Erazm z Rotterdamu (1465 – 1536)
Nielegalny syn holenderskiego księdza i córki lekarza;
- postulował powrót w życiu do dawnych ideałów, do oparcia pracy umysłowej oraz zasad moralnych na pierwszych wskazaniach literatury klasycznej oraz Biblii
- religia, w pojęciu Erazma, nie polega na mistycznej wierze, lecz jest po prostu sprawą rozumu
- każdy człowiek, który chce być uważany za kulturalnego, musi znać łacinę i grekę.
- nie uznawał żadnych różnic kulturalnych między poszczególnymi krajami
- jego ideałem było stworzenie w Europie jednolitej kultury, wspólnej dla wszystkich narodów, a opartej tylko na dorobku starożytnych
- zaznaczał, że celem jego działalności jest zjednoczenie lub co najmniej znaczne zbliżenie kultury północnej i południowej
- przeciwstawiał się wszelkim antagonizmom politycznym i wojnom, potępiał wyzysk biednych warstw ludności przez klasy posiadające
- „pochwała dla głupoty” ilustruje jego krytyczne podejście do panujących w początkach XVI w. w Europie stosunków. Jego satyryczne ataki godziły w ówczesne warstwy rządzące: rycerstwo, kler świecki i zakonny, w uniwersytety i szkoły, w uczonych i nauczycieli.
- wierzył w wielką wartość wykształcenia
- zwolennik udostępnienia oświaty i szkoły zarówno bogatym jak i biednym, w jednakowym stopniu kobietom i mężczyznom
- podkreślał, że jedynym czynnikiem, który może decydować o sumie wiedzy każdego człowieka, powinny być jego zdolności, a nie bogactwo, pochodzenie społeczne czy płeć.
- w rozprawie „o wczesnym rozpoczynaniu kształcenia chłopców” zachęcał, aby dzieci już na kolanach matki uczyć dobrego zachowania się, higieny, a także czytania, pisania, rysunków i znajomości otaczającego świata; nauka przez zabawę
- wszystkie czynności wychowawcze należy prowadzić z wielką łagodnością i wyrozumiałością a nawet serdecznością
- nauczyciel powinien osiągać swoje cele przez rozwijanie zainteresowań i ambicji dziecka, a nie przez bicie.
- w traktacie „o sposobie studiów” domaga się ograniczenia nauki gramatyki tylko do najniezbędniejszych zasad.
- jego program szkoły średniej (dla szlachty i bogatego mieszczaństwa) opierał się na językach łacińskim i greckim
- zalecał nauczanie mitologii, geografii, rolnictwa, architektury, różnych zagadnień wojskowych, wiadomości o przyrodzie, astronomii, muzyki, historii itp.
- istnieją 3 główne czynniki, od których zależy rozwój umysłowy każdego dziecka: natura, ćwiczenia i praktyka
- nie zapomniał o indywidualnych zdolnościach dzieci jednak uważał, że jeśli zastosuje się odpowiednie metody to uczeń może osiągnąć poważne wyniki nawet w tych przedmiotach, z których był słabszy
- dziewczęta powinny uczyć się robót ręcznych; dla dziewcząt z rodzin bogatych doradzał organizować szkoły średnie, oparte, podobnie jak i szkoły dla chłopców, na programie klasycznym
Ludwik Vives (1492 – 1540)
Urodzony w Hiszpanii; w latach młodzieńczych był zwolennikiem filozofii scholastycznej. Dopiero studia uniwersyteckie w Paryżu, w Lowanium oraz Oxfordzie spowodowały całkowity przewrót w jego poglądach. „o naukach” --> poglądy pedagogiczne, „o duszy i życiu”--> sprawy psychologii oraz jej wpływ na nauczanie i wychowanie.
- krytyczny stosunek do scholastyki i średniowiecznej pedagogiki
- prawdziwa metoda naukowa polega na indukcji
- wiedza użyteczna powstaje w drodze współdziałania z sobą dwóch czynników: rzetelnego doświadczenia opartego na zmysłach i racjonalistycznego wnioskowania
- pedagogika musi stanowić zwarty system oparty z jednej strony na etyce, z drugiej zaś na psychologii
- domagał się, aby szkoła znajdowała się w każdym mieście
- powinno się kształcić tylko tych chłopców, którzy mają obiektywnie stwierdzone zdolności umysłowe i odznaczają się zamiłowaniem do nauki
- domagał się selekcji aby szkoły kształciły tylko tych, którzy najbardziej nadają się do nauki
- oceny uczniów powinni dokonywać wszyscy nauczyciele na organizowanych kilka razy w roku specjalnych konferencjach nauczycielskich
Szkoła ma być w okolicy zdrowej, zasobnej w żywność, z dala od hałasu miejskiego i dróg handlowych
- rodzice powinni w domu przykładnie postępować, unikać hucznych biesiad, rubasznych słów i piosenek, bo to wszystko może wypaczać młode umysły ich dzieci
- od zdolności pedagogicznych oraz poziomu etycznego każdego nauczyciela zależą wyniki wychowania
- wszyscy kandydaci do zawodu nauczycielskiego muszą być po studiach uniwersyteckich oraz mieć odpowiednie zaświadczenia o walorach moralnych
- władze publiczne powinny wypłacać pobory nauczycielom
- uczeń powinien kochać nauczyciela jak ojca
- nauczyciel powinien postępować rozważnie, ostrożnie, sprawiedliwie itp.
- domagał się ograniczenia kar cielesnych
- na pamięć ludzką składają się 2 elementy: łatwość zapamiętywania i wierność odtwarzania. Obie te cechy można rozwijać za pomocą różnorodnych systematycznych ćwiczeń (codzienne uczenie się czegoś na pamięć)
- nauczyciel musi posiadać wiedze z psychologii (indywidualizacja metod nauczania)
- konieczność przestrzegania zasad higieny pracy (częste przerwy w nauce, wypełnianych zabawami)
- proces nauczania zależy od natury zdobywającego wiedzę umysłu
- dla każdego ucznia powinien być ustalony odpowiedni program nauczania
- posługiwanie się językiem ojczystym ucznia w nauczaniu języków klasycznych
- wiedza oparta na doświadczeniu życia codziennego
- na pierwszy plan ->język łaciński, nauka greki, języków nowożytnych
- nauczanie przedmiotów matematyczno – przyrodniczych; astronomia, kosmografia, nawigacja i niektóre działy geografii; nauka o świecie i życiu przyrody (obserwowanie zjawisk); nauka historii; logika; ograniczenie nauki retoryki
- szkoła ->rozwój fizyczny; gry i zabawy na wolnym powietrzu; rzut oszczepem, biegi, gra w piłkę ->pod kontrolą dorosłych
Jan Shturm (1507 – 1589)
- głównym celem młodego człowieka powinno być przyswojenie młodemu chłopcu zasad wyznawanej religii oraz umiejętności wypowiadania swoich myśli w łacińskim języku
- łaciny powinno się uczyć od najmłodszych lat, a nawet wcześniej niż języka ojczystego
- najniższe klasy ->kształcenie elementarne chłopców, oparte na języku łacińskim
- uczniowie gimnazjum sztrasburskiego byli podzieleni na 10 klas; w pierwszych dwóch uczono czytania i pisania w języku łacińskim oraz najprostszych form gramatycznych w połączeniu z lekturą utworów dzieł klasycznych. Ostatnie 4 klasy były przeznaczone na naukę retoryki
- chłopiec zaczynał zasadnicze wykształcenie w 6 roku życia, a jeżeli był bardzo zdolny – w 5.
- każda klasa dzieliła się na sekcje (po 10 uczniów), kierowane przez dekurionów (najzdolniejsi uczniowie)
- religia, łacina, greka, lektura wybranych utworów literatury klasycznej, logika
- w klasach początkowych uczyli się chłopcy małego katechizmu Lutra na pamięć (jedyne lekcje w języku niemieckim)
- w klasach średnich (od trzeciej) wprowadził katechizm łaciński i zabraniał używania języka ojczystego w szkole i poza nią
- w klasach najwyższych nakaz czytania „listów” św. Pawła; katechizmu i religii uczono tylko w soboty i niedziele
- szkoła powinna wpoić chłopcom uczucia religijne, uzbroić ich umysły w realną wiedzę oraz nauczyć poprawnego wyrażania swoich myśli
Marcin Luter (1483 – 1546)
- każdy wierzący, nawet zupełnie prosty człowiek, powinien poznawać Pismo Święte w bezpośredniej lekturze
- w początkowej fazie reformacji Luter potępiał szkołę średniowieczną
- przetłumaczył Biblię na język niemiecki
- władze państwowe mają obowiązek zmuszać rodziców do kształcenia swoich dzieci (tylko tych z bogatych rodzin), które miały się kształcić w szkołach łacińskich
- nauka łaciny, greki, języka hebrajskiego
- czytanie dzieł pisarzy chrześcijańskich z pierwszych wieków oraz dzieła historyczne
Szymon Marycjusz z Pilzna (1516 – 1574)
- autor pierwszego drukowanego w Polsce traktatu pedagogicznego, poświęconego szkołom
- przekonanie o zdolnościach umysłowych Polaków
- odbudowa polskiego szkolnictwa w oparciu o dydaktykę Kwintyliana
- ujęcie za poniżanych i licho wynagradzanym nauczycielstwem
- apel do króla i biskupów o żywszą opiekę nad oświatą
- szkoły średnie powinny kształcić chłopców w siedmiu sztukach wyzwolonych, ale zmodernizowanych
- szkoły średnie miały przygotować chłopców do ich zadań świeckich dlatego należało z nich usunąć filozofię scholastyczną a rozbudować te przedmioty i działy, które są użyteczne w konkretnym działaniu
Sebastian Petrycy z Pilzna (1554 – 1626)
- wszystkie zabiegi wychowawcze, dokonane odpowiednimi metodami, przyniosą zawsze pozytywne rezultaty
- duży nacisk na wychowanie moralne chłopców w ich domu rodzinnym
- odpowiedni rozwój ciała ułatwia kształcenie intelektu
- ćwiczenia fizyczne radził wprowadzać od najmłodszych lat, przy czym zalecał głównie grę w piłkę, rzucanie do celu oraz strzelanie z łuku i strzelby; ćwiczenia starszych chłopców miały stanowić rozrywkę w zajęciach umysłowych i przygotowywać do służby wojskowej (długie spacery, grę w piłkę, zaprawdę w skokach, w rzucaniu kamieniami i oszczepem
- wychowanie fizyczne chłopców szlacheckiego pochodzenia miało się kończyć w specjalnych szkołach szermierczych
- szkoły szermiercze kładły nacisk głównie na naukę szermierki, jazdy konnej i strzelania (wyszkolenie wojskowe)
- kształcenie chłopców rozpoczynać w 7 roku życia
- trzy poziomy rozwoju umysłowego chłopców w wieku szkolnym: elementarny, średni i wyższy
- elementarny od 6 do 14 roku życia; nauka czytania i pisania oraz gramatyka, retoryka i dialektyka; nauka poprzez zabawę
- poziom średni dla młodzieży szlacheckiego pochodzenia i wyższy dla synów mieszczańskich
- młodzież szlachecka powinna uczyć się w szkole średniej: filozofii moralnej, retoryki, poetyki, historii, prawa i języków: łacina, hiszpański i włoski
- zalecał studiować prawo, medycynę lub teologię
- doceniał znaczenie wychowania estetycznego młodzieży
- przekonywał czytelników o niższości umysłowej kobiet; nie radził ich kształcić nawet w zakresie elementarnym
Erazm Glinczer Skrzetuski (1535 – 1603)
- napisał „książki o wychowaniu”
- dziecko stanowi największy skarb i szczęście rodziny
- dzieci powinni rodzić się w legalnych małżeństwach
- matki powinny osobiście karmić i wychowywać swoje dzieci
- dbanie przez rodziców o zdrowie dzieci i rozwój fizyczny
- przeciwnik zbytniego rozpieszczania dzieci
- naśladował starożytnych Spartan ->kary i dyscyplina wobec dzieci
- rozpoczęcie nauki w czwartym roku życia („czysta pamięć” dziecka)
- od dziesiątego roku życia powinny być posyłane do szkoły
- jeden nauczyciel przez cały okres nauki
- nauczyciel: prawy chrześcijanin, zdolny, sumienny i wykształcony
- szlachta powinna opłacać naukę ubogich
Mikołaj Rej (1505 – 1569)
- napisał „żywot człowieka poczciwego”, w którym przedstawił wzorzec osobowy
• Człowiek rodzi się jak czysta tablica, na której każde późniejsze doświadczenie jest zapisane i które kształtuje osobowość i charakter
• Każde dziecko powinno wyrabiać swoją sprawność fizyczną, która czasem jest ważniejsza od nauk ścisłych
• Umiejętności towarzyskie, czyli poczucie humoru, kultura osobista, znajomość zasad dyskusji i zawierania znajomości – są bardzo ważne w całym ludzkim życiu
- tania nauka dla młodego szlachcica
- krytyka przedmiotów nauczania ówczesnej szkoły
- uznawał tylko mowy na tematy realne i głoszące prawdę
- radził uczyć łaciny, najniezbędniejszych elementów retoryki, filozofii moralnej, historii, prawa, konstytucji polskiej oraz opisów geograficznych obcych krajów
- przygotowanie młodego człowieka do jego przyszłych obowiązków obywatelskich uczyły go miłości ojczyzny i obowiązków wobec państwa, orientowały w zagadnieniach międzynarodowych
Andrzej Frycz Modrzewski (1503 – 1572)
- w pierwszy latach życia dziecka zakłada się fundamenty moralne całego żywota
- wychowanie moralne nie da oczekiwanych rezultatów, jeżeli równocześnie rodzice nie wykażą troski o rozwój fizyczny dziecka
- zasady moralne nie służyły celom pozagrobowym, lecz uświadamiały człowiekowi jego obowiązki codzienne
- przyzwyczajać dzieci do pracy od najwcześniejszych lat i sprawdzać jej wyniki
- prowadzenie szkół i czuwanie nad ich programem powierzał państwu
- postulował zorganizowanie odpowiedniego wychowania i nauczania dla wszystkich chłopców, bez względu na ich pochodzenie społeczne i stan majątkowy
- postulował, aby bogate konwenty, mające mało mnichów, dostarczały funduszów na kształcenie studentów
- żądał dobierania uczniów na podstawie ich uzdolnień
- dwa stopnie nauki szkolnej:
•pierwszy obejmował gramatykę, retorykę i dialektykę; przygotowanie ogólne do zrozumienia przedmiotów wchodzących do programu szkoły średniej, stanowiącej drugi stopień
- oprócz języków klasycznych powinna szkoła uczyć filozofii, pięknego stylu, wymowy, umiejętności brania udziału w uczonych dysputach oraz w deklamacjach; oprócz języków klasycznych, uczyłaby języka polskiego
- żądał, aby wewnętrzne życie szkoły oprzeć na swojego rodzaju samorządzie uczniowskim
• do tych samorządów zwracaliby się uczniowie z wszystkimi swoimi żalami, skargami, podejrzeniami, domagając się skarcenia winnych. Obowiązkiem chłopca – sędziego miało być dokładne zbadanie sprawy i wydanie wyroku. Sądy szkolne wydawałyby wyroki pod nadzorem nauczycieli
Michał Montaigne (1533 – 1592)
- podkreślał kształcące wartości obserwacji, doświadczenia, kontaktów z ludźmi, a zwłaszcza podróży
- o wartości zdobytej wiedzy stanowi zdrowy sąd o życiu i dobre obyczaje
- pedagodzy mieli za zadanie wychować ludzi praktycznych
- celem szkoły miało być wykształcenie rozsądku i charakteru, wychowanie ludzi moralnych
- sprzeciwiał się fanatyzmowi religijnemu
- zwolennik praw człowieka
- odwoływał się do różnych szkół filozoficznych starożytności: do stoicyzmu i do epikureizmu, zwłaszcza zaś do sceptycyzmu
- w centrum uwagi był człowiek i jego ziemskie losy
- nie istniały prawdy stałe, jednoznaczne i niezmienne. Trzeba do nich dochodzić stopniowo - poprzez dyskusję, rozważania, polemiki, wątpliwości - i mogą one ulegać przemianom, modulacjom, przybliżać się i oddalać
- postawa laicka, głosił idee tolerancji religijnej, racjonalizmu, relatywizmu etycznego oraz uznania rozumu ludzkiego za instancję rozstrzygającą
- przeciwnik tortur
Franciszek Bacon (1561 – 1626)
- prawdziwa nauka opiera się na poznawaniu przyrody w taki sposób by człowiek umiał nad nią zapanować
- wprowadzenie w naukę nowoczesnych badań eksperymentalnych
- żeby doprowadzić ludzi do poznania prawdy potrzebna była indukcja, poprzez wyliczenie. Indukcja ta miała opierać się na poznaniu tajemnic przyrody i zmuszeniu jej do pracy na rzecz człowieka
- ludzie nauki muszą wyzbyć się pokornej uległości wobec antycznych powag i zająć wobec nich niezależne, krytyczne stanowisko
- abstrakcyjne spekulacje scholastyczne na temat różnorodnych zagadnień teologiczno – dogmatycznych muszą być zastąpione przez nową naukę
- szczególnie groźna dla postępu naukowego jest teologia chrześcijańska
- oddzielenie wychowania i nauczania od religii
- wysunął postulat wprowadzenia do szkoły angielskiej świeckiej nauki moralnej opartej na zasadzie społecznej aktywności każdej jednostki i jej użyteczności
Koncepcja idoli Bacona:
- Idole plemienne związane z naturą człowieka i z jego cechami gatunkowymi. Mówi o tym że człowiek upraszcza sobie to co jest dla niego skomplikowane i to czego się boi
- Idole jaskini. Każdy człowiek jest wychowany w inny sposób, różnimy się od siebie nawykami i osobowością, wszystko to kształtuje wiele czynników : otoczenie w którym przebywamy, nawet literatura przez nas czytana wyrabia nasz charakter
- Idole rynku. Chodzi tu o posługiwanie się mową. Słowami wyrażamy nasze uczucia i poglądy, Przywiązanie ludzi do języka potocznego, krępuje ich umysł nie pozwalając na prawdziwe poznanie świata
- Idole teatru łączą się z wiarą w tradycyjne autorytety. Człowiek przyjmuje z łatwością to co zostało już kiedyś powiedziane i na tym się ogranicza, nie zadając sobie wysiłku w sprawdzenie nowych idei. W tej koncepcji ważne jest nie to co zostało powiedziane, lecz przez kogo
René Descartes – Kartezjusz (1596 – 1650)
- napisał „rozprawy o metodzie”
- Niezawodnymi miarami wiedzy były "jasność" i "wyraźność". To bowiem co jasne i wyraźne to pewne
Cztery reguły Kartezjusza
Nie uznawać żadnej rzeczy za prawdziwą, dopóki nie przekonam się z całą pewnością, że jest taką
Dzielić każdy trudny problem na tyle części, na ile tylko można, i ile wymaga jego całkowite rozwiązanie
Prowadzić myśli po porządku zaczynając od przedmiotów najprostszych i do poznania najłatwiejszych, aby posuwach się powoli jaki stopniami aż do najbardziej złożonych
Robić na każdym kroku obliczenia i sprawdzania, aby być stale pewnym, że niczego nie opuściłem
- nauczyciele powinni przekazywać młodzieży tylko wiedze dostępną dla jej umysłów i całkowicie jasną, budzić niechęć do wiadomości, które są niezrozumiałe i niedokładne, a wpajać przywiązanie do tego wszystkiego, co jest zrozumiałe i ścisłe
- nauczyciel powinien dostosować metodę do różnorodnych zdolności i zamiłowań
- należy często dokonywać sprawdzania i powtarzania przekazanych młodzieży wiadomości, nawiązywać do podstawowych ich zasad, ukazywać całość zagadnienia
- obowiązkiem szkoły jest rozwijanie samodzielnego myślenia uczniów
- metoda indukcyjna
- zdolności umysłowe oraz inteligencja nie stanowią cechy właściwej tylko nielicznej, uprzywilejowanej grupie ludzi, lecz są dane przez naturę każdemu człowiekowi
- każde dziecko nadaje się do kształcenia, a wyniki pracy nauczyciela zależą nie od wrodzonych zdolności uczniów lecz od metod, których szkoła używa
- podział wszechświata na część materialną i duchową
- istnienie Boga wynika z faktu istnienia jaźni
- Bóg jest przede wszystkim wolą, bo wola, jedyna z władz duchowych jest nieograniczona
- główną i zarazem jedyną własnością duszy jest myślenie
- istnieją we wszechświecie dwie substancje. Substancja myśląca czyli dusza i substancja rozciągła czyli ciało. O ile ciała są nieświadome, choć posiadają rozciągłość o tyle dusze są świadome ale za to pozbawione rozciągłości
Jan Amos Komeński (1592 – 1670)
- napisanie przez Komeńskiego „Pansofii”
• propagowanie bezwzględnego demokratyzmu, opartego na zasadzie absolutnej równości ludzi wobec oświaty
• należy kształcić zarówno dzieci mało zdolne, gdyż nauka jest im potrzebna do osłabienia wrodzonej tępoty, jak i dzieci zdolne, ponieważ umysły wybitne wymierają bez ćwiczenia.
• nauka jest potrzebna bogatym, bo bez niej są jak „wieprze karmione otrębami”; jest potrzebna również biednym, gdyż bez niej są jak zwierzęta skazani tylko na dźwiganie ciężarów
• nauka potrzebna jest tym, którzy mają kierować innymi, jak i tym, którzy mają podlegać drugim, ponieważ wszystko w każdym społeczeństwie ma być oparte na rozumie, a nie tylko na łajaniu, biciu czy więzieniu
• nie można też nauki czy wykształcenia zamykać tylko w granicach pewnych państw
• Komeński proponował zakładać szkoły we wszystkich miejscowościach każdego kraju w ilości, jakieś nie znała dotychczas historia
• szkoły powszechne powinny bezwzględnie kształcić całą młodzież
• w sprawowaniu kierowniczych funkcji powinny decydować wyłącznie zdolności kandydatów, a nie ich majątek czy urodzenie
- opracowanie przez Komeńskiego podręcznik języka łacińskiego dla uczniów szkoły średniej
• krytyka starej szkoły feudalnej – odrzucenie wiedzy filologiczno – gramatycznej ówczesnej szkoły humanistycznej, a na jej miejsce wprowadza obszerną naukę o świecie przede wszystkim fizycznym
• pierwsza lekcja podręcznika podawała tradycyjne wiadomości o początkach świata
• najwięcej miejsca poświęcił człowiekowi, jego pracy, organizacji jego życia osobistego i społecznego
• uczniowie dowiadywali się na lekcjach o budowie własnego ciała, o funkcjach jego poszczególnych organów zewnętrznych i wewnętrznych, o głównych chorobach ludzkich, o zmysłach, o wszystkich najważniejszych i najbardziej użytecznych pracach ludzkich
- wraz z wydaniem książki, rozpoczął reformę gimnazjum w Lesznie, zmieniając jego program
- aby szkoła mogła należycie przygotować uczniów do życia, musi mieć dobre podręczniki, dobrych nauczycieli i dobre metody nauczania. Codzienna jej praca powinna być tak zorganizowana, aby przypominała plac zabawowy
- wychowanie to proces, który musi objąć każde dziecko, aby mogło ono stać się człowiekiem
- proces wychowawczy rozpoczyna się zaraz po urodzeniu
wychowanie przedszkolne – wychowanie macierzyste.
- na głównym miejscu jest wychowanie fizyczne, obejmujące troskę matki o zdrowie dziecka, higienę odżywiania, ubiory oraz zabawy i ćwiczenia ruchowe.
- na drugim miejscu – wychowanie moralne czyli stawianie przed nim przykładów dobrego postępowania, budzenie ambicji, wrażliwości na pochwały i napomnienia, uczenie posłuszeństwa i szacunku dla starszych, cierpliwości w okresie niepowodzeń czy chorób, przyzwyczajanie do pracy
- najprostszych elementów należy uczyć dziecka w pierwszych latach życia, dostosowane do jego rozwoju psychicznego i możliwości poznawczych (przez zabawę)
- głównym celem nauczania przedszkolnego było przygotowanie dziecka do nauki szkolnej
po ukończeniu szóstego roku życia dziecko rozpoczynało sześcioletni kurs nauki – szkoła języka ojczystego – szkoła elementarna
- obowiązkowa dla wszystkich dzieci (biednych i bogatych, dziewcząt i chłopców) a nauka powinna się odbywać wyłącznie w języku ojczystym
- nauka czytania, pisania, rachunków, geometria praktyczna, śpiew, nauka religii i moralności, ekonomia, polityka, historia powszechna, kosmografia, fizyka
szkoła średnia czyli łacińska (6 lat)
- połączenie wiedzy filozoficzno – retorycznej z naukami przyrodniczymi
- rozbudowa działu filologicznego, wprowadzając cztery języki (łacina, greka, hebrajski, język ojczysty)
- podział na 6 klas – gramatyka, retoryka, dialektyka, arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka, nauka o przyrodzie (zoologia, botanika, geologia, anatomia, podstawowe wiadomości z zakresu medycyny, rolnictwa i zjawisk fizycznych), geografia, etyka (oparta na Arystotelesie), historia powszechna
Dydaktyka Komeńskiego
- najodpowiedniejszym czasem do wszystkich zabiegów wychowawczych są wczesne lata życia dziecka
- szkoła musi jednocześnie uczyć rzeczy i języka
- nauczanie powinno przechodzić powoli z jednego stopnia na drugi (zasada stopniowania)
- zasada od ogółu do szczegółu
- każde abstrakcyjne myślenie musi się opierać na poznaniu zmysłowym (najbardziej fundamentalna zasada jego dydaktyki i pedagogiki)
- młodzież powinna badać udostępniane jej przez szkołę rzeczy przy pomocy wszystkich zmysłów a nie tylko przez wzrok i dotyk
- Komeński radził połączyć zmysł słuchu ze wzrokiem, smak z dotykiem
- zwolennik ilustrowania podręczników
- szkole nie wolno stosować kar fizycznych w stosunku do uczniów, którzy nie wykazują należytych postępów w nauce
John Locke (1632 – 1704)
- napisał „badania nad rozumiem ludzkim”; punktem wyjścia tych badań było założenie, że główną przeszkodę w rozwoju intelektualnym a nawet moralnym ludzkości stanowi teoria o istnieniu w umyśle każdego człowieka wrodzonych idei
- odrzucenie teorii idei wrodzonych
- umysł dziecka w chwili jego przyjścia na świat jest jak biała, nie zapisana kartka papieru lub jak polerowana woskiem tablica, na której pisze się przy pomocy rylca
- istnieją dwa źródła wiedzy ludzkiej: zmysły i wewnętrzna praca umysłu
- dziecko nie rodzi się dobre ani złe; staje się natomiast jednym lub drugim w wyniku wychowania
- wszyscy ludzie w chwili urodzenia są sobie równi
- sugerował zakładania przy każdej parafii elementarnych szkół zawodowych (4 – 14 r.ż.) dla wszystkich dzieci robotników korzystających z zapomóg parafialnych; jedynym zajęciem umysłowym dla tych dzieci było uczęszczanie w każdą niedzielę do kościoła na kazania i nabożeństwa
Wychowanie gentelmanów
- zalecał uczyć dziecko na pamięć modlitw, wyznania wiary, a nawet katechizmu
- żądał wyeliminowania Biblii ze szkoły
- głównym celem wychowania moralnego było przyzwyczajenie chłopca do kierowania się zawsze rozumem, do stałej kontroli nie tylko swoich czynów ale także pragnień
- wpajanie miłości prawy oraz do przekonania o konieczności jej przestrzegania w całym życiu
- uczenie uprzejmości i elegancji
- normy rozumu powinny stanowić kryteria wszystkich prawideł wychowawczych
- dzieci powinny podlegać surowej dyscyplinie, opartej na wskazaniach rozumu
- ponieważ dziecko jest istotą rozumną, trzeba również, aby wszystkie zasady wychowania były rozumnie; zasady te więc powinny być oparte nie tylko na założeniach teoretycznych, lecz przede wszystkim na znajomości wychowanka
- wychowanie fizyczne miało wielkie znaczenie – radził do niego rozpoczynać proces wychowania
- przekonywał rodziców o konieczności hartowania dzieci i do wychowywania swoich synów tak, jak robią to chłopi
- wykształcenie stawiał na ostatnim miejscu w wychowaniu; traktował je jako dodatek do wychowania moralnego
- zalecał tylko tyle nauki, ile jest potrzeba do sprawowania funkcji publicznych i kierowania majątkiem
- nauka pisania, czytania w języku angielskim, stenografia, język ojczysty, język francuski, łacina, geografia, arytmetyka, geometria, chronologia, historia, astronomia, anatomia człowieka, prawo, nauki przyrodnicze, etyka, psychologia
- niemal zupełny brak tradycyjnych przedmiotów szkoły humanistycznej
- dyskwalifikował wartość wychowawczą szkół średnich
- najlepsze wychowanie młodego gentelmana może zapewnić jedynie nauczyciel prywatny
- dążył do ograniczenia zasięgu postulowanego przez niego wychowania i wykształcenia tylko do synów klasy panującej
Jan Jakub Rousseau (1712 – 1778)
- naturalizm francuski
• wychowanie naturalne podkreślało konieczność rozwoju fizycznego dziecka i zmierzało do reformy szkół oraz programów nauczania
• odrzucało wszystko, cokolwiek mogło mieć jakieś powiązanie ze sfera pozarozumową, a stawiało wyłącznie na rozum, nazywany często również naturą, uważaną za jedyne źródło wiedzy i nauki
• zakładało możliwość uznania nieokreślonej bliżej religii naturalnej opartej na rozumie
• nowy nurt uwalniał człowieka od odpowiedzialności za grzech pierworodny
• świat oparty wyłącznie na danych rozumowych i przekonaniu o dobroci natury ludzkiej
• moralne jest to, co zgodne z natura stało się punktem wyjścia całej etyki wychowawczej
• celem wychowania jest mądrość, dobroć, siła, umiarkowanie, miłość i przyjaźń
• hasło: „wszystko zgodnie z naturą”
- człowiek, poprzez swoje wychowanie indywidualne ma osiągnąć wartości filozoficzne, społeczno – polityczne i moralno – ideowe
- celem wychowania jest przygotowanie człowieka do spełniania jego społecznych i obywatelskich obowiązków
- człowiek z natury jest dobry, ponieważ w tym stanie postępuje zgodnie ze swoim uczuciem i wrodzonymi sobie skłonnościami
- równość ta zanika gdy człowiek zaczyna korzystać z pomocy innego
- każde państwo powstało w drodze umowy społecznej
- w stanie natury człowiek był wolny, niezależny i szczęśliwy
- ten jest najlepiej wychowany, kto najlepiej potrafi znieść dobro i zło
- obowiązek naturalnego wychowania spoczywa na rodzicach
- wychowawca powinien być dojrzały, w pełni zrównoważony ale jednocześnie być niemal rówieśnikiem swojego wychowanka, gdyż w ten sposób zdobyłby łatwo jego zaufanie, przyjaźń i przywiązanie
- nauczyciel i wychowawca to jedno
- wychowanie musi być dostosowane do wieku dziecka, uwzględniając jego rozwój fizyczny i umysłowy
- dzieci do 12 roku życia wychowywać na wsi na łonie przyrody; powinno być wolne od regularnej nauki
- początki wychowania powinny mieć charakter czysto negatywny. Powinny mieć na celu strzeżenie serca przed występkiem, a umysłu przed błędem
- wychowawca musi być dobrym człowiekiem i być przykładem
- wychowanie moralne powinno odpowiadać ściśle wychowaniu umysłowemu
- okres między 12 a 15 rokiem życie – „chłopięctwo” – poznanie użytecznej wiedzy
- dążenie aby uczeń widział rzeczy i myślał konkretnie
- od 16 roku życia należy zacząć wychowanie społeczne i ideowe
- nauka dziecka czystej miłości, uświadamianie mu wartości szczerej przyjaźni
- nauka samodzielnego myślenia i samodzielnego wyboru
- wychowanie estetyczne
- mężczyzna powinien być czynni i silny a kobieta bierna i słaba
- u dziewcząt należy kształtować wdzięk i przyzwyczajać do jasnego myślenia i poprawnego rozumowania, opartego jednak na jak najbardziej praktycznych danych
- wychowanie kończy się w momencie założenia rodziny i wejściu w życiu społeczne
Klaudiusz Helwecjusz (1715 – 1771)
- głosił materialistyczny sensualizm społeczno – moralny
- krytyka dotychczasowego wychowania
- pedagogika ma na celu takie poznanie społeczeństwa i człowieka, które pozwoliłoby do wychować dla społeczeństwa i jednocześnie zapewniało każdej jednostce pełne szczęście
- materializm filozoficzny pochodził z podłoża rodzinnego oraz angielskiego; ma charakter społeczno – moralny
- teoria poznania a zwłaszcza zagadnienia umysłu
- każdy człowiek ocenia rzeczy i innych ludzi na podstawie przyjemnego albo przykrego wrażenia
- kościół (wg niego) jest wrogiem tolerancji i wolności, hamuje postęp
- pragnienie stworzenia etyki wychowawczej
- głównym celem wychowania jest szczęście człowieka, które zależy od otrzymanego przezeń wykształcenia i od praw regulujących życie społeczeństwa
- owocem pracy wychowawczej jest dobroć człowieka, jego talenty i cnoty
- wychowanie dotyczy nie tylko okresu dzieciństwa czy wieku młodzieńczego, ale musi trwać przez całe życie
- przypadek w życiu często decyduje o wszystkim i dlatego trzeba umieć tak nim pokierować, aby zawsze przynosił człowiekowi pożytek
- interesy zwierzchności świeckiej (państwa) wiążą się z interesami społeczeństwa i narodu – interesy zaś zwierzchności duchowej (kościoła) żądają od człowieka jedynie ślepej uległości, bezgranicznego zaufania i jak najgłębszej bojaźni
- trzonem całego procesu nauczania i pedagogiki był problem wychowawczego ukierunkowania namiętności, zagadnienie woli i działania człowieka
- szkolnictwo prowadzone przez kościół zamiast wychowywać dziecko, paczy i deprawuje jego charakter, żąda od dziecka samozaparcia i pokory, niszcząc w nim równocześnie jego człowieczeństwo
- wrażliwość zmysłowa jest jedynym źródłem ludzkiego postępowania
- zadaniem nauczania i wychowania powinno być między innymi jasne definiowanie pojęć i rzetelne rozwiązywanie zagadnień
- zwolennik oświaty publicznej
- żądał wprowadzenia do programu nauczania gimnastyki, urządzenia boisk szkolnych, zwiększenia wolnego czasu ucznia i przeznaczenia znacznej jego części na ćwiczenia fizyczne
- wychowanie moralne ma 2 zadania: przygotowanie dobrych obywateli i sumiennych pracowników różnych zawodów
- etyka i pedagogika oparta na psychologii i logice
Paul – Henri Dietrich baron von Holbach (1723 – 178)
- poglądy filozoficzne zrywały z metafizyką i teologią
- wiedza o człowieku oparta na doświadczeniu i naukowym poznaniu świata przyrody
- człowieka traktuje jako dzieło przyrody
- pierwszą władzą u człowieka jest odczuwanie za pośrednictwem zmysłów
- człowiek jest jednostką społeczną
- celem życia jest szczęście
- wykluczenie z moralności człowieka wszelkie czynniki religijne
- wychowanie to sztuka a nie oddzielna nauka
- aby człowiek był cnotliwy w myśleniu i działaniu, musi widzieć w tym swój interes
- najbardziej skutecznym wychowawcą jest człowiek oświecony
- wychowanie to proces ciągły i nie mający końca; jest procesem historycznym i społecznym, w którym nie ma absolutnego rozgraniczenia między wychowankiem a wychowawcą, ale ciągłe wzajemne oddziaływanie rodzące wzajemne obowiązki i wzajemną wychowawczą odpowiedzialność
- celem wychowania jest zbudowanie nowej moralności opartej na „uprawie umysłu” i przedstawiającej istotom rozumnym konieczność dobrych stosunków między ludźmi
- nie może być rozsądnego wychowania jeśli nie opiera się go na rozumie, ale na chimerach i przesądach
- wypowiadał on swojego rodzaju wychowanie credo materialistyczne i z gruntu laickie, które później stało się podstawą koncepcji szkoły świeckiej i świeckiego wychowania
Projekt Condorceta (projekty oświatowe Rewolucji Francuskiej)
- badania matematyczno – przyrodnicze mogą odegrać olbrzymią role nie tylko w podnoszeniu na wyższy poziom warunków materialnych społeczeństwa, ale także w realizowaniu zasad sprawiedliwości społecznej
- wiedze i mądrość powinien każdy człowiek zawdzięczać wyłącznie własnym zdolnościom i pracowitości, a nie majątkowi; obowiązkiem zaś społeczeństwa jest ułatwić każdemu zdobycie wykształcenia
- żądał rozszerzenia oświaty również dla dorosłych
- domagał się organizowania przez nauczycieli oraz uczonych popularnych wykładów publicznych, udostępnienia wszystkim obywatelom bibliotek, muzeów i wszelkiego rodzaju zbiorów naukowych
- wychowanie młodzieży miało być oparte na moralności świeckiej, niezależnej zupełnie od religii
- religia nie ma nic wspólnego z moralnością
- państwo powinno przyznać rodzicom prawo uczenia dzieci poza szkołą takiej religii, jakiej zechcą
- szkoła elementarna: nauka pisania, czytania, rachunków, konstytucji, postępowe zasady pracy przemysłowej i rolniczej
- szkoła średnia: rozbudowane przedmioty matematyczno – przyrodnicze a usunięte w cień nauki humanistyczne
- głównym zadaniem szkół było niwelowanie między ludźmi różnic wynikających z nierówności majątkowej
- bezpłatne nauczanie na wszystkich poziomach
- przyznawał dziewczętom równe prawa do korzystania z oświaty publicznej na wszystkich poziomach
Stanisław Konarski (1700 – 1773)
- otworzył Collegium Nobilium w 1740 r. w Warszawie
- nauka dzieliła się na 5 klas, nauka trwała 8 lat (klasy II, IV i V były dwuletnie)
- po ukończeniu ostatniej klasy była możliwość uczęszczania na dwuletni kurs prawa ojczystego i międzynarodowego
- w pierwszych klasach głównym przedmiotem nauczania była łacina
- wprowadzenie takich przedmiotów jak: arytmetyka, języki obce, historia Polski, historia powszechna, geografia, fizyka, filozofia racjonalistyczna
- postępowe jest potraktowanie języka ojczystego – w kolejnych klasach jest językiem nauczania
- po ukończeniu klasy retoryki, przechodzenie do dwuletniej klasy filozofii; w pierwszym roku czytanie dzieł scholastyków i postępowych filozofów; w drugim roku nauczano matematyki, fizyki, anatomii, biologii, astronomii i geologii
- pojawienie się elementu nauk przyrodniczych, zwłaszcza fizyki eksperymentalnej
- troska o należyte wykształcenie nauczycieli oraz o zapewnienie im odpowiednich warunków pracy
- przekonywał, że opieka nad wychowaniem i szkolnictwem powinna należeć do władz państwowych i że dla załatwienia wszystkich spraw szkolnych powinna Polska powołać specjalny urząd państwowy
- domagał się, aby posłów, sędziów i króla wybierać większością głosów i potępiał ostro zwyczaj zrywania sejmów
- domagał się zwolnienia chłopów od wszelkich podatków, zniesienia nad nimi sądownictwa panów i przekazania go władzom państwowym, doradzał wprowadzać czynsz zamiast pańszczyzny
Szkoła Rycerska tzw. „korpus kadetów”
- była to szkoła średnia ogólnokształcąca z przedmiotami zawodowymi
- program ulegał kilkakrotnym zmianom:
• w pierwszych latach miała charakter zupełnie wojskowy; kształciła chłopców w wieku 16 – 18 lat, ucząc ich matematyki teoretycznej i praktycznej, zasad fortyfikacji, rysunków, języków nowożytnych, nauk wyzwolonych oraz prawa natury
• po reformie zaczęła przyjmować chłopców od 8 roku życia; program nauczania był podzielony na część przygotowawczą, ogólnokształcącą oraz odrębną część zawodową. Część ogólnokształcąca: w ciągu 4 lat uczono języka francuskiego, niemieckiego i ewentualnie niemieckiego, łaciny, nauk wyzwolonych, historii Polski i powszechnej, geografii, filozofii, matematyki i rysunków. Ostatnie dwa lata były poświęcone przedmiotom zawodowym o dwu równoległych kierunkach: kandydaci do służby wojskowej wybierali obok przedmiotów ogólnokształcących, jak języki, historię i literatura, inżynierię wojskową; ci zaś, którzy wybierali służbę cywilną, uczyli się ponadto prawa i konstytucji
- językiem wykładowym był język polski
- głównym zdaniem programu nauczania było rzeczowe i ideowe przygotowanie kadetów do reform w Polsce
- historia starożytna, powszechna i Polski, prawo natury i narodów, retoryka, matematyka oraz geometria, fechtunek, jazda konna, tańce oraz muzykę
- Szkoła Rycerska przygotowywała do służby publicznej przede wszystkim dzięki wychowaniu w dyscyplinie żołnierskiej oraz rozbudzaniu uczuć patriotycznych
- troska o wychowanie fizyczne kadetów
Komisja Edukacji Narodowej
- skład Komisji Edukacji Narodowej:
-> dwóch dostojników duchownych (biskup wileński - Ignacy Massalski, który został pierwszym jej prezesem, i biskup płocki – Michał Poniatowski)
-> sześciu dostojników świeckich, wśród nich dwóch senatorów: Joachim Chreptowicz, podkanclerzy litewski, i książę August Sułkowski, wojewoda gnieźnieński
Stan rycerski reprezentowali:
-> Ignacy Potocki, Adam Kazimierz Czartoryski, Andrzej Zamoyski, Antoni Poniński
- do kompetencji Komisji Edukacji Narodowej należały wszystkie akademie, gimnazja, kolonie akademickie, szkoły publiczne
Etapy działalności Komisji
Etap pierwszy (siedmioletni)
- przyjęto projektowaną zasadę trójstopniowości, opartą o podział stanowy, tworząc szkoły parafialne, nazywane w projektach pierwiastkowymi, oraz powiatowe i wojewódzkie; ostatnie ogniwo miały stanowić akademie
- szkoły parafialne były przeznaczone dla wsi i małych miasteczek, a więc dla dzieci rolników i rzemieślników; szkoły powiatowe i wojewódzkie miały kształcić głównie młodzież szlachecką
- szkoły wojewódzkie: 7 klas; nauka chrześcijańska, moralności i prawa, historia z geografią, język łaciński z językiem polskim, retoryka i poetyka, historia naturalna z botaniką i zoologią, fizyka, historia kunsztów i rzemiosł, matematyka i logika oraz praktyczne wykłady z zakresu mechaniki i hydrauliki, higiena, wiadomości o rolnictwie, ogrodnictwie i rzeczach kopalnych, języki obce (francuski i niemiecki)
- powołanie „towarzystwa do Ksiąg Elementarnych (przygotowanie książek elementarnych dla szkół na stopniu średnim i niższym)
Etap drugi (ośmioletni)
- reforma najwyższych uczelni
-> Akademia Krakowska Poczobutta
Etap trzeci (sześcioletni)
- objęcie zarządu nad szkołami przez zakony, pod warunkiem kształcenia swoich nauczycieli w akademiach
- zakaz wyjazdu profesorów do miast zagranicznych na studia