Przybyłowski - "Definicje"

Definicja (łac. definire - określać, ograniczać, wyjaśniać) - stanowi pewnego rodzaju określenie czegoś, jest swoistą odpowiedzą na pytanie, czym coś jest.

a) definicja realna (przedmiotowa) - jest to zdanie podające jednoznaczną charakterystykę jakiegoś przedmiotu (pewien zespół cech dla niego konstytutywnych), np. "bursztyn jest to skamieniała żywica".

b) definicja nominalna - jest to zdanie podające sposób rozumienia, czyli znaczenie jakiegoś wyrażenia.

Definicje te mogą się krzyżować (być jednocześnie jedną i drugą)

Rodzaje definicji (nominalnych):

I. Podział ze względu na rolę, jaką definicje mogą pełnić w języku:

1) definicja sprawozdawcza (bądź analityczna) - definicja, która zdaje sprawę z dotychczasowego sposobu rozumienia pewnego wyrażenia w danym języku. Np. definicja słowa "student" w języku polskim znaczy tyle, co "uczeń szkoły wyższej".

2) definicja projektująca (bądź syntetyczna) - definicja, która dla pewnego wyrażenia istniejącego już w jakimś języku albo specjalnie utworzonego, podaje projekt (propozycję) nowego znaczenia.

II. Podział definicji projektujących:

3) definicja konstruktywna (bądź czysto projektująca) - definicja, która wprowadza do danego języka nowe wyrażenie określające jednocześnie jego znaczenie albo dla pewnego używanego już wyrażenia ustala nowe znaczenie, nie licząc się z jego znaczeniem dotychczasowym. Np. kiedy Maria Skłodowska-Curie odkryła pierwiastek i nazwała go "polon", wprowadziła ten termin do języka chemii, a jego definicja brzmi "pierwiastek o ciężarze atomowym 210". Jeżeli dziś ktoś zapyta o definicje terminu "polon", odpowiedź będzie definicją sprawozdawczą.

4) definicja regulująca - definicja, która licząc się z dotychczasowym sposobem rozumienia pewnego wyrażenie nieostrego modyfikuje jego znaczenie w taki sposób, aby uczynić je wyrażeniem ostrym. Np. zaostrzenie nazwy "osoba pełnoletnia" to definicja: "osoba pełnoletnia to każda i tylko taka osoba, która ukończyła 18 lat". Definicja regulująca choć jest przydzielona do definicji projektującej, stanowi właściwie pewną formę pośrednią między definicją czysto projektującą i sprawozdawczą.

III. Podział ze względu na budowę (strukturę):

5) definicja równościowa (bądź normalna) - definicja ta składa się z 3 członów:

- człon definiowany (łac. definiendum)

- człon definiujący (łac. definiens)

- człon definicyjny, czyli pewnego wyrażenia, które łącząc dwa zasadnicze człony (definiendum i definiens) w jedną definicję stwierdza, że zachodzi między nimi równość bądź równoważność.

Definicję równościową można wysłowić w trzech różnych stylizacjach:

- stylizaca słownikowej - zarówno definiendum , jak i definiens występują w metajęzyku, a łącznikiem definicyjnym jest zwrot: " znaczy tyle, co" bądź jego synonimy. Np. "Wyraz "bursztyn" znaczy tyle, co "skamieniała żywica" ".

- stylizacja semantyczna - jedynie definiendum występuje w metajęzyku, definiens natomiast ujęty jest w języku przedmiotowym. Łącznikiem definicyjnym jest wyraz "oznacza" lub zwrot "nazywa się" itp. Np. "Wyraz "bursztyn" nazywa się (każdą i tylko) skamieniała żywicę".

- stylizacja przedmiotowa - zarówno definiendum, jak i definiens występuję w języku przedmiotowym, a łącznikiem definicyjnym jest zwrot: "jest to". Np. "Bursztyn jest to skamieniała żywica".

6) definicja nierównościowa

IV. Podział definicji równościowych:

7) definicja klasyczna - (zwana definicją przez rodzaj i różnicę gatunkową) jest to definicja realna lub nominalna, w stylizacji przedmiotowej, zbudowana według schematu: "A jest to B o cechach C". Np. " Student jest to uczeń szkoły wyższej"

8) definicja wyraźna - definicja równościowa, która po stronie definiendum ma jedynie wyraz definiowany. Np. "Centymetr jest to setna część metra".

9) definicja kontekstowa - definicja, której definiendum stanowi wyraz definiowany wraz z jego typowym kontekstem. Np. chcąc zdefiniować wyraz "stryj", musimy go umieścić w pewnym kontekście, zawsze bowiem chodzi o czyjegoś stryja. Zatem: "Stryj x-a to brat ojca x-a".

V. Podział definicji nierównościowych:

10) definicja przez abstrakcję - definicja kontekstowa, służąca do określenia pewnej wspólnej własności, przysługującej przedmiotom jednakowym pod jakimś względem.

11) definicja indukcyjna (nazywana również definicją rekurencyjną) - służy do określenia zbiorów dobrze uporządkowanych. Składa się z 2 części:

- warunku wyjściowego - podaje elementy początkowe, które należą do definiowanego zbioru

- warunku indukcyjnego, czyli warunku przejścia (dziedziczenie pewnej własności) - określa w jakim stosunku elementów już należących do danego zbioru pozostają następne jego elementy.

Np. definicja "przodek x-a":

* "jeżeli jest ktoś rodzicem (ojcem lub matką) x-a, to jest on przodkiem x-a"

* "jeżeli jest ktoś rodzicem przodka x-a, to jest on (również) przodkiem x-a"

12) definicja aksjomatyczna (nazywana również definicją przez postulaty) - służy do określania znaczenia terminów pierwotnych teorii.

13) Definicja ostensywna - służy do definiowana (cząstkowego) terminów spostrzeżeniowych. Polega ona na wskazaniu przedmiotu będącego (wzorowym) desygnatem definiowanej nazwy i jednocześnie wypowiedzeniu fomuły typu: "To jest N".

Typowe błędy definicji nominalnych:

1) Nieznane przez nieznane (łac. ignotum per ignotum) - błąd polega na tym, że budując dla kogoś definicje niezrozumiałego wyrażenia, posługujemy się w definiensie wyrażeniami również niezrozumiałymi.

2) To samo przez to samo (idem per idem) = błędne koło:

- błędne koło bezpośrednie - w tej samej definicji wyraz definiowany zostaje powtórzony w definiensie. Np. "Logika jest to nauka o logicznym myśleniu"

- błędne koło pośrednie - dotyczyć może kilku definicji takich, że np. wyrażenie A definiowane jest przy użyciu wyrażenia B, a następnie B - przy użyciu C, a w końcu C definiowane jest znowu przy użyciu wyrażenia A.

3) Definicja za szeroka - definiens jest nadrzędny w stosunku do definiendum. Np. "Termometr jest to przyrząd do mierzenia" (nie poprawna, bo nie każdy przyrząd do mierzenia jest termometrem).

4) Definicja za wąska - definiens jest podrzędny w stosunku do definiendum. Np. "Termometr jest to przyrząd do mierzenia temperatury ludzkiego ciała" (nie poprawna, bo nie każdy termometr jest przyrządem do mierzenia temperatury ludzkiego ciała, są też do mierzenia czego innego)

5) Definicja jednocześnie za szeroka i za wąska - zakresy definiendum i definiens krzyżują się.

6) Błąd przesunięcia kategorialnego - zakres definiendum i definiensa wykluczają się. Np. "Miłość jest to taka rzecz, że dwie osoby chcą być ciągle razem" (miłość to nie rzecz).

---