ERAZM Z ROTTERDAMU

„ A czy jest coś głupszego niż dla niewiadomo jakich przyczyn rozpoczynać taką walkę ,której obie strony zawsze więcej maja straty niż zysku”

Erazm z Rotterdamu

(Pochwała głupoty)

PUNKT HISTORYCZNY

Erazm z Rotterdamu (po łac. Desiderus Erasmus Roterdamus)-humanista renesansowy i filozof holenderski, teolog , reformator religijny , pilny egzegeta Biblii. Sam postanowił nazwać siebie Erasmus co oznacza „miły”. Żąda tolerancji religijnej. Jest liberałem w dziedzinie życia politycznego. Wyśmiewa scholastykę i krytykuje kościół. Interesuję się problemem wolności woli. Pozostaje w historii jednym z pionierów ducha tolerancji ¹

BIBLIOGRAFIA

Erazm z Rotterdamu urodził się 27.10 1469 r w Rotterdamie ,a zmarł 15.07 1530 w Bazylei. Był nieślubnym synem katolickiego kapłana Rogera Gerarda i córki lekarza z Zevembergu. Na chrzcie otrzymał popularne wówczas imię Erasmus .Uczył się w szkole Petera Winklea w Gouda , potem w szkole katedralnej w Utreiche w latach 1478-1483 w Deventer w szkole braci wspólnego życia ,szkoła ta pozostająca pod wpływem tzn nowej zamożności. Po śmierci rodziców w 1484r umieszczony został w szkole Hertogenbosch .Za namową krewnych opiekunów wstąpił do zgromadzenia kanoników regularnych św. Augustyna w Steyn i tam w 1488 r złożył śluby zakonne. Święcenia kapłańskie przyjął w 1492r.. Następnie za pozwoleniem władz duchowych opuścił klasztor i został sekretarzem biskupa Henryka von Bergen. W 1945 wyjechał do Paryża ,później do Anglii ,gdzie zawarł przyjaźń z Tomaszem Morusem oraz interpretatorem Biblii ,Johanem Coletem .Był częstym gościem w domu państwa Moreów

Humanistyczne wykształcenie zdobywał w wielu szkołach i uczelniach m.in. na Uniwersytecie Paryskim. Pędził życie w wielu miastach i krajach: Anglii Francji i Włoszech . 1493r otrzymał ofertę od udającego się do Rzymu bpa Hendrijka van Bergen poszukującego na osobistego sekretarza dobrego latynisty, a w 1495r dostał pozwolenie na wyjazd do Paryża w celu uzyskania doktoratu z teologii .Uzyskał go dopiero w 1506 r w Turynie.²

DZIEŁA

Erazm napisał wiele dzieł. Do najważniejszych należą :Adagiorum collectanea 1500; Pochwała głupoty (1502 ,wyd. Pol. 1953);Podręcznik żołnierza

Chrystusowego nauk Zbawiennych pełny (1504,wyd polskie 1965);Novum Instrumentum (1516);Trzy rozprawy (wyd. Pol. 1960) ; Rozmowy potoczne (wyd pol.1962) Korespondencja Erazma z Rotterdamu z Polakami (wyd. Pol 1965).

Napisał również kilka dzieł pedagogicznych ,do których można zaliczyć : O sposobie studiów ,Rozmówki dla dzieci , O sposobie pisania listów , O wytworności obyczajów dziecięcych , Mowa o konieczności kształcenia chłopców , Zaraz od urodzenia w cnocie i naukach.

^1.J.Szelejewski ,Historia Wychowania :Cz.1 Wyd. Studium Nauczycielskie Związku Nauczycielstwa Polskiego ,Poznań 1959 ,s.94

² Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu ,Powszechna Encyklopedia Filozofii, t.4,Lublin 2001,s.202-203.

Motywem napisania słynnego dzieła jakim jest Pochwała głupoty było ośmieszenie przez Erazma scholastyki i scholastyków. Pochwała głupoty ,która zatraca się w zabawie ,satyrze i pruderyjnie nie nazwanych przedmiotach szykan jest obrona oraz pewne ograniczenia cnoty mądrości. Erazm twierdzi ,że jedynie Bóg posiada mądrość i pod tym względem wyraźnie zgadza się z Sokratesem.

Erazm pisał wyłącznie po łacinie ,wypracowując własny styl. Istnieją tylko ważniejsze opracowania w języku polskim jego dzieł :J.Huizingra, Erazm(1964);L. Kołakowski , Wstęp do Podręcznika żołnierza Chrystusowego (1965)oraz słownik filozofów ,t.1(1996); J. Domański ,Erazm i filozofia^.3

Enchirydion militis Christiani , pierwsze dzieło ,dzięki ,któremu Erazm ,już pod koniec XV wieku sławny jako filozof, literat powstało w r .1501 wśród okoliczności nie zapowiadających późniejszego rozgłosu i nie miał być zarazem niczym więcej jak prywatnym zbiorem wskazówkę i pouczeń moralnych. Zewnętrzną i bezpośrednią przyczyną napisania Podręcznika żołnierza Chrystusowego był istotnie przypadkowy zbieg okoliczności i jest nawet prawdopodobne ,że pisząc pouczenia moralne dla hulaki i lekkoducha ,Erazm nie myślał zrazu ani o druku ani o przyszłych czytelnikach . ⁴

Erazm otoczony przez Sarmatów niezwykłą czcią ,poświęcił im dedykacje. Za zadedykowanie działa Lingua Basila 1552r otrzymał od K .Szydłowskiego złoty zegarek,

łyżkę, złoty widelec. Za dedykację Terentii Comodiae ,dla synów Seweryna Bonera otrzymał od niego dwa złote medale.

Poglądy Erazma

Z licznych wypowiedzi Erazma i obok wspomnianych treści aksjologicznych z filozofii Arystotelesa krytyce poddawał zbytnie(Zasadniczo niezgodne z duchem i literą Biblii) nasycenie myśli chrześcijańskiej przez uniwersytecką scholastykę .Erazm uważał ,że świat i tak jest przeładowany przepisami i kodeksami postępowania ,obciążony różnorodnymi poglądami i teoriami ,z których każde zaleca co innego. Erazm często odwoływał się do filozofii starożytnej ,ale i w niej nie znalazł oparcia. Studiowanie choćby niezliczonych pism Arystotelesa ,stwierdził ,jest drogą tak żmudną i ciernistą ,a efekt tak odległy ,że filozofia ta niemal do niczego w praktyce przydać się nie może. Pragnął ,życia religijnego ,które byłoby wolne od jakichkolwiek zbawicielskich integracji z zewnątrz, zbędnych obrzędów liturgicznych i kultu. Propagował wiarę czystą ,naturalną i prostą .Erazm uważał ,że chrześcijaństwo zgodne jest z natura ludzką ,może zatem ograniczyć się do praktycznego postępowania ,wzorowanego na moralnych założeniach Ewangelii. Chciał by chrześcijaństwo było powszechne i dostępne dla wszystkich .Postulował sumiennie przetłumaczenie Pisma Świętego na wszystkie języki świata ,aby każdy samodzielnie i z własne woli mógł je zaaprobować. Pragnął czegoś wręcz przeciwstawnego -jedności chrześcijaństwa na podstawie wspólnego ,pokojowego powrotu do zasad Ewangelii ,Kościoła .I te właśnie wątki pochwyciły ruchy chrześcijaństwa bezwyznaniowego w XVI i XVII w, a poglądy Erazma oddziaływały silnie na całe chrześcijaństwo .⁵

³ Andrzejewski B, Słownik filozofów, Filozofia powszechna ,Dom Wydawniczy Rebis Poznań 1997 s.78

⁴ Kołakowski. L, Wstęp do Podręcznika Żołnierza Chrystusowego ,PWN 1965 ,s.19-23

Stwierdzał zgodność epikureizmu z chrześcijaństwem ,tzn. spokoju sumienia jako najwyższej przyjemności. Stosował zasadę wyboru nie tylko do poszczególnych doktryn ,ale także do poszczególnych treści tych doktryn: mniej interesowały go treści ontologiczne bardzo antropologiczne, najbardziej zaś etyczne. Bardziej jednak niż wygłaszane poglądy filozofów fascynowały Erazma ,osobowości etyczne filozofów

oraz moralna jakoś ich życia jako świadectwo urzeczywistnienia wartości wewnętrznych.

Erazm postulował nawrót do zapomnianych źródeł prymarnych i autentycznych ,zastąpienie nimi źródeł wtórnych i chrześcijaństwem sprzecznych .Głosił konieczność powrotu do Biblii jako podstawowego źródła religii chrześcijańskiej oraz do dziedzictwa starożytności klasycznej .U Erazma dominowało takie rozumienie chrześcijaństwa ,które większy nacisk kładzie na realizowanie przez chrześcijan reguł życia moralnego, niż na zakres i precyzje teoretycznych podstaw i uzasadnień tych reguł .

Potępiał wojnę jako sposób załatwiania spraw spornych ,za absurdalne i godne całkowitego potępienia uznając wojny pomiędzy władcami chrześcijańskimi ,którym wytyka postępki oraz cechy osobowości przejmowane od pogańskich władców starożytnych Uważał ,że wojna jest sprzeczna z filozofią świata i występuje przeciwko naturze człowieka ,który jest stworzony do życia w pokoju .Wojna niszczy wg niego prawa moralne zasady religijne i wartości kulturalne .Dzielił wojny na sprawiedliwe -obronne i niesprawiedliwe -łupieżcze. Lud jednak miał prawo do wypowiedzenia posłuszeństwa ale żeby rozpocząć wojnie potrzebna była zgoda parlamentu i ludu. Krytyka jakiej Erazm poddawał współczesnych sobie chrześcijan, znajduje wyraz w piętnowaniu obłudy przystrajającej grzechy i wady w pozory cnót.

Krytykował przyswojenie sobie przez chrześcijaństwo z trzech sztuk trywialnych w systemie siedmiu sztuk wyzwolonych przede wszystkim dialektyki ,a zwłaszcza jej dominacje w teologii.Za pożyteczniejsze dla chrześcijaństwa i bardziej zgodne z duchem uważał przydatną retorykę oraz dającą się interpretować poezję. Krytykował szlachectwo bez cnoty ,snobizm i godności duchowe bez pobożności oraz wiedzy jak również demoralizacje kleru. Przez cale życie głosił potrzebę pokoju i jedności chrześcijańskiego świata. Istotną opcją intelektualną Erazma była interioryzacja treści i wartości chrześcijańskich, wyrażających się w minimalizowaniu ważności i skuteczności obrzędów, ,a także w minimalizowaniu wszelkich znaków i symboli tak istotnych dla religijności chrześcijańskiej , a w podkreślaniu wartości wewnętrznego przeżycia i moralnej jakości życia chrześcijańskiego. Z tego wynika kwestionowanie przez Erazma ,sposobu uprawiania kultu świętych i ich religii, a także związanych z tym pielgrzymek. Erazm proponował jako kult prawdziwie chrześcijański naśladowanie cnót , a najpełniejszym wzorem do naśladowania jest dla chrześcijan Chrystus ,a nazywany przez

Erazma wzór jedyny.⁶

⁵ Andrzejewski B, Słownik filozofów ,Filozofia Powszechna ,Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 1997,s.76-77

⁶ Polskie Towarzystwo Tomasz z Akwinu ,Powszechna Encyklopedia Filozofii ,t.3, Lublin 2001 s.203-207

Erazm z Rotterdamu uchodził za prawdziwego wychowawcę Europy, radził aby rodzice i nauczyciele byli pełni wyrozumiałości ,słodyczy troskliwości i serdeczności. Wszystkiego chętnie się uczymy od osób ,których kochamy .Był zwolennikiem szkoły publicznej zalecał naukę języków i wykształcenie retoryczne .Zwracał uwagę na uczenie form grzecznościowych. Raziła go szorstkość ,prostota obyczajów .Uważał ,że zachowanie zewnętrzne jest nieodłączną cechą kultury wewnętrzne .Domagał się wykształcenie .W jego programie kształcenia na pierwszym miejscu znajdowała się filologia klasyczna .Interesował się również zagadnieniami wychowania fizycznego ,głównym przedmiotem poznania czynił on rozsądek o oraz rozum. Chociaż był zwolennikiem wiedzy humanistycznej to jednak dla jej lepszego rozumienia dopuszczał takie przedmioty jak geografia , wiedza przyrodzie ,architektura i historia. Wiedza ta miała służyć jedynie pogłębieniu kształcenia osobowości. Zachęcał do samodzielnego myślenia ,młodzież miała nakreślać sobie plany życiowe i umiejętnie je realizować. Zwracał uwagę na potrzebę wychowania fizycznego. Lekcje według niego powinny być krótkie ,łatwe i zaprawione wesołością.⁷

Uważał , że jedni jakby urodzili się do nauk pedagogicznych inni do teologii inni do retoryki i poetyki ,a jeszcze inni do żołnierskiego rzemiosła. Pierwszą rzeczą w wykształceniu dzieci była nauka wyraźnego i poprawnego mówienia ,Początek tej nauki

Nie tylko ma wielkie znaczenie dla wymowy lecz również ważne jest dla wyrobienia sądów i dla poznania wszystkich nauk .Albowiem nieznajomość języków wszelkiej nauki albo tłumi ,albo deprawuje i to zarówno teologię jak medycynę i naukę prawa. Cała zaś praca uzależniona jest od dwóch rzeczy od pamięci i zdolności naśladowania .Zdaniem

Erazma nie trzeba zmuszać dzieci do nauki znienawidzonych przedmiotów, pełne skłonności i zamiłowania można spostrzec już u małych dzieci .Chłopcy powinni uczyć się języków dopiero po ukończeniu szesnastego życia. Szkoła powinna być publiczna ,łatwiej jest bowiem jednemu nauczycielowi ,utrzymać strachem wielką gromadę aniżeli kształcić jednego tylko ucznia w sposób humanitarny. U mały dzieci widać pewne skłonności do takich nauk jak muzyka arytmetyka ,kosmografia . Dla opanowania języka ,wielkie ma znaczenia ,jeśli dziecko wychowuje się wśród ludzi mówiących poprawnie .Bajek i przypowieści uczy się chętniej i lepiej pamięta jeśli rzeczy o ,których mowa pokazuje się dziecku przy pomocy przedstawień obrazkowych. Erazm głosił i postulował kształcenie nauczycieli oraz głosił prawo kobiet do wyższego wykształcenia.⁸

⁷ Szelejewski J, Historia Wychowania :Cz.1,SNZNP, Poznań 1959 s.98

⁸ Możdżeń , Teksty Źródłowe do dziejów wychowania ,Cz.3 ,Dom Wydawniczy Strzelec,

Kielce 1993r, s 7-9

Autor wierzył w wielką wartość wykształcenia. Był zwolennikiem udostępnienia oświaty i szkoły wszystkim dzieciom bez względu na różnice majątkowe ,pochodzenie społeczne i płeć. Podkreślał ,że jedynym czynnikiem ,który może decydować o sumie wiedzy człowieka powinny być jego zdolności. Dziewczęta jego przekonaniu powinny uczyć się robót ręcznych ,ażeby uniknąć próżnowania oraz zapewnić sobie na wszelki wypadek źródło utrzymania. Dla dziewcząt z bogatych rodzin doradzał organizowanie szkół średnich

Opartych jak dla chłopców na programie klasowym.

Wg .Erazma ,Boska opatrzność dała człowiekowi zdolność myślenia ,to najważniejsze znaczenia ma wychowanie .Podstawy szczęścia ludzkiego uzależnione są od dobrego wykształcenia i zgodnego z właściwymi regułami wychowania. W wychowaniu ludzie popełniają trzy zasadnicze błędy: nie dbają w ogóle o wychowanie dzieci ,zbyt późno zaprawiają je do filozofii , a wreszcie oddają je nauczycielom ,od których dowiadują się rzeczy godnych jak najszybszego zapomnienia. Wcześnie należy powierzyć dziecko nauczycielowi wybranemu z pośród wielu kandydatów ,którego zalety cieszą się ogólna sławą ,wyboru trzeba dokonać bardzo starannie. Ma on bowiem być trwały. Nie ma nic mniej użytecznego niż zmiana nauczyciela. Nawet gdy jest wychowawca to rodzice nie powinni osłabiać swej gorliwości ,muszą obserwowana i dziecko i nauczyciela. Od czasu do czasu ojciec powinien wizytować lekcje i sprawdzają postępy .We wczesnym wieku otaczać szczególna opieką chłopców .Dzieci bowiem kierują się bardziej instynktem niż rozumem i z taką samą łatwością wchłaniają w duszę tak dobro jak i zło. Nawet rzeczy dobre łatwiej idą w zapomnienie ,a trudniej oduczamy się złych. ⁹

W dziedzinie wychowania należy pomyśleć tym ,ażeby narazić się na najmniejsze trudy i straty. Nastąpi to ,jeżeli nie będzie wpajać w dzieci bardzo wielu i różniej wartości nauk, ale tylko najlepsze i stosowane do lat. Trzeba też poszukać przyjemnej metody nauczania aby nauka wydawała się zabawą nie praca .Dziecko musi się bowiem wciągnąć do trudów przy pomocy podstępnych pozorów przyjemności i zabawy.

Erazm był przeciwnikiem kar cielesnych. Ustawiczne bicie wiedzie do tego ,że umysł bardziej zdolny staje się nieznośny ,a bardziej pospolity wpada w depresje tak samo nie należy stosować zbyt surowych upomnień. Rózgą dla dzieci ma być łagodne upomnienie. ,niekiedy nawet nagana ,ale wyrażona w uprzejmiej formie ,pozbawione goryczy Jeśli w wychowaniu nie odnoszą skutku ani upomnienia , ani modlitwy ,ani przykłady podane do naśladowania ani pochwały .Jeśli trzeba użyć rózgi ,trzeba aby działała ona wyrozumiale i z godnością, ponieważ samo obnażanie ciała stanowi zniewagę

Bardzo dużą pomocą w wychowaniu będzie to jeśli pedagog obudzi w sercu chłopca uczucia synowskie, a uczeń wtedy będzie pracował z większa chęcią .Sposób bycia wychowawcy powinien był powściągliwy aby przez zbytnią poufałość nie stracił należnego szacunku i poważania ,aby dzięki miłym obyczajom i równej uczciwości pozyskał sobie u ucznia największą uczciwość i autorytet bez żadnego straszenia rózgą. ¹⁰

⁹ Tamże , s.10-18

¹⁰ Krasuski J. Historia Wychowania ,Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne ,Warszawa 1985, s 67-69

Ważna troską staję się wyszukanie synowi posażnej żony ,gdy się tego dokona są przekonani iż wypełnili już swój obowiązek jako kochający ojcowie. Zamiłowanie do wygód skłania aby obowiązek wychowania dzieci powierzyć domowemu nauczycielowi i człowiek wolno urodzony otrzymywał ,za nauczyciela niewolnika. Jeśliby w tej rzeczy dokonywano mądrego wyboru ,mniejsze było by niebezpieczeństwo. Wychowawca bowiem żył pod okiem rodziców ucznia był od nic zależny i w każdej chwili mogłaby spotkać go kara. Ludzie szczególnie mądrzy albo kupowali wykształconych niewolników ,albo starali się o ich wykształcenie ,aby później oddać im na naukę i wychowanie swoje małe dzieci, ale o ile to rozumniej jeśli rodzice sami zdobywają wiedze aby stać się nauczycielami i wychowawcami swoich dzieci. Jednak w dziedzinie wychowania można pomyśleć o tym ażeby narazić się na najmniejsze trudy i straty. Nastąpi to , jeżeli nie będzie się wpajać w dzieci bardzo wielu i różnej wartości nauk ale tylko najlepsze i stosowne od lat. Wiek ten chłonie raczej to co miłe , a nie , co subtelne.

Erazm z Rotterdamu mówił także o obronie wolności i odrzuceniu predestynacji

Esej o wolnej woli 1523.¹¹

Najbardziej znanym uczniem Erazma z Rotterdamu był Andrzej Frycz Modrzewski .Pobierał u niego nauki i był pojętnym uczniem .

Przeciwnikiem ,krytykiem Erazma z Rotterdamu był Marcin Luter. W swoich wystąpieniach Erazm podobny był do także zyskującego sławę Lutra, lecz w jedynie reformatorskich tendencjach .Wszystko inne wydaje się ich raczej dzielić ,szczególnie wojowniczość i nieustępliwość Lutra. Przeciwstawna mu natura myśliciela z Rotterdamu poszukiwała ostrożnych ,pełnych umiaru i życzliwość rozwiązań .Silna niechęć do drastycznych rozstrzygnięć brała się u Erazma z przekonania ,że w burzliwych sporach odrodzenia żadna ze stron nie potrafi w pełni ująć i wyrazić prawdy , krótkowzroczność i zawiść zaślepiają ludzkie umysł. Moralistyka Erazma stanowi siłę świata chrześcijańskiego. Przeciwstawia się luterańskiej nadziei na samoczynne dobrodziejstwa organizacyjnego rozłamu i przeciwstawia się luterańskiej pogardzie dla wszystkich wysiłków naturalnego człowieka. Propaguje zarazem wzór życia chrześcijańskiego, które wbrew obyczajowości kościelnej, nie pomnaża swoich wartości dzięki ceremoniom, obrzędom, uczoności scholastycznej, ale redukuje się niemal w całości do praktyki moralnej, gdzie zarówno dobra intencja , jak uczynek dobry kojarzą się zawsze jako warunki niezbędne. Innymi słowy- równie obca chrześcijaństwu erazmiańskiemu jest nadzieja, że można zakupić sobie zbawienie mnożąc chwalebne uczynki, jak przypuszczenie mistyków, iż sama niesprawdzalna czystość serca, bez żadnych jej widomych przejawów w stosunku z bliźnimi, wyjednać nam zdoła usprawiedliwienie na sądzie. Konstytutywne dla erazimianizmu jest jednocześnie uznanie dwóch założeń : jednego, które pozwala wierzyć w przyrodzoną dobroć i wartość natury ludzkiej, drugiego, które przypisuje zbawienie łasce jako sile sprawczej. ¹²

¹¹Durozon.G,Roussel.A :Filozofia -Słownik, pojęcia ,postacie , problemy, Wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997 s.336

¹²Ziomek .J ,Renesans, PWN ,Warszawa 1999 s 32-33

Erazm głosił pogodną doktrynę harmonii między łaską a naturą. A że zwalczał obyczaje kleru, korupcję, cezaryzm papieży, głupotę i nieuctwo mnichów był przez stronę katolicką uważany za ojca duchowego reformacji. Cieszył się sławą w całej Europie, utrzymywał kontakty korespondencyjne z władcami i uczonymi, a jednak ciągle jego życie było tragiczną rozterką. Głosił pokój, zgodę i miłość, a przyszło mu być świadkiem walki i wojen, które podzieliły narody europejskie jak nigdy dotąd. Myślę, że zwalczanie obyczajów kleru, walka z korupcją, pokój, zgoda i miłość przetrwały do dziś we współczesnym świecie jako wielka spuścizna. Uważam także, że myśl Erazma jest godna uwagi również i dziś dla tych, którzy, sami stoją poza chrześcijaństwem, ale którym losy chrześcijaństwa nie są być obojętne; chrześcijaństwo należy w końcu do tej samej historii i do tej samej kultury, której wszyscy jesteśmy uczestnikami.

Z jego myśli pozostało zwalczenie obyczajów kleru , zwalczenie korupcji , lekkomyślność niektórych mnichów .Do dziś również przetrwała idea pokoju ,zgody i miłości i dziś my ludzie tak jak on kiedyś jesteśmy świadkami walk i wojen ,które podzieliły narody na całym świecie.

BIBLIOGRAFIA

1.Andrzejewski. B, Słownik Filozofów, Filozofia Powszechna ,Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 1997, s 76-77,

2. Durzon. G, Roussel. A, Filozofia, Słownik ,pojęcia, problemy , Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne ,Warszawa 1997, s.366

3.Krasuski .J, Historia Wychowania ,Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne ,Warszawa 1985, s 67-69

4. Możdżeń. S, Teksty Źródłowe do dziejów wychowania ,Cz.3 , Dom Wydawniczy Strzelec, Kielce 1993, s 7-9

5. Szelejewski. J, Historia Wychowania ,Cz.1, SNZNP, Poznań 1959, s 98

6. Ziomek. J, Renesans PWN, Warszawa 1999, s 32-33

---