”.
Zawołałem do niego. Prosiłem o wodę. Chciałem mu szepnąć kilka słów, jemu chyba mo-
głem. Już chyba on, Żyd, który wymknął się niemal w przeddzień likwidacji getta, nie mógł
mieć nic wspólnego z Niemcami?

Maniek usłyszał moje wołanie, zadreptał w miejscu spłoszony i niepewny, ale zaraz

potem odbiegł szybko i już nie zbliżał się w stronę spichrza aż do końca warty. Zapadła noc.
Wielkie brytany gajowego, niepokojone obecnością wartownika na podwórzu, warczały od
czasu do czasu i szczękały łańcuchami, W lesie, za gajówką śpiewał słowik. To mnie rozkle-
iło. Pomyślałem, że nigdy jeszcze nie słyszałem słowika we dwoje... z dziewczyną. Dopiero
we dwoje — ze śmiercią.

— Myśl o ratunku, idioto, a nie o słowiku — skarciłem siebie głośno. — Ale o jakim

ratunku? Co możesz wymyśleć mądrzejszego, niż czekać tutaj jak związany baran na rzeźni-

ka?

Zęby już sięgały do sznura na piersi. Przecież to Felek, rzeźnik w cywilu, oplątał mnie

jak baleron, jednym długim kawałkiem linki! Wystarczyło raz przegryźć!

Przez długie minuty, a może godziny, bo chyba czterech wartowników zmieniło się w

tym czasie, żułem gruby postronek. Mdliło mnie — głównie z obrzydzenia, linka była prze-
siąknięta błotem i gnojem, widocznie na niej wiązano krowy na pastwisku. Wreszcie pozosta-
ło kilka włókien; naprężyłem się i zerwałem je szarpnięciem ramion, wyplątałem ręce, potem
— resztę ciała. Usiadłem, próbowałem rozmasować nogi, ale ręce jeszcze bardziej potrzebo-
wały masażu, były jak z gumy. Udało mi się jednak stanąć na nogi. Po chwili wspiąłem się na
deski zasieka koło okienka, wyciągnąłem rękę ku kracie — i stoczyłem się na owies. Podnio-
słem się i byłbym znów upadł, ale zatoczywszy się poczułem pod ręką oparcie. Była to tru-
mna Franka. Dotąd starałem się nie dostrzegać jej, omijałem ją spojrzeniami. Ale nagle przy-
szło olśnienie.

Jeżeli położę go na moim miejscu... mogą w pierwszej chwili nie poznać; włosy, ubra-

nie,  wzrost...  podobne.  Pomyślą,  żem  umarł  ze  strachu  i  wycieńczenia.  Jeśli  się  zorientują...
może  zdołam  wytłumaczyć...  —  myślałem  gorączkowo,  jednocześnie  podważając  wieko
trumny.  Zdjąłem  je  i  odstawiłem  na  bok.  Teraz  począłem  powoli  wyciągać  z  trumny  ciało
Franka. Ciężki był. Nie był olbrzymem, ale przeszło dobę nie miałem nic w ustach, a ponadto
wiele sił zżarła mi walka stoczona z nim poprzedniej nocy i co najmniej dwadzieścia godzin
bezwładnego leżenia.

Rzęziłem tak głośno, że gdyby wartownik podszedł bliżej, musiałby mnie usłyszeć. W

końcu udało mi się ułożyć Franka pod ścianą. Odpocząłem chwilę i z wielkim trudem obra-
cając ciało oplątałem je linką, potem ułożyłem wieko w poprzek trumny i wsunąłem się do
niej.

Długo szarpałem się z ciężkim wiekiem, zanim zamknąłem je za sobą. Niemal natych-

miast,  jak  w  dobrze  wyreżyserowanej  sztuce,  drzwi  spichrza  otworzyły  się  powoli,  ktoś
wszedł  na  palcach,  szybko  przebiegł  w  róg  spichrza  —  i  rozległy  się  dwa  potężne,  głuche
uderzenia. Trzask łamanej czaszki, krótkie szydercze parsknięcie, kroki, skrzyp drzwi, szczęk
skobla  i  znów  cisza.  Więc  to  moja  śmierć  przebiegła  przez  spichrz?  —  zdążyłem  jeszcze
pomyśleć i straciłem przytomność.

Obudziły mnie dopiero wyboje leśnej drogi.
Nie odkryli niczego — pomyślałem z ulgą.
Przez byle jak sklecone deski trumny przepływało dosyć powietrza i przenikało księży-

cowe światło. Słyszałem skrzypienie wozu, stukanie kół o wykroty, człapanie koni, nawet od-
głosy nocnego życia lasu. Tylko ludzie milczeli. Żałowałem, że nie słyszałem, jak zareagowa-
li na „moją” śmierć, na widok „mojego” zmasakrowanego ciała.

Jechaliśmy długo. Już dawno nikłe smużki księżycowego światła ustąpiły miejsca pro-

mieniom słońca, które przenikały do trumny nie tylko przez liczne szpary, ale i przez smolne
słoje  i  sęki.  Patrzyłem  na  tę  grę  smug  świetlnych  jak  na  obraz.  Byłem  przecież  kiedyś  —
bardzo  dawno  (czy  to  możliwe,  aby  zaledwie  cztery  lata  temu?)  —  studentem  Akademii
Sztuk  Pięknych.  Takim  obrazem  „zastrzeliłbym”  całą  modernę,  nazwałbym  go:  „Spojrzenie
na słońce z wnętrza trumny”.

Zachichotałem nerwowo.
— Co mówisz? — usłyszałem głos gajowego.
Zdrętwiałem! Zdradziłem się!
— Nic! Ja myślałem, że to ty — odpowiedział głos Wilka od strony nóg. — Chyba się

przesiądę do ciebie — dorzucił i po chwili gramolił się na przednie siedzenie.

— A co? Śmierdzi? — zapytał gajowy.
— Zaczyna...
— I przez trumnę?

— Mnie się zdaje, że to... Stach.
— Co? Stach? — wmieszał się jakiś głos z boku (chyba Orzeł)?
— Zdaje mi się, że Stach zaczyna się psuć.
— Czerwiec — mruknął gajowy.
— To dziwne. Po kilku godzinach? Franek już drugi dzień i nic...
— Bo rzuciliście go byle jak, jak psa — wmieszał się nagle Maniek, w jego głosie

wyczułem ogromny żal. — A ja teraz już wiem, jakby był winien, to by go nie zabili. I to tak!

Mruknęli coś niepewnie i zamilkli, ale już się przestraszyłem, żeby który nie zaczął się

zastanawiać nad tym, dlaczego świeży trup psuje się prędzej niż dwudniowy.

Gdzieś na przedzie wszczął się ruch, prawie wszyscy pobiegli w tamtą stronę, wóz

stanął. Starałem się w zgiełku zdyszanych głosów wyłowić jakąś wiadomość, ale na próżno.
Zdołałem się tylko zorientować, że drogę zastąpił nam goniec z jakąś ważną wiadomością.
Ale jaką? Leżałem w napięciu i wsłuchiwałem się w głosy; teraz już tylko dwa: jeden uparty,
natarczywy, drugi Żbika, wahający się, niepewny, zdezorientowany.

Te długie targi przerwał gajowy, wdrapał się na wóz, opadł na siedzenie i zapytał:
— To jak? Jechać dalej? Czy nawracać?
Żbik podszedł do wozu i oparł się ciężko o drabinę tuż koło mojej głowy.
— Nie wiem, nie wiem, nie wiem... — powtórzył kilka razy szeptem.
Ktoś przyszedł za nim:
— Masz wyraźny rozkaz — powiedział.
Przez chwilę nie mogłem rozpoznać tego głosu, to chyba ten nowy z oddziału Marka.
— Ale nie słyszałeś, co mówił gajowy? — Żbik odpowiedział Nowemu. — W Majda-

nie są Niemcy!

— I niemało ich! — dorzucił gajowy. — A nie wyglądało, jakby się mieli wyprowa-

dzać.

— Komendant mógł o tym nie wiedzieć. I jak tu ryzykować z takimi ważnymi zrzuta-

mi? — Żbik w żaden sposób nie mógł powziąć decyzji.

— Rozkaz jest rozkazem! — upierał się przybysz.
— A głowa, głowa! — odezwał się nagle Maniek, gdzieś blisko.
— Żeby to tylko od mojej głowy zależało, nie jechałbym na Majdan — westchnął Żbik.
— Ale głowa Komendanta — zaczął znów goniec i nagle urwał. Dlaczego? Jakby na

czyjś rozkaz, znak. Czyj? — myślałem. — Dlaczego tak nastaje na wykonanie rozkazu, skoro
zaistniały nowe okoliczności? Dlaczego Komendant wydał taki dziwny rozkaz? Po co wieźć
na Majdan  amunicję, krótkofalówkę i inne zrzuty, które są najpotrzebniejsze w obozie? Czy
rozkaz  jest  na  piśmie?  Na  miejscu  Żbika  nie  wykonałbym  tego  rozkazu.  Głos  Nowego  był
głosem  źle  granego  jasełkowego  diabła,  syczała  w  nim  wrogość.  Czy  Żbik  tego  nie  słyszy,
czy nie chce słyszeć? Gdybym mógł unieść wieko trumny i odezwać się, umiałbym przekonać
Żbika. Ten poznański chłop, wysiedlony przez Niemców w czterdziestym roku, nie może być
zdrajcą! Jemu można zaufać!

— Może skręcić trochę, podjechać w stronę Majdanu, a z brzegu lasu wysłać jednego

na zwiady — odezwał się Włodek.

Rada wydała się Żbikowi logiczna.
— Chyba tak zrobimy.
— Jak chcecie — mruknął gajowy. — Mnie tam wszystko jedno.
— Po mojemu... zaczął nieśmiało Maniek. Ten inteligentny chłopak nie mógł się

jeszcze uleczyć z poczucia niższości, w które wtrącił go rasizm niemiecki i zawsze odzywał
się niepewnie i tylko w nieuniknionym wypadku.

— Co po twojemu? — Włodek chciał go speszyć, ale Maniek ciągnął dalej:
— Trzeba się dobrze namyśleć...
— To nie narada! Nie mamy prawa roztrząsać rozkazów, tylko je wykonywać — upie-

rał się Włodek.

W jego głosie, jak w głosie Nowego, usłyszałem gniew, zdenerwowanie i wrogość.
— Po pierwsze — ciągnął Maniek, zachęcony widocznie przez Żbika — ale znów mu

przerwano, tym rasem gajowy:

— Tak czy tak? Bo mi gzy konie zjedzą!
— Czesiek i Antek, umaić konie gałązkami i opędzać bąki, a ty mów dalej, Maniek —

powiedział Żbik.

— Po pierwsze: — czy rozkaz był do Stacha? — Maniek zawiesił głos, czekał na odpo-

wiedź.

Z boku odezwało się niechętne, potwierdzające mruknięcia.
— Po drugie, Komendant nie wie, co u nas zaszło i gdyby wiedział, jakie mu „prezenty”

wieziemy, kazałby je natychmiast wieźć do siebie.

Rada została przyjęta przez Żbika westchnieniem wyraźnej ulgi. Znów wmieszał się

Włodek:

— Jedno nie ma nic do drugiego. Te, jak je ten Moniek cynicznie nazywa „prezenty”,

możemy razem z furą i dwoma ludźmi posłać Komendantowi, a sami przeładować zrzuty na
plecy i wykonać wyraźny rozkaz.

— Można by i tak... — wahał się Żbik.
Nastała chwila milczenia. Maniek na pewno speszył się wyraźną drwiną Włodka, inni

byli widocznie zmęczeni wyprawą i nadmiarem tragicznych przeżyć i woleli nie brać na
siebie współodpowiedzialności za decyzję.

— No, to jak? — wpadł w kłopotliwe milczenie głos gajowego. Żbik westchnął i puścił

drabinkę wozu, ale w tej chwili Maniek, który pewnie z twarzy wyczytał rozkaz, zanim został
wypowiedziany, powiedział z naciskiem:

— Komendant na pewno zechce mieć nas wszystkich przy śledztwie, a szczególnie

tego, kto zabił Stacha.

— Masz rację! Jedziemy do obozu! Przyspieszcie teraz! — Żbik już się nie wahał, nie

chciał nawet słuchać dalszych przedkładań Nowego i Włodka.

— Dajcie mi już spokój! Wytłumaczę się Komendantowi!
— To do widzenia! — Nowy z trudem powstrzymywał gniew i zawód.
— Nie wracasz z nami?
— Ja zawsze wykonuję rozkazy — powiedział uszczypliwie, ale Żbik nie zrozumiał

albo udał, że nie rozumie.

— To jedź z Bogiem — powiedział dobrodusznie. — Wierzchem za półtorej godziny

będziesz w Majdanie.

Jechaliśmy dalej. Pełna wystających korzeni, ledwie przetarta leśna droga nie pozwoliła

na przyspieszenie. Upał nawet tu, pod cieniem leśnych drzew, stawał się nie do zniesienia.
Rozpoczęły się potworne męczarnie pragnienia i głodu. Głowa mi pękała, wszystkie smugi
światła zlały się w moich oczach purpurową mgłą.

Gdy przystanęli przy leśnym źródle, poili konie i nabierali krynicznej wody do manie-

rek, moja dotąd napięta wola rozprzęgła się zupełnie.

Niech będzie, co będzie! — podniosłem ramiona, aby zepchnąć z siebie wieko trumny i

błagać  o  kroplę  wody,  ale  słabość  nie  pozwoliła  mi  na  taki  wysiłek.  Zbawcza  słabość  —
pomyślałem,  gdy  wróciła  mi  świadomość.  —  Nie  dostałbym  wody,  a  w  tym  zaskoczeniu
wróg oprzytomniałby pierwszy i posłał mi kulę, teraz by sobie nie dał podbić ręki, teraz to dla
niego  kwestia  życia  i  śmierci.  Od  źródła  do  obozu  już  tylko  cztery  kilometry,  najwyżej
godzina. Wytrzymam!

Nagle poczułem, że nie wytrzymam; nie wytrzyma moje serce. Poczęło kołatać jak tłoki

w psującym się motorze. To koniec! Rana w trzydziestym dziewiątym, rok konspiracji, rok
Pawiaka, dwa lata partyzantki, mordercza walka z Frankiem, trzydzieści kilka godzin bez

wody i pokarmu... Serce kurczyło się coraz słabiej. Próbowałem liczyć, ale już nie słyszałem.
Czerwona mgła rozjaśniła się, rozpłynęła, w trumnie zrobiło się jasno. Ciało przestało boleć.
O, jaka dobroczynna lekkość!

Ale właśnie ta lekkość przeraziła mnie. Przecież to śmierć! Zebrałem całą resztę gasną-

cych sił i postanowiłem krzyknąć, bez względu na następstwa. Nie zdołałem...

A jednak — to znów było tylko omdlenie. Ucieszyłem się jak dziecko pierwszym bły-

skiem wracającej świadomości. Potem dopiero uprzytomniłem sobie, że nie jadę; w trumnie
panują nieprzeniknione ciemności i potworny zaduch, obrzydliwy, trupi.

Już noc? A więc byłem nieprzytomny tyle godzin, do ciemnej nocy? Może to już...

grób? Nie, w grobie nie miałbym już czym oddychać. I ten trupi zaduch... przecież nie pocho-
wano mnie razem z Frankiem!

Poruszyłem rękoma i nogami, były miękkie jak z waty, ale posłuszne mojej woli.

Obróciłem się plecami do góry i podważyłem wieko. Otworzyłem usta, ale przez szparę
wtargnęła nowa fala trupiego zaduchu i pozbawiła mnie reszty sił. Opadające wieko przygnio-
tło wsunięte w szparę palce i to wróciło mi przytomność.

Całego wieka nie udźwignę — pomyślałem. — Muszę uchylić z jednej strony i wyleźć.

Wyleźć natychmiast! Nie jestem w ziemi, bo wtedy nie uchyliłbym wieka, więc taka ciemna
noc... jak przedwczoraj... gdyby nie błysk latarki... byłbym stracił Franka z oczu.

Podważyłem wieko trumny z jednej strony i w szparę wsunąłem ramię. Odpoczywałem

chwilę i znów naprężyłem mięśnie. Przełożone na zewnątrz kolano zaszeleściło na słomie, a
potem oparło się o drabinkę wasążka.

Jeszcze jestem na wozie — stwierdziłem i rozpaczliwym skurczem ciała wydobyłem się

z trumny.

Wieko opadło jak drzwi na zawiasach; chwilę leżałem twarzą w dół, wyciągnięty mię-

dzy trumną a drabinką wozu. Był jeszcze jasny, upalny dzień, tylko wóz przykryto ochron-
nym brezentem i stosem gałęzi, stąd ta ciemność i zaduch.

Podciągnąłem się na łokciach, uchyliłem brezent i rozejrzałem się. Byłem w obozie.

Przyjechaliśmy widocznie niedawno, bo cały nasz oddział — jeszcze w bojowym rynsztunku
— siedział przed ziemianką Komendanta.

Wszyscy trzej oficerowie uważnie przysłuchiwali się słowom Żbika. Wolni od służby

partyzanci siedzieli i stali dokoła, z napięciem wpatrywali się w przybyłych.

Gdybym tu nawet zaczął tańczyć, nikt by mnie na pewno nie zauważył — pomyślałem.

— Chyba warta, ale warta chodzi dalej.

Mimo to zsunąłem się z wozu ostrożnie, w stronę dyszla, pod końskie brzuchy, pociąg-

nąłem za sobą dużą gałąź i pod jej osłoną przepełznąłem kilka kroków w stronę bliskiego
krzaku leszczyny. Tu nie dochodził już trupi zaduch, mech był chłodny i wilgotny.

Od obozowej studni szedł gajowy z wiadrami wody dla koni. Odsunąłem się w głąb

leszczynowej kępy i przykryty gałęzią, przytulony do mchu odpoczywałem i myślałem, co
mam teraz uczynić? Podnieść się i podejść do nich? Uwierzą? Nakarmią i napoją? A jeśli nie?
Jeśli pomyślą, że to ja zmasakrowałem trupa Franka do niepoznania, jeśli... I jak wtedy zde-
maskuję wspólnika Franka? Muszę także wiedzieć, czy Komendant naprawdę wysłał do nas
Nowego.

Rozmyślania moje przerwał widok, który mi kazał zapomnieć o wszystkim: jagody!
Szarpnąłem się ku kępie jagód i ledwie zamaskowany gałęzią szarpałem oburącz wilgo-

tne, czarne owoce, żułem je razem z liśćmi! W kępie pod sosenką odkryłem rodzinę doro-
dnych borowików, pochłonąłem je w mgnieniu oka, wygrzebałem z ziemi ledwie wiążące się
na grzybni kulki, syciły lepiej niż jagody i szybciej. O kilka kroków dalej dopadłem kolonię
złotych kurek i te pochłonąłem w mgnieniu oka, omal przy tym nie wpadłem w oczy wartują-
cemu z tej strony obozu Hance. Cofnąłem się pod bliski krzak jałowca i obserwowałem
Hankę.

Tak, jemu mógłbym zaufać. Ten Ślązak, uciekinier z niemieckiego wojska, który przed

dwoma laty stanął na brzegu lasu z pistoletem maszynowym i imieniem swojej dziewczyny
zamiast nazwiska, przekonał mnie nieraz w ciągu tych dwóch lat, że jest godzien zaufania.

Ale teraz jest wartownikiem, nie wolno mu dopuścić do siebie nikogo! Nie. Trzeba by

jakoś do Mańka. Tylko on może mi pomóc w zdemaskowaniu tego drugiego. I Żbik, Żbik jest
zbyt prostoduszny, mało pojętny... Tylko Maniek! Ale jak? Czekać nocy?

Hanka odszedł w las wyznaczonym mu odcinkiem, a ja znów podpełznąłem w stronę

polany, pod krzak leszczyny. Właśnie Komendant odwrócił się do grupy żołnierzy i wydał im
jakieś polecenie. Rozbiegli się na chwilę i wkrótce szli w stronę wozu z łopatami w rękach.

— Pogrzeb — mruknąłem.
Widziałem jak odwracali głowy i wstrzymywali oddechy ściągając z wozu ciało Franka.
— Przeszukać go? — krzyknął Trawa w stronę Komendanta. Żbik uprzedził odpo-

wiedź.

— Zabraliśmy mu wszystko. Zawiniątko z jego rzeczami jest w plecaku Mańka.
— Toście źle szukali! — Trawa począł z kieszeni zabitego wyciągać różne osobiste

drobiazgi, miał w tym widocznie nie byle jaką wprawę. Może prawdziwa była gadka o tym,
że Trawa był znanym warszawskim doliniarzem? Zręczne jego palce przemknęły wzdłuż
wszystkich szwów Frankowego ubrania i nagle zatrzymały się na kołnierzu kanadyjki:

— O, i tu coś jest! — zawołał.
— To... to... niemożliwe! — wyjąkał wreszcie poczciwy Żbik. — Ja sam zabrałem mu

wszystko, gdy jeszcze żył! — zamilkł i przerażonym spojrzeniem liczył przedmioty wydoby-
wane z kieszeni zabitego. Tymczasem Trawa nie bawiąc się pruciem, wyciął nożem kawałek
kołnierza kanadyjki, wydobył z niego złożony skrawek bibułki i podał Komendantowi. Ten
rzucił okiem na kartkę i pobladł:

— Znam ten szyfr — powiedział po chwili. — Obejrzyjcie to, chłopcy, tak wygląda

zaszyfrowana legitymacja esesmańska.

— To niemożliwe! — wyprysnął gdzieś z tyłu zrozpaczony głos Mańka. — Nigdy w to

nie uwierzę! Stach miałby być esesmanem? Ten, kto go zabił, podrzucił mu to wszystko!

— I zdążył zaszyć? — powiedział ktoś.
— Nic nie miał! Wszystko zabraliśmy! — powtarzał swoje Żbik. — Jak to możliwe?
Przepatrywałem oczyma wszystkie twarze; teraz, tak! Tylko teraz mogę rozpoznać wro-

ga. Jest! To on! Nie myliłem się. Jakże różniła się jego twarz od wszystkich zaaferowanych,
przejętych żołnierskich twarzy. Oni też byli wstrząśnięci, ale jakże inaczej! Oni nic nie rozu-
mieli, gdy on nagle zrozumiał wszystko i gdy wszyscy tłoczyli się do przodu, on jeden —
trupio blady — cofał się. Ucieka? Nie, brał głębokie oddechy, sięgnął nawet do manierki z
wodą, pociągnął kilka łyków, przychodził do siebie, ułożył twarz w maskę troski i bólu i prze-
pchnął się do Komendanta.

— Już teraz chyba wszystko jasne — powiedział.
Wszystkie oczy zwróciły się w jego stronę.
— Stach i Nowy byli wspólnikami. Stach zabił Franka, który pewnie nakrył go przy

zdradzie.

— Skąd wiesz? — szarpnął się ku niemu Maniek. — Ja Stacha już znam od...
Zakrzyczeli go, nawet Komendant przerwał mu ostro:
— Nie przerywaj! — a do Włodka: — Mów dalej.
— Stachowi się nie udało skierować zrzutów do Niemców, więc Nowy przyjechał do

nas ze sfingowanym rozkazem i tylko mądrość Żbika uratowała nas i zrzuty od wpadnięcia w
ręce wroga.

Spojrzenia przeniosły się na Żbika.
— To... po prawdzie... Maniek mnie przekonał — wyjaśnił poczciwy poznaniak.
— A tyś tak gardłował za jazdą na Majdan, a teraz wszystko na Stacha! — nie wytrzy-

mał Maniek.

— Ja myślałem, że rozkaz... Omyliłem się, dokuczyłem ci przy tym, przepraszam. —

Włodek spuścił oczy i wzdychał.

— Ale to nam jeszcze nie wyjaśnia, za co Stach zabił Franka, kto zabił Stacha i kto mu

z powrotem podrzucił drobiazgi? — Komendant wodził oczyma po twarzach żołnierzy.

— Drobiazgi Stacha są w moim plecaku! — Maniek szarpnąć rzemienie i wyjął z

plecaka zawiniątko, położył je na ziemi i rozwinął. Wszyscy patrzyli w milczeniu na mój
żołnierski majątek, byli zupełnie skonsternowani.

— Czy wiecie przynajmniej, o której Stach został zabity? — napytał wreszcie Komen-

dant

— Jakeśmy odjeżdżali, o drugiej w nocy, już był zimny — zameldował Żbik.
— Czym?
— Moją siekierą, leżała potem na pniaku. Nawet krwi na niej nie było, tylko włosy —

odezwał się gajowy.

— Warta? — Komendant patrzył na Żbika.
— Jeden chodził, zmieniali się co pół godziny, ludzie byli pomęczeni. I tam czujne psy,

jakby co... — Żbik jąkał się pod badawczym spojrzeniem Komendanta.

— Czy spichrz był zamknięty?
— Tylko na skobel... Stach był związany, a Franek w trumnie...
— U mnie nawet nie ma kłódki — dorzucił gajowy. — Lepsze dobre psy.
— Kto i w jakiej kolejności trzymał wartę?
— Ja byłem ostatni — Włodek uprzedził Żbika, który zabierał się do skrupulatnego

wyliczenia wartowników.

— A ja pierwszy — krzyknął Maniek. — Na mojej zmianie jeszcze był żywy, zawołał

do mnie! Prosił o wodę. A ja... ja nawet nie podszedłem do drzwi! Nawet kropli wody! Bo
rozkaz! Bo każdy z nas był ogłupiały, jakby pałką w łeb! A on był niewinny! — w głosie
Mańka drżała rozpacz. — Jakby był winny, to by go nie zabili!

— Za dużo mówisz! — skarcił go Komendant i spostrzegłem z przerażeniem podej-

rzliwe spojrzenia, jakie kilku żołnierzy posłało Mańkowi. W takich warunkach byle co może
wywołać nieufność.

Za to Włodek stał pośród nich, już spokojny i opanowany. Stał poza podejrzeniem,

przecież ostatni miał wartę. Ciało „moje” nie ostygło w pół godziny. A dla mnie był to ostatni
dowód jego winy. Teraz już wiedziałem, co mam uczynić. Czekać, aż Włodek zniknie z pola
widzenia, wtedy zbliżyć się do Komendanta i opowiedzieć wszystko.

Tymczasem opadłem z powrotem na miękki mech i odpoczywałem. Poderwał mnie

niemal natychmiast krzyk zmieszanych głosów. Spojrzałem w stronę wozu i ujrzałem dziesią-
tki zdumionych oczu i otwartych w okrzyku ust — nad otwartą trumną.

— Po co otworzyli? Czy to Włodek podszepnął im tę myśl? Może miał nadzieję, że

udusiłem się w trumnie? Ale — nie! Otworzenie trumny nie leżało w jego interesie Poszu-
kałem go wzrokiem i... nie znalazłem nad trumną! Przepychał się z tyłu grupy, wyrywał się z
niej. Dla niego moja nieobecność w trumnie była wyrokiem. Przypuszczał pewnie, że osłabio-
ny wlokę się lasem do obozu i lada chwila stanę przed Komendantem. W innych warunkach
może by nie uciekał, został, przeczył wszystkiemu, ale teraz nie wiedział, czy nie poznałem
go po głosie, gdy mordował w nocy... Był pewnie wstrząśnięty śmiercią towarzysza, opuściła
go zimna krew, zachowywał się głupio i sam się zdradzał, wystarczy tylko zwrócić na niego
uwagę, pokazać palcem, nie dopuścić do ucieczki.

Widziałem to wszystko, otwierałem usta do krzyku, ale głos nie wychodził z mojej

krtani. Poruszałem ustami i chwytałem powietrze jak ryba — bezsilny i niemy. Chciałem
podbiec, pokazać się — i znów to samo, nogi dreptały w miejscu, nie panowałem nad nimi.

Patrzyłem za nim, wbiegł na chwilę do jednej z ziemianek, a teraz skradał się do koni,

jeśli uda mu się dosiąść któregoś — ucieknie! Ucieknie i nowe nieszczęście sprowadzi na
nasze oddziały. Wie o nich tak wiele.

— Ucieknie! — szeptałem bezgłośnie i nagle porwała mnie rozpacz. Krzyknąłem:
— Ucieknie!!
W jednej chwili wszyscy byli przy mnie, podnosili, szarpali.
— Stach! Stach! — krzyczeli bezładnie.
— Maniek... tam... patrz... Włodek ucieka! — wyszeptałem ostatnim tchem i zemdla-

łem.

Za chwilę, która była dla mnie mgnieniem oka, a później okazała się całą dobą, ujrza-

łem nachyloną nade mną twarz naszego obozowego lekarza i obok twarz Mańka.

— Maniek! To Włodek zdrajca! Pędźcie za nim! Chwytajcie! Ucieknie!
— Nie bój się, nie Ucieknie! Mamy go! — Maniek powtarzał mi te słowa niepewny,

czy je słyszę i czy docierają do mojej świadomości. — Mamy go! A ty żyjesz, żyjesz, żyjesz!
— szeptał takim głosem, że zaśmiałem się.

— Czy to takie dziwne?
— O, bracie, nawet nie wiesz, jak dziwne — wyręczył Mańka lekarz. — Już ja kazałem

Franka zakopać bez trumny, żeby została dla ciebie. Stoi przed ziemianką.

Wszedł Komendant.
— Przytomny? — Przysiadł na brzegu pryczy i nachylił się nade mną. — Będę mówił,

a ty potakuj lub przecz.

— Mogę sam opowiedzieć — szepnąłem, ale widocznie Komendant lepiej znał moje

możliwości, bo tylko uśmiechnął się do mnie.

— Przychwyciłeś Franka na zdradzie? Sygnalizował?
— Włodek się przyznał? — odpowiedziałem pytaniem na pytanie.
— Nie, przeczy wszystkiemu, ale legitymację esesmańską miał w kaburze pistoletu.

Czy zanim nakryłeś Franka, zauważyłeś, że się z kimś porozumiewał?

— Tak, ale było ciemno.
— Przypuszczam. Nie rozpoznałeś. Poszedłeś za Frankiem?
Skinąłem głową.
— Sygnalizował latarką. Do kogo? Wiecie? — szepnąłem.
— Wiedział, że zrzuty mają spaść o dwadzieścia kilometrów na zachód od sygnałów...
— I chciał je skierować na Majdan? — uzmysłowiłem sobie mapę naszych terenów i

tak przejąłem się szatańskim planem, że aż usiadłem.

Komendant łagodnie, ale stanowczo popchnął mnie na posłanie.
— Spokojnie. Odpowiadaj tylko na pytania. Rzuciłeś się na niego i wzywałeś pomocy?
— Dopiero, jak wyjął nóż... z początku chciałem go tylko obezwładnić... nic nie rozu-

miałem... Czy już wiecie, kto strzelił do mnie?

— Strzelił? — zdziwił się Komendant.
— To Włodek, jak zobaczył Franka martwego, strzelił do Stacha, ale podbiłem mu rękę

— wyjaśnił Maniek.

— Zachowaliście się bardzo przytomnie — pochwalił go Komendant.
— Nie tylko wtedy — szepnąłem.
— Ale wody... nie chciałem ci dać... wyrzucał sobie ciągle Maniek i zakłopotany

patrzył mi w oczy.

— Ja bym ci może też nie dał... w takiej chwili — uspokoiłem go.
— Tak, wszystko jasne — zakończył Komendant i wstał. — Śpij, synu — powiedział.

— Dostaniesz swój oddział. Mamy moc roboty, front się zbliża.

* * *

Po tygodniu przyszedłem do siebie i otrzymałem pierwsze zadanie. Trudne i niebezpie-

czne. Przez skrzynkę kontaktową, którą nam Włodek wydał, utrzymywaliśmy nadal kontakt z
Niemcami. Nie muszę chyba mówić, jaki pożytek mieli Niemcy z otrzymywanych przez nas
wiadomości. Teraz miałem osobiście, jako Włodek — o którego zdemaskowaniu Niemcy nie
wiedzieli — skontaktować się z łącznikiem i otrzymać nowe rozkazy.

I tym razem szczęście nam dopisało, wracaliśmy do obozu z czterema jeńcami, wśród

których był Nowy.

Ale — to już dalsza historia i ze sprawą trumny łączyła ją tylko osoba Nowego.
A trumna?
Nie dali jej chłopcy ani Włodkowi, ani Frankowi, ani Nowemu. Jeszcze przez trzy

miesiące naszego pobytu w obozie, stojąc w ziemiance Żbika, służyła jako skrzynia na rzeczy
i wygodna szeroka ława.

SPIS TREŚCI

Zmartwychwstanie Offlanda (Aleksander Dumas - syn)

W jaskini Guacharo (Rafał Maciejewski)

W trumnie (Teodora Banasiowa)