Przyczyny Nieporozumień
I Wieloznaczność słów
Nieporozumienia mogą wynikać z wieloznaczności słów ( np.: „wilk żyje w lesie” i „być komuś wilkiem”), oraz całych zwrotów ( „dajmy mu sera”.)
Niebezpieczeństwo nieporozumień może pojawić się, gdy różne znaczenia wyrazu są do siebie podobne.
Przykład: Kodeks postępowania karnego przewiduje możliwość rewizji. (ponowne rozpatrzenie, czy możliwość przeszukania odzieży i mieszkania osoby podejrzanej?”)
II Szczególne rodzaje wieloznaczności słów i zwrotów językowych.
Nazwy generalne mogą występować w trzech rolach znaczeniowych: w supozycji prostej (zwykłej), formalnej i materialnej. Każdy wyraz może być brany nie tylko w zwykłej roli znaczeniowej, ale też w supozycji materialnej, czyli nazwa dla niego samego.
Przykład: „Ta belka trzeszczy” TRZESZCZY- jako słowo opisujące pewną cechę, zjawisko. Oraz jako właściwość samego wyrazu.
Pomieszanie supozycji: „pies przyjaźni się z kotem” ( Z doświadczenia wiemy, że to nie prawda, ale chodzi o konkretnego psa, który jest wyjątkiem w tej mierze. Nieporozumienie występuje wówczas, gdy rozmówcy myślą, że chodzi o „psa w ogóle”, czyli wytwór naszych myśli, zaś osoba mówiąca mówi o pewnym wyjątku.)
Podwójna rola znaczeniowa zwrotów czasownikowych.
Zwroty czasownikowe mogą być brane w znaczeniu aktualnym (dana czynność jest wykonywana w tym momencie) albo w znaczeniu potencjalnym (w okresie czasu, który mamy na myśli, ktoś czy coś ma zdolność czy nawet skłonność do wykonywania danej czynności: „Wojtek pięknie śpiewa”. (Wojtek śpiewa teraz czy pięknie śpiewa w ogóle?)
Przykład takiego nieporozumienia:
„-Czy Tadek gra w brydża?
-Gra
-To przeproś współgraczy i poproś go do telefonu.
-Ale Tadek śpi.”
Słowa okazjonalne (słowa, które nie mają określonego stałego znaczenia, a dopiero gdy się zna sytuację osoby mówiącej, można ustalić jakie znaczenie nadaje ona tym słowom w danym przypadku: „ty”, „on”, „tam”, „wtedy”, „taki” itp.
„On wtedy tam tak zrobił” (dopóki nie znamy całości rozmowy nie jesteśmy w stanie określić kto i co zrobił)
III Ekwiwokacje. Spory słowne.
Ekwiwokacja - gdy w tym samym rozumowanie kilkakrotnie używa się pewnego słowa wieloznacznego w różnych znaczeniach, sądząc błędnie, iż używa tego słowa jednoznacznie (jak tego wymaga poprawność tego rozumowania)
Przykład:
Każdy metal jest pierwiastkiem. Mosiądz jest metalem, a wiec jest pierwiastkiem
(na początku mowa o czystych metalach, czyli o pierwiastkach. W dalszej części metal rozumiany jest jako stop metali, potocznie nazywany metalem).
Spór słowny (logomachia) Występuje wówczas, gdy w rozmowie uczestniczą osoby, które używają pewnego wieloznacznego słowa w innym znaczeniu.
Przykład:
Czy człowiek życjącu zgodnie z naturą jest szczęśliwy?
(ale co oznacza „żyć zgodnie z naturą” i „szczęśliwy”? obydwa te zwroty są bardzo wieloznaczne)
IV Wieloznaczność wypowiedzi złożonych
Wieloznaczność może dotyczyć również całych zdań. Wieloznaczność ta może mieć swoje źródło w tym, że w mowie potocznej zdania orzekające (w sensie gramatycznym) nie są zdaniami w sensie logicznym, lecz wypowiedziami niezupełnymi, niedopowiedzeniami, które dopiero wtedy coś określonego stwierdzają, gdy się poda pewne uzupełnienie domyślne.
Przykłady:
Nieporozumienie wynikające z uogólnienia „Ciała zwiększają swoją objętość, gdy podności się ich temperatura” (prawda, ale nie wszystkie ciała. Dotyczy to tylko pewnej uogólnionej grupy)
Nieporozumienie wynikające z niedookreślenia czy wypowiedź dotyczy elementów pewnej klasy lub z agregatu złożonego z tych elementów.
Przykład: Domy na nowym osiedlu zbudowane są wedle projektu typowego. Wszystkie zajmują obszar 0,2 ha (ale czy wszystkie razem zajmują tą powierzchnię, czy każdy z osobna?)
Nieporozumienie wynikające z wieloznaczności budowy składniowej wypowiedzi złożonej: Przykład: „Oskarżony, który pobił pokrzywdzonego, pozbawił go przytomności i zdolności do pracy na okres przeszlo dwóch tygodni” (czy nieprzytomny był przez dwa tygodnie ?)
Nieumiejętne posługiwaniem się słowa „tylko” czy słowa „nie”.
„nie jest to duży ii wygodny lokal” (jest to nieduży ale wygodny lokal lub nie jest to ani duży, ani wygodny lokal).
Nieporozumienia wynikająca z różnic sposobu jej wygłoszenia:
Masz klucze?/Masz klucze./Masz klucze!
V Amfibologie
Błąd amfibologii popełnia osoba, która wygłasza wypowiedź wieloznaczną ze względu na składnię, nie zdając sobie z tej wieloznaczności sprawy.
Przykład:
„Pozwany płacić będzie małoletniemu powodowi miesięcznie 90 tys. zł renty alimentacyjnej łącznie z zasiłkiem rodzinnym” (czy pozwany ma płacić 90 tys. zł Oraz nadto zasiłek rodzinny, czy ma uzupełnić otrzymywany zasiłek rodzinny dopłatą ze swej strony w wys. 90tys zł?)
VI Znaczenie dosłowne i niedosłowne
Znaczenia obrazowe upiększa sposób wypowiadania się, pozwala na zaostrzenie, podkreślenie sensu wypowiedzi
Przykład: „Żarły go wszy i nędza”(jego sytuacja życiowa była znacznie gorsza od przeciętnej)
Eufemizmy łagodzą wypowiedź,.
Przykład: „Zrobił fałszywy krok finansowy” (Przywłaszczył sobie pieniądze instytucji, którą kierował).
Błąd myślenia figuralnego - rozumienie w znaczeniu dosłownym pewnych zwrotów obrazowych.