7. Typy rozumowań
wnioskowanie - jest to proces myślowy polegający na tym ,że ktoś przyjmując pewne zdanie lub kilka zdań za prawdziwe dochodzi na tej podstawie do przeświadczenia o prawdziwości innego zdania
przesłanki - zdania ,na których podstawie uznajemy inne zdania za prawdziwe ,czyli te zdania od których zaczyna się wnioskowanie
przesłanka entymematyczna - domyślna przesłonka wnioskowania (zatrzymana w umyśle)
Wnioskowanie dedukcyjne:
wnioskowanie dedukcyjne - takie wnioskowanie ,z którego przesłanek wynika logicznie jego wniosek (przesłanka czy koniunkcja przesłanek jest racją ,a wniosek następstwem wynikającym z tej racji)
wnioskowanie dedukcyjne entymematyczne - wnioskowanie ,w którym z wypowiedzianych przesłanek wniosek nie wynika logicznie ,ale wynika on logicznie z koniunkcji przesłanek wypowiedzianych i pewnych przesłanek domyślnych
Wnioskowanie uprawdopodobniające:
wnioskowanie redukcyjne - takie ,w którym z wniosku tego wnioskowania wynika przesłanka choć z przesłanek tego wnioskowania nie wynika jego wniosek. Trzeba być przekonanym, że inne racje są mało prawdopodobne ("Prawdą jest ,że zawsze ,jeśli w doniczce jest zbyt sucho ,to kwiaty w niej marnieją. Natomiast nie jest prawdą ,że w każdym przypadku gdy kwiaty w niej marnieją marnieją z powodu braku wody").
wnioskowanie indukcyjne - to takie wnioskowanie ,w którym na podstawie wielu przesłanek jednostkowych ,stwierdzających ,że poszczególne przedmioty pewnego rodzaju mają pewną cechę ,przy braku stwierdzeń przeciwnych ,dochodzimy do wniosku ogólnego ,że każdy przedmiot tego rodzaju taką cechę posiadał ("Jeżeli Warszawa ,Łódź ,Kraków i Wrocław ma tramwaje i nie ma w Polsce innych ponadpółmilionowych miast ,to wiadomo ,że wszystkie miasta ponad pół milionowe miasta w Polsce mają tramwaje")
indukcja zupełna - jeśli wiadomo ,że nie ma innych przedmiotów danego rodzaju oprócz tych które zostały wymienione w przesłankach jednostkowych
indukcja niezupełna - jeśli nie wiadomo ,że nie ma innych przedmiotów danego rodzaju oprócz tych ,które zostały wymienione w przesłankach jednostkowych
kanony indukcji eliminacyjnej - pewne ogólne wskazówki ,jak wykrywać związek między występowaniem zjawisk pewnego rodzaju ,a występowaniem zjawisk innego rodzaju
kanon jedynej zgodności - jeżeli zjawisko Z występowało jednocześnie z różnymi innymi zjawiskami podejrzanymi o związek z tym zjawiskiem ,a wśród tych zjawisk stale występowało zjawisko X ,podczas gdy inne nie występowały stale to prawdopodobnie zjawisko X ma istotny związek ze zjawiskiem Z
kanon jedynej różnicy - jeżeli zjawisko Z stale występowało ,gdy występowało zjawisko X i stale nie występowało gdy zjawiska X nie było ,choć inne poprzednio występujące zjawiska zachodziły również i w tych przypadkach - to prawdopodobnie zjawisko X ma istotny związek ze zjawiskiem Z
kanon zmian towarzyszących - jeśli zjawisko Z ulega zmianom odpowiednio do zmian , które zachodzą w zjawisku X ,podczas gdy inne towarzyszące zjawiska pozostają bez zmiany ,to prawdopodobnie zjawisko X ma istotny związek ze zjawiskiem Z
wnioskowanie z analogii :
wiedząc ,że S1 jest P ,S2 jest P … Sn jest P
znając przedmiot S1 ,który ma cechy A ,B ,C ,D i jest P ,wnioskujemy ,że przedmiot S2 , który też ma cechy A ,B ,C ,D przynależy do klasy P
Myślenie kierowane z góry postawionymi zadaniami
myślenie spontaniczne - dokonując wnioskowań nie stawiamy sobie określonych celów do osiągnięcia
myślenie kierowane z góry postanowionymi zadaniami - wnioskowanie mające z góry wyznaczony cel ,do którego ma zmierzać
rodzaje zadań :
rozstrzygnięcia - "Czy prawda ,że p ?"
wyjaśnienia - "dlaczego jest prawdą ,że p ?"
dowodzenie - jest to czynność myślowa polegające na tym ,że uważając jakieś zdanie za wątpliwe ,szukamy dlań racji wśród zdań poprzednio uznanych za prawdziwe ,by z poprawności owej racji wnioskować o prawdziwości owego pierwszego zdania
dowodzenie wprost (Czy q ?) - wiadomo ,że jeśli p to q i wiadomo ,że p więc na pewno też q
dowodzenie nie wprost (Czy q ?) - przypuśćmy ,że nie q ,wiadomo ,że jeżeli nie q ,to r i wiadomo ,że nie r więc na pewno q
błędy w dowodzeniu :
błąd materialny - błąd we wnioskowaniu polegający na tym, że któraś z przesłanek uznanych przez nas za prawdziwą, w rzeczywistości jest fałszywa. Wniosek wnioskowania obarczonego błędem materialnym może być (choć nie musi) fałszywy.
błąd formalny - błąd logiczny we wnioskowaniu dedukcyjnym. Polega na tym, że z przesłanek danego wnioskowania nie wynika logicznie jego wniosek. Zazwyczaj popełniany wtedy, gdy wnioskujący uznaje swoje wnioskowanie za wnioskowanie oparte na prawie logicznym, a więc wnioskowanie dedukcyjne, a w rzeczywistości tak nie jest.
błąd petitio principii - polega na przyjmowaniu za przesłankę zdania niepewnego o nie zbadanej jeszcze wartości logicznej bezpodstawnie przyjętego za prawdziwe
błędne koło w dowodzeniu - polega na przyjęciu za przesłankę tego ,co dopiero ma być wywnioskowane w danym dowodzeniu
błąd ignotario elenchii - polega na tym ,że dowodzi się czegoś innego niż to ,co ma być dowiedzione
sprawdzenie - jest to czynność ,która polega na tym ,że uważając jakieś zdanie za wątpliwe szukamy jego następstw ,by z ich prawdziwości wnosić o prawdopodobieństwie owego wątpliwego zdania albo z fałszywości następstwa wnosić o fałszywości owego pierwszego zdania
wyjaśnianie - jest to czynność myślowa polegająca na wskazaniu racji dla zdania ,które stwierdziliśmy
hipoteza wyjaśniająca -stawiana na gruncie posiadanej wiedzy, jest to takie zdanie o nie ustalonej jeszcze wartości logicznej ,które przyjmujemy tymczasowo za prawdziwe ze względu na to ,że owo zdanie w koniunkcji ze zdaniami posiadanej wiedzy stanowi rację dla zdań o faktach stwierdzonych w doświadczeniu. Im więcej prawdziwych następstw i większa ich różnorodność, tym hipoteza staje się bardziej prawdopodobna. Znalezienie choćby jednego fałszywego następstwa hipotezy świadczy o jej fałszywości.