background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

 

 
 

 

MINISTERSTWO EDUKACJI 

NARODOWEJ 

 
 
 

Ewa Jasińska 
 
 
 
 
 
 

Określanie zasad konstruowania obuwia 744[02].Z1.01 
 

 
 
 
 
 
 
 

Poradnik dla nauczyciela 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Wydawca  

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy  
Radom 2007 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

Recenzenci: 
mgr inż. Małgorzata Smerda 
mgr inż. Barbara Jaśkiewicz 
 
 
 
Opracowanie redakcyjne: 
mgr inż. Ewa Jasińska 
 
 
 
Konsultacja: 
dr inż. Jacek Przepiórka 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Poradnik  stanowi  obudowę  dydaktyczną  programu  jednostki  modułowej  744[02].Z1.01 
Określanie zasad konstruowania obuwia, zawartego w  modułowym programie  nauczania dla 
zawodu obuwnik. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Wydawca 

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

SPIS TREŚCI

 

 

1.  Wprowadzenie 

2.  Wymagania wstępne 

3.  Cele kształcenia 

4.  Przykładowe scenariusze zajęć 

5.  Ćwiczenia 

12 

5.1. Podstawy anatomii i fizjologii kończyny dolnej 

12 

5.1.1. Ćwiczenia 

12 

5.2. Podstawowe wiadomości o kopytach 

15 

5.2.1. Ćwiczenia 

15 

5.3. Zasady projektowania i konstruowania obuwia 

19 

5.3.1. Ćwiczenia 

19 

6.  Ewaluacja osiągnięć ucznia 

23 

7.  Literatura 

32 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

1. WPROWADZENIE

 

 

Przekazujemy Państwu Poradnik dla  nauczyciela,  który  będzie pomocny w prowadzeniu 

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie obuwnik. 

W poradniku zamieszczono: 

  wymagania  wstępne,  czyli  wykaz  niezbędnych  umiejętności  i  wiedzy,  które  uczeń 

powinien mieć opanowane przed przystąpieniem do realizacji tej jednostki modułowej, 

  cele kształcenia, jakie uczeń powinien osiągnąć w czasie zajęć edukacyjnych tej jednostki 

modułowej, 

  przykładowe scenariusze zajęć, 

  przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami nauczania –

uczenia oraz środkami dydaktycznymi, 

  ewaluację osiągnięć ucznia, 

  wykaz literatury, z jakiej uczeń może korzystać podczas nauki. 

 

Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami nauczania: 

pokazu  z  objaśnieniem,  dyskusji  dydaktycznej,  projektów,  testu  przewodniego,  ćwiczeń 
praktycznych. 
 

Formy  organizacyjne  pracy  uczniów  mogą  być  zróżnicowane,  począwszy  od 

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej, w grupie  liczącej do 15 uczniów, w miarę 
potrzeb z podziałem na zespoły 2÷3 osobowe. 

Jako pomoc w realizacji jednostki modułowej dla uczniów przeznaczony jest Poradnik dla 

ucznia. Nauczyciel powinien ukierunkować uczniów na właściwe korzystanie z poradnika do 
nich adresowanego. 

Materiał  nauczania  (w  Poradniku  dla  ucznia)  podzielony  jest  na  rozdziały,  które 

zawierają  podrozdziały.  Podczas  realizacji  poszczególnych  rozdziałów  wskazanym  jest 
zwrócenie uwagi na następujące elementy: 

  materiał  nauczania  –  w  miarę  możliwości  uczniowie  powinni  przeanalizować 

samodzielnie.  Obserwuje  się  niedocenianie  przez  nauczycieli  niezwykle  ważnej 
umiejętności,  jaką  uczniowie  powinni  bezwzględnie  posiadać  –  czytanie  tekstu 
technicznego ze zrozumieniem, 

  pytania sprawdzające mają wykazać, na ile uczeń opanował materiał teoretyczny i czy jest 

przygotowany  do  wykonania  ćwiczeń.  W zależności  od  tematu  można  zalecić  uczniom 
samodzielne  udzielanie  odpowiedzi  na  pytania  lub  wspólne  z  całą  grupą  uczniów, 
w formie  dyskusji  opracowanie  odpowiedzi  na  pytania.  Druga  forma  jest  korzystniejsza, 
ponieważ  nauczyciel  sterując  dyskusją  może  uaktywniać  wszystkich  uczniów  oraz 
w trakcie dyskusji usuwać wszelkie wątpliwości, 

  dominującą  rolę  w  kształtowaniu  umiejętności  oraz  opanowaniu  materiału  spełniają 

ćwiczenia.  W  trakcie  wykonywania  ćwiczeń  uczeń  powinien  zweryfikować  wiedzę 
teoretyczną oraz opanować nowe umiejętności. Przedstawiono dosyć obszerną propozycję 
ćwiczeń  wraz  ze  wskazówkami  o  sposobie  ich  przeprowadzenia,  uwzględniając  różne 
możliwości  ich  realizacji  w  szkole.  Nauczyciel  decyduje,  które  z  zaproponowanych 
ćwiczeń jest w stanie zrealizować przy określonym zapleczu technodydaktycznym szkoły. 
Prowadzący może również zrealizować ćwiczenia, które sam opracował, 

  sprawdzian postępów stanowi podsumowanie rozdziału, zadaniem uczniów jest udzielenie 

odpowiedzi  na  pytania  w  nim  zawarte.  Uczeń  powinien  samodzielnie  czytając 
zamieszczone  w  nim  stwierdzenia  potwierdzić  lub  zaprzeczyć  opanowanie  określonego 
zakresu  materiału.  Jeżeli  wystąpią  zaprzeczenia,  nauczyciel  powinien  do  tych  zagadnień 
wrócić,  sprawdzając  czy  braki  w  opanowaniu  materiału  są  wynikiem  niezrozumienia  
przez  ucznia  tego  zagadnienia,  czy  niewłaściwej  postawy  ucznia  w  trakcie  nauczania. 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

W tym  miejscu  jest  szczególnie  ważna  rola  nauczyciela,  gdyż  od  postawy  nauczyciela, 
sposobu  prowadzenia  zajęć  zależy  między  innymi  zainteresowanie  ucznia.  Uczeń 
niezainteresowany  materiałem  nauczania,  wykonywaniem  ćwiczeń  nie  nabędzie  w pełni 
umiejętności  założonych  w  jednostce  modułowej.  Należy  rozbudzić  wśród  uczniów  tak 
zwaną „ciekawość wiedzy”. Potwierdzenie przez ucznia opanowania materiału nauczania 
rozdziału może stanowić podstawę dla nauczyciela do sprawdzenia wiedzy i umiejętności 
ucznia  z  tego  zakresu.  Nauczyciel  realizując  jednostkę  modułową  powinien  zwracać 
uwagę na predyspozycje ucznia, ocenić, czy uczeń ma większe uzdolnienia manualne, czy 
może lepiej radzi sobie z rozwiązywaniem problemów teoretycznych, 

  testy  zamieszczone  w  rozdziale  Ewaluacja  osiągnięć  ucznia  zawierają  zadania  z  zakresu 

całej jednostki modułowej i należy je wykorzystać do oceny uczniów, a wyniki osiągnięte 
przez  uczniów  powinny  stanowić  podstawę  do  oceny  pracy  własnej  nauczyciela 
realizującego tę jednostkę modułową. Każdemu zadaniu testu przypisano określoną liczbę 
możliwych  do  uzyskania  punktów  (0  lub  1  punkt).  Ocena  końcowa  uzależniona  jest  od 
ilości  uzyskanych  punktów.  Nauczyciel  może zastosować test według  własnego  projektu 
oraz  zaproponować  własną  skalę  ocen.  Należy  pamiętać,  żeby  tak  przeprowadzić  proces 
oceniania ucznia, aby umożliwić mu jak najpełniejsze wykazanie swoich umiejętności.  

 
 

 

 
 

 
 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Schemat układu jednostek modułowych 

744[02].Z1.02 

Ocena jakości  

produkcji obuwniczej

 

744[02].Z1.03 

Sporządzanie kalkulacji kosztów 

wytwarzania obuwia 

744[02].Z1 

Podstawy produkcji obuwia

 

744[02].Z1.01 

Określanie zasad konstruowania 

obuwia 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

2. WYMAGANIA WSTĘPNE 

 

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć: 

 

charakteryzować materiały podstawowe i pomocnicze stosowane w produkcji obuwia, 

 

dobierać materiały obuwnicze do realizacji określonych zadań, 

 

określać  wymagania  techniczne  i  przetwórcze  dla  materiałów  na  cholewki  i  spody 
obuwia, oceniać ich jakość, 

 

określać  parametry  techniczne  materiałów  pomocniczych  stosowanych  w  produkcji 
obuwia, 

 

dobierać  materiały  podstawowe  i  pomocnicze,  półprodukty  oraz  środki  wykończalnicze 
odpowiednio do konstrukcji, typu, przeznaczenia i techniki wytwarzania obuwia, 

 

charakteryzować składowe części obuwia, 

 

charakteryzować podstawowe rodzaje obuwia oraz typy cholewek, 

 

klasyfikować obuwie według rozwiązań konstrukcyjnych i materiałowych, 

 

sporządzać szkice elementów, półproduktów i typów obuwia, 

 

wykonywać szkice obuwia z zastosowaniem różnych rozwiązań kolorystycznych, 

 

wykonywać  rysunki  przekrojów  obuwia  wytwarzanego  z  zastosowaniem  różnych 
systemów montażu, 

 

odczytywać rysunki wykonawcze elementów, półproduktów i wyrobów obuwniczych, 

 

przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i  higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz 
ochrony środowiska.  

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

3. CELE KSZTAŁCENIA 

 

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć: 

–  określić budowę oraz funkcje układu kostnego kończyn dolnych, 
–  określić wpływ anatomicznej budowy kończyn dolnych na konstrukcję obuwia, 
–  określić zasady wykonywania pomiarów antropometrycznych kończyn dolnych, 
–  określić punkty pomiarowe kończyn dolnych, 
–  dokonać obrysu stopy oraz pomiarów kończyn dolnych, 
–  określić budowę i funkcje kopyt, 
–  określić tęgość kopyta, 
–  określić punkty pomiarowe kopyt,  
–  dobrać kopyta w zależności od typu i systemu montażu obuwia, 
–  określić różnice między długością stopy, kopyta i ściółki kopyta, 
–  określić funkcję kopii kopyta w projektowaniu i konstruowaniu obuwia, 
–  wykonać średnią kopię kopyta, 
–  skonstruować podstawowy model wzoru obuwia, 
–  skonstruować cholewkę obuwia z zastosowaniem różnych metod, 
–  wykonać wzorniki zaprojektowanego wzoru obuwia, 
–  sporządzić rysunki wykonawcze i złożeniowe wierzchów obuwia. 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ 

 
Scenariusz zajęć 1 

 
Osoba prowadząca 

 

 

………………………………………...................... 

Modułowy program nauczania:  

Obuwnik 744[02] 

Moduł:  

 

 

 

Podstawy produkcji obuwia 744[02].Z1 

Jednostka modułowa:  

 

Określanie zasad konstruowania obuwia 744[02].Z1.01 

Temat: 

Pomiary kończyny dolnej. 

Cel ogólny:  Kształtowanie umiejętności wykonania pomiarów kończyny dolnej za pomocą 

taśmy obuwniczej i aparatów mierniczych. 

 
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć: 

 

zorganizować stanowisko pracy do wykonania pomiarów, 

 

sporządzić wykaz miejsc pomiarowych, ustalić technikę wykonania pomiarów, 

 

dobrać  przyrządy  miernicze  do  wykonania  pomiarów  obwodów,  wysokości,  długości 
kończyny dolnej oraz śladu i obrysu stopy, 

 

dobrać odzież ochronną obowiązującą na stanowisku pracy, 

 

przestrzegać  przepisów  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  na  stanowisku  i  podczas 
użytkowania przyrządów mierniczych, 

 

sprawdzić stan techniczny przyrządów i je wyregulować, 

 

wykonać zaplanowane pomiary, 

 

dokonać samooceny wykonanej pracy. 

 
W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:  

 

organizowanie i planowanie zajęć, 

 

praca w zespole, 

 

ocena pracy. 

 

Metody nauczania–uczenia się: 

 

pokaz, 

 

ćwiczenia praktyczne. 

 
Formy organizacyjne pracy uczniów: 

 

praca w zespołach dwuosobowych. 

 
Czas: 2 godziny dydaktyczne – 90 minut 
 
Uczestnicy: uczniowie zasadniczej szkoły zawodowej 
 
Środki dydaktyczne

 

taśma obuwnicza i aparaty miernicze, 

 

plansza obrazująca miejsca pomiarowe i sposób wykonywania pomiarów, 

 

przybory piśmiennicze, papier formatu A – 4, 

 

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela. 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

Przebieg zajęć: 
1.  Sprawdzenie listy obecności. 
2.  Podanie tematu zajęć. 
3.  Wyjaśnienie uczniom tematu i  szczegółowych celów kształcenia. 
4.  Podział uczniów na zespoły dwuosobowe. 
5.  Wykonanie przez uczniów ćwiczenia praktycznego: 

− 

uczniowie  sporządzają  wykaz  miejsc  pomiarowych,  ustalają  technikę  wykonania 
pomiarów, 

− 

posługując  się  przyrządami  mierniczymi  dokonują  pomiarów  długości,  obwodów, 
wysokości kończyny dolnej, wykonują ślady stóp.  

6.  Po wykonaniu ćwiczenia wybrany uczeń z grupy  prezentuje wykonaną pracę omawiając 

zasady pomiarów. 

7.  Nauczyciel sprawdza poprawność wykonania ćwiczenia. 
8.  Uczniowie pozostałych zespołów oceniają jakość wykonanej pracy. 
9.  Klasa wspólnie z nauczycielem dokonuje oceny wykonanego ćwiczenia. 
 
Zakończenie zajęć: 

Uczniowie wraz z nauczycielem wskazują, które etapy wykonywania ćwiczenia sprawiły 

im trudności. Nauczyciel podsumowuje zajęcia, wskazując jakie umiejętności były ćwiczone, 
jakie  wystąpiły  nieprawidłowości  i  jak  ich  unikać  w  przyszłości.  Nauczyciel  zadaje  pracę 
domową. 

 

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach: 

  nauczyciel  ocenia  uczniów  podczas  prowadzonych  zajęć  metodą  obserwacji,  zwracając 

uwagę na stopień ich aktywności, zaangażowanie w wykonywanie ćwiczenia, poprawność 
wykonywania ćwiczenia, 

  ocenia końcowe efekty pracy, 

  przeprowadza  anonimowe  ankiety  ewaluacyjne  dotyczące  sposobu  prowadzenia  zajęć, 

trudności podczas realizowania zadania i zdobytych umiejętności. 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

Scenariusz zajęć 2 

 
Osoba prowadząca 

 

 

…………………………………………….. 

Modułowy program nauczania:  

Obuwnik 744[02] 

Moduł:  

 

 

 

Podstawy produkcji obuwia 744[02].Z1 

Jednostka modułowa:  

 

Określanie zasad konstruowania obuwia 744[02].Z1.01 

Temat: 

Zasady  konstrukcji  modelu  podstawowego  cholewki  czółenka  damskiego 
metodą Lunatiego. 

Cel ogólny:  Kształtowanie umiejętności wykonania modelu podstawowego cholewki. 
 
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć: 

 

zorganizować stanowisko pracy, 

 

dobrać i przygotować kopyto do kopiowania, 

 

okleić kopyto, wykonać kopie stron kopyta i kopię środkową, 

 

narysować wzór cholewki czółenka damskiego na bryle kopyta, 

 

wykonać międzymodel cholewki i dokonać jego korekty, 

 

sporządzić konstrukcję modelu podstawowego cholewki czółenka damskiego, 

 

dokonać samooceny wykonanej pracy. 

 
W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:  

 

organizowanie i planowanie zajęć, 

 

praca w zespole, ocena pracy zespołu. 

 
Metody nauczania–uczenia się:
 

 

pokaz z objaśnieniem, 

 

ćwiczenia praktyczne. 

 
Formy organizacyjne pracy uczniów: 

 

praca w zespołach 2 osobowych. 

 
Czas: 2 godziny dydaktyczne - 90 minut 
 
Uczestnicy: uczniowie zasadniczej szkoły zawodowej 
 
Środki dydaktyczne

 

linia,  ołówek,  elastyczna  miarka,  krzywiki, 
blok techniczny, taśma samoklejąca, 

 

teksy,  nożyczki,  młotek  modelarski,  nóż 
modelarski, deska modelarska, 

 

kopyto,  plansze  przedstawiające:  sposób 
oklejania  kopyta,  sposób  wykonania  kopii 
środkowej,  sposób  wykonania  korekt 
ułatwiających spłaszczenie, wzorcowe kopie 
stron  kopyta,  kopia  środkowa,  model 
podstawowy, 

 

literatura  z  rozdziału  7  poradnika  dla 
nauczyciela. 

 

 

Rys. do ćwiczenia.  Model podstawowy czółenka 

damskiego [10, s. 219]. 

 

 
 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

10 

Przebieg zajęć: 
 
Zadanie dla ucznia 

Wykonaj model podstawowy cholewki czółenka damskiego. 

 
Faza wstępna 
1.  Określenie tematu zajęć. 
2.  Sprawdzenie listy obecności. 
3.  Wyjaśnienie uczniom tematu i szczegółowych celów kształcenia. 
4.  Wyjaśnienie  uczniom  zasad  pracy  metodami  pokazu  z  objaśnieniem  i  ćwiczeń 

praktycznych. 

5.  Podział uczniów na grupy. 
 
Faza właściwa 
Praca metodą pokazu z objaśnieniem i ćwiczeń praktycznych. 
 
Informacje 
Pytania prowadzące: 
1.   W jaki sposób można określić kopię środkową kopyta i model podstawowy? 
2.   Jakie czynniki i w jaki sposób wpływają na konstrukcję modelu podstawowego? 
3.   W jaki sposób rysuje się wzór na bryle kopyta? 
4.   W  jaki  sposób  można  wykonać  kopie  stron  kopyta,  kopię  środkową  i  model 

podstawowy? 

5.   Jakie korekty stosuje się przy spłaszczaniu kopii stron kopyta? 
6.   Na czym polegają korekty międzymodelu cholewki czółenka? 
 
Planowanie 
1.  Zaplanuj kolejność czynności konstrukcyjnych w celu wykonania modelu podstawowego. 
2.  Zaplanuj korekty, które umożliwią wykonanie modelu podstawowego. 
 
Ustalenie 
1.  Uczniowie  pracując  w  zespołach  zastanawiają  się  nad  kolejnością  czynności 

konstrukcyjnych. 

2.  Uczniowie  pracując  w  zespołach  proponują  zastosowanie  korekt  ułatwiających 

spłaszczanie kopii kopyta i korekt charakterystycznych dla wzoru. 

3.  Uczniowie  konsultują  z  nauczycielem  poprawność  wyboru  kolejności  czynności 

konstrukcyjnych i korekt.  

 
Wykonanie 
1.  Uczniowie wykonują opis czynności konstrukcyjnych. 
2.  Uczniowie wykonują konstrukcje modelu podstawowego czółenka damskiego. 
 
Sprawdzanie 
1.  Uczniowie  sprawdzają  w  grupach  poprawność,  dokładność,  jakości  wykonania 

konstrukcji. 

2.  Uczniowie zapisują uwagi odnośnie sposobu i jakości wykonania konstrukcji. 
3.  Każdy uczeń przedstawia nauczycielowi wykonaną konstrukcję modelu podstawowego. 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

11 

Analiza końcowa 

Uczniowie wraz z nauczycielem wskazują, które etapy wykonywania ćwiczenia sprawiły 

im  najwięcej  trudności.  Nauczyciel  podsumowuje  zajęcia,  wskazując  jakie  nowe,  ważne 
umiejętności  zostały  wykształcone,   jakie  wystąpiły  nieprawidłowości  i  jak  ich   unikać 
w przyszłości. Nauczyciel zadaje pracę domową. 
 
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach: 

  nauczyciel oceniając uczniów podczas prowadzonych zajęć zwraca uwagę na stopień ich 

aktywności,  zaangażowanie  w  wykonywanie  ćwiczenia,  poprawność  wykonywania 
ćwiczenia, 

  ocenia efekty końcowe pracy, 

  przeprowadza  anonimowe  ankiety  ewaluacyjne  dotyczące  sposobu  prowadzenia  zajęć, 

trudności podczas realizowania zadania i zdobytych umiejętności. 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

12 

5.  ĆWICZENIA

  

 

 

5.1.  Podstawy anatomii i fizjologii kończyny dolnej 

 

5.1.1. Ćwiczenia 

 

Ćwiczenie 1 

Na  szkielecie  stopy  oznacz  karteczką  z  nazwą  wszystkie  kości.  Oznaczone  kości 

przyporządkuj do odpowiednich grup. Wyniki pracy zapisz na kartce. 
 

 

 

Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  wykonania  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  zakres  

i  sposób  wykonania  ćwiczenia,  omówić  szkielet  stopy.  Uczeń  powinien  przeczytać 
odpowiedni  fragment  rozdziału  Materiał  nauczania  z  Poradnika  dla  ucznia.  Ćwiczenie 
powinno  być  wykonywane  samodzielnie,  przez  każdego  ucznia.  Należy  zwrócić  uwagę  na 
dokładność  rozpoznawania  kości  i  przyporządkowania  ich  do  określonych  grup.  Po 
prezentacji ćwiczeń powinna wywiązać się w klasie dyskusja. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien: 

1)  dokonać analizy treści ćwiczenia, 
2)  zorganizować stanowisko pracy, 
3)  przygotować karteczki z nazwami kości stopy, 
4)  oznaczyć karteczkami z nazwą wszystkie kości stopy, 
5)  przyporządkować kości stopy do odpowiednich grup, 
6)  wyniki pracy zapisać na kartce, 
7)  dokonać samooceny wykonanej pracy, 
8)  zaprezentować wykonaną pracę. 

 
Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

 

ćwiczenie praktyczne, 

 

pokaz z objaśnieniem. 

 

Środki dydaktyczne: 

 

szkielet stopy, plansza obrazująca podział kości stopy na grupy, 

 

przybory piśmiennicze, taśma klejąca, nożyczki, 

 

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela. 

 

Ćwiczenie 2 

Na szkielecie stopy oznacz czerwonym paseczkiem z papieru kolorowego kości tworzące 

łuk  boczny  sklepienia  podłużnego,  niebieskim  paseczkiem  oznacz  kości  tworzące  łuk 
przyśrodkowy sklepienia podłużnego.  
 

Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  wykonania  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  sposób  

i  zakres  wykonania  ćwiczenia.  Uczeń  powinien  przeczytać  odpowiedni  fragment  rozdziału 
Materiał  nauczania  z  Poradnika  dla  ucznia.  Ćwiczenie  powinno  być  wykonywane 
samodzielnie,  przez  każdego  ucznia.  Należy  zwrócić  uwagę  na  staranność  i  dokładność 
oznaczania  kości  tworzących  łuk  boczny  sklepienia  podłużnego.  Po  prezentacji  ćwiczeń 
powinna wywiązać się w klasie dyskusja. 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

13 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien: 

1)  dokonać analizy treści ćwiczenia, 
2)  zorganizować stanowisko pracy,  
3)  wypisać kości tworzące łuk boczny sklepienia podłużnego, 
4)  oznaczyć na szkielecie stopy kości tworzące łuk boczny sklepienia podłużnego, 
5)  wypisać kości tworzące łuk przyśrodkowy sklepienia podłużnego, 
6)  oznaczyć na szkielecie stopy kości tworzące łuk przyśrodkowy sklepienia podłużnego, 
7)  dokonać samooceny wykonanej pracy, 
8)  zaprezentować wyniki pracy. 
 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

 

ćwiczenie praktyczne, 

 

dyskusja dydaktyczna. 

 

Środki dydaktyczne: 

 

szkielet stopy, plansza obrazująca łuki sklepienia podłużnego, 

 

przybory piśmiennicze, papier kolorowy czerwony i niebieski, nożyczki, 

 

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela. 

 
Ćwiczenie 3 

Dokonaj  pomiarów  własnej  kończyny  dolnej  za  pomocą  taśmy  obuwniczej  i  aparatów. 

Zapisz wyniki pomiarów.  

 
Wskazówki do realizacji  
Przed  przystąpieniem  do  wykonania  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  sposób  

i  zakres  wykonania  ćwiczenia.  Uczeń  powinien  przeczytać  odpowiedni  fragment  rozdziału 
Materiał  nauczania  z  Poradnika  dla  ucznia.  Ćwiczenie  powinno  być  wykonywane 
samodzielnie, przez każdego ucznia lub w zespołach dwuosobowych. Należy zwrócić uwagę  
na  staranność  i  dokładność  wykonania  pomiaru  kończyny  dolnej.  Po  prezentacji  ćwiczeń 
powinna wywiązać się w klasie dyskusja. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien: 

1)  dokonać analizy treści ćwiczenia, 
2)  zorganizować stanowisko pracy, 
3)  wypisać miejsca pomiarowe, 
4)  dokonać  pomiarów  kończyny  dolnej  taśmą  obuwniczą  i  aparatami,  zapisać  wyniki 

pomiarów, 

5)  dokonać samooceny wykonanej pracy, 
6)  zaprezentować wyniki pracy. 
 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

 

ćwiczenie praktyczne, 

 

dyskusja dydaktyczna. 
 
 
 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

14 

Środki dydaktyczne: 

 

taśma obuwnicza, aparaty miernicze, 

 

przybory piśmiennicze, 

 

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela. 
 

Ćwiczenie 4 
 

Wykonaj  ślad  i  obrys  stopy  za  pomocą  plantografu.  Porównaj  sporządzony  ślad  stopy 

z planszą obrazującą ślady prawidłowo zbudowanych stóp. 

 
Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  wykonania  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  sposób  

i  zakres  wykonania  ćwiczenia  a  także  działanie  pantografu.  Uczeń  powinien  przeczytać 
odpowiedni  fragment  rozdziału  Materiał  nauczania  z  Poradnika  dla  ucznia.  Ćwiczenie 
powinno  być  wykonywane  samodzielnie  lub  w  zespołach  dwuosobowych.  Należy    zwrócić 
uwagę na staranność i dokładność wykonywania śladu i obrysu stopy. Po prezentacji  ćwiczeń 
powinna wywiązać się w klasie dyskusja. 
 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien: 

1)  dokonać analizy treści ćwiczenia, 
2)  zorganizować stanowisko pracy, 
3)  przygotować plantograf do pracy, 
4)  wykonać ślad stopy, dokonać obrysu stopy, 
5)  porównać  wykonany  ślad  stopy  z  planszą  obrazującą  ślady  prawidłowo  zbudowanych 

stóp, 

6)  dokonać samooceny wykonanej pracy, 
7)  zaprezentować wyniki pracy. 
 

 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

 

ćwiczenie praktyczne, 

 

pokaz z objaśnieniem, 

 

dyskusja dydaktyczna. 

 

Środki dydaktyczne: 

 

plantograf, plansze obrazujące ślady prawidłowo zbudowanych stóp,  

 

przybory piśmiennicze,  

 

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela. 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

15 

 

5.2.  Podstawowe wiadomości o kopytach

 

 

5.2.1.  Ćwiczenia

 

 
Ćwiczenie 1
 

Na  otrzymanej  planszy  oznacz  części  podziału  kopyta  wzdłuż  jego  osi,  strony  kopyta, 

grań, próg, grzbiet pięty i grzbiet podbicia. 

 
Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  wykonania  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  sposób  

i  zakres  wykonania  ćwiczenia.  Uczeń  powinien  przeczytać  odpowiedni  fragment  rozdziału 
Materiał  nauczania  z  Poradnika  dla  ucznia.  Ćwiczenie  powinno  być  wykonywane 
samodzielnie  przez  każdego  ucznia.  Należy  zwrócić  uwagę  na  staranność  i  dokładność 
oznaczenia części podziału kopyta,  jego stron i charakterystycznych określeń. Po prezentacji 
ćwiczeń powinna wywiązać się w klasie dyskusja. 
 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Uczeń powinien: 

1)  dokonać analizy treści ćwiczenia, 
2)  zorganizować stanowisko pracy, 
3)  oznaczyć części kopyta położone wzdłuż jego osi, nazwać i zdefiniować je, 
4)  oznaczyć strony kopyta, nazwać i zdefiniować je, 
5)  oznaczyć grań, próg, grzbiet pięty i grzbiet podbicia, zdefiniować pojęcia, 
6)  dokonać samooceny wykonanej pracy, 
7)  zaprezentować wykonaną pracę. 
 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

 

ćwiczenie praktyczne, 

 

pokaz z objaśnieniem, 

 

dyskusja dydaktyczna. 

 

Środki dydaktyczne: 

 

plansza ilustrująca widok kopyta, 

 

przybory piśmiennicze, 

 

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela. 

 
Ćwiczenie 2 

Na otrzymanej planszy z przekrojem podłużnym stopy i kopyta oznacz wymiary: długość 

stopy,  długość  ściółki  kopyta,  długość  kopyta,  naddatek  kopyta  oraz  obwody  przez 
przedstopie i podbicie. 
 

Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  wykonania  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  wszystkie 

czynności  związane  z  wykonaniem  ćwiczenia.  Uczeń  powinien  przeczytać  odpowiedni 
fragment  rozdziału  Materiał  nauczania  z  Poradnika  dla  ucznia.  Ćwiczenie  powinno  być 
wykonywane  samodzielnie,  przez  każdego  ucznia.  Należy  zwrócić  uwagę  na  staranność, 
dokładność oznaczania. Po prezentacji ćwiczeń powinna wywiązać się w klasie dyskusja. 
 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

16 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien: 

1)  dokonać analizy treści ćwiczenia,  
2)  zorganizować stanowisko pracy, 
3)  dokonać analizy otrzymanej planszy,  
4)  oznaczyć wielkości podane w ćwiczeniu, 
5)  zapisać nazwy oznaczonych wielkości, 
6)  dokonać samooceny pracy, 
7)  zaprezentować wykonaną pracę. 
 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

 

ćwiczenie praktyczne, 

 

pokaz z objaśnieniem, 

 

dyskusja dydaktyczna. 

 

Środki dydaktyczne: 

 

plansza ilustrująca przekrój podłużny kopyta i stopy, 

 

przybory piśmiennicze, 

 

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela. 

 
Ćwiczenie 3   

Spośród  otrzymanych  od  nauczyciela  kopyt  wybierz  te,  które  są  stosowane  do 

ćwiekowania obuwia pasowego, sandałowego i gdynkowego. 

 

 

Wskazówki do realizacji 
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien zaprezentować różne 

typy  i rodzaje kopyt oraz omówić  sposób wykonania  ćwiczenia. Uczeń powinien przeczytać 
odpowiedni  fragment  rozdziału  Materiał  nauczania  z  Poradnika  dla  ucznia.  Ćwiczenie 
powinno  być  wykonywane  samodzielnie,  przez  każdego  ucznia.  Należy  zwrócić  uwagę  na 
trafność doboru kopyt. Po prezentacji ćwiczenia w klasie powinna wywiązać się dyskusja. 
 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien: 

1)  dokonać analizy treści ćwiczenia, 
2)  zorganizować stanowisko pracy, 
3)  dokonać oględzin otrzymanych kopyt, 
4)  wybrać kopyta zgodnie z poleceniem, 
5)  uzasadnić swój wybór, 
6)  zaprezentować wykonaną pracę. 
 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

 

ćwiczenie praktyczne, 

 

pokaz z objaśnieniem, 

 

dyskusja dydaktyczna. 

 
 
 
 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

17 

Środki dydaktyczne: 

 

zestaw kopyt o różnym przeznaczeniu, 

 

plansze  obrazujące  kopyta  do  ćwiekowania  obuwia  pasowego,  sandałowego 
i gdynkowego, 

 

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela. 

 
Ćwiczenie 4 

Na  modelu  przekroju  podłużnego  kopyta  łamanego  całokutego  lub  planszy  obrazującej 

ten przekrój oznacz nazwy jego elementów i części składowych.  

 
Wskazówki do realizacji 
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien zaprezentować różne 

typy  i rodzaje kopyt oraz omówić  sposób wykonania  ćwiczenia. Uczeń powinien przeczytać 
odpowiedni  fragment  rozdziału  Materiał  nauczania  z  Poradnika  dla  ucznia.  Ćwiczenie 
powinno  być  wykonywane  samodzielnie,  przez  każdego  ucznia.  Należy  zwrócić  uwagę  na 
dokładność oznaczania. Po prezentacji ćwiczenia w klasie powinna wywiązać się dyskusja. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Uczeń powinien: 

1)  dokonać analizy treści ćwiczenia, 
2)  zorganizować stanowisko pracy, 
3)  dokonać analizy otrzymanej planszy lub modelu przekroju podłużnego, 
4)  oznaczyć części i elementy składowe kopyta, 
5)  zapisać nazwy oznaczonych części, 
6)  dokonać samooceny wykonanej pracy, 
7)  zaprezentować wykonaną pracę. 

 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

 

ćwiczenie praktyczne, 

 

pokaz z objaśnieniem, 

 

dyskusja dydaktyczna. 

 

Środki dydaktyczne: 

 

model przekroju podłużnego kopyta lub plansze obrazujące przekrój, 

 

przybory piśmiennicze, 

 

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela. 

 

Ćwiczenie 5 

Przelicz numer metryczny 23 na numer francuski i angielski. 
 
Wskazówki do realizacji 
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel powinien przypomnieć rodzaje 

numeracji.  Uczeń  powinien  przeczytać  odpowiedni  fragment  rozdziału  Materiał  nauczania  
z  Poradnika  dla  ucznia.  Ćwiczenie  powinno  być  wykonywane  samodzielnie,  przez  każdego 
ucznia. Należy zwrócić uwagę na dokładność przeliczania. Po prezentacji ćwiczenia w klasie 
powinna wywiązać się dyskusja. 
 
 
 
 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

18 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Uczeń powinien: 

1)  dokonać analizy treści ćwiczenia, 
2)  zorganizować stanowisko pracy, 
3)  scharakteryzować przeliczane systemy numeracji, 
4)  zapisać wzory według, których nastąpi przeliczanie numeracji, 
5)  dokonać stosowanych obliczeń i ewentualnych zaokrągleń, 
6)  zapisać odpowiedniki numeru 23 w numeracji francuskiej i angielskiej, 
7)  dokonać samooceny wykonanej pracy, 
8)  zaprezentować wyniki pracy. 

 
Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

 

ćwiczenie praktyczne, 

 

pokaz z objaśnieniem, 

 

dyskusja dydaktyczna. 

 

Środki dydaktyczne: 

 

przybory piśmiennicze, 

 

papier formatu A4, 

 

kalkulator, 

 

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela. 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

19 

5.3.  Zasady projektowania i konstruowania obuwia

 

 
5.3.1.  Ćwiczenia

 

 
Ćwiczenie 1 

Wykreśl  siatkę  konstrukcyjną  dla  kopyta  o  wymiarach:  długość  kopyta  250  mm, 

wysokość obcasa 60 mm, obwód przez palce 234 mm, obwód przez piętę 320 mm, wysokość 
cholewki 150 mm, obwód prze kostkę 240 mm. 
 

Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  wykonania  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  sposób 

wykonania  siatki  i  pokazać  przykładową  siatkę.  Uczeń  powinien  przeczytać  odpowiedni 
fragment  rozdziału  Materiał  nauczania  z  Poradnika  dla  ucznia.  Ćwiczenie  powinno  być 
wykonywane  samodzielnie,  przez  każdego  ucznia.  Należy  zwrócić  uwagę  na  staranność  
i dokładność wykreślania siatki konstrukcyjnej. Po prezentacji wykonanych ćwiczeń w klasie 
powinna wywiązać się dyskusja, którą podsumowuje nauczyciel. 
 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien: 

1)  dokonać analizy treści ćwiczenia, 
2)  zorganizować stanowisko pracy, 
3)  odszukać w tabeli wartość kąta nachylenia linii pięty i linii palców do podstawy dolnej, 
4)  wyznaczyć wartość odcinków mierzonych na linii palców, linii pięty, linii kostki,  
5)  wykreślić  linie  siatki  konstrukcyjnej  korzystając  z  opisu  zamieszczonego  w  materiale 

nauczania, 

6)  dokonać oceny wykonanej siatki. 
 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

 

ćwiczenie praktyczne, 

 

pokaz z objaśnieniem, 
 
Środki dydaktyczne: 

 

linia, ołówek, kątomierz, cyrkiel, ekierka, gumka, blok techniczny, 

 

plansza  obrazująca  sposób  wykreślania  siatki  konstrukcyjnej,  tabela  zmiany  kątów 
nachylenia linii pięty i linii palców, 

 

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela. 
 

Ćwiczenie 2 

Wykonaj „koszulkę” z tkaniny  metodą Budila, korzystając z opisu wykonania czynności 

zamieszczonego w materiale nauczania. 

 
Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  wykonania  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  sposób 

wykonania  czynności  i  pokazać  przykładową  „koszulkę”.  Uczeń  powinien  przeczytać 
odpowiedni  fragment  rozdziału  Materiał  nauczania  z  Poradnika  dla  ucznia.  Ćwiczenie 
powinno  być  wykonywane  samodzielnie,  przez  każdego  ucznia.  Należy  zwrócić  uwagę  na 
staranność  i dokładność  wykonania ćwiczenia. Po prezentacji wykonanych  ćwiczeń w klasie 
powinna wywiązać się dyskusja, którą podsumowuje nauczyciel. 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

20 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien: 

1)  dokonać analizy treści ćwiczenia, 
2)  zorganizować stanowisko pracy, 
3)  przygotować kopyto do kopiowania, 
4)  wykonać kopię środkową kopyta, 
5)  wykreślić na tkaninie kontur kopii środkowej dla strony przyśrodkowej i zewnętrznej, 
6)  wyznaczyć naddatek do linii grani, wyciąć elementy z tkaniny, 
7)  połączyć elementy z tkaniny na linii przedniej i tylnej podziałowej, 
8)  nawilżyć „koszulkę” z tkaniny i nałożyć na kopyto, przeginając naddatek przez grań, 
9)  nanieść linie wzoru obuwia na „koszulkę” z tkaniny, 
10)  dokonać oceny wykonanego ćwiczenia. 
 

 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

 

ćwiczenie praktyczne, 

 

pokaz z objaśnieniem, 

 

Środki dydaktyczne: 

 

linia, ołówek, elastyczna miarka, blok techniczny, szary papier, tkanina, taśma,  

 

teksy, nożyczki, klej, nóż modelarski, deska modelarska, młotek modelarski, 

 

wzorcowa kopia środkowa kopyta, „koszulka” z tkaniny, kopyto, 

 

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela. 

 
Ćwiczenie 3 

Wykonaj  model  podstawowy  cholewki  czółenka  damskiego  metodą  Lunatiego, 

korzystając z opisu wykonania czynności zamieszczonego w materiale nauczania. 
 

Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  wykonania  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  sposób 

wykonania  modelu podstawowego cholewki, pokazać przykładowe  modele. Uczeń powinien 
przeczytać  odpowiedni  fragment  rozdziału  Materiał  nauczania  z  poradnika  dla  ucznia. 

Ćwiczenie  powinno  być  wykonywane  samodzielnie,  przez  każdego  ucznia.  Należy  zwrócić 
uwagę na staranność i dokładność wykonania ćwiczenia. Po prezentacji wykonanych ćwiczeń 
w klasie powinna wywiązać się dyskusja, którą podsumowuje nauczyciel. 
 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien: 

1)  dokonać analizy treści ćwiczenia, 
2)  zorganizować stanowisko pracy, 
3)  przygotować kopyto do kopiowania, 
4)  okleić kopyto taśmą samoklejącą, 
5)  rozciąć powłokę taśmy po linii przedniej i tylnej podziałowej, 
6)  spłaszczyć  powłoki  na  kartonie, wykonując odpowiednie korekty,   
7)  wykonać średnią kopię kopyta, 
8)  narysować wzór na bryle kopyta, 
9)  wykonać międzymodel cholewki, 
10)  dokonać korekty międzymodelu, charakterystycznej dla danego wzoru, 
11)  wykonać model podstawowy cholewki czółenka damskiego, 
12)  dokonać oceny modelu podstawowego cholewki czółenka damskiego. 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

21 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

 

ćwiczenie praktyczne, 

 

dyskusja dydaktyczna, 

 

pokaz z objaśnieniem, 

 

Środki dydaktyczne: 

 

linia, ołówek, elastyczna miarka, krzywiki, blok techniczny, taśma samoklejąca, 

 

teksy, nożyczki, młotek modelarski, nóż modelarski, deska modelarska, 

 

kopyto,  plansze  przedstawiające:  sposób  oklejania  kopyta,  sposób  wykonania  kopii 
środkowej, sposób wykonania korekt ułatwiających spłaszczenie, wzorcowe kopie stron 
kopyta, kopia środkowa, model podstawowy, 

 

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela. 

 

Rys. do ćwiczenia 3.  Model podstawowy czółenka damskiego [10, s. 219]. 

 
Ćwiczenie 4
 

Wykonaj  komplet  wzorników  (podstawowych,  wierzchu,  międzypodszewki,  podszewki) 

do cholewki czółenka damskiego. 
 

Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  wykonania  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  sposób 

wykonania  wzorników  do  cholewki,  pokazać  przykładowe  wzorniki.  Uczeń  powinien 
przeczytać  odpowiedni  fragment  rozdziału  Materiał  nauczania  z  poradnika  dla  ucznia. 
Ćwiczenie  powinno  być  wykonywane  samodzielnie,  przez  każdego  ucznia.  Należy  zwrócić 
uwagę na staranność i dokładność wykonania ćwiczenia. Po prezentacji wykonanych ćwiczeń 
w klasie powinna wywiązać się dyskusja, którą podsumowuje nauczyciel. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien: 

1)  dokonać analizy treści ćwiczenia, 
2)  zorganizować stanowisko pracy, 
3)  odrysować  i  wyciąć  wszystkie  wzorniki  z  modelu  podstawowego  wierzchu  i  modelu 

podstawowego podszewki, 

4)  ustalić  dla  wszystkich  elementów  wartość  naddatku  do  zszywania,  naszywania, 

zawijania, obszywania w zależności od rodzaju materiału przewidzianego na cholewkę, 

5)  wyciąć wzorniki,  
6)  nanieść oznaczenia na wszystkie wykonane wzorniki, 
7)  dokonać oceny wykonanych wzorników. 

 
Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

 

ćwiczenie praktyczne, 

 

pokaz z objaśnieniem, 

 

dyskusja dydaktyczna. 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

22 

Środki dydaktyczne: 

 

linia, ołówek, zestaw krzywików, cyrkiel, „kroczek”, blok techniczny, 

 

nóż modelarski, deska modelarska, 

 

wzorcowy  model  podstawowy  wierzchu  i  podszewki  czółenka  damskiego,  zestaw 
gotowych wzorników, wzory czółenek damskich, 

 

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela. 

 
Ćwiczenie 5 

Wykonaj rysunek złożeniowy elementów składowych cholewki czółenka damskiego. 
 
Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  wykonania  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  sposób 

wykonania  rysunku  złożeniowego  elementów  składowych  cholewki,  pokazać  przykładowe 
rysunki.  Uczeń  powinien  przeczytać  odpowiedni  fragment  rozdziału  Materiał  nauczania 
z poradnika  dla  ucznia.  Ćwiczenie  powinno  być  wykonywane  samodzielnie,  przez  każdego 
ucznia.  Należy  zwrócić  uwagę  na  staranność  i  dokładność  wykonania  ćwiczenia.  Po 
prezentacji  wykonanych  ćwiczeń  w  klasie  powinna  wywiązać  się  dyskusja,  którą 
podsumowuje nauczyciel 
 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien: 

1)  dokonać analizy treści ćwiczenia, 
2)  zorganizować stanowisko pracy, 
3)  wykreślić na kartonie linię prostą, 
4)  odrysować  wzornik  podstawowy  przyszwy  linią  cienką  ciągłą    tak,  aby  linia  przekroju 

przyszwy pokrywała się z wykreśloną wcześniej prostą, 

5)  odrysować  pozostałe  elementy  podstawowe  zgodnie  z  ułożeniem  ich  w  modelu 

podstawowym, 

6)  wykreślić linią grubą ciągłą wzorniki wierzchu zgodnie z zasadami ich konstrukcji, 
7)  wykreślić  linią  przerywaną  wzorniki  międzypodszewki  zgodnie  z  zasadami  ich 

konstrukcji, 

8)  wykreślić linią punktową wzorniki podszewki zgodnie z zasadami ich konstrukcji, 
9)  nanieść na rysunek wszystkie oznaczenia występujące na wzornikach, 
10)  dokonać wymiarowania elementów zgodnie z zasadami rysunku technicznego, 
11)  dokonać oceny wykonanego rysunku złożeniowego. 

 
Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

 

ćwiczenie praktyczne, 

 

pokaz z objaśnieniem, 

 

dyskusja dydaktyczna. 
 
Środki dydaktyczne: 

 

linia, ołówek, zestaw krzywików, cyrkiel, gumka, blok techniczny,  

 

wzorniki  elementów  czółenka  damskiego  (podstawowe  i  z  naddatkami),  wzorniki 
podszewki  i  międzypodszewki,  przykładowe  rysunki  złożeniowe  elementów  cholewki 
czółenka damskiego, 

 

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela. 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

23 

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA 

 

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego  
 

Test 

dwustopniowy 

do 

jednostki 

modułowej 

„Określanie 

zasad 

konstruowania obuwia” 

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których: 

− 

zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14 są z poziomu podstawowego, 

− 

zadania  15, 16, 17, 18, 19, 20 są z  poziomu ponadpodstawowego. 

 

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt 

 

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak 

uczeń otrzymuje 0 punktów. 

 

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzymuje następujące 
oceny szkolne: 

− 

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego, 

− 

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 11  zadań z poziomu podstawowego, 

− 

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego, 

− 

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym 5 z poziomu ponadpodstawowego. 

 

Klucz  odpowiedzi:  1.  b,  2.  b,  3.  d,  4.  c,  5.  a,  6.  d  7.  c,  8. c,  9.  d,  10.  d,  11.  c, 
12. c, 13. a, 14. b, 15. b, 16. a, 17. a, 18. b, 19. c, 20. d. 

 

Plan testu 

 

Nr 

zad.

 

Cel operacyjny  
(mierzone osiągnięcia ucznia) 

Kategoria 

celu 

Poziom 

wymagań 

Poprawna 

odpowiedź 

Wymienić kości stępu 

 

Nazwać kości palców 
 

Wyjaśnić zastosowanie pantografu 
 

Wyjaśnić na czym polega wada stóp – płaskostopie 
 

Rozróżnić zgięcia wykonywane w stawie skokowo 
-goleniowym 

Nazwać części kopyta 
 

Zidentyfikować grzbiet podbicia 
 

Wymienić podgrupy numeracji angielskiej 
 

Podać długość jednostki w numeracji angielskiej 
 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

24 

10  Zidentyfikować jednostkę numeracji francuskiej 

 

11  Nazwać kopyto stosowane do wykończania  

 

12  Wyjaśnić sposób wykonania wzorników 

 

13  Zdefiniować rysunek złożeniowy cholewki 

 

14  Wyjaśnić sposób przygotowania bryły kopyta do 

kopiowania 

15  Ocenić konieczność wykonania korekty 

międzymodelu 

PP 

16  Określić rodzaj ruchów wykonywanych w stawie 

skokowo-piętowym 

PP 

17  Określić zmianę kąta nachylenia linii pięty do 

podstawy dolnej w zależności od wysokości obcasa 

PP 

18  Wybrać korektę ułatwiającą spłaszczanie kopii 

w metodzie Lunatiego 

PP 

19  Dobrać kopyto w zależności od systemu montażu 

 

PP 

20  Zanalizować różnicę między długością stopy 

i kopyta 

PP 

 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

25 

Przebieg testowania 

 

Instrukcja dla nauczyciela 

1.  Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym 

wyprzedzeniem. 

2.  Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego. 
3.  Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania. 
4.  Przeprowadź  z  uczniami  próbę  udzielania  odpowiedzi  na  takie  typy  zadań  testowych, 

jakie będą w teście. 

5.  Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi). 
6.  Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy. 
7.  Rozdaj  uczniom  zestawy  zadań  testowych  i karty odpowiedzi,  podaj czas  przeznaczony 

na udzielanie odpowiedzi. 

8.  Postaraj  się  stworzyć  odpowiednią  atmosferę  podczas  przeprowadzania  pomiaru 

dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości). 

9.  Kilka  minut  przed  zakończeniem  sprawdzianu  przypomnij  uczniom  o  zbliżającym  się 

czasie zakończenia udzielania odpowiedzi. 

10.   Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych. 
11.  Sprawdź wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego. 
12.  Przeprowadź  analizę  uzyskanych  wyników  sprawdzianu  i  wybierz  te  zadania,  które  

sprawiły uczniom największe trudności. 

13.  Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności. 
14.  Opracuj  wnioski  do  dalszego  postępowania,  mającego  na  celu  uniknięcie  niepowodzeń 

dydaktycznych – niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu. 

 
Instrukcja dla ucznia 

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję. 
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 
3.  Zapoznaj się z zestawem pytań testowych. 
4.  Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to pytania wielokrotnego wyboru:  

− 

1–14  z  poziomu  podstawowego  i  15–20  z  poziomu  ponadpodstawowego  (te  mogą 
przysporzyć Ci trudności, gdyż są one na poziomie wyższym niż pozostałe. 

5.  Za każdą poprawną odpowiedź możesz uzyskać 1 punkt. 
6.  Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania podane 

są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna; wybierz 
ją i zaznacz kratkę z odpowiadającą jej literą znakiem X. 

7.  Staraj się wyraźnie zaznaczać odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz odpowiedź, 

otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedź, którą uważasz za poprawną. 

8.  Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 
9.  Kiedy  udzielenie  odpowiedzi  będzie  sprawiało  Ci  trudność,  wtedy  odłóż  rozwiązanie 

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. 

10.  Po  rozwiązaniu  testu  sprawdź  czy  zaznaczyłeś  wszystkie  odpowiedzi  na  KARCIE 

ODPOWIEDZI. 

11.  Na rozwiązanie testu masz 45 minut.  

Powodzenia! 

Materiały dla ucznia:

 

 

instrukcja, 

 

zestaw zadań testowych, 

 

karta odpowiedzi. 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

26 

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 

 
1.   Wśród kości stępu wyróżnia się 

a)  skokową, piszczelową, śródstopną, 3 kości klinowate. 
b)  piętową, skokową, łódkowatą, sześcienną, 3 kości klinowate. 
c)  piętową, skokową, paliczkową, piszczelową, sześcienną, 3 kości klinowate. 
d)  strzałkową, sześcienną, piszczelową, łódkowatą, 3 kości śródstopia. 

 
2.   Kości palców nazywane są 

a)  patyczkami. 
b)  paliczkami. 
c)  motyczkami. 
d)  pałeczkami. 

 
3.   Plantograf służy do 

a)  sporządzenia odlewu gipsowego stopy.  
b)  pomiarów podudzia. 
c)  sprawdzenia prawidłowości chodu.  
d)  wykonania śladu i obrysu stopy. 

 
4.   Płaskostopie jest wadą stóp objawiającą się 

a)  ustawieniem palców na płasko w pozycji zgięcia. 
b)  wydrążeniem stopy od strony podeszwowej. 
c)  obniżającymi się sklepieniami. 
d)  płaskim rogowaceniem naskórka. 

 
5.    Dla prawidłowo zbudowanej stopy zgięcia w stawie skokowo-goleniowym wynoszą: 

a)  grzbietowe 30

0

, podeszwowe 50

0

b)  grzbietowe 50

0

, podeszwowe 30

0

c)  grzbietowe 50

0

, podeszwowe 50

0

d)  grzbietowe 30

0

, podeszwowe 30

0

 
6.    Stopka jest to 

a)  część kopyta klinowego. 
b)  część podstawy kopyta. 
c)  podstawka do ręcznego ćwiekowania cholewek. 
d)  wycięta przednia część kopyta łamanego. 

 
7.    Grzbiet podbicia to 

a)  podstawa kopyta. 
b)  górna powierzchnia kopyta. 
c)  linia największej wypukłości kopyta biegnąca od nasady palców do przegubu. 
d)  największa wypukłość tyłu pięty. 

 
8.    W numeracji angielskiej wyróżnia się 

a)  podgrupę zasadniczą i uzupełniającą. 
b)  podgrupę małą i średnią. 
c)  podgrupę małą i dużą. 
d)  podgrupy zróżnicowane w zależności od tęgości obuwia. 

 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

27 

9.   Ile wynosi długość jednostki w numeracji angielskiej 

a)  10 mm. 
b)  0,666 cm. 
c)  0,486 mm. 
d)  0,846 cm. 

 
10.  Jednostką podstawową w numeracji francuskiej jest  

a)  cal. 
b)  centymetr. 
c)  milimetr. 
d)  sztych. 

 
11.  Do wykończania obuwia stosuje się kopyta 

a)  klinowe. 
b)  łamane całokute. 
c)  nazuwaki. 
d)  ćwiekacze nie posiadające okuć. 

 
12.  Wzorniki elementów składowych cholewki wykonuje się 

a)  w oparciu o wycięty międzymodel cholewki. 
b)  przez przenoszenie linii poszczególnych elementów z kopyta na płaszczyznę. 
c)  w oparciu o model podstawowy cholewki. 
d)  w oparciu o kopię środkową kopyta. 

 
13.  Rysunek złożeniowy elementów składowych cholewki jest to 

a)  zestawienie wszystkich wykonanych wzorników dla danej cholewki. 
b)  rysunek wzoru w opracowaniu kolorystycznym. 
c)  zestawienie wyłącznie wzorników podstawowych dla danej cholewki. 
d)  zestawienie szkicu i rysunku żurnalowego wzoru obuwia. 

 
14.  Przygotowanie bryły kopyta do kopiowania polega na 

a)  narysowaniu na bryle kopyta linii wzoru cholewki. 
b)  podziale na stronę zewnętrzną i przyśrodkową i oznaczeniu punktów orientacyjnych. 
c)  oklejeniu bryły kopyta taśmą samoprzylepną. 
d)  odwzorowaniu strony zewnętrznej i przyśrodkowej kopyta. 

 
15.  Korektę międzymodelu cholewki wykonuje się w celu 

a)  dokładnego spłaszczenia kopii stron. 
b)  dopasowania  projektowanej cholewki do bryły kopyta, a tym samym i stopy. 
c)  dopasowania linii wzoru z międzymodelu do założeń projektowych. 
d)  usunięcia nadmiaru taśmy. 

 
16.  Ruchy pronacyjne stopy polegają na 

a) 

uniesieniu krawędzi bocznej i opuszczeniu krawędzi przyśrodkowej stopy. 

b)  uniesieniu krawędzi przyśrodkowej i opuszczeniu krawędzi bocznej stopy. 
c) 

uniesieniu stopy w zgięciu grzbietowym. 

d)  uniesieniu stopy w zgięciu podeszwowym. 

 
 
 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

28 

17.  Kąt nachylenia linii pięty do podstawy dolnej w zależności od wysokości obcasa 

a)  rośnie 1

0

 na każdy 1 cm wysokości obcasa. 

b)  maleje 1

0

 na każdy 1 cm wysokości obcasa. 

c)  rośnie 2

0

 na każdy 1 cm wysokości obcasa. 

d)  maleje 2

0

 na każdy 1 cm wysokości obcasa. 

 
18.   Korekta ułatwiająca spłaszczenie kopii stron w metodzie Lunatiego polega na 

a)  nacięciu  powłoki  taśmy  na  linii  palców,  zachowując  w  połowie  jej  długości  5  mm 

spojenie. 

b)  nacięciu  powłoki  taśmy  na  trzech  liniach  równoległych,  zachowując  w  połowie  ich 

długości 5 mm spojenie. 

c)  nacięciu  powłoki  taśmy  na  trzech  liniach  równoległych,  zachowując  spojenie  

w miejscu dolnego obrysu. 

d)  nacięciu  powłoki  taśmy  na  linii  palców  zachowując  spojenie  w  miejscu  dolnego 

obrysu. 

 
19.  Do produkcji obuwia opankowego i gdynkowego stosuje się ćwiekacze 

a)  całokute. 
b)  okute w pięcie i śródstopiu. 
c)  nie posiadające okuć. 
d)  pasowe. 

 
20.  Różnica między długością stopy i kopyta zależy od  

a)  tęgości kopyta. 
b)  kształtu czubka i pięty. 
c)  kształtu profilu podłużnego kopyta. 
d)  naddatku funkcjonalnego i kształtu czubka. 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

29 

KARTA ODPOWIEDZI 

 

Imię i nazwisko.......................................................................................... 

 
Określanie zasad konstruowania obuwia 

 
Zakreśl poprawną odpowiedź

 

 

 

 

 

 

 

  

 

Nr 

zadania 

Odpowiedź 

Punkty 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

10 

 

11 

 

12 

 

13 

 

14 

 

15 

 

16 

 

17 

 

18 

 

19 

 

20 

 

Razem:   

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

30 

TEST 2 
 

Test praktyczny typu – „próba pracy” do jednostki modułowej „Określanie 
zasad konstruowania obuwia” 

 
Treść zadania 

Wykonaj  komplet    wzorników  w  oparciu  o  modele  podstawowe  wierzchu  i  podszewki 

otrzymane  od  nauczyciela.  Postępuj  zgodnie  z  zasadami  obowiązującymi  w  szkolnej 
pracowni projektowania lub w zakładzie obuwniczym, w którym odbywasz naukę zawodu. 
 
Instrukcja dla nauczyciela 

W badaniu osiągnięć ucznia  w  nabywaniu umiejętności  praktycznych  przewidzianych 

w celach jednostki modułowej zalecane jest przeprowadzenie zadania testowego typu „próba 
pracy”.  Zadanie  jest  tak  dobrane,  aby  pozwoliło  sprawdzić  poziom  umiejętności  w  zakresie 
wiedzy teoretycznej i sprawności wykonywania wzorników. 

Uczniowie  powinni  wykonywać  zadanie  indywidualnie.  Jest to  jednocześnie  możliwość 

samodzielnego sprawdzenia przez ucznia poziomu nabytych umiejętności i dokonania analizy 
wykonanych ćwiczeń. 

Zadaniem  nauczyciela  jest  stworzenie  warunków  umożliwiających  uczniowi  wykonanie 

zadania  zgodnie  z  dokumentacją  konstrukcyjną.  Należy  zapewnić  uczniowi  warunki  do 
samodzielnego opracowania poszczególnych etapów wykonania zadania: 

 

zorganizowania stanowiska pracy, 

 

wykonania wzorników podstawowych, wierzchu, podszewki, międzypodszewki, 

 

przeprowadzenia analizy opracowania konstrukcyjnego elementów. 

 

Uczeń powinien mieć udostępnione: 

 

stanowisko pracy do wykonania zadania, 

 

modele podstawowe wierzchu i podszewki, 

 

przykładową dokumentację konstrukcyjną z uwzględnieniem wzorników, 

 

regulamin bezpieczeństwa i higieny pracy. 

 

Przed rozpoczęciem wykonywania zadania nauczyciel powinien: 

 

zadbać o przygotowanie odpowiedniego stanowiska pracy, 

 

przydzielić uczniom modele podstawowe wierzchu i podszewki, 

 

zatwierdzić  ustaloną  przez  uczniów  kolejność  czynności  konstrukcyjnych  przy 
opracowaniu wzorników, 

 

określić kryteria oceny wykonywanego zadania, 

 

na bieżąco kontrolować pracę uczniów, 

 

dokonać oceny wykonanej pracy. 

 
Instrukcja dla ucznia 

Uczeń powinien wykonać następujące czynności: 

 

przygotować stanowisko pracy do wykonania zadania, 

 

zapoznać się z modelami podstawowymi wierzchu i podszewki, 

 

zaprojektować  naddatki  przewidziane  na  łączenie  i  wykończenie  elementów  wierzchu 
i podszewki, 

 

zapisać  kolejność  wykonywanych  czynności  konstrukcyjnych;  przedstawić  do 
zatwierdzenia nauczycielowi, 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

31 

 

opracować wzorniki podstawowe cholewki, 

 

opracować  wzorniki  wierzchu  cholewki  ustalając  naddatki  na  łączenie  i  wykończenie 
elementów, 

 

opracować wzorniki podszewki, 

 

opracować wzorniki międzypodszewki, 

 

nanieść oznaczenia na wykonane wzorniki, 

 

uporządkować stanowisko pracy, 

 

zaprezentować opracowane wzorniki,  

 

omówić wykonanie zadania, 

 

przedstawić wykonaną dokumentację do oceny. 

 
Umiejętności podlegające ocenie 
 

Lp. 

Czynność wykonywana przez ucznia 

Punkty 

do 

uzyskania 

Punkty 

przyznane 

1. 

Przygotowanie stanowiska pracy  

 

2. 

Zaplanowanie czynności konstrukcyjnych 

10 

 

3. 

Modelowanie wzorników podstawowych 

15 

 

4. 

Modelowanie wzorników wierzchu 

15 

 

5. 

Modelowanie wzorników międzypodszewki 

15 

 

6. 

Modelowanie wzorników podszewki 

15 

 

7. 

Oznaczanie wzorników 

10 

 

8. 

Uporządkowanie stanowiska pracy 

 

9. 

Zaprezentowanie i omówienie wykonanego zadania 

10 

 

Razem 

100 

 

 
Normy wymagań na poszczególne oceny szkolne 

 

Ocena 

Liczba uzyskanych punktów 

niedostateczny 

0 - 50 

dopuszczający 

51 - 61 

dostateczny 

62 - 73 

dobry 

74 - 88 

bardzo dobry 

89 - 100 

background image

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

32 

7. LITERATURA

 

 
1.  Borzeszkowski  A.,  Borzeszkowski  W., Presz  T.: Obuwnictwo  przemysłowe cz.I.  WSiP, 

Warszawa 1989 

2.  Budil V.: Modelowanie obuwia. WPLiS, Warszawa 1965 
3.  Christ J.W.: Technologia obuwia. WSiP, Warszawa 1989  
4.  Dziak A., Odyński B.: Ortopedia stopy. WSiP, Warszawa 1989 
5.  Grabkowski M.: Obuwnictwo, Podręcznik dla ZSZ. WSiP, Warszawa 1992 
6.  Grabkowski M., Olszewski A., Kościów S.: Projektowanie obuwia. WSI, Radom 1982 
7.  Grabkowski M.:  Technologia  obuwia.  Ćwiczenia  laboratoryjne.  Skrypty  uczelniane 

Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Radomiu, Radom 1982 

8.  Grabkowski M.:  Technika  wytwarzania  obuwia  t.I.  Skrypty  uczelniane  Politechniki 

Radomskiej, Radom 2000 

9.  Liszka R., Rerutkiewicz J., Uliasz H.: Cholewkarstwo. WSiP, Warszawa 1996  
10.  Ziajka  T.: Modelowanie  obuwia  -  poradnik  projektanta  i  konstruktora.  Centralne 

Laboratorium Przemysłu Obuwniczego, Kraków 1994 

11.  Zasady prawidłowej konstrukcji kopyt i obuwia. Praca zbiorowa. WNT, Warszawa 1976 
 
Czasopisma fachowe: 
– 

Przegląd Skórzany (wydania archiwalne) 

– 

Świat Butów (wydania archiwalne i numery bieżące). 

 
Literatura metodyczna 
1.  Dretkiewicz-Więch  J.:  ABC  nauczyciela  przedmiotów  zawodowych.  Operacyjne  cele   

kształcenia. Zeszyt 32. CODN, Warszawa 1994 

2.  Ornatowski T., Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu. ITeE, Radom, 2000