„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Barbara RóŜańska
Charakteryzowanie kopyt obuwniczych
311[25].O1.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
mgr inŜ. Bogusław Woźniak
dr inŜ. Anna Miernik
Opracowanie redakcyjne:
mgr Barbara RóŜańska
Konsultacja:
dr inŜ. Jacek Przepiórka
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn
ą
programu jednostki modułowej 311[25].O1.03,
„Charakteryzowanie kopyt obuwniczych”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik obuwnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1.
Wprowadzenie
3
2.
Wymagania wstępne
5
3.
Cele kształcenia
6
4.
Materiał nauczania
7
4.1. Kopyta w procesie projektowania i wytwarzania obuwia
7
4.1.1. Materiał nauczania
7
4.1.2. Pytania sprawdzające
8
4.1.3. Ćwiczenia
8
4.1.4. Sprawdzian postępów
9
4.2. Charakterystyka topograficzna kopyt
10
4.2.1. Materiał nauczania
10
4.2.2. Pytania sprawdzające
11
4.2.3. Ćwiczenia
12
4.2.4. Sprawdzian postępów
13
4.3. Podział i budowa kopyt
14
4.3.1. Materiał nauczania
14
4.3.2. Pytania sprawdzające
18
4.3.3. Ćwiczenia
18
4.3.4. Sprawdzian postępów
19
4.4. Wielkości kopyt
20
4.4.1. Materiał nauczania
20
4.4.2. Pytania sprawdzające
27
4.4.3. Ćwiczenia
27
4.4.4. Sprawdzian postępów
30
4.5. Produkcja kopyt
31
4.5.1. Materiał nauczania
31
4.5.2. Pytania sprawdzające
35
4.5.3. Ćwiczenia
35
4.5.4. Sprawdzian postępów
37
5.
Sprawdzian osiągnięć
38
6.
Literatura
42
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o funkcjach, budowie,
wielkościach i sposobach wytwarzania kopyt obuwniczych
W poradniku zamieszczono:
−
wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
−
cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
−
materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia załoŜonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
−
zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,
−
ć
wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
−
sprawdzian postępów,
−
sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
−
literaturę uzupełniającą.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpoŜarowych wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
Schemat układu jednostek modułowych
311[25].O1
Podstawy obuwnictwa
,
311[25].O1.01
Identyfikowanie form i konstrukcyjnych
elementów obuwia
311[25].O1.05
Posługiwanie się dokumentacją
konstrukcyjną i technologiczną
311[25].O1.04
Charakteryzowanie materiałów
podstawowych i pomocniczych
311[25].O1.03
Charakteryzowanie kopyt
obuwniczych
311[25].O1.02
Charakteryzowanie typów
i rodzajów obuwia
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
−
rozróŜniać i charakteryzować obuwie pochodzące z róŜnych epok,
−
określać funkcje róŜnych typów i rodzajów obuwia,
−
identyfikować formy konstrukcyjne i elementy obuwia,
−
rozróŜniać i charakteryzować typy i kroje cholewek,
−
rozróŜniać i charakteryzować systemy montaŜu obuwia,
−
sporządzać schematy oraz modele podstawowych systemów montaŜu obuwia,
−
przestrzegać przepisów BHP i ochrony przeciwpoŜarowej,
−
udzielać pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
−
korzystać z róŜnych źródeł informacji.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
3.
CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
–
określić budowę i funkcje kopyt,
–
określić punkty pomiarowe kopyt oraz wykonać pomiary,
–
określić zasady doboru kopyt w zaleŜności od grupy wielkościowej, typu i systemu
montaŜu obuwia,
–
zastosować obowiązujące miary oraz przeliczenia numeracji kopyt i obuwia,
–
zdefiniować oraz odczytać tęgość kopyt,
–
określić róŜnice występujące między długością stopy, kopyta i ściółki kopyta.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Kopyta w procesie projektowania i wytwarzania obuwia
4.1.1. Materiał nauczania
Kopyto jest podstawowym urządzeniem słuŜącym do projektowania, konstruowania
i produkcji obuwia. Określa kształt, wielkość i wewnętrzną przestrzeń obuwia. Jest podstawą
do sporządzania kroju cholewki, uformowania jej w procesie zaciągania oraz połączenia
cholewki ze spodem obuwia w procesie montaŜu właściwego. Kopyto nadaje obuwiu gładką
od wewnątrz powierzchnię i trwałą formę.
Prawie do końca XIX w. obuwie wykonywane było, zarówno dla prawej jak i lewej
stopy, na jednym kopycie o kształcie symetrycznym. Dopiero dynamiczny rozwój nauki
i techniki spowodował, Ŝe zaczęto w konstrukcji kopyt wykorzystywać zdobycze wiedzy
Rys. 1. Obrys podstawy kopyta:
a) asymetrycznego, b) symetrycznego
[6, s. 61]
medycznej, a głównie anatomii, fizjologii i ortopedii.
Zaczęto wytwarzać kopyta asymetryczne, bardziej zbliŜone
do kształtu stopy i uwzględniające jej budowę anatomiczną.
DuŜe zasługi w tym zakresie ma prof. Akademii
Medycznej w Zurichu dr H.von Meyer, uwaŜany za
prekursora wykorzystania wiedzy anatomicznej przy
projektowaniu
i
konstruowaniu
kopyt.
H.
Meyer
opublikował dwie prace: „Prawidłowa forma obuwia”
(1858) oraz „Forma ciała ludzkiego” (1878), w których
opisał między innymi zasady prawidłowej konstrukcji
kopyt i obuwia. Opracowane przez niego schematy konstrukcji ściółki kopyta
(systematycznie ulepszane) okazały się błędne i niezbyt precyzyjne, ale w konsekwencji
przyczyniły się do nowego spojrzenia na tę dziedzinę wiedzy. Dalsze badania w tym kierunku
prowadzili: mistrz szewski R. Knöffel, uczeni rosyjscy: Korszeniewski i Erhard, członkowie
Niemieckiego Towarzystwa Ortopedycznego – lekarze: Blencke, Hohman, Schede, Tomson,
Schanz, Thomas, Weinert, Einert, Bohmer, Kregliner, badacze amerykańscy: Schwarz
i Health oraz inni [7, s. 151].
W badaniach swoich zwracali oni szczególną uwagę (co równieŜ czyni się obecnie) na
właściwe ukształtowanie podstawy kopyta (ściółki kopyta), która określa (łącznie z łukiem)
jego długość, szerokość w przedstopiu i pięcie oraz profil czubka, który w obuwiu (kopycie)
ulega najczęstszym zmianom.
Wyniki ich badań były szeroko popularyzowane i przyczyniły się do poprawy
właściwości uŜytkowych obuwia i utworzenia nowej specjalności, jaką jest niewątpliwie
projektowanie i konstruowanie kopyt.
Aktualnie w procesie konstruowania kopyt stosuje się wiele metod konstrukcji ściółki
kopyta, która jak słusznie się uwaŜa, stanowi szkielet kopyta [7, s. 154]. Do najbardziej
znanych i najczęściej stosowanych na świecie metod naleŜy zaliczyć konstrukcje ściółek
kopyta według: schematu G, schematu K i metody AKA-64. W Polsce opracowano
oryginalną metodę konstrukcji ściółki kopyta znaną pod nazwą IPS-72 opracowaną przez
Instytut Przemysłu Skórzanego w Łodzi. W tym teŜ instytucie prowadzono obszerne badania
związane z normalizacją 2/3 długości kopyta, w wyniku których opracowano metody,
dotyczące:
−
konstrukcji ściółki kopyta według normalizacji 2/3 długości kopyta,
−
konstrukcji profilu podłuŜnego (skłonu) kopyta,
−
konstrukcji przekrojów poprzecznych kopyt [7, s. 161].
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
Prace powyŜsze miały znaczący wpływ na poprawę jakości obuwia i związaną z tym
ochronę stóp przed wszelkiego rodzaju schorzeniami i deformacjami wynikającymi
z noszenia źle skonstruowanego lub niewłaściwie dobranego obuwia. NaleŜy pamiętać, Ŝe
dobrze skonstruowane kopyto ma bezpośredni wpływ na ochronę stopy i komfort uŜytkowy
obuwia, które na tym kopycie zostało uformowane.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Jakie znasz profile ściółek kopyta?
2.
Co miało wpływ na zmianę profilu ściółki kopyta?
3.
Kogo moŜna uznać za prekursora w dziedzinie wykorzystania wiedzy medycznej
(anatomii) do konstrukcji kopyt?
4.
Kiedy rozpoczęto produkcję kopyt asymetrycznych?
5.
Jakie znasz metody konstruowania ściółek kopyta stosowanych w Polsce i na świecie?
6.
Czym jest ściółka kopyta dla kopyta?
7.
Jaka instytucja w Polsce zajmowała się badaniami dotyczącymi budowy i konstrukcji
kopyt?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Spośród róŜnych ściółek kopyta, wybierz tę, która odnosi się do kopyt stosowanych
w początkowym okresie ich wytwarzania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
zanalizować otrzymane ściółki kopyta,
2)
wybrać odpowiednią ściółkę kopyta,
3)
uzasadnić dokonany wybór.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
ś
ciółki kopyta o zróŜnicowanych kształtach,
−
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Spośród róŜnych nazwisk zamieszczonych na liście podkreśl nazwisko osoby uznawanej
za prekursora w dziedzinie wykorzystania wiedzy medycznej (anatomii) do konstrukcji kopyt.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
zanalizować otrzymaną listę z nazwiskami,
2)
podkreślić właściwe nazwisko,
3)
zaprezentować swoją pracę.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
lista z nazwiskami badaczy,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
−
przybory piśmiennicze,
−
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Na otrzymanej kartce papieru wypisz funkcje jakie spełniają kopyta.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
zanalizować funkcje kopyt,
2)
zapisać wszystkie znane Ci funkcje kopyt,
3)
zaprezentować swoją pracę.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
kartki papieru formatu A4,
−
przybory piśmiennicze,
−
literatura z rozdziału 6.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
rozróŜnić asymetryczne i symetryczne profile ściółek kopyta?
2)
wskazać okres czasu, od którego zaczęto stosować kopyta
z asymetrycznym profilem ściółki?
3)
wymienić nazwisko osoby uznawanej za prekursora w dziedzinie
wykorzystania wiedzy medycznej do konstrukcji kopyt?
4)
zdefiniować funkcje kopyt obuwniczych?
5)
określić metody konstrukcji ściółek kopyta stosowane współcześnie
w Polsce i na świecie?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
4.2. Charakterystyka topograficzna kopyt
4.2.1. Materiał nauczania
Kopyto (rys. 2) moŜemy podzielić na następujące odcinki topograficzne,
odzwierciedlające równieŜ podział stopy lub obuwia:
Rys. 2. Elementy topograficzne kopyta: 1 – czubek, 2 – przedstopie, 3 – śródstopie, 4 – pięta [5, s. 23]
Kopyto jest w rzeczywistości modelem stopy, na którym wykonuje się obuwie. Stąd
nazwy elementów topograficznych kopyta wywodzą się, czy teŜ są zbieŜne z nazwami
odcinków anatomicznych stopy lub są oryginalne w odniesieniu do konstrukcji kopyta.
Długość kopyta – jest to odległość między najdalej wysuniętymi punktami pięty
i czubka.
Czubek – jest to przednia część kopyta, odpowiadająca części stopy w miejscu palców
i obejmująca naddatki funkcjonalne (10 mm) i naddatki wynikające z kształtu czubka (szeroki
czubek – naddatek 0, a przy wąskim czubku naddatek moŜe mieć nawet kilka centymetrów)
Przedstopie – jest to część kopyta odpowiadająca części stopy od nasady palców na
wysokości przedniego poprzecznego sklepienia stopy do tylnego łuku poprzecznego
sklepienia.
Śródstopie – jest to część kopyta odpowiadająca części stopy między przedstopiem
i piętą.
Pięta – jest to tylna część kopyta, odpowiadająca części stopy w pięcie.
W topografii kopyt naleŜy jeszcze wyróŜnić: stronę zewnętrzną i przyśrodkową oraz
Rys. 3. Określenie stron bocznych
i podstawy kopyta [3, s. 22]
podstawę, której odwzorowanie na płaszczyźnie
nazywa się ściółką kopyta (rys. 3).
Strona zewnętrzna – jest to bok podłuŜny kopyta,
odpowiadający bokowi stopy od środka tyłu pięty,
przez nasadę małego palca do jego czubka.
Strona przyśrodkowa – jest to bok podłuŜny
kopyta, odpowiadający bokowi stopy od środka tyłu
pięty, przez nasadę palucha do jego czubka.
Podstawa – jest to dolna powierzchnia kopyta
stanowiąca
jego
podstawę.
Odwzorowanie
tej
powierzchni na płaszczyźnie nazywamy ściółką kopyta.
Stanowi ona podstawę do konstruowania wszystkich
elementów spodu obuwia
Kolejne pojęcia dotyczące budowy kopyta, to: podbicie, grań, próg, grzbiet pięty
i podbicia, wyznaczniki wzniesienia czubka i pięty. Miejsca związane z występowaniem tych
pojęć są w większości zilustrowane na rys. 4 i 5.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
Rys. 4. Nazwy części kopyta [1, s. 13]
Rys. 5. Wzniesienie pięty i czubka WCz [1, s. 14]
Podbicie – jest to górna część kopyta, odpowiadająca górnej części od nasady palców do
przegubu.
Grań – jest to krawędź podstawowa kopyta.
Próg – jest to górna część pięty kopyta.
Grzbiet pięty – jest to linia największej wypukłości pięty, biegnąca od górnej krawędzi
progu do grani kopyta.
Grzbiet podbicia – jest to linia największej wypukłości podbicia, biegnąca od nasady
palców do przegubu.
Wyznaczniki są to punkty wyznaczone na kopycie, wskazujące miejsce sprawdzenia
wymiarów kopyta. RozróŜnia się następujące wyznaczniki przedstopia:
a)
zewnętrzny, wykonany na zewnętrznym boku kopyta w miejscu nasady małego palca;
b)
przyśrodkowy, wykonany na zewnętrznym boku kopyta w miejscu nasady duŜego palca;
c)
ś
rodkowy, wykonany u podstawy grzbietu podbicia na linii łączącej dwa wyznaczniki
poprzednie.
Wyznacznik podbicia jest wyznaczony w najwyŜszym punkcie podbicia. Wyznaczniki
oznacza się na drewnie kopyta nakłuwakiem. Mogą to być okrągłe otwory o średnicy do
1 mm, względnie mosięŜne gwoździe o gładkich główkach, wygładzone równo
z powierzchnią kopyta.
Wzniesienie pięty jest to odległość od płaszczyzny, na której spoczywa kopyto, do
najdalej wysuniętego do tyłu punktu na grani kopyta w miejscu pięty. Przy mierzeniu
wzniesienia pięty, czubek powinien znajdować się na właściwej wysokości.
Wzniesienie czubka jest to odległość od płaszczyzny, na której spoczywa kopyto do
najwyŜszego punktu usytuowanego na grani kopyta w czubku. Przy mierzeniu wzniesienia
czubka, pięta powinna znajdować się na wysokości przewidzianego do produkcji obcasa.
Wzniesienie czubka i pięty nosi nazwę wygięcia lub skłonu kopyta.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Na jakie odcinki dzielimy kopyta wzdłuŜ ich osi?
2.
Jakim częściom stopy odpowiadają odcinki topograficzne kopyta oznaczone jako czubek,
przedstopie, śródstopie i pięta?
3.
W jaki sposób mierzymy długość kopyta?
4.
Czym róŜni się podstawa kopyta od jego ściółki?
5.
Jak określamy strony boczne kopyta?
6.
Co rozumiemy pod pojęciami: podbicie, grań i próg kopyta?
7.
Jak moŜna zdefiniować pojęcia określane mianem: grzbiet pięty i podbicia?
8.
Jakie znasz wyznaczniki kopyta?
9.
Jak naleŜy interpretować odległość wzniesienia pięty i czubka kopyta?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oznacz na otrzymanej planszy cztery podstawowe odcinki kopyta odpowiadające
częściom stopy, podaj ich nazwy i definicje.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
oznaczyć odcinki kopyta,
2)
nazwać i zdefiniować oznaczone odcinki,
3)
zapisać na planszy nazwy i definicje dotyczące odcinków topograficznych kopyta,
4)
dokonać samooceny wykonanej pracy,
5)
zaprezentować wykonana pracę.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
plansza ilustrująca widok ogólny kopyta,
−
przybory piśmiennicze,
−
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Na planszach ilustrujących wierzch i spód kopyta wskaŜ przy uŜyciu strzałek podstawę
kopyta, jego stronę zewnętrzną i przyśrodkową, próg, grań i grzbiet podbicia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
zanalizować otrzymane plansze,
2)
oznaczyć stosowne miejsca,
3)
zapisać nazwy oznaczonych miejsc,
4)
dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia,
5)
zaprezentować wyniki swojej pracy.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
plansze ilustrujące widok ogólny wierzchu i spodu kopyta,
−
przybory piśmiennicze,
−
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Na otrzymanej planszy wskaŜ i zdefiniuj wzniesienie czubka i pięty oraz wyznacznik
przyśrodkowy kopyta.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
zanalizować otrzymaną planszę,
2)
wyznaczyć wzniesienie pięty i czubka,
3)
wskazać wyznacznik przyśrodkowy,
4)
zapisać nazwy i definicje pojęć na planszy,
5)
dokonać samooceny wykonanej pracy,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
6)
zaprezentować wykonane ćwiczenie.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
plansze ilustrujące widok ogólny kopyta z uniesionym czubkiem i piętą,
−
przybory piśmiennicze,
−
literatura z rozdziału 6.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
scharakteryzować podstawowe części topograficzne kopyta?
2)
wskazać stronę boczną i przyśrodkową kopyta?
3)
zdefiniować podbicie i grzbiet podbicia kopyta?
4)
zdefiniować podstawowe wyznaczniki kopyta?
5)
zdefiniować odległości wzniesienia czubka i pięty?
6)
zdefiniować podstawę i ściółkę kopyta?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
4.3. Podział i budowa kopyt
4.3.1. Materiał nauczania
Kopyta w zaleŜności od ich konstrukcji, funkcji oraz roli jaką spełniają w procesie
projektowania i wytwarzania obuwia moŜna podzielić na dwie zasadnicze grupy:
−
kopyta zasadnicze,
−
kopyta pomocnicze.
Kopyta zasadnicze słuŜą do projektowania i wytwarzania obuwia (ćwiekowania).
Natomiast kopyta pomocnicze są wykorzystywane w procesie wykończania obuwia
montowanego w systemach, przy których jeszcze w fazie montaŜu właściwego zachodzi
potrzeba wyzucia kopyt zasadniczych, na przykład w systemie przeszywanym, czy teŜ
w systemie przeszywano-dublowanym.
Kopyta zasadnicze
Kopyta zasadnicze w zaleŜności od ich konstrukcji dzielimy na:
−
klinowe,
−
przegubowe (łamane).
Kopyta klinowe (rys. 6) stosowane są przede wszystkim do ręcznego wytwarzania
obuwia. Kopyto takie składa się z trzona i klina, połączonych ze sobą zaczepem
umieszczonym w miejscu najgłębszego wycięcia klina oraz kołka wbitego w próg kopyta.
Klin ułatwia zdejmowanie (wyzuwanie) obuwia z kopyta. W górnej części klin ma otwór
słuŜący do jego wysunięcia z obuwia
.
Rys. 6. Kopyto klinowe: a) z nasadzonym klinem, b) z wysuniętym klinem, 1 – trzon, 2 – klin, 3 – kołki [5, s. 25]
Kopyta przegubowe (rys. 7) stosuje się z reguły do mechanicznej produkcji obuwia.
Składa się ono z dwóch zasadniczych części zwanych stopką i piętką.
Rys. 7. Elementy składowe kopyta zasadniczego – przegubowego całokutego: 1 – łącznik spręŜynowy,
2 – sworznie łącznika, 3 –płytka podstawy, 4 – ochraniacz progu kopyta, 5 – tulejka,
6 – korki do przymocowania podpodeszwy, 7 – trzpień, 8 – korek do oznaczania tęgości [5, s. 24]
Stopka jest to wycięta przednia część kopyta łamanego, obejmująca część śródstopia,
przedstopia i czubek kopyta.
Piętka jest to wycięta piętowa część kopyta łamanego.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
Pozostałe elementy kopyta łamanego całokutego to:
−
łączniki spręŜynowe, produkowane w trzech wielkościach o przekroju okrągłym (O)
i kwadratowym (K),
−
sworznie łącznika, produkowane w pięciu wielkościach,
−
płytki okucia podstawy kopyta, produkowane w róŜnych wielkościach i kształtach
w zaleŜności od numeru wielkościowego, kształtu i przeznaczenia kopyta,
−
ochraniacze progów, produkowane w pięciu wielkościach ze skóry (S) i z tworzyw (T),
−
tulejki otwarte bez kołnierza i zamknięte (z dnem) z kołnierzem, produkowane
w trzech wielkościach,
−
korki do przymocowania podpodeszew, produkowane w jednej wielkości,
−
trzpienie, produkowane w jednej wielkości,
−
korki kolorowe do oznaczania tęgości, produkowane w jednej wielkości i róŜnych
kolorach (tabela 1).
Tabela 1. Oznaczanie tęgości kopyta za pomocą kolorowych korków umieszczonych w przedniej części progu
kopyta [1, s. 25]
Tęgości kopyta
Kolor korka
D, D
1
/
2
niebieski
E, E
1
/
2
czarny
F, F
1
/
2
Ŝ
ółty
G ,G
1
/
2
czerwony
H ,H
1
/
2
zielony
I, I
1
/
2
fioletowy
K, K
1
/
2
nie oznacza się
Kopyta łamane z uwagi na swoją konstrukcję, są bardziej wygodne w uŜyciu (w stosunku
do klinowych), gdyŜ umoŜliwiają łatwiejsze wyzuwanie z obuwia, a nawet stosowanie
mechanizacji tej operacji. Jak juŜ zaznaczono na wstępie, kopyto przegubowe (łamane) składa
się z dwóch podstawowych części: stopki i piętki. Elementy te połączone są ze sobą
łącznikiem spręŜynowym zawieszonym na dwóch sworzniach. Łącznik spełnia rolę spręŜyny
utrzymującej piętkę i stopkę w połoŜeniu styku ich podstaw (w tym połoŜeniu łącznik jest
napręŜony, a kopyto przygotowane do ćwiekowania). Przez pochylenie tzw. złamanie kopyta
w kierunku części grzbietowej odległość między sworzniami zmniejsza się, a tym samym
napręŜenie łącznika zostaje uwolnione, co pozwala na wyzucie kopyta z obuwia. Opisane
połączenie stopki i piętki kopyta tworzy tak zwany zamek zwykły, stosowany w większości
kopyt obuwniczych. Takie rozwiązanie spełnia swoje funkcje w obuwiu ćwiekowanym.
Nie sprawdza się natomiast w procesie wytwarzania obuwia wymagającego formowania bez
procesu ćwiekowania, np. w obuwiu opankowym, gdynkowym. W tym przypadku zaleca się
stosowanie kopyt z zamkiem francuskim. Kopyta, zwane od zamka, francuskimi, róŜnią się
tym, Ŝe przy naciskaniu stopki w kierunku grzbietu nie następuje „złamanie” kopyta, lecz
przesunięcie stopki w kierunku pięty ponad płaszczyzną podstawy piętki, a więc długość
kopyta francuskiego po przesunięciu stopki skraca się o około 20 mm, dzięki czemu łatwiej
moŜna to kopyto nazuć i wyzuć. Natomiast w przypadku kopyt z zamkiem zwykłym,
spręŜynowym po ich złamaniu odległość między krawędziami pięty i czubka w najbardziej
wysuniętych punktach zwiększa się o około 20 mm. To powoduje, Ŝe takie kopyto trudno jest
nazuć do wnętrza obuwia, a jeŜeli taka potrzeba występuje to musimy zastosować drugi
komplet kopyt zwanych nazuwakami.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
W zaleŜności od roli i przeznaczenia kopyt przegubowych – zasadniczych w procesie
wytwarzania obuwia dzieli się je na : ćwiekacze całokute, pasowe, sandałowe, okute w pięcie
i śródstopiu oraz nie posiadające okuć.
Ćwiekacze całokute są uŜywane do ćwiekowania cholewek za pomocą teksów lub
klamerek. Podstawy stopki i piętki okute są stalowymi ocynkowanymi płytkami.
Przeznaczone
są
do
ć
wiekowania
cholewek
obuwia
montowanego
systemami:
przeszywanym, kołkowanym, gwoździowanym, klejonym.
Ćwiekacze pasowe są przeznaczone do ćwiekowania cholewek obuwia montowanego
systemem pasowym. Na podstawie piętki i czubka kopyta te są zaopatrzone w stalowe płytki.
Płytka czubka wzmacnia i chroni kopyto przed działaniem duŜego nacisku kleszczy
formujących przednią część cholewki. Na płytce piętki zaginają się teksy przy ćwiekowaniu
cholewki w pięcie.
Ćwiekacze sandałowe są przeznaczone do ćwiekowania cholewek montowanych
systemem sandałowym i róŜnią się od ćwiekaczy pasowych tym, Ŝe płytka stalowa jest
umocowana tylko w pięcie.
Ćwiekacze okute w pięcie i śródstopiu są stosowane w produkcji niektórych odmian
obuwia montowanych systemem klejonym i sandałowym. Przednia część podstawy kopyta
nie ma płytki, gdyŜ przód cholewki jest ćwiekowany na klej lub jest wywijany na
międzypodeszwę lub podeszwę (w przypadku odmiany obuwia sandałowego).
Ćwiekacze nie posiadające okuć są stosowane głównie do obuwia produkowanego
systemami: wywrotkowym, opankowym, gdynkowym, a więc w takich systemach gdzie nie
występuje klasyczna podpodeszwa i nie zachodzi potrzeba przymocowania brzegu cholewki
do podpodeszwy za pomocą gwoździ i klamer. Kopyta te mogą być równieŜ stosowane do
ć
wiekowania niektórych typów obuwia produkowanego systemem klejonym.
Kopyta pomocnicze
Kopyta pomocnicze nazywane są potocznie nazuwakami i jak juŜ wspomniano słuŜą do
wykończania obuwia, w niektórych systemach montaŜu. Pod względem budowy mogą być
wytwarzane takŜe jako klinowe lub przegubowe (łamane). Najczęściej stosuje się jednak
kopyta łamane z uwagi na łatwiejsze nazuwanie do obuwia. Kopyta te stosuje się przede
wszystkim do obuwia przeszywanego, kołkowanego,
ś
rubowanego i przeszywano-dublowanego. W systemach
tych tuŜ przed montaŜem właściwym zachodzi konieczność
wyzucia kopyta zasadniczego (ćwiekacza), gdyŜ operacje
łączenia odbywają się od wnętrza obuwia. Ponowne nazucie
kopyta zasadniczego jest utrudnione, a kolejne operacje
technologiczne wymagają obecności kopyta w obuwiu. Aby
Rys. 8. Kopyto pomocnicze 1 – stopka,
2 – piętka, 3 – tulejka, 4 – łącznik,
5 – sworznie łącznika, 6 – ochraniacz
progu, 7 – korek kolorowy do
znaczenia tęgości [5, s. 21]
ten wymóg spełnić wykonuje się kopyta pomocnicze,
których konstrukcja jest identyczna jak konstrukcja kopyt
zasadniczych, ale wymiary ich są jednak mniejsze, a tył
pięty zaokrąglony (rys. 8). Ułatwia to nazuwanie kopyta.
Kształty kopyt
Kształty kopyt powinny być ściśle skorelowane z budową anatomiczną stopy. Niestety
w wielu wypadkach ta zasada nie jest w pełni przestrzegana, a o kształtach kopyt decyduje
moda, która nieustannie się zmienia. Trzeba jednak zaznaczyć, Ŝe podstawowe wymiary
kopyt, przy ich modelowaniu są zbieŜne z wymiarami stopy, dotyczy to szczególnie jej
tęgości.
Kształt kopyt określa się na podstawie kształtu czubka i podstawy kopyta, kształtu pięty
i progu oraz skłonu kopyta, czyli wzniesienia pięty i czubka.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
Czubki kopyt mogą być okrągłe, półokrągłe, kwadratowe, ostre, półostre, płaskie lub
wysokie. Natomiast kształty pięt zaleŜą od grubości pięty kopyta i szerokości progu, na
przykład kopyta do butów z cholewkami mają pięty obszerniejsze, a próg szeroki. Takie
kształty kopyt ułatwiają wzuwanie obuwia.
Pomimo, Ŝe zmienność kształtów kopyt jest duŜa, to jednak przy ich modelowani zaleca
się stosowanie sprawdzonych przez lata zasad, które mają decydujący wpływ na prawidłowy
rozwój stóp u dzieci i młodzieŜy, zapobieganie deformowaniu stóp i komfort uŜytkowania
obuwia.
W celu przybliŜenia zagadnień dotyczących kształtów kopyt w zaleŜności od grupy
wiekowej uŜytkowników obuwia scharakteryzujemy ich najwaŜniejsze typy:
Kopyta do obuwia niemowlęcego charakteryzują się szerokim, w kształcie łopatki,
czubkiem i wąską piętą. Skłon kopyta powinien być niewielki, a nawet płaski; obcasa do tego
typu obuwia – najczęściej wywrotkowego – nie przewiduje się.
Kopyta wczesnodziecięce (wiek 2–4
1
/
2
) powinny charakteryzować się nadal wąską piętą
i szerokim czubkiem
,
z tym Ŝe ich zewnętrzne strony powinny być juŜ lekko zaokrąglone.
Stopa dziecka w tym wieku juŜ wydłuŜa się i zarysowuje się wyraźnie podłuŜne sklepienie
stopy. Wzniesienie pięty ma być przystosowane do obcasa niskiego, nie przekraczającego
0,5 cm.
Kopyta dziecięce (wiek od 5 do 7
1
/
2
lat
) mają kształty podobne do poprzednich ale ich
tęgość w stosunku do długości jest większa. Wysokość obcasa nie moŜe przekraczać 1cm.
Kopyta chłopięce i dziewczęce mniejsze (wiek 8–10 lat) powinny zachować szeroki,
zaokrąglony kształt czubka, pięty powinny być nieco szersze. Wysokość obcasa nie powinna
przekraczać 1,5 cm.
Kopyta chłopięce i dziewczęce (wiek 10
1
/
2
–14 lat) kształtem czubka i pięty mogą juŜ być
zbliŜone do kopyt kobiecych i męskich typu roboczego lub turystycznego. Wysokość obcasa
nie moŜe przekraczać 2 cm.
Kopyta do obuwia damskiego i męskiego powszechnego uŜytku mogą uwzględnić
wymagania aktualnej mody tylko wówczas, kiedy obuwie zapewni stopie dostateczną
wygodę. Czubek takich kopyt powinien być dostatecznie szeroki, najczęściej okrągły – niski
wąski. Wysokość obcasa nie powinna przekraczać 3 cm.
Kopyta do czółenek damskich są przeznaczone do wykonania obuwia najczęściej
uzaleŜnionego od kierunku mody. Charakteryzują się one wąskim czubkiem, węŜszą piętą
i zwęŜającym się grzbietem podbicia.
Kopyta do obuwia męskiego typu tzw. wieczorowego lub spacerowego charakteryzują
się najczęściej wysmukłym kształtem i niestety wąskim czubkiem, od wielu lat uznawanym
za niezbędny wizerunek eleganckiego, modnego obuwia.
Kopyta sportowe mają kształt uwarunkowany określoną dyscypliną sportu. Wspólną ich
cechą jest zaokrąglony czubek i zazwyczaj niskie wzniesienie pięty. Niekiedy skłon ich jest
jednak wyŜszy, węŜsza pięta, na przykład w przypadku kopyt do pantofli lekkoatletycznych
typu biegówek, skokówek i innych.
Kopyta do półbuta damskiego z paskiem przez podbicie mogą być pełniejsze
w porównaniu z czółenkami, gdyŜ pasek podtrzymuje obuwie na stopie. Czubki tych kopyt są
zazwyczaj szersze, a skłony kopyt mogą być dostosowane do obcasów niskich to znaczy
poniŜej 26 mm.
Kopyta do obuwia męskiego cięŜkiego są stosowane do obuwia uŜywanego w pracy,
wojskowego lub turystycznego. Charakteryzują się szerokimi i wysokimi czubkami, pełnymi
piętami i szerokimi progami. Skłony tych kopyt są dostosowane do obcasów poniŜej 26 mm.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Według jakich kryteriów moŜemy dokonać podziału kopyt?
2.
Jakie znasz rodzaje kopyt?
3.
Czym charakteryzują się kopyta zasadnicze i pomocnicze?
4.
Jak zbudowane są kopyta klinowe i do czego słuŜą?
5.
Jak są zbudowane kopyta zasadnicze?
6.
Jak są zbudowane kopyta pomocnicze i do czego słuŜą?
7.
Jakie znasz rodzaje kopyt zasadniczych przegubowych?
8.
Z jakich części i elementów zbudowany jest ćwiekacz całokuty, pasowy i sandałowy?
9.
Jakie znasz podstawowe kształt kopyt i od czego one zaleŜą?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Spośród otrzymanych kopyt wybierz te, które są stosowane do ćwiekowania obuwia
pasowego, sandałowego i gdynkowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
zanalizować otrzymane kopyta,
2)
wybrać kopyta zgodnie z poleceniem,
3)
uzasadnić swój wybór,
4)
zaprezentować wykonana pracę.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
kopyta o róŜnych numerach wielkościowych i róŜnym przeznaczeniu,
−
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Na planszy ilustrującej przekrój podłuŜny kopyta łamanego całokutego oznacz i zapisz
nazwy jego części i elementów składowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
zanalizować otrzymaną planszę,
2)
oznaczyć części i elementy składowe kopyta,
3)
zapisać nazwy oznaczonych części,
4)
dokonać samooceny wykonanej pracy,
5)
zaprezentować wykonaną pracę.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
plansze ilustrujące przekrój kopyta przegubowego (łamanego) całokutego,
−
przybory piśmiennicze,
−
literatura z rozdziału 6.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
rozpoznać podstawowe rodzaje kopyt?
2)
nazwać części składowe kopyt przegubowych?
3)
określić przeznaczenie i nazwy części składowych kopyt klinowych?
4)
określić budowę kopyt zasadniczych przegubowych?
5)
wskazać róŜnice w budowie kopyt do obuwia sandałowego,
gdynkowego i pasowego?
6)
opisać budowę i przeznaczenie kopyt przegubowych pomocniczych?
7)
opisać podstawowe kształty kopyt i wskazać od czego są one
zaleŜne?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
4.4. Wielkość kopyt
4.4.1.
Materiał nauczania
Wielkość kopyt to miara ich długości i tęgości czyli wymiarów obwodów przez palce
i podbicie oraz wymiarów szerokości podstawy w przedstopiu i pięcie. Wymiary te
odzwierciedlają budowę anatomiczną stopy i jej kształty.
W materiale nauczania zwrócimy uwagę na zaleŜności jakie występują między
długościami stopy, ściółki kopyta i kopyta oraz sposobami określania długości i tęgości
kopyt, które są jednocześnie wymiarami obuwia.
ZaleŜność między długością stopy i kopyta
Podstawą do sporządzenia kopyta dla środkowego numeru wielkościowego w dowolnej
grupie wiekowej uŜytkowników są wyniki badań antropometrycznych stóp. Z badań
antropometrycznych wynika, Ŝe nie ma bezpośredniej stałej zaleŜności między wymiarami
długości i tęgości stóp, a więc zachodzi potrzeba, aby kopyta obuwnicze przy stałej długości
miały zróŜnicowane wymiary tęgościowe. W tym rozdziale zwrócimy uwagę na zaleŜność
jaka występuje między długością stopy i kopyta. ZaleŜność ta takŜe jest zmienną i wynika
w głównej mierze od trendów mody, które narzucają jakie kształty powinny mieć czubki
obuwia.
ZaleŜność między długością stopy, ściółki kopyta i kopyta jest zilustrowana na rys. 9.
Rys. 9. Charakterystyczne wymiary i punkty słuŜące do określenia długości stopy i kopyta:
l
1
– długość kopyta, l
2
– długość stopy, l
3
– długość podstawy kopyta, A – najbardziej wysunięty punkt pięty,
B – najbardziej wysunięty punkt podstawy kopyta (ściółka kopyta) w części piętowej, J – najbardziej wysunięty
punkt stopy w części palców (najczęściej zakończenie palucha lub drugiego palca), K – punkt zakończenia
naddatku funkcjonalnego, L – najbardziej wysunięty punkt podstawy kopyta w części czubka, odcinek KJ – stały
naddatek funkcjonalny długości kopyta, odcinek KL – naddatek długości kopyta uzaleŜniony od kształtu czubka
kopyta [5, s. 28]
Z wymiarów opisanych na rysunku wynika, Ŝe długość kopyta jest znacznie większa od
długości stopy. Jest to konieczne gdyŜ stopa posiada wysklepienie (łuki podłuŜne
i poprzeczne) i podczas obciąŜenia zmienia swoją długość. Ustalono, Ŝe wydłuŜenie to nie
moŜe być większe jak 10 mm i stąd długość kaŜdego kopyta musi być dłuŜsza od stopy o ten
naddatek, zwany potocznie naddatkiem funkcjonalnym. Jest jeszcze drugi naddatek, zaleŜny
od mody, a jego wielkość waha się od zera do kilku centymetrów, w zaleŜności od zwęŜenia
i wydłuŜenia czubka obuwia. Oznacza to, Ŝe w rzeczywistości, kopyta mogą być dłuŜsze od
stopy nawet o kilka centymetrów.
Długość kopyt określana w róŜnych systemach numeracji
Przemysł obuwniczy stosuje trzy podstawowe systemy numeracji długości kopyt:
metryczną, angielską (calową), francuską (sztychową).
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
Numeracja metryczna w odróŜnieniu od innych systemów miar wywodzi się od długości
stopy i jest wyraŜona w cm, a w systemie Mondopoint (system światowy) w mm. W Polsce
przyjmuje się zasadę, Ŝe jednostką podstawową jest centymetr, a numer metryczny wyraŜa
długość stopy. Aktualnie wg SWW (Systematyczny Wykaz Wyrobów)
numeracja rozpoczyna
się od numeru 9
1
/
2
, a kończy na numerze 31 z tym, Ŝe obuwie w numeracji 9
1
/
2
, 10, 10
1
/
2
jest
przeznaczone dla dzieci nie chodzących i nie jest produkowane na kopytach; kopyta słuŜą
jedynie jako modele do wzorcowania części składowych obuwia. W systemie tym stosuje się
równieŜ połówki numerów, a więc róŜnice między kolejnymi numerami wynoszą 5 mm.
Numeracja angielska (calowa) oparta jest na podstawowej jednostce równej
1
/
3
cala
angielskiego (2,54 cm), a więc 1 numer angielski wynosi w przybliŜeniu 8,46 mm.
Dla większej dokładności jednostkę tę podzielono na połówki, tzn., Ŝe pół jednostki równa się
4,23 mm. Klasyczna numeracja calowa rozpoczyna się od numeru 1 i wzrasta co pół numeru
do numeru 13 tworząc tzw. podgrupę numeracji małej (dla dzieci). Następne kolejne numery
zaczynają się równieŜ od numeru 1 i wzrastają do numeru 12. Jest to tzw. podgrupa numeracji
duŜej (dla młodzieŜy i dorosłych). Jednostki i podział numeracji angielskiej ilustruje rys. 10.
Rys. 10. Oznaczenie numeracji angielskiej (calowej): a) oznaczenie jednostki podstawowej,
b) oznaczenie połowy jednostki podstawowej, c) oznaczenie podgrupy małej i podgrupy duŜej [5, s. 29]
NaleŜy pamiętać, Ŝe numer 1 podgrupy numeracji małej zawiera 12 jednostek
nieoznaczonych i jedną oznaczoną, a numer 1 podgrupy numeracji duŜej zawiera ogółem 12
jednostek nieoznaczonych, 13 jednostek oznaczonych podgrupy małej i jedną jednostkę
oznaczoną podgrupy duŜej.
Numeracja francuska (sztychowa) wywodzi się od francuskiego sztycha, którego
długość wynosi
2
/
3
cm, tj. w przybliŜeniu 6,6 mm (rys. 11). Numeracja sztychowa klasyczna
zaczyna się od numeru 18 i wzrasta pełnymi numerami do numeru 47.
Rys. 11. Oznaczenie numeracji francuskiej (sztychowej) w porównaniu z podziałką centymetrową [5, s. 29]
W obowiązujących systemach miar, pomimo Ŝe ich jednostki zostały jednoznacznie
określone, to jednak nie zawsze w sposób jednoznaczny określają wielkość kopyt czy obuwia
w odniesieniu do ich długości. RóŜnice w tej samej numeracji w duŜej mierze zaleŜą od skali
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
przyjętych naddatków i nie zawsze numer metryczny lub angielski są jednoznacznie
określone. Najbardziej stabilną jest numeracja francuska, którą szczególnie cenią producenci
podeszew lub obuwia formowanego metodą wtrysku. W tej numeracji jest najmniejsza liczba
numerów, a to ze względu na brak numeracji połówkowych.
Drugą podstawową cechą słuŜącą do określania wielkości kopyt jest ich tęgość. Tęgość
kopyt ma ścisły związek z tęgością stopy, która zaleŜy od masy (cięŜaru) człowieka, rodzaju
pracy jaką wykonuje, trybu Ŝycia, odŜywiania, warunków
klimatycznych w jakich Ŝyje, itp. Jest ogólnie znane, Ŝe
stopy o jednakowej długości mogą mieć róŜne tęgości.
Numeracja kopyt w Polsce obejmuje 8 pełnych tęgości
i 7 tęgości połówkowych, oznaczonych symbolami: D,
D
1
/
2
, E, E
1
/
2
, F, F
1
/
2
, G, G
1
/
2
,H, H
1
/
2
, J, J
1
/
2
, K, K
1
/
2
, L.
Najszczuplejsze stopy oznaczone są tęgością D. Stopy
grube, tęgie, o największych wymiarach szerokości
i obwodów oznaczone są tęgością L. Jednostką pomiaru
tęgości kopyta jest milimetr.
Rys. 12. Oznaczenie
podstawowych wymiarów tęgości
kopyt: a – szerokość podstawy
w przedstopiu, b – szerokość
podstawy w pięcie, c – obwód
w przedstopiu, d – obwód
w podbiciu [5, s. 32]
Tęgość kopyta wyznaczają 4 zasadnicze wymiary (rys. 12):
a)
szerokość podstawy w przedstopiu,
b)
szerokość podstawy w pięcie,
c)
obwód w przedstopiu,
d)
obwód w podbiciu.
Analizując tabele wymiarów kopyt dla wszystkich grup wielkościowych moŜna
z łatwością zauwaŜyć, Ŝe wymiary: a, b, c, d zmieniają się regularnie, zarówno w przypadku
długości i tęgości. Ogólnie moŜemy powiedzieć, Ŝe róŜnice w obwodach (c i d) wynoszą przy
kolejnych całych numerach długości i tęgości – 6 mm; w szerokości podstawy w przedstopiu
– 2 mm; w szerokości podstawy w pięcie – 1,5 mm, co ilustrują tabele 2 i 3.
Tabela 2. Stopniowanie wymiarów kopyt w zaleŜności od tęgości stopy
Tęgość stopy
Wymiary kopyta w mm dla nr 11
E
F
G
a – szerokość podstawy w przedstopiu
43,7
45,7
47,7
b – szerokość podstawy w pięcie
28,5
30,0
31,5
c – obwód w przedstopiu
119
125
131
d – obwód w podbiciu
128
134
140
Tabela 3. Stopniowanie wymiarów kopyt w zaleŜności od długości stopy
Długość stopy
Wymiary kopyt w mm dla tęgości E
11
12
13
a – szerokość podstawy w przedstopiu
43,7
45,7
47,7
b – szerokość podstawy w pięcie
28,5
30,0
31,5
c – obwód w przedstopiu
119
125
131
d – obwód w podbiciu
128
134
140
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
Z danych zawartych w tabelach 2 i 3 wynika, Ŝe na przykład wymiary tęgości kopyta dla
stopy o długości 12 mm w grupie E są identyczne z wymiarami tęgości kopyta dla stopy
o długości 11 mm w grupie F.
W nawiązaniu do tego naleŜy wyjaśnić, Ŝe pomimo ustalenia stałych wielkości
określających wymiary kopyt, to jednak w zaleŜności od ich przeznaczenia do produkcji
niektórych odmian obuwia, zaleca się lub dopuszcza odstępstwa od tych wielkości,
a mianowicie:
−
w kopytach przeznaczonych do produkcji obuwia z odkrytym czubkiem naddatek
całkowity powinien wynosić 5 mm, a szerokość podstawy w przedstopiu powinna być
zwiększona o 2 mm,
−
w kopytach do produkcji obuwia z podwyŜszoną cholewką lub butów oraz obuwia
roboczego i ochronnego obwód przez podbicie powinien być zwiększony o 3 lub 6 mm,
−
w kopytach do produkcji obuwia z odkrytą piętą szerokość podstawy w pięcie powinna
być zwiększona o 2 mm,
−
szerokość podstawy w pięcie dla grupy wielkościowej 8 powinna być zmniejszona
w zaleŜności od wysokości obcasa i tak przy wysokościach:
30–45 mm o 2 mm,
50–65 mm o 3 mm,
70–85 mm o 4,5 mm,
−
w grupach 6, 7, 9 szerokość podstawy w pięcie powinna być zmniejszona przy wysokości
obcasa 20–40 mm o 2 mm,
−
szerokość podstawy w przedstopiu powinna być zmniejszona w zaleŜności od wysokości
obcasa i tak przy wysokościach:
30–45 mm o 2 mm,
50–65 mm o 3,5 mm,
70–85 mm o 5 mm,
−
dopuszcza się stosowanie wymiarów podstawy kopyta tęgości pełnej (np. H) dla kopyta
wykonanego w danej tęgości połówkowej (H
1
/
2
),
−
dopuszcza się stosowanie jednakowych wymiarów podstawy kopyta dla dwóch
sąsiednich tęgości (np. tęgości E i F); powinny to być wymiary podstawy kopyta
z połówkowej tęgości pośredniej (E
1
/
2
).
W celu usprawnienia organizacji produkcji i uniknięcia pomyłek, kopyta są znaczone
(cechowane) symbolami literowymi, cyfrowymi oraz kolorowymi paskami lub korkami
oznaczającymi tęgość kopyta. Kopyta wykonane w zakładzie produkcyjnym poddawane są
sprawdzeniu w celu ustalenia, czy zostały one wykonane zgodnie z modelami roboczymi lub
wzorami podstawowymi; zwraca się głównie uwagę na zgodność wymiarów i budowę
plastyczną oraz na stan techniczny wykonanych kopyt. Czynności te są niezbędne, gdyŜ
wymiary i kształt kopyta mają decydujące znaczenie dla wartości uŜytkowych
produkowanego na nich obuwia.
Warto w tym miejscu przypomnieć, Ŝe tęgość, podobnie jak długość kopyta
odzwierciedla wymiary stopy i dlatego obuwie powinno być wytwarzane w kilku tęgościach.
Z badań prowadzonych przez Instytut Przemysłu Skórzanego w Łodzi, w latach
siedemdziesiątych ubiegłego wieku wynikało, Ŝe kaŜdy wzór i numer wielkościowy obuwia
powinny być wytwarzane w 3 tęgościach, a wtedy 75% społeczeństwa będzie mieć
moŜliwość właściwego doboru obuwia na swoje stopy.
Grupy wielkościowe kopyt, sposoby przeliczania numeracji wielkościowej
W Polsce kopyta i obuwie dzieli się na dziewięć grup wielkościowych. Pod pojęciem
grupy wielkościowej rozumiemy określony zakres wielkości kopyt, tj. numerów długości
i tęgości dla grup uŜytkowników wyodrębnionych wg płci i wieku (tabela 4 i 5).
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
Tabela 4. Grupy wielkościowe kopyt i obuwia [5, s. 30]
Grupa wielkościowa
Symbol
nazwa
przeznaczenie
1
niemowlęca i poniemowlęca
dla dzieci obojga płci w wieku do 2 lat
2
wczesnodziecięca
dla dzieci obojga płci w wieku od 3 do 4 lat
3
przedszkolna
dla dzieci obojga płci w wieku od 5 do 6 lat
4
szkolna
dla dzieci obojga płci w wieku od 7 do 10 lat
5
dziewczęca
dla dziewcząt w wieku od 11 do 15 lat
6
chłopięca
dla chłopców w wieku od 11 do 15 lat
7
młodzieŜowo-dziewczęca
dla dziewcząt w wieku od 16 do 18 lat
8
damska
dla kobiet powyŜej 18 lat
9
młodzieŜowo-chłopięca i męska
dla chłopców i męŜczyzn w wieku powyŜej 15 lat
Tabela 5. Metryczna numeracja długości kopyt i obuwia w grupach wielkościowych [5, s. 31]
Grupa wielkościowa
wielkość
symbol
nazwa
tabela numeracji metrycznej
podstawowa
w grupie
1
2
3
4
1
niemowlęca
i poniemowlęca
9
1
/
2
, 10, 10
1
/
2,
11, 11
1
/
2
, 12, 12
1
/
2
, 13, 13
1
/
2
, 14, 14
1
/
2
10 G
13 G
2
wczesnodziecięca
15, 15
1
/
2
, 16, 16
1
/
2
, 17
16 G
3
przedszkolna
17, 17
1
/
2
, 18, 18
1
/
2
, 19, 19
1
/
2
18
1
/
2
G
4
szkolna
20, 20
1
/
2
, 21, 21
1
/
2
, 22
21 G
5
dziewczęca
22, 22
1
/
2
, 23, 23
1
/
2
, 24, 24
1
/
2
, 25
23
1
/
2
G
6
chłopięca
22
1
/
2
, 23, 23
1
/
2
, 24, 24
1
/
2
, 25, 25
1
/
2
, 26
24 G
7
młodzieŜowo-
-dziewczęca
22, 22
1
/
2
, 23, 23
1
/
2
, 24, 24
1
/
2
, 25, 25
1
/
2
, 26
23
1
/
2
G
8
damska
21
1
/
2
, 22, 22
1
/
2
, 23, 23
1
/
2
, 24, 24
1
/
2
, 25, 25
1
/
2
, 26, 26
1
/
2
,
27
23
1
/
2
G
9
młodzieŜowo-
-chłopięca i męska
23
1
/
2
, 24, 24
1
/
2
, 25, 25
1
/
2
, 26, 26
1
/
2
, 27, 27
1
/
2
, 28, 28
1
/
2
,
29, 29
1
/
2
, 30, 30
1
/
2
, 31
27 G
W procesie produkcji obuwia dość często zachodzi potrzeba zamiany systemu numeracji
wielkościowej albo kontrahent wymaga podwójnego, a nawet potrójnego oznaczania
wielkości. Wtedy zachodzi potrzeba przeliczenia numeracji do odpowiedniego systemu.
Na przykład posiadamy kopyta w numeracji metrycznej i chcemy je oznaczyć w numeracji
francuskiej lub angielskiej. W tym celu naleŜy wykonać stosowne przeliczenia, które
w ogólnym zarysie wyjaśnimy na konkretnych przykładach.
Przystępując do przeliczenia numeracji musimy pamiętać, Ŝe numeracja kopyt
w systemie angielskim i francuskim odnosi się do długości kopyta, w której ukryty jest
naddatek funkcjonalny 10 mm. Natomiast numeracja metryczna kopyta odzwierciedla
długość stopy. W tej sytuacji jeŜeli będziemy numer metryczny przeliczać na angielski
i francuski do jego wymiaru dodajemy 10 mm lub 1 cm, w zaleŜności jaką jednostkę długości
zastosujemy. W odwrotnej sytuacji, przy przeliczaniu jednostek angielskich lub francuskich
na jednostki metryczne (mm lub cm) od otrzymanego wyniku odliczamy 10 mm lub 1 cm
i wynik zaokrąglamy do najbliŜszego numeru (pełnego lub połówkowego).
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
Przeliczanie numeracji metrycznej na francuską wg wzoru:
gdzie: F – numeracja obuwia w sztychach,
M – numeracja obuwia w centymetrach.
Przykład: przelicz nr M – 11 na nr F.
Z przeliczenia wynika, Ŝe numer M – 11 odpowiada numerowi F – 18.
Przeliczanie numeracji metrycznej na angielską wg wzoru:
Gdzie: A – numeracja obuwia w jednostkach angielskich (1/3 cala),
M – numeracja obuwia w centymetrach.
Uwaga: jeŜeli iloraz jest w przedziale od 13 do 25 jednostek to od tej wartości odejmujemy
12 jednostek nieoznaczonych, a w przypadku kiedy iloraz będzie większy jak 25 to od
otrzymanego wyniku odejmujemy liczbę 25 to jest 12 jednostek nieoznaczonych i 13
jednostek oznaczonych.
Przykład: przelicz nr M – 27 na nr A.
Z przeliczenia wynika, Ŝe numer M – 11 odpowiada numerowi A – 8 w podgrupie duŜej.
Przeliczanie numeracji francuskiej na metryczną wg wzoru:
gdzie: M – numeracja obuwia w centymetrach,
F – numeracja obuwia w sztychach.
Przykład: przelicz nr F – 18 na nr M.
Z przeliczenia wynika, Ŝe numer F – 18 odpowiada numerowi M – 11.
Przeliczanie numeracji francuskiej na angielską wg wzoru:
gdzie: A – numeracja obuwia w jednostkach angielskich,
F – numeracja obuwia w sztychach.
2
)
1
(
3
+
⋅
=
M
F
18
2
36
2
)
1
11
(
3
=
=
+
⋅
=
F
)
25
(lub
12
846
,
0
)
1
(
−
+
=
M
A
096
,
8
25
846
,
0
)
1
27
(
=
−
+
=
A
846
,
0
)
1
(
+
M
1
3
2
−
⋅
=
F
M
11
1
3
18
2
=
−
⋅
=
M
)
25
(lub
12
846
,
0
3
2
−
⋅
⋅
=
F
A
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
Przykład: przelicz nr F – 24 na nr A.
Z przeliczenia wynika, Ŝe numer F – 24 odpowiada numerowi A – 7 w podgrupie małej.
Przeliczanie numeracji angielskiej na metryczną wg wzoru:
gdzie: M – numeracja obuwia w centymetrach,
A – numeracja obuwia w jednostkach angielskich.
Uwaga: jeŜeli A podana jest dla podgrupy małej, to dodajemy 12 jednostek, natomiast jeŜeli
odnosi się do podgrupy duŜej dodajemy 25 jednostek.
Przykład: przelicz nr A – 8 podgrupy duŜej na nr M.
Z przeliczenia wynika, Ŝe numer A – 8 w podgrupie duŜej odpowiada numerowi M – 27.
Przeliczanie numeracji angielskiej na francuską wg wzoru:
gdzie: F – numeracja obuwia w sztychach,
A – numeracja obuwia w jednostkach angielskich.
Przykład: przelicz nr A – 7 podgrupy małej na nr F.
Z przeliczenia wynika, Ŝe numer A – 7 w podgrupie małej odpowiada numerowi F – 24.
Przy przeliczeniach pamiętajmy, Ŝe otrzymany wynik obliczeń zaokrąglamy do numeru
pełnego, lub numeru połówkowego. NaleŜy przypomnieć, Ŝe numeracja: metryczna
i angielska są stopniowane w półnumerach, ale numeracja francuska jest określana w pełnych
numerach co oznacza, Ŝe jeŜeli otrzymany wynik będzie większy od pełnej jednostki, to
numeru francuskiego nie moŜemy wyrazić w formie połówkowej.
Na przykład przy przeliczaniu nr M – 24 na nr F otrzymamy
Co oznacza, Ŝe numer 24 nie odpowiada numerowi F – 37, a takŜe numerowi F – 38. w tym
przypadku zaleca się aby numer M – 24 był odpowiednikiem numeru F – 38. natomiast jeŜeli
otrzymany wynik będzie z końcówką poniŜej 0,5, to wskazujemy niŜszy pełny numer.
912
,
6
12
846
,
0
3
24
2
=
−
⋅
⋅
=
A
1
846
,
0
)
25
lub
12
(
−
⋅
+
=
A
M
918
,
26
1
846
,
0
)
)
25
8
(
=
−
⋅
+
=
M
2
846
,
0
)
25
lub
12
(
3
⋅
+
⋅
=
A
F
111
,
24
2
846
.
0
)
12
7
(
3
=
⋅
+
⋅
=
F
5
,
37
2
75
2
)
1
24
(
3
=
=
+
⋅
=
F
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Czym uzasadnisz róŜnice miedzy długością stopy i kopyta?
2.
Ile wynosi naddatek funkcjonalny w budowie kopyta?
3.
Czy moda ma wpływ na długość kopyta?
4.
Czy długość kopyta odpowiada długości jego podstawy?
5.
Jakie znasz systemy oznaczania długości kopyt i obuwia?
6.
Czym charakteryzują się systemy oznaczania długości kopyt i obuwia?
7.
Co rozumiesz pod pojęciem tęgość obuwia?
8.
Jakie wymiary stopy (kopyta) określają tęgość kopyt i obuwia?
9.
Jak oznacza się tęgość obuwia?
10.
Jakie zaleŜności zachodzą między długością i tęgością kopyt i obuwia?
11.
Czy i w jakiej sytuacji moŜna stosować odstępstwa od obowiązujących zasad
wymiarowania kopyt?
12.
Co rozumiesz pod pojęciem wielkości obuwia?
13.
Czy znasz i rozumiesz zasady przeliczania numeracji kopyt i obuwia?
14.
W jakich grupach wielkościowych wytwarza się kopyta i obuwie?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na otrzymanej planszy ilustrującej przekrój podłuŜny stopy i kopyta oznacz i zapisz
wymiary długości stopy, ściółki kopyta, kopyta, naddatki kopyta oraz obwody przez
przedstopie i podbicie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
zanalizować otrzymaną planszę,
2)
oznaczyć stosowne wymiary,
3)
zapisać nazwy oznaczonych wymiarów,
4)
dokonać samooceny pracy,
5)
zaprezentować wykonane ćwiczenie.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
plansza ilustrująca przekrój podłuŜny kopyta i stopy,
−
przybory piśmiennicze,
−
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Przelicz numer metryczny 25 na numer francuski i angielski.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
scharakteryzować przeliczane systemy numeracji,
2)
zapisać wzory według, których nastąpi przeliczanie numeracji,
3)
dokonać stosowanych obliczeń i zaokrągleń,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
4)
zapisać odpowiedniki numeru 25 w numeracji francuskiej i angielskiej,
5)
dokonać samooceny wykonanej pracy,
6)
zaprezentować wykonane ćwiczenie.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
przybory piśmiennicze,
−
papier formatu A4,
−
kalkulator,
−
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Przelicz numer francuski 42 na numer metryczny i angielski.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
scharakteryzować przeliczane systemy numeracji,
2)
zapisać wzory według, których nastąpi przeliczanie numeracji,
3)
dokonać stosowanych obliczeń i zaokrągleń,
4)
zapisać odpowiedniki numeru francuskiego 42 w numeracji metrycznej i angielskiej,
5)
dokonać samooceny wykonanej pracy,
6)
zaprezentować wykonane ćwiczenie.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
przybory piśmiennicze,
−
papier formatu A4,
−
kalkulator,
−
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Przelicz numer angielski 7 podgrupy małej na numer metryczny i francuski.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
scharakteryzować przeliczane systemy numeracji,
2)
zapisać wzory według, których nastąpi przeliczanie numeracji,
3)
dokonać stosowanych obliczeń i zaokrągleń,
4)
zapisać odpowiedniki numeru angielskiego 7 podgrupy małej w numeracji metrycznej
i francuskiej,
5)
dokonać samooceny wykonanej pracy,
6)
zaprezentować wykonane ćwiczenie.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
przybory piśmiennicze,
−
papier formatu A4,
−
kalkulator,
−
literatura z rozdziału 6.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
Ćwiczenie 5
Przelicz numer angielski 4 podgrupy duŜej na numer metryczny i francuski.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
scharakteryzować przeliczane systemy numeracji,
2)
zapisać wzory według, których nastąpi przeliczanie numeracji,
3)
dokonać stosowanych obliczeń i zaokrągleń,
4)
zapisać odpowiedniki numeru angielskiego 4 podgrupy duŜej w numeracji metrycznej
i francuskiej,
5)
dokonać samooceny wykonanej pracy,
6)
zaprezentować wykonane ćwiczenie.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
przybory piśmiennicze,
−
papier formatu A4,
−
kalkulator,
−
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 6
Na planszy ilustrującej numery (symbole) i nazwy grup wielkościowych kopyt i obuwia
zapisz przy kaŜdej grupie przedział wiekowy uŜytkowników, wielkość podstawową
(środkową) oznaczając numer długości i symbol tęgości.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
zanalizować wyszczególnione grupy wielkościowe,
2)
określić przedział wiekowy uŜytkowników obuwia w poszczególnych grupach
wiekowych,
3)
określić numer długości uznawany jako podstawowy w grupie oraz symbol tęgości dla
numeru podstawowego,
4)
zapisać przy kaŜdej grupie wiekowej ustalone wielkości,
5)
dokonać samooceny wykonanej pracy,
6)
zaprezentować wykonane ćwiczenie.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
plansze z wykazem grup wielkościowych kopyt i obuwia,
−
przybory piśmiennicze,
−
literatura z rozdziału 6.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
zdefiniować róŜnice między długością stopy i kopyta?
2)
wyjaśnić konieczność zwiększenia długości kopyt w stosunku do
długości stopy o naddatek funkcyjny i naddatek wynikający
z kształtu czubka kopyta?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
3)
zdefiniować podstawowe numeracje kopyt?
4)
opisać wymiary stopy określające tęgość kopyt?
5)
oznaczyć tęgość kopyt za pomocą umownych symboli?
6)
wyjaśnić w jakich sytuacjach moŜna odstąpić od ustalonych zasad
wymiarowania kopyt obuwniczych?
7)
zdefiniować pojęcie „tęgość kopyt”?
8)
wyjaśnić co kryje się pod pojęciem „wielkość kopyt”?
9)
przeliczyć numerację kopyt w róŜnych systemach?
10)
dobrać pełny asortyment kopyt w grupach wielkościowych?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
4.5. Produkcja kopyt
4.5.1. Materiał nauczania
Przez lata wytwarzano kopyta z drewna. Dzisiaj coraz częściej drewno jest zastępowane
tworzywami sztucznymi. Podstawą rozpoczęcia produkcji kopyta określonego rodzaju jest
wykonanie modelu podstawowego dla środkowego numeru grupy wielkościowej obuwia.
WaŜnym etapem w produkcji kopyt jest kontrola jakości i wymiarów kopyt zarówno
w procesie tworzenia modelu podstawowego jak równieŜ po jego rozstopniowaniu na
wszystkie numery w grupie wielkościowej.
Opracowanie modelu podstawowego kopyta
Wymiary i kształt kopyt mają zasadniczy wpływ na walory uŜytkowe i estetyczne
wytwarzanego przy ich uŜyciu obuwia.
Podstawą do opracowania modelu podstawowego kopyta dla odpowiedniej grupy
wielkościowej są przede wszystkim dokładne wymiary stopy dla środkowego numeru
w grupie uzyskane w wyniku prowadzonych na szeroką skalę badań antropometrycznych
[5, s. 19]. Drugim istotnym warunkiem przy tworzeniu modelu podstawowego kopyta jest
spełnienie wymagań wynikających z istniejących trendów w modzie obuwniczej lub
wymagań wynikających z rodzaju i przeznaczenia obuwia. Dodatkowymi wskaźnikami przy
modelowaniu nowego wzoru kopyta mogą być: odlew gipsowy stopy, ślad stopy i jej obrys.
Właściwe modelowanie kopyta, najczęściej w drewnie, jest poprzedzone wykonaniem
wzorników:
−
ś
ciółki kopyta, która odzwierciedla jego podstawę (rys. 13);
−
podłuŜnego profilu kopyta, który jest poprowadzony poprzez wyznaczniki przedstopia –
podbiciowy i środkowy (rys. 14);
−
poprzecznego profilu kopyta w miejscu wyznaczników przedstopia;
−
poprzecznego profilu kopyta w najwyŜszym miejscu podbicia przez wyznacznik
podbiciowy (rys. 15);
−
poprzecznego profilu kopyta w miejscu szerokości podstawy pięty (rys. 16);
−
podłuŜnego profilu kopyta w czubku i pięcie (rys. 17).
Rys. 13. Wzornik ściółki kopyta [2, s. 44]
Rys. 14. PodłuŜny profil kopyta [2, s. 44]
Rys. 15. Poprzeczny profil
kopyta [2, s. 44]
Rys. 16. Poprzeczny profil
pięty kopyta [2, s. 44]
Rys. 17. PodłuŜne profile kopyta:
a) pięty, b) czubka [2, s. 45]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
Rys. 18. Cechowanie kopyta: 1 – numer długości, 2 – kolorowy pasek lub korek oznaczający tegość,
3 – nazwa kopyta, 4 – symbol oznaczający tęgość kopyta [4, s. 56]
Model podstawowy kopyta wykonuje się ręcznie z zaciosu drewnianego przy uŜyciu
prostych narzędzi, jak noŜe, tarniki i pilniki o róŜnej głębokości nacięć. W fazie końcowej
wygładza się model papierem ściernym grubo i drobnoziarnistym. W czasie obróbki model
jest nieustannie kontrolowany za pomocą wcześniej wykonanych wzorników.
Model podstawowy kopyta powinien być odpowiednio wzmocniony na grani poprzez
wbicie i oszlifowanie gwoździ. Gotowy model powinien być odpowiednio ocechowany
znakami literowymi i cyfrowymi (rys. 18).
Produkcja kopyt z drewna
Kopyta drewniane wytwarza się najczęściej z drewna bukowego lub grabowego.
Drewniane kloce zostają pocięte na kawałki o długości 3–4 cm większej od długości kopyta.
Następnie kawałki drewna łupie się na kliny i w tej formie suszy w warunkach naturalnych
lub suszarniach. Ostatnią fazą w przygotowaniu półfabrykatów jest obróbka klinów do
kształtu „zaciosów”. Następnym etapem jest toczenie kopyt, które obejmuje:
−
wstępne toczenie tzw. bałwanków,
−
parowanie i suszenie bałwanków,
−
właściwe kopiowanie kopyt.
Dokładna obróbka kopyta odbywa się na maszynach frezokopiarkach przy uŜyciu modelu
podstawowego. Nowoczesne frezokopiarki kopyt umoŜliwiają jednoczesną obróbkę pełnego
asortymentu kopyt w grupach wielkościowych z jednego modelu, a nawet bez modelu
w oparciu o specjalny program komputerowy. Obecnie jest to wysoko zaawansowana
technologia. Do czołowych producentów frezokopiarek naleŜy zaliczyć niemiecką fimę
Fagus. Maszyny tej firmy pracują w licznych krajach na całym świecie.
Po obróbce wiórowej kopyt następuje ich wykończenie, które sprowadza się do
następujących czynności:
−
obcinanie końcówek drewna,
−
wiercenie otworów na sworzeń spoidła,
−
wycinanie klina umoŜliwiającego łamanie kopyta,
−
formowanie płytek do podstawy kopyta,
−
przecinanie kopyta od podstawy,
−
wycinanie i frezowanie wałka oporowego pod łącznik,
−
zakładanie łącznika spręŜynowego,
−
wmontowanie tulejek w próg kopyta,
−
wiercenie w podstawce pięty kopyta otworu na trzpień,
−
okucie podstawy kopyta stalową płytką,
−
dopasowanie czubka i pięty do wzorników kontrolnych,
−
szlifowanie i polerowanie kopyt papierem ściernym,
−
cechowanie i oznaczanie kopyt,
−
nabłyszczanie kopyt i ich ostateczna kontrola.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
33
Produkcja kopyt z tworzyw sztucznych
Kopyta z tworzyw sztucznych pod wieloma względami są jakościowo lepsze od kopyt
drewnianych. Dotyczy to takich cech, jak trwałość, stabilność wymiarów, odporność na
działanie klejów. Kopyta z tworzyw produkowane są na bazie polietylenu, przy czym
polietylen niskiej gęstości jest mieszany z polietylenem wysokiej gęstości. Produktem
wyjściowym do produkcji jest bryła uformowana metodą wtryskowego formowania
z tworzywa termoplastycznego, która poprzez obróbkę wiórową (jak przy kopytach
drewnianych) jest przetwarzana na półprodukt o określonej wielkości i kształcie zwany
bałwankami. Pozostałe operacje są wykonywane identycznie, jak przy produkcji kopyt
drewnianych.
Dodatkową zaletą stosowania tej technologii jest równieŜ to, Ŝe wszelkiego rodzaju
odpady powstające w procesie produkcji kopyt są w pełni wykorzystywane do
bezpośredniego recyklingu. ObniŜa to znacznie koszty wytwarzania i cenę produktu
finalnego.
Kontrola jakości i sprawdzanie wymiarów kopyt
WaŜną czynnością w produkcji kopyt jest kontrola jakości polegająca w głównej mierze
na wykonaniu takich czynności, jak:
−
oględziny zewnętrzne , które wykonuje się nie uzbrojonym okiem, sprawdzając zgodność
asortymentu, wykończenia, oznaczenia i braku wad niedopuszczalnych, takich jak:
pęknięcia drewna, sęki w kopytach drewnianych (szczególnie w czubku), pęcherze
w kopytach z tworzyw, nierówności na powierzchni itp.,
Rys. 19. Wzornik podstawowy kopyta do kontroli jego długości i szerokości:
s – szerokość w przedstopiu, p – szerokość w pięcie [2, s. 38]
−
sprawdzanie długości podstawy oraz szerokości przedstopia i pięty (rys. 19), które naleŜy
przeprowadzić za pomocą wzornika (szablonu) podstawy kopyta wykonanego dla modelu
roboczego, nakładając wzornik na podstawę kopyta odpowiedniego numeru długości
i mierząc ewentualne róŜnice wymiarów suwmiarką; róŜnice wymiarów długości
podstawy nie mogą przekraczać ± 1 mm, a w przypadku szerokości podstawy
w przedstopiu i pięcie dopuszcza się tolerancję w porównaniu z wzornikiem ± 0,5 mm,
−
sprawdzenie obwodów kopyta w przedstopiu i przez podbicie (rys. 20) którego moŜna
dokonać taśmą obuwniczą, przenosząc na kopyto dolne i górne wyznaczniki obwodów
kopyt lub przy uŜyciu specjalnych urządzeń mechanicznych, np. firmy Fagus,
Rys. 20. Sprawdzanie obwodów: a-podbicia, b-przedstopia [2, s. 38]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
34
−
sprawdzenie podłuŜnego profilu kopyta, które naleŜy przeprowadzić przez porównanie
zgodności z wzornikami danego modelu,
−
sprawdzenie wzniesienia czubka i pięty, które naleŜy przeprowadzić za pomocą kostek
mierniczych (rys. 21); kostki miernicze naleŜy umieścić na płaskiej poziomej podstawie,
a następnie piętę kopyta oprzeć na jednym ze stopni kostki określających wymaganą
wysokość obcasa; do czubka kopyta przysunąć kostkę mierniczą czubka i odczytać
wysokość wzniesienia czubka (rys. 22),
Rys. 21. Kostki miernicze [5, s. 36]
Rys. 22. Ustawienie kopyta na kostkach mierniczych [5, s. 36]
−
sprawdzenie wysokości piętki i wysokości umieszczenia wyznacznika pięty, które naleŜy
wykonać w sposób następujący: wysokość piętki sprawdzić za pomocą suwmiarki -
dopuszczalne
odchylenie
wymiarów
± 0,5 mm;
prawidłowość
umieszczenia
wyznacznika pięty naleŜy sprawdzić za pomocą taśmy mierniczej, mierząc po łuku piętki
odległość od najbardziej wychylonego do tyłu punktu grani piętki kopyta do wyznacznika
(rys. 23),
Rys. 23. Pomiar wysokości umieszczenia wyznacznika w pięcie
1 – wyznacznik pięty określający wysokość cholewki półbutów, czółenek itp. [5, s. 56]
−
sprawdzenie sprawności działania łącznika, które naleŜy przeprowadzić przez
pięciokrotne odchylenie i zwieranie piętki ze stopką; za kopyto wadliwe uznaje się takie,
w którym po tej próbie nastąpi wyraźne rozluźnienie łącznika zwierającego piętkę ze
stopką.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
35
NiezaleŜnie od wymienionych badań podstawowych naleŜy prowadzić badania
uzupełniające polegające na: sprawdzeniu wilgotności drewna i wymagań fizycznych
stosowanych tworzyw. Są to zabiegi niezbędne, poniewaŜ kaŜda nieprawidłowość w kopycie
będzie zwielokrotniona w wyprodukowanym na nim obuwiu.
Na zakończenie naleŜy wspomnieć o wymaganiach w zakresie przechowywania
i konserwacji kopyt. Pomieszczenia, w których przechowuje się kopyta powinny być
wyposaŜone w odpowiednie regały lub pojemniki, temperatura w pomieszczeniach powinna
być utrzymana na takim poziomie, aby wilgotność kopyt drewnianych utrzymywała się na
poziomie 10%. Kopyta naleŜy odpowiednio konserwować, dbając o ich sprawność
techniczną. KaŜdą zauwaŜoną usterkę w czasie kontroli czy teŜ eksploatacji kopyt naleŜy
bezzwłocznie usunąć. NaleŜy dbać takŜe o czystość kopyt, chroniąc je przed zabrudzeniami
klejem, smarami itp. Po wyczyszczeniu kopyt dobrze jest pokryć je cienką warstwą talku,
który ułatwia nazuwanie i wyzuwanie kopyt oraz zmniejsza tarcie między cholewką,
a powierzchnią kopyta w czasie ćwiekowania.
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Co stanowi podstawę do opracowania modelu podstawowego kopyta?
2.
Jakie prace naleŜy wykonać przed właściwym modelowaniem kopyta w drewnie?
3.
Jakie znasz wzorniki słuŜące do kontroli wymiarów kopyt?
4.
Na jakich maszynach dokonuje się obróbki wiórowej kopyt?
5.
Czym charakteryzuje się produkcja kopyt z drewna i tworzyw sztucznych?
6.
Dlaczego wytwarzanie kopyt z tworzyw sztucznych jest bardziej korzystne od produkcji
kopyt drewnianych?
7.
W jaki sposób naleŜy ocechować model podstawowy kopyta?
8.
Na czym polega kontrola jakości wyprodukowanych kopyt?
9.
Jakie parametry techniczne naleŜy sprawdzać w procesie kontroli jakości kopyt?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Spośród licznych wzorników wykorzystywanych przy modelowaniu i produkcji kopyt
wybierz wzorniki odzwierciedlające podłuŜne i poprzeczne profile otrzymanych do kontroli
kopyt.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
zanalizować otrzymane wzorniki i kopyta,
2)
wybrać wzorniki stosowane do otrzymanych kopyt,
3)
nazwać wybrane wzorniki,
4)
zapisać nazwy wybranych wzorników,
5)
dokonać samooceny wykonanej pracy,
6)
zaprezentować wyniki ćwiczenia.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
wzorniki róŜnych kształtów wykorzystywane w procesie modelowania i wytwarzania
kopyt,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
36
−
kopyta róŜnych kształtów i wymiarów,
−
materiały piśmiennicze,
−
kartka papieru formatu A4,
−
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Do wskazanych przez nauczyciela kopyt dobierz ze zbioru odpowiednie wzorniki profili
podłuŜnych w pięcie i czubku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
zanalizować otrzymane wzorniki i kopyta,
2)
wybrać właściwe wzorniki do otrzymanych kopyt,
3)
nazwać wybrane wzorniki,
4)
zapisać nazwy wybranych wzorników,
5)
dokonać samooceny wykonanej pracy,
6)
zaprezentować sposób kontroli kopyt przy uŜyciu wybranych wzorników.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
wzorniki róŜnych profili podłuŜnych czubków i pięt kopyt,
−
kopyta o róŜnej wielkości i zróŜnicowanych profilach,
−
materiały piśmiennicze,
−
kartka papieru A4,
−
literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Sprawdź wzniesienie czubków i pięt otrzymanych kopyt przy uŜyciu kostek mierniczych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przygotować kostki miernicze,
2)
umieścić kostki na płaskiej poziomej podstawie,
3)
ustawić kopyta na kostkach,
4)
zapisać odczytane wielkości wzniesień,
5)
dokonać samooceny wykonanej pracy,
6)
zaprezentować wyniki dokonanych pomiarów.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
kostki miernicze do kopyt,
−
kopyta o róŜnych wielkościach i profilach,
−
materiały piśmiennicze,
−
arkusz papieru formatu A4,
−
literatura z rozdziału 6.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
37
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
rozpoznać wzorniki stosowane do kontroli kopyt?
2)
określić czynniki mające wpływ na właściwy przebieg procesu
modelowania kopyta w drewnie?
3)
określić sposób cechowania modelu podstawowego kopyta?
4)
opisać zasady wytwarzania kopyt z drewna i tworzyw sztucznych?
5)
uzasadnić celowość wytwarzania kopyt z tworzyw sztucznych?
6)
opisać zasady kontroli wyprodukowanych kopyt z drewna i z
tworzyw sztucznych?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
38
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1.
Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2.
Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.
Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4.
Test zawiera 20 pytań o róŜnym stopniu trudności. Są to pytania wielokrotnego wyboru.
5.
Za kaŜdą poprawną odpowiedź moŜesz uzyskać 1 punkt.
6.
Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla kaŜdego zadania podane
są cztery moŜliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna; wybierz
ją i zaznacz kratkę z odpowiadającą jej literą znakiem X.
7.
Staraj się wyraźnie zaznaczać odpowiedzi. JeŜeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz
odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedź, którą uwaŜasz za
poprawną.
8.
Test składa się z dwóch części. Część I zawiera zadania z poziomu podstawowego,
natomiast w części II są zadania z poziomu ponadpodstawowego i te mogą przysporzyć
Ci trudności, gdyŜ są one na poziomie wyŜszym niŜ pozostałe (dotyczy to pytań
o numerach od 15 do 20).
9.
Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10.
Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóŜ rozwiązanie
zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
11.
Po rozwiązaniu testu sprawdź czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi w KARCIE
ODPOWIEDZI.
12.
Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
Powodzenia
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1.
Prawie do końca XIX wieku podstawa produkowanych kopyt miała kształt
a)
płaski.
b)
asymetryczny.
c)
prostokątny.
d)
symetryczny.
2.
Za prekursora w dziedzinie wykorzystania wiedzy medycznej do konstrukcji kopyt
naleŜy uznać badacza noszącego nazwisko
a)
R. Knöfel.
b)
K. Benscheidtem.
c)
H. Meyer.
d)
V. Budil.
3.
Licząc w kolejności od czubka, kopyta dzielimy na następujące odcinki
a)
czubek, śródstopie, pięta.
b)
czubek, przedstopie, pięta.
c)
czubek, przedstopie, śródstopie, pięta.
d)
czubek, śródstopie, przedstopie, pięta.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
39
4.
Kopyto jest podstawowym urządzeniem słuŜącym do
a)
konstruowania, przyklejania podeszew i utrzymywania jego kształtu.
b)
projektowania, konstruowania i produkcji obuwia.
c)
przemysłowej produkcji obuwia, pomiaru długości obuwia, czyszczenia obuwia.
d)
sprawdzenia wnętrza obuwia, kontroli czubka obuwia i projektowania cholewek.
5.
Stopka jest to
a)
część kopyta klinowego.
b)
część podstawy kopyta.
c)
podstawka do ręcznego ćwiekowania cholewek.
d)
wycięta przednia część kopyta łamanego.
6.
Do wykończania obuwia stosuje się kopyta
a)
klinowe.
b)
łamane całokute.
c)
nazuwaki.
d)
ć
wiekacze nie posiadające okuć.
7.
Grzbiet podbicia to
a)
podstawa kopyta.
b)
górna powierzchnia kopyta.
c)
linia największej wypukłości kopyta biegnąca od nasady palców do przegubu.
d)
największa wypukłość tyłu pięty.
8.
Do osadzenia podpodeszwy na podstawie kopyta słuŜą
a)
płytki okucia podstawy kopyta.
b)
łączniki spręŜynowe.
c)
trzpienie.
d)
tulejki otwarte bez kołnierza.
9.
W numeracji angielskiej wyróŜnia się
a)
podgrupę zasadniczą i uzupełniającą.
b)
podgrupę małą i średnią.
c)
podgrupę małą i duŜą.
d)
podgrupy zróŜnicowane w zaleŜności od tęgości obuwia.
10.
Tęgość obuwia i kopyt zaleŜy od wymiaru
a)
obwodu przez podbicie.
b)
długości stopy i obwodu przez piętę.
c)
długości stopy, szerokości w pięcie, szerokości w przedstopiu i wysokości pięty.
d)
szerokości w przedstopiu i w pięcie oraz obwodu przez przedstopie i podbicie.
11.
Najczęściej do produkcji kopyt stosuje się drewno
a)
grabowe, bukowe.
b)
olchowe, grabowe.
c)
bukowe, klonowe.
d)
brzozowe, modrzewiowe.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
40
12.
Maszyna słuŜąca do właściwej obróbki kopyta z drewna to
a)
tokarnia.
b)
kopyciarka.
c)
frezarka.
d)
frezokopiarka.
13.
Przy określaniu długości obuwia długość jednostki angielskiej wynosi
a)
10 mm.
b)
0,666 cm.
c)
0,486 mm.
d)
0,846 mm.
14.
Jednostką podstawową w numeracji francuskiej jest
a)
cal.
b)
centymetr.
c)
milimetr.
d)
sztych.
15.
Płytki okucia podstawy kopyta słuŜą do
a)
wykończenia podstawy kopyta.
b)
zabezpieczenia kopyta przed zabrudzeniem klejem.
c)
zanitowania końcówek teksów, gwoździ i klamerek podczas ćwiekowania.
d)
zabezpieczenia kopyta przed korozją.
16.
Do produkcji obuwia opankowego i gdynkowego stosuje się kopyta typu ćwiekacze
a)
całokute.
b)
okute w pięcie i śródstopiu.
c)
nie posiadające okuć.
d)
pasowe.
17.
PodłuŜny profil kopyta sprawdzamy przy uŜyciu
a)
taśmy mierniczej – obuwniczej.
b)
wzornika przedstopia.
c)
wzornika profilu podłuŜnego.
d)
suwmiarki.
18.
RóŜnica między długością stopy i kopyta zaleŜy od
a)
tęgości kopyta.
b)
kształtu czubka i pięty.
c)
kształtu profilu podłuŜnego kopyta.
d)
nadddatku funkcjonalnego i kształtu czubka.
19.
Pomiar obwodu kopyta w podbiciu moŜna dokonać przy uŜyciu
a)
cyrkla.
b)
linijki.
c)
taśmy mierniczej – szewskiej.
d)
suwmiarki.
20.
Wzniesienie czubka i pięty kopyta dokonujemy przy uŜyciu
a)
mikroskopu.
b)
linijki.
c)
kostek mierniczych.
d)
taśmy mierniczej – szewskiej.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
41
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ……………………………………………………..
Charakteryzowanie kopyt obuwniczych
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedź
Punkty
1.
a
b
c
d
2.
a
b
c
d
3.
a
b
c
d
4.
a
b
c
d
5.
a
b
c
d
6.
a
b
c
d
7.
a
b
c
d
8.
a
b
c
d
9.
a
b
c
d
10.
a
b
c
d
11.
a
b
c
d
12.
a
b
c
d
13.
a
b
c
d
14.
a
b
c
d
15.
a
b
c
d
16.
a
b
c
d
17.
a
b
c
d
18.
a
b
c
d
19.
a
b
c
d
20.
a
b
c
d
Razem:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
42
6.
LITERATURA
1.
Borzeszkowski A., Borzeszkowski W., Persz T.: Obuwnictwo przemysłowe część I.
WSiP, Warszawa 1979
2.
Christ J.W.: Obuwnictwo. WPLIS, Warszawa 1965
3.
Christ J.W.: Technologia obuwia. WSiP, Warszawa 1986
4.
Grabkowski M.: Obuwnictwo. Podręcznik dla zasadniczej szkoły zawodowej. WSiP,
Warszawa 1992
5.
Grabkowski M.: Technika wytwarzania obuwia tom I. Politechnika Radomska, Radom
2000
6.
Liszka R., Rerutkiewicz J.; Uliasz H.: Cholewkarstwo. WSiP, Warszawa 1990
7.
Zasady prawidłowej konstrukcji kopyt i obuwia. Praca zbiorowa. WNT, Warszawa 1976
Czasopisma fachowe:
1.
Przegląd Skórzany (wydania archiwalne)
2.
Ś
wiat Butów (wydania archiwalne i bieŜące)