Ciśnienie krwi jest to siła z jaką przepływająca krew napiera na ściany naczyń krwionośnych. Najwyższe ciśnienie panuje w dużych tętnicach, w pobliżu serca. Im dalej od serca tym jest ono niższe. Ciśnienie w układzie tętniczym zależy od:

• Objętości minutowej serca (zależy od siły i częstotliwości skurczów serca oraz wielkości powrotu żylnego);

• Oporu układu naczyniowego (głównie wynik stanu napięcia małych tętniczek przedwłosowatych);

• Lepkości krwi.

Regulacja ciśnienia zachodzi dzięki licznym mechanizmom odruchowym i humoralnym, wśród których najważniejsze są:

• Wydzielanie amin katecholowych;

• Układ renina-angiotensyna-aldosteron;

• Aldosteron.

Ciśnienie tętnicze mierzy się po spoczynku nocnym i wylicza średnią z dwóch jego najniższych wartości. Mierzy się w milimetrach słupa rtęci (mmHg). Pomiaru dokonuje się aparatem zwanym sfigmomanometrem uzyskując dwie wartości.

• Ciśnienie skurczowe, zwane potocznie górnym – w fazie skurczu lewej komory dochodzi do rozciągnięcia ścian aorty i ciśnienie w układzie tętniczym osiąga wartość maksymalną.

• Ciśnienie rozkurczowe, zwane potocznie dolnym – zamknięcie zastawek półksiężycowatych aorty rozpoczyna fazę rozkurczu serca, obniża ciśnienie w układzie tętniczym do najniższej wartości, zależnej od siły sprężystości tętnic.

Klasyfikacja ciśnienia	ciśnienie
	skurczowe
Optymalne	<120
Prawidłowe	<130
Wysokie prawidłowe	130-139
Nadciśnienie: Pierwsze stadium Drugie stadium Trzecie stadium
	140-159
	160-179
	>180

Wykazano, że u osób z wysokim prawidłowym ciśnieniem krwi częściej dochodzi do rozwoju nadciśnienia tętniczego niż w grupie z prawidłowym ciśnieniem krwi. Stąd osoby te powinny okresowo sprawdzać swoje ciśnienie krwi.

Nadciśnienie tętnicze oznacza stałe, utrwalone podwyższenie ciśnienia skurczowego i rozkurczowego powyżej normy. Występuje u 20-25% populacji krajów wysoko rozwiniętych. U około 90-95% chorych nie udaje się jednoznacznie ustalić jego przyczyn. Nadciśnienie takie opisywane jest jako „pierwotne”, „samoistne” lub „idiopatyczne”. Natomiast nadciśnienie o znanej etiologii nazywane jest „wtórnym”.

Głównymi objawami klinicznymi nadciśnienia są uczucie ucisku, bóle i zawroty głowy. Uczucie zmęczenia i zmniejszenie aktywności życiowej. Przy długotrwałych objawach pojawiają się bóle serca i odczucie duszności po wysiłku.

Wtórne nadciśnienie tętnicze

Towarzyszy innym chorobom tj.:

• Choroby nerek (zapalenie kłębuszkowe, nefropatia cukrzycowa, dna moczanowa);

• Choroby tkanki łącznej (toczeń rumieniowaty);

• Choroby gruczołów dokrewnych (zespół Cushinga, hiperaldosteronizm, nadczynność tarczycy);

• Choroby serca i naczyń ( miażdżyca, niedomykalność zastawek tętnicy głównej)

• Choroby układu nerwowego (rak mózgu).

Z chwilą usunięcia przyczyny nadciśnienia ( z reguły w wyniku interwencji chirurgicznej) następuje stabilizacja nadciśnienia.

Pierwotne nadciśnienie tętnicze

Chorzy z nadciśnieniem pierwotnym nie stanowią homogennej grupy. Łączy ich jedno – podwyższone ciśnienie krwi – dzielą natomiast odmienne przyczyny i mechanizmy rozwoju tego zaburzenia. Trudności w ustaleniu jego przyczyn wynikają z wielości i skomplikowania układów kontrolujących i regulujących ciśnienie krwi. Ich ścisłe powiązania sprawiają, że zacierają się rzeczywiste zależności przyczynowo-skutkowe. Pierwotne nadciśnienie jest następstwem interakcji wielu czynników genetycznych i środowiskowych.

Udział czynników genetycznych ocenia się na 30-60%. W niewielkim odsetku przypadków nadciśnienie powodowane jest mutacją pojedynczego genu:

• GRA - aldosteronizm poddający się leczeniu glikokortykosteroidami;

• AME – zespół pozornego nadmiaru mineralokortykosteroidów dobrze odpowiadający na leczenie tiazydami i spironolaktonem;

• Zespół Liddle’a.

Do grupy czynników środowiskowych odgrywających rzeczywistą rolę we wzroście ciśnienia krwi zalicza się:

• Otyłość – ryzyko rozwoju nadciśnienia jest kilkakrotnie większe u osób otyłych, zwłaszcza z otyłością centralną. Ogólnie z otyłością związanych jest aż 70% przypadków nadciśnienia u mężczyzn i 61% u kobiet. 2/3 ludzi otyłych z BMI>30 ma podwyższone ciśnienie. Zwiększenie masy tkanki tłuszczowej o 10% powoduje podwyższenie ciśnienia tętniczego skurczowego o 6 a rozkurczowego o 4.

• Nadmiar spożycia soli – badania epidemiologiczne i obserwacje kliniczne wykazały zależność między spożyciem soli a ciśnieniem krwi. Aczkolwiek istnieje w tym przypadku wyraźna reakcja osobnicza. Zależność tę widać szczególnie wyraźnie u osób w wieku podeszłym, u chorych na cukrzycę i cierpiących na nadciśnienie. Przy spożyciu 6 g soli na dobę ciśnienie obniża się średnio o 4-6 skurczowe i o 2-3 rozkurczowe

• Nadmiar alkoholu w diecie – obecnie wyrażany jest pogląd że alkohol może być odpowiedzialny za kilka do kilkunastu procent wszystkich przypadków nadciśnienia. Dotyczy to zwłaszcza osób spożywających więcej niż 20-30 g etanolu na dobę. Osoby taki powinny stopniowo ograniczać alkohol gdyż nagłe zaprzestanie picia może spowodować gwałtowny wzrost ciśnienia.

• Stres – każda emocja powoduje epizodyczne zwiększenie ciśnienia tętniczego. Jeżeli epizody takie są częste, prowadzą po pewnym czasie do miejscowego odczynu przerostu mięśniówki gładkiej naczyń oporowych, co jest z kolei przyczyną nasilenia jej odpowiedzi na wszelkie czynniki powodujące zwężenie naczyń.

• Siedzący tryb życia

• Małe spożycie potasu

• Dyslipidemia

Zalecenia żywieniowe:

1. Ograniczenie energii do 1700-2200 kcal. W przypadku stwierdzonej nadwagi lub otyłości należy obniżyć masę ciała i stosować diętę niskoenergetyczną 1000-1500 kcal.

2. Wyrażany jest pogląd, że dieta nie powinna zawierać więcej niż 6 g soli kuchennej dziennie, co odpowiada 2,4 g sodu. W przypadku chorych na nadciśnienie z powikłaniami narządowymi, sercowo-naczyniowymi lub nerkowymi ilość tę należy zmniejszyć do 3 g. a jeżeli nadciśnieniu towarzyszy cukrzyca to dzienne spożycie nie powinno przekroczyć 5 g soli czyli 2 g sodu. Sól kuchenną powinno zastąpić się stosując zioła i czosnek, który obniża ciśnienie.

3. Dopuszczalne jest 30 cm³ czystego alkoholu czyli 300 cm³ wina , 720 cm² piwa na dobę. W przypadku kobiet i osób szczupłych ilość należy zmniejszyć o połowe. Obecność alkoholu w diecie wiąże się z poglądem , że taka ilość alkoholu wykazuje korzystne działanie kardioprotekcyjne.

4. Należy zadbać o dużą ilość potasu ( 90 mmol/dobę) w diecie, poprzez większy udział owoców i warzyw około 500g na dobę. (banan, brzoskwinie, czarne porzeczki, brukselka, pietruszka, szpinak, pomidory, ziemniaki, strączkowe, otręby pszenne, zaleca się również orzechy włoskie)

5. Utrzymywanie odpowiedniego spożycia wapnia i magnezu

6. U osób pijących kawę i herbatę nie ma konieczności ich odstawienia, gdyż organizm szybko toleruję kofeinę i osób tych najczęściej nie daję się wykazać efektu podwyższenia ciśnienia. Jednak u osób nie pijących może po jednorazowym spożyciu dojść do wzrosty ciśnienia, dlatego im nie zaleca się picia napojów z kofeiną.

7. Należy ograniczyć tłuszcze, do 25% energii z nich zwłaszcza nasycone i cholesterol. Natomiast powinien być duży udział omega-3 i omega-6

8. Białko powinno być źródłem 10-12% energii w tym białko zwierzęce powinno stanowić 25% a roślinne 75%. Dieta wysokobiałkowa podnosi ciśnienie.

9. Również obecność błonnika w diecie obniża ciśnienie

Palenie papierosów jest bezwzględnie zakazane. Nawet jednorazowe wypalenie papierosa wiążę się z krótkotrwałym wzrostem ciśnienia.

Zalecana jest aktywność fizyczna. Szybki spacer, pływanie na rowerze przez co najmniej 30-45 min, 3-4 razy w tygodniu.

DIETA DASH

Dieta została skonstruowana przez specjalistów z amerykańskiego Narodowego Instytutu Serca, Płuc i Układu Krwiotwórczego. Dieta pozwala obniżyć ciśnienie i wspomaga serce. Stosowanie jej przez 30 dni sprawia, że ciśnienie może spaść nawet o 10 mm Hg. Twórcy diety podzielili produkty spożywcze na osiem grup. Każdej z nich przypisali liczbę porcji, które wolno zjeść w ciągu dnia.

• Produkty zbożowe i zboża –7-8 porcji. Jedna porcja to: 1 kromka chleba, pół kubka gotowanego ryżu, makaronu, płatków zbożowych. Dopuszczalne: chleb razowy, chleb pita, obwarzanek, płatki zbożowe, kasza kukurydziana, płatki owsiane, krakersy, popcorn i maślane precelki.

• Warzywa – 4-5 porcji warzyw dziennie, jedna porcja to szklanka warzyw liściastych, pół szklanki warzyw gotowanych lub 170 g soku warzywnego. najlepiej: pomidory, ziemniaki, marchew, groszek zielony, kabaczki, brokuły, liście rzepy, kapustę włoską i czerwoną, kalafior, szpinak, karczochy, fasolę, fasolkę szparagową, słodkie ziemniaki.

• Owoce – 4-5 porcji owoców, jedna porcja przewiduje zjedzenie jednego średniego owocu, jedną czwartą szklanki suszonych owoców, mrożonych lub puszkowanych. dopuszczalne: morele, banany, daktyle, grejpfruty, winogrona, pomarańcze, mango, sok pomarańczowy, melony, brzoskwinie, ananasy, suszone śliwki, rodzynki, truskawki, mandarynki.

• Nabiał – 2-3 porcji nabiału. Zalecany nabiał to: beztłuszczowe mleko, odtłuszczony kefir, maślanka, chudy jogurt, chudy twaróg, ser żółty.

• Mięso, drób, ryby – 2 porcje na dzień. Przepisy, które zaleca dieta DASH, informują, że można jeść jedynie chude części mięsa, należy je piec, grillować lub gotować. Nie jedz mięsa smażonego.

• Orzechy, ziarna, nasiona – jemy je raz dziennie w ilości jedna trzecia kubka. Dieta DASH pozwala na spożywanie migdałów, orzechów laskowych, orzeszków ziemnych, orzechów włoskich, mieszanki owocowej, ziarnek słonecznika, soczewicy i fasoli.

• Słodycze – dieta na nadciśnienie powinna być uboga w słodycze. Dlatego dopuszczalna jest jedynie jedna porcja słodyczy dziennie. Do słodyczy zaliczamy cukier, dżem, żelki, galaretki owocowe, syrop klonowy, landrynki, napoje owocowe, lody, sorbety.

PIŚMIENNICTWO:

1. Ciborowska H., Rudnicka A. Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. 2004. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.

2. Gawęcki J., Hasik J. Żywienie człowieka zdrowego i chorego. 2000. Wydawnictwo Naukowe PWN.

3. Gertig H., Przysławskin J. Bromatologia zarys nauki o żywności i żywieniu. 2006. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.

4. Guzek J. Patofizjologia człowieka w zarysie. 2002. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.

5. Januszewicz W., Sznajderman M. Nadciśnienie tętnicze: patogeneza, diagnostyka, leczenie. 2002. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.

6. Maśliński S., Ryżewski J. Patofizjologia dla studentów medycyny. 1998. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.

7. http://abcdieta.pl/dieta-dash