Monter_instrumentow_muzycznych_731[02].Z2.04

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

Organizacja stanowiska pracy do wykonywania korekty
i strojenia instrumentów muzycznych

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2.

Pytania sprawdzające

4.1.3.

wiczenia

4.1.

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Systemy strojenia instrumentów muzycznych

4.2.1.

Materiał nauczania

4.2.2.

Pytania sprawdzające

4.2.3.

wiczenia

4.2.

4.2.4.

Sprawdzian postępów

Narzędzia korektorskie i materiały stosowane do wykonywania
korekty

4.3.1.

Materiał nauczania

4.3.2.

Pytania sprawdzające

4.3.3.

wiczenia

4.3.

4.3.4.

Sprawdzian postępów

Korekta i strojenie instrumentów muzycznych

4.4.1.

Materiał nauczania

4.4.2.

Pytania sprawdzające

4.4.3.

wiczenia

4.4.

4.4.4.

Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w rozwijaniu umiejętności wykonywania korekty i strojenia

instrumentów muzycznych.

W poradniku znajdziesz:

−−−−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−−−−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−−−−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

−−−−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,

−−−−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−−−−

sprawdzian postępów,

−−−−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−−−−

literaturę.

Schemat układu jednostek modułowych

731[02].Z2

Technologia produkcji

instrumentów muzycznych

731[02].Z2.02

Nakładanie powłok lakierniczych

i wykończanie powierzchni

instrumentów muzycznych

731[02].Z2.03

Wykonywanie napraw i konserwacji

instrumentów muzycznych

731[02].Z2.01

MontaŜ elementów instrumentów

muzycznych

731[02].Z2.04

Wykonywanie korekty i strojenie

instrumentów muzycznych

731[02].Z2.05

Ocenianie jakości instrumentów

muzycznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

czytać rysunki techniczne oraz wykonywać rysunki konstrukcyjne róŜnych elementów,
podzespołów i zespołów instrumentów muzycznych.

−

stosować jednostki układu SI,

−

posługiwać się przyrządami do pomiaru wielkości geometrycznych,

−

rozróŜniać interwały ze słuchu,

−

oceniać czystość stroju,

−

rozróŜniać i klasyfikować instrumenty muzyczne na podstawie ich wyglądu,

−

rozróŜniać części składowe instrumentów muzycznych,

−

grać na instrumentach muzycznych,

−

rozróŜniać materiały stosowane do budowy instrumentów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

wyjaśnić pojęcia: korekta i strojenie instrumentów muzycznych,

−

ocenić poziom zuŜycia elementów poddawanych korekcie,

−

dobrać specjalistyczne narzędzia i przyrządy do korekty i strojenia instrumentów
muzycznych,

−

posłuŜyć się dokumentacja techniczną stosowaną podczas korekty instrumentów
muzycznych,

−

wykonać korektę mechanizmów i elementów instrumentów muzycznych za pomocą
odpowiednich narzędzi korektorskich,

−

wyregulować współdziałanie mechanizmów instrumentu,

−

ocenić jakość wykonanej korekty instrumentu,

−

zastosować narzędzia do strojenia instrumentu,

−

przeprowadzić strojenie wstępne i końcowe instrumentu muzycznego,

−

ocenić dokładność nastrojenia instrumentu muzycznego,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące wykonywania korekty
i strojenia instrumentów muzycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Organizacja stanowiska pracy do wykonywania korekty

i strojenia instrumentów muzycznych

4.1.1. Materiał nauczania

Charakterystyka stanowiska pracy

Stanowisko

pracy

jest

najmniejszą,

niepodzielną

komórką

organizacyjną

przedsiębiorstwa, w której odbywa się proces pracy, wyróŜniający się zarówno statystycznym
układem elementów, jak i dynamiką pracy ludzkiej, funkcjonowaniem maszyn i urządzeń oraz
oddziaływaniem czynników otoczenia.

Podstawowymi cechami stanowiska pracy są:

−

wyposaŜenie stanowiska,

−

metoda pracy,

−

warunki pracy,

−

układ zasilania,

−

wykonawca,

−

wyroby i usługi.

WyposaŜenie stanowiska pracy

Istotnym elementem dostosowania stanowiska do wykonywanej pracy jest projektowanie

przestrzenne  pod  kątem  wygody  uŜytkownika  i  funkcjonalności  elementów.  UmoŜliwia  to
ustalenie  wielkości  przestrzeni  pracy,  odpowiednich  rozmiarów  powierzchni  pracy  i  jej
wysokości,  rozmiarów  siedzisk  i  urządzeń  oraz  optymalne  rozmieszczenie  elementów,
urządzeń sygnalizacyjnych i sterowniczych.

Projektowanie stanowiska pracy wymaga podjęcia decyzji dotyczącej wyposaŜenia

stanowiska w odpowiednie urządzenia oraz ich odpowiedniego rozmieszczenia. Sposób
lokalizacji powinien zapewnić efektywne funkcjonowanie systemu człowiek – maszyna.

Przy rozmieszczeniu urządzeń stosuje się wiele zasad i kryteriów np. typ populacji

uŜytkowników, komfort obsługi, bezpieczeństwo, estetykę i modę, bliskość urządzeń dla
ułatwienie obsługi, rozłoŜenie pracy na odpowiednie kończyny i wymiary antropometryczne.

Metoda pracy

KaŜda praca stanowi dla wykonującego źródło obciąŜenia biologicznego, poniewaŜ

wpływa na zmiany czynnościowe w poszczególnych układach i w całym organizmie ludzkim.

ObciąŜenia występujące podczas wykonywania pracy moŜemy podzielić na:

−

obciąŜenia fizyczne, spowodowane pracą mięśniową,

−

obciąŜenia psychiczne, które są wynikiem zaangaŜowania procesów myślowych,

−

nerwowe, wynikające z samej pracy lub psychicznych i materialnych warunków pracy.
Wykonywaną pracę moŜemy zakwalifikować do:

−

pracy fizycznej, gdy występuje przewaga elementów pracy mięśniowej,

−

pracy umysłowej, gdy wyŜszy jest stopień zaangaŜowania w pracy kory i ośrodków
mózgowych niŜ mięśni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Warunki pracy

Warunki pracy to ogół czynników występujących w organizacji, które związane są

z charakterem  pracy  i  otoczeniem,  w  którym  jest  ona  wykonywana.  Swoim  zakresem
obejmują  one  m.in.:  lokalizację  firmy,  treść  pracy,  materialne  środowisko  pracy,  czas  pracy,
urządzenia  socjalne.  Inny  pogląd  na  tą  kwestię  przedstawia  teoria,  na  podstawie,  której
warunki pracy obejmują:

−

higienę pracy (środki czystości, urządzenia sanitarne itp.),

−

eliminowanie warunków szkodliwych i uciąŜliwych dla zdrowia i Ŝycia,

−

kształtowanie środowiska pracy,

−

zapobieganie wypadkom przy pracy, w tym środki ochrony, szkolenia itp.,

−

działalność bytową lub socjalno-bytową (dopłaty do obiadów, posiłki regeneracyjne itd.).

Układ zasilania

Człowiek, jako osoba obsługująca stanowisko pracy odbiera informacje od urządzeń,

podejmuje decyzje na podstawie odebranych informacji oraz wykonuje czynności sterowania
w celu wywołania zmian w funkcjonowaniu urządzenia.

Urządzenia pozwalają na odbiór informacji za pośrednictwem zmysłów: wzroku, słuchu,

dotyku,  powonienia  i  smaku.  Zrozumienie  i  przyswojenie  informacji  uzaleŜnione  jest  od
moŜliwości  rozróŜniania  dostarczonych  sygnałów.  Uzyskane  informacje  po  przetworzeniu
w ośrodkowym układzie nerwowym słuŜą do podjęcia decyzji.

Większość działań człowieka podczas pracy ma charakter złoŜony i wymaga ciągłych

regulacji i ciągłego podejmowania odpowiednich decyzji:

−

sterowanie przez człowieka maszyną, uruchomieniu, regulowaniu biegu, zatrzymaniu
(dźwignie, korby, przyciski, itp.),

−

manipulowaniu przedmiotem obróbki (np. przemieszczaniu materiału lub przedmiotu),

−

komunikowaniu się z innymi pracownikami za pomocą słów i gestów.

Wykonawca

Rozpatrując stanowisko pracy naleŜy brać pod uwagę, Ŝe mamy do czynienia

z człowiekiem  wykonującym  daną  czynność  oraz  z  jego  moŜliwościami,  umiejętnościami,
wykształceniem,  wiedzą,  cechami  fizycznymi  oraz  osobowością,  temperamentem,
doświadczeniem, stosunkiem do pracy i motywacją.

Dla danego środowiska pracy i sytuacji w nim zachodzących, pracownik musi posłuŜyć

się kompetencjami, potrzebuje ściśle określonych umiejętności, cech i wiedzy.

Na kaŜdym stanowisku pracy inne są warunki pracy, inne priorytety i specyfika danego

stanowiska, sposoby działania oraz okoliczności zdobywania nowych umiejętności, będących
podstawą dalszego doskonalenia.

Wyroby i usługi

Na kaŜdym stanowisku pracy wytwarzane są wyroby i usługi. Ich produkcja uzaleŜniona

jest od człowieka wykonującego daną czynność, jak i jego kompetencji, umiejętności
i doświadczenia wymaganego na danym stanowisku pracy. Na proces wytwarzania mają
równieŜ wpływ maszyny i urządzenia za pomocą, których pracownik odbiera informacje i na
ich podstawie podejmuje decyzje.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Organizacja stanowiska pracy

Właściwa organizacja stanowiska, pracy powinna być przeprowadzona zgodnie

z zasadami  ergonomii  oraz  obowiązującymi  przepisami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy.  Ma
zapewnić pracownikowi łatwe i bezpieczne wykonywanie pracy oraz ograniczyć niepotrzebny
wysiłek  Stanowi  ochronę  pracownika  przed  obraŜeniami  i szkodliwymi  wpływami
występującymi w przemyśle drzewnym i metalurgicznym.

Miejsca obsługi maszyn oraz same maszyny powinny być dobrze oświetlone.
W miejscach zaciemnionych moŜna składować materiały, wyroby i odpady.
Na  stanowiskach  ręcznej  obróbki  stolarskiej  powinny  znajdować  się  stoły  warsztatowe

z blatem na wysokości około 85 cm, a w szafkach lub na tablicach ściennych na stanowisku
pracy powinny być odpowiednie miejsca przeznaczone na narzędzia.

Na stanowiskach obróbki maszynowej równieŜ powinno być przewidziane miejsce na

szablony,  wyposaŜenie  pomocnicze  i  narzędzia  obsługowe.  Dobrym  sposobem  na
jednoznaczne  oznaczenie  narzędzi  jest  pomalowanie  tablicy  i  narzędzi  przypisanych  do
kaŜdego  ze  stanowisk  inną  barwą.  Przy  obróbce  długich  przedmiotów  (ponad  1,5  długości
stołu  obrabiarki)  naleŜy  przed  i  za  obrabiarką  instalować  przedłuŜenia  stołu  lub  podpory
rolkowe. Ich wysokość powinna być taka sama jak stołu.

Miejsca przeznaczone na materiał do obróbki oraz wyroby powinny znajdować się po tej

samej stronie obrabiarki, co obsługujący ją pracownik.

Materiał przeznaczony do obróbki powinien być ułoŜony zgodnie z kierunkiem posuwu,

najlepiej na wysokości zbliŜonej do powierzchni roboczej stołu obrabiarki. Nie wolno układać
materiału na obrabiarce.

Wysokość stosów materiałów lub gotowych wyrobów, mierzona od podłogi na

stanowisku pracy nie powinna przekraczać 170 cm.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie parametry charakteryzują stanowisko pracy?

Jak powinno być wyposaŜone stanowisko pracy?

Jakie są obciąŜenia organizmu wynikające z wykonywania pracy?

Czym są warunki pracy?

Jakie działania człowieka rozróŜniamy w trakcie wykonywania pracy?

Jakie są zasady organizacji stanowiska pracy?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zorganizuj stanowisko pracy do wykonania korekty instrumentów strunowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z zasadami organizacji stanowiska pracy ręcznej obróbki stolarskiej,

wyliczyć pisemnie elementy, z których składają się instrumenty strunowe,

wskazać elementy podlegające korekcie przy zastosowaniu ręcznej obróbki stolarskiej,

wyjaśnić zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, obowiązujące na stanowisku ręcznej
obróbki stolarskiej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zanotować wyniki w arkuszu,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy

–

karta ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wyszukaj w dostępnych Ci źródłach i wypisz znaczenia pojęć: wykonawca, wyrób,

usługa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z zasadami organizacji stanowiska pracy i podaną charakterystyką pojęć,

wyjaśnić, w jakim stopniu człowiek wpływa na proces wytwarzania wyrobów i usług,

określić, jakie warunki (oprócz człowieka) wpływają na proces wytwarzania oraz jakość
wyrobów i usług,

zanotować wnioski w arkuszu,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy

–

karta ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

–

literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcia: wyroby i usługi?

wymienić obciąŜenia organizmu występujące w trakcie pracy?

sklasyfikować zasady organizacji stanowiska pracy?

wymienić warunki pracy?

wyjaśnić, co nazywamy stanowiskiem pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Systemy strojenia instrumentów muzycznych

4.2.1. Materiał nauczania

Aktualnie niemal na całym świecie obowiązuje strój równomiernie temperowany.
W stroju tym ustalono, Ŝe podstawowa częstotliwość tonu, do którego strojone są

instrumenty muzyczne odpowiada dźwiękowi a

(czytaj „a razkreślne”) i wynosi 440 Hz.

Jeszcze w początkach XX wieku stosowano strój o częstotliwości a

równej 435 Hz.

Pozostałe tony są określane przy wykorzystaniu reguły, Ŝe iloraz częstotliwości dwóch

połoŜonych obok siebie półtonów równy jest

2 .

Oczywiście kaŜdy instrument ma właściwy dla siebie sposób wydobywania dźwięku.

Jednak w kaŜdym przypadku obowiązuje opisana reguła – ton podstawowy wydobywanego
dźwięku musi mieć dokładnie określoną wysokość.

Obliczanie częstotliwości tonu podstawowego dowolnego dźwięku

−

podstawową częstotliwością, do której stroi się wszystkie instrumenty jest częstotliwość
dźwięku a

(a razkreślne) wynosi ona 440 Hz.

−

zmiana o jedną oktawę odpowiada przyrostowi (lub zmniejszeniu) częstotliwości drgań
akustycznych o czynnik 2 – czyli skoro a

ma 440 Hz, to a

ma 880 Hz, a

– 1760 Hz itd.

−

częstotliwość  drgań  akustycznych  dla  dowolnego  dźwięku  moŜna  obliczyć  znajdując
iloraz częstotliwości dla pojedynczego półtonu. PoniewaŜ półtonów w oktawie jest 12, to
dwunastokrotne  pomnoŜenie  przez  ów  iloraz  musi  dać  2  (tak  jak  dla  oktawy).  Stąd
wynika,  Ŝe  półtonowy  interwał  odpowiada  ilorazowi  częstotliwości  równemu
pierwiastkowi 12-ego stopnia z 2.

wyŜyŜ

pótonu

Wartość ta wynosi ok. 1,059463 (Oczywiście: 1,05946312 = 2> czyli sekunda mała).

Przykład obliczeniowy:
Oblicz częstotliwość tonu podstawowego dla dźwięku c

Rozwiązanie:
dźwięk a

od dźwięku c

dzielą 3 półtony (a-b, b-h, h-c).

Dlatego:

( )

523

8920

440

≈

⋅

≈

⋅

, f

– częstotliwość tonu podstawowego dla dźwięków c

i a

[Hz]

Odpowiedź: częstotliwość tonu podstawowego dla dźwięku c

wynosi 523,25 Hz.

Temperacja

Temperacja oznacza nie tylko podział oktawy na mniej czy bardziej równe

(równomierne)  półtony,  lecz  –  szerzej  –  oznacza  sposób  na  strojenie  dających  się  nastroić
instrumentów  (przede  wszystkim  klawiszowych,  takich  jak  organy,  klawesyn,  klawikord,
fortepian).  Zanim  wprowadzono  system  równomiernie  temperowany,  stosowano  temperację
nierównomierną, która korygowała tylko część interwałów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Temperacja równomierna

Ten sposób temperacji znany był od dawna, lecz aŜ do pierwszej połowy XVIII w.

uwaŜany była za system niedoskonały, w którym (niezgodnie z kryterium dzisiejszym) Ŝadna
z tonacji nie brzmi czysto oraz zatraca się ich indywidualność brzmieniowa.

Zalety tego systemu, m.in. moŜliwość grania we wszystkich moŜliwych tonacjach, nie

były uwaŜane za na tyle istotne, by zrezygnować z systemów wcześniejszych, gdyŜ nie
odczuwano wówczas jeszcze potrzeby uŜywania „trudnych” tonacji.

Jednak w XVIII wieku stopniowo zaczęto nowy strój stosować, zaś w połowie XIX w.

równomierna  temperacja  wyparła  inne  wcześniej  stosowane systemy strojenia instrumentów.
Dla  współczesnego  „ucha”,  wychowywanego  na  braku  słuchowej  alternatywy,  brzmienie
tonacji  stroju  równomiernego  jest  czyste,  lecz  naleŜy pamiętać, iŜ przez dawnych muzyków,
znających wiele systemów, było ono uwaŜane za ostre i brzydkie.

Oprócz tego, stroju równomiernie temperowanym niedostępne są wcześniejsze efekty

zastosowania pewnego rodzaju chromatyzmów i układów harmonijcznych, które są o wiele
bardziej sugestywne przy zastosowaniu starszych systemów temperacji.

Jednak bardzo zróŜnicowane procesy modulacyjne i enharmoniczne, rozpowszechnione

w muzyce  Romantyzmu,  były  moŜliwe  jedynie  w  równomiernym  stroju.  Równomierna
temperacja  umoŜliwia  komponowanie  nawet  w  tonacjach  leŜących  daleko  na  kole
kwintowym,  które  dzięki  temperacji  nie  brzmią  –  przynajmniej,  dla  współczesnego  ucha  –
fałszywie.

Niekiedy moŜna się spotkać z twierdzeniem, iŜ stworzenie temperacji równomiernej

wykorzystał  Jan  Sebastian  Bach,  tworząc  zbiór  Das  Wohltemperierte  Klavier  (Dobrze
temperowany klawesyn: dwutomowy zbiór dwóch cykli po 24 preludia i fugi (BWV 846–893)
na instrument klawiszowy, z których kaŜda para kompozycji jest w innej tonacji, w pochodzie
chromatycznym,  od  C-dur  do  h-moll).  Lecz  słowo  Wohltemperierte  naprawdę  tłumaczy  się
jako  właściwie  nastrojony  (temperowany)  i  nie  zawiera  samo  w  sobie  sugestii
o równomierności  uŜytego  stroju.  Współczesny  stan  badań  wskazuje  na  to,  iŜ  Bach
rzeczywiście  potrzebował  uniwersalnego  stroju  o  szerokich  moŜliwościach,  lecz
najprawdopodobniej  chodziło  mu  o  jeden  z późniejszych  sposobów  nierównomiernej
temperacji,  określanych  zwykle  według  nazwiska  osoby,  która  go  opracowała,  na  przykład
strój  Kirnberger  III,  Neuchardt  III,  Rameau  itd.  W  tych  strojach  moŜna  było  grać  we
wszystkich tonacjach, lecz, poprzez indywidualny sposób na rozprowadzenie komatu (komat
pitagorejski, „wilcza kwinta”), kaŜda tonacja brzmiała nieco inaczej. Temu prawdopodobnie
miało  słuŜyć  dzieło,  eksponujące  wszystkie  24  tonacje  i  pokazujące  kaŜdą  z  tych  tonacji
w sposób  niezwykle  indywidualny,  niemalŜe  kolorystyczny.  Miałoby  to  mniejsze  znaczenie,
gdyby  kaŜda  tonacja  z definicji  miałaby brzmieć tak samo, zaś jedyna róŜnica polegałaby na
przeciwstawieniu sobie dur – moll.

Muzyk i teoretyk Johann Philip Kirnberger, jeden z ulubionych uczniów Bacha,

oświadczył juŜ po śmierci mistrza, iŜ swój system strojenia (wspomniany trzeci system
Kirnbergera) oparł na praktyce Bacha, który uŜywał go podczas strojenia sobie klawesynu, co
zawsze czynił własnoręcznie. Ten system jednak nie jest strojem temperowanym
równomiernie.

Strojenie a temperatura otoczenia

Instrument,

przed

przystąpieniem

strojenia,

powinien

mieć temperaturę

pomieszczenia, w jakim będzie uŜywany. W przeciwnym razie struny zmieniając temperaturę
będą  jednocześnie  zmieniały  siłę  naciągu,  a  co  za  tym  idzie  i  intonację.  To  samo  dotyczy
metalowych  elementów  instrumentów  dętych  drewnianych  oraz  całych  instrumentów
blaszanych.  Dzieje  się  tak,  poniewaŜ  metal  ma  duŜy  współczynnik  rozszerzalności  cieplnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

NaleŜy  pamiętać,  Ŝe  metal  zimny  jest  skurczony,  a  więc  bardziej  napięty,  a  co  za  tym  idzie,
daje dźwięk wyŜszy. Metal cieplejszy jest rozszerzony, mniej naciągnięty, a więc daje dźwięk
niŜszy.  Trzeba  to  wszystko  mieć  na  uwadze  szczególnie  w  zimie.  Strojenie  z poprawką  na
,,dojście”  do  właściwej  temperatury  nie  zdaje  egzaminu,  poniewaŜ  elementy  instrumentu
w róŜnym stopniu reagują na zmiany.

NaleŜy uwaŜać równieŜ, aby na instrument podczas gry nie padały bezpośrednio

promienie  słoneczne.  Przy  grze  w  mocnych  światłach  reflektorów,  przed  graniem  naleŜy
ogrzać  instrument,  zostawiając  go  na  kilka  minut  w  światłach.  Trzeba  równieŜ  uwaŜać,  aby
zmiany temperatury nie były dla instrumentu zbyt gwałtowne.

Strój instrumentu naleŜy sprawdzać przed kaŜdym uŜyciem; równieŜ, jeśli zabieramy się

do  ćwiczenia.  Stałe  pilnowanie  precyzji  stroju  instrumentu  ma  wpływ  nie  tylko  na  jakość
wykonywanej  muzyki.  Stałe  obcowanie  z  prawidłowym  strojem  wyrabia  w  grającym  nawyk
rozpoznawania nieczystości intonacyjnych i reagowania na nie.

Kamerton i tunery chromatyczne

Specjalistycznym narzędziem słuŜącym do strojenia instrumentów jest kamerton. Istnieją

specjalne  aparaty,  dzięki  którym  moŜna  nastroić  instrument  obserwując  wskaźniki  reagujące
na  wysokość  dźwięków.  Są  to  bardzo  precyzyjne  urządzenia  umoŜliwiające  nastrojenie  się
w warunkach  słabej  słyszalności.  Mogą  posiadać  szeroki  zakres  strojenia,  funkcję  kalibracji,
która  pozwala  na  dostosowanie  urządzenia  do  róŜnych  strojów  orkiestrowych,  funkcję
generowania  tonu  odniesienia,  a  takŜe  wbudowany  mikrofon  do  strojenia  instrumentów
akustycznych.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak definiujemy system równomiernie temperowany?

Jak definiujemy interwał?

W jaki sposób obliczamy częstotliwość tonu podstawowego dowolnego dźwięku?

Jak definiujemy temperację?

Do czego słuŜy tuner chromatyczny?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyszukaj za pomocą sieci Internet informacje na temat historycznych systemów

temperacji i zanotuj ich cechy charakterystyczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

połączyć się z Internetem,

uŜyć programów do znajdowania informacji w sieci Internet,

wyszukać niezbędne informacje,

wybrać najbardziej wiarygodne źródła informacji,

zanotować cechy charakterystyczne dawnych systemów temperacji,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy

–

stanowisko komputerowe z dostępem do sieci Internet,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Oblicz częstotliwości tonów podstawowych dla dźwięków z zakresu c

-c

, następujących

po sobie chromatycznie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się procedurą obliczania częstotliwości tonu podstawowego,

obliczyć częstotliwości tonu podstawowego dla wszystkich dźwięków z podanego
zakresu,

zapisać przebieg obliczeń,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy

–

kalkulator naukowy,

–

przybory do pisania,

–

notatnik,

–

literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić, na czym polega strój równomiernie temperowany?

zdefiniować pojęcie interwału i wyjaśnić jego zastosowanie
w strojeniu?

wyjaśnić, jaki wpływ na strój instrumentu ma temperatura otoczenia?

określić, pojęcie i zasady zastosowania tunera elektronicznego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Narzędzia

korektorskie

materiały

stosowane

wykonywania korekty

4.3.1. Materiał nauczania

Dłuto – narzędzie uŜywane do korekty instrumentów strunowych. Wykonane zazwyczaj

ze  stali  narzędziowej,  węglowej,  chromowej,  wanadowej  lub  molibdenowej.  Dawniej  kute
ręcznie,  obecnie  przewaŜnie  wykonywane  mechanicznie  poprzez  odkuwanie  matrycowe.
Konstrukcja  dłuta  zakłada  hartowanie  podłuŜne  materiału.  W  osi  równoległej  dłuta
wytrzymałość  jego  materiału  jest  większa  niŜ  w  kierunku  poprzecznym.  Dłuto  składa  się
z: ostrza skrawającego, wylotu, kołnierza trzonka i sztyftu (lub pióra).

Strug, niekiedy uŜywana gwarowa nazwa hebel (z niem. Höbel) – narzędzie ciesielskie

i stolarskie do obróbki skrawaniem, wyrównywania duŜych płaskich powierzchni drewna lub
do ścinania ostrych krawędzi.

RozróŜnia się trzy rodzaje strugów, a mianowicie zdzierak (zbiera najwięcej

materiału), Równiak (jak sama nazwa wskazuje wyrównuje powierzchnię przed jej
wygładzeniem) oraz Gładzik (zbiera cienką warstwę materiału z obrabianej powierzchni,
dzięki czemu znikają głębokie bruzdy i wyŜłobienia).

Pilnik  –  narzędzie  słuŜące  do  piłowania,  czyli  skrawania  z  obrabianej  powierzchni  cienkiej
warstwy  o  grubości  od  0,01  do  1  mm.  Pilniki  wykonywane  są  ze  stali.  Składają  się  z części
roboczej  i  uchwytu.  Na  uchwycie  zwykle  osadzona  jest  rękojeść.  Na  powierzchniach  części
roboczej nacięte są ostrza, nachylone w jedną stronę, ustawione skośnie względem osi pilnika.
Pilniki  róŜnią  się  miedzy  sobą  rozmiarem,  wielkością  ostrzy  oraz  kształtem.  Pilniki  mogą
mieć  przekrój  owalny,  trójkątny,  okrągły,  prostokątny,  płaski,  soczewkowy,  kwadratowy,
mieczowy,  półokrągły  lub  inny.  W zaleŜności  od  liczby  nacięć  przypadających  na  centymetr
długości rozróŜnia się następujące pilniki:

−

zdzieraki (4,5–12,5),

−

równiaki (5,6–16),

−

półgładziki (9,5–23,6),

−

gładziki (13,2–31,5),

−

gładziki podwójne (20–45),

−

jedwabniki (35,5–67).
Pilniki słuŜą do piłowania metalu, drewna, tworzyw sztucznych.

Iglak – mały pilnik z bardzo drobnymi nacięciami, uŜywany bez rękojeści do drobnych,

precyzyjnych prac.

Tarnik – pilnik o duŜych nacięciach i przerwach między zębami. UŜywany do zgrubnego

piłowania miękkich metali, tworzyw sztucznych i drewna.

Do piłowania mechanicznego stosowane są obrabiarki zwane pilnikarkami, w których

narzędziami roboczymi są pilniki podobne do pilników ręcznych, obrotowe pilniki
trzpieniowe, pilniki w kształcie tarczy lub pilniki w postaci taśmy.

Narzędzia do trasowania:

−

rysik, ołówek, znacznik,

−

cyrkle traserskie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

kątowniki,

−

płyty traserskie,

−

liniały.

Narzędzia pomocnicze:

−

siekiery,

−

młotki i pobijaki,

−

obcęgi i kombinerki,

−

ciski stolarskie,

−

szpachelki,

−

wkrętaki,

−

pędzle i wałki do lakierowania.

PowyŜej wymienione narzędzia stanowią niewielki wycinek narzędzi stosowanych do

prowadzenia korekty instrumentów muzycznych. KaŜda grupa instrumentów wymaga
osobnego zestawu narzędzi. Więcej informacji na temat narzędzi i materiałów korektorskich
moŜna znaleźć w literaturze [3, 8, 9].

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie narzędzie nazywamy dłutem?

Jaka jest technika obróbki przy uŜyciu strugów?

Jak definiujemy tarnik?

Jaką ma budowę i zastosowanie pilnik?

Jakie narzędzia słuŜą do trasowania?

Jaki jest podział narzędzi korektorskich w zaleŜności od ich zastosowania?

Jakie narzędzia stosowane są do korekty instrumentów smyczkowych?

Jakie narzędzia stosowane są do korekty instrumentów dętych?

Jakie narzędzia stosowane są do korekty instrumentów perkusyjnych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj narzędzia, które słuŜą do dokonywania korekty instrumentów muzycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przygotować duŜy zestaw narzędzi do obróbki drewna,

zapoznać się z zasadami klasyfikacji narzędzi,

dokonać podziału na odpowiednie grupy,

wybrać właściwe narzędzia słuŜące do korekty instrumentów,

zanotować wyniki w arkuszu,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy

–

zestaw narzędzi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

karta ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj typy pilników i dokonaj ich klasyfikacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przygotować zestaw pilników do drewna i do metalu,

wyjaśnić, jakie kryteria decydują o tym, jaki pilnik stosowany jest w procesie obróbki
drewna i w procesie obróbki metalu,

zapoznać się z zasadami klasyfikacji i charakterystyką narzędzi,

dokonać podziału pilników na odpowiednie grupy,

zanotować wnioski w arkuszu,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy

–

zestaw pilników do drewna i do metalu,

–

karta ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Przedstaw moŜliwości zastosowania dłut do róŜnych zabiegów korekcyjnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przygotować zestaw dłut i próbek drzewnych,

zapoznać się z literaturą dotyczącą zastosowania odpowiednich rodzajów dłut do
odpowiednich rodzajów materiału,

wymienić zalety i wady stosowania róŜnego rodzaju dłut, podczas czynności
korektorskich,

przedstawić w formie opisowej informacje z polecenia 4,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy

–

zestaw próbek drzewnych,

–

zestaw dłut,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Korekta i strojenie instrumentów muzycznych

4.4.1. Materiał nauczania

Strojenie instrumentów

Strojenie polega na takim ustawieniu ich akustyki, Ŝe po zagraniu określonego dźwięku

będzie on miał wysokość zgodną z wysokością wzorca. Oznacza to, Ŝe wydobyty dźwięk
będzie miał ten sam ton podstawowy, co wzorzec. Prawidłowo nastrojony instrument wydaje
dźwięki, (a wpływ na to ma takŜe wykonawca), których tony podstawowe mają ściśle
określone częstotliwości.

Strojenie sprowadza się, więc do regulowania pewnych fizycznych cech budowy

instrumentów celem umoŜliwienia wydobycia z nich dźwięków o ściśle określonej wysokości,
zgodnej z obowiązującym strojem.

Strojenie instrumentów strunowych odbywa się poprzez odpowiednie napinanie strun

nawijanych  na  kołki  (metalowe,  podkręcane  specjalnym  kluczem  w  fortepianie,  pianinie,
klawesynie,  cymbałach,  cytrze,  lub  drewniane  w instrumentach  z gryfem,  podkręcane
ręcznie); Strojenie instrumentów z pozostałych grup przebiega w inny sposób na przykład:

−

w instrumentach dętych poprzez korektę długości piszczałki,

−

w instrumentach ze stroikami przelotowymi, metalowymi – przez korekturę wymiarów
drgającej części stroików,

−

w membranofonach – poprzez napinanie membrany.

Dokumentacja techniczna stosowana podczas korekty instrumentów

W technice jedną z podstawowych form przekazywania informacji (np. między

konstruktorem  urządzenia  a  jego  wykonawcą)  jest  rysunek.  Rysunek  techniczny  jest
specjalnym  rodzajem  rysunku,  wykonywanego  według  ustalonych  zasad  i  przepisów.  Dzięki
zwięzłemu  i  przejrzystemu  wyraŜeniu  kształtów  i  wymiarów odwzorowywanego przedmiotu
rysunek  techniczny  dokładnie  wskazuje  jak  ma  wyglądać  ten  przedmiot  po  wykonaniu.
Rysunek  określa  równieŜ  budowę  i  zasadę  działania  róŜnych  maszyn  i  urządzeń  lepiej  niŜ
najdoskonalszy  opis  słowny.  Z tych  teŜ  względów  rysunek  techniczny  stał  się  powszechnym
i niezbędnym  środkiem  porozumiewania  się  wszystkich  pracowników  zatrudnionych
w procesie produkcyjnym.

Znajomość zasad sporządzania i umiejętność odczytywania rysunku technicznego

umoŜliwia przekazywanie myśli naukowo-technicznej w postaci np. projektu maszyny lub
urządzenia.

Rysunek techniczny – wykonany zgodnie z przepisami i obowiązującymi zasadami – stał

się  językiem,  którym  porozumiewają  się  inŜynierowie  i  technicy  wszystkich  krajów.
Powszechne  i międzynarodowe  znaczenie  rysunku  technicznego  umoŜliwia  korzystanie
z wynalazków.

Rysunek techniczny pozwala zapoznać się z wymiarami elementów instrumentu

muzycznego poddawanych korekcie. Rysunek złoŜeniowy ułatwia zrozumienie zasad
współdziałania mechanizmów w instrumentach muzycznych.

Więcej informacji na temat rysunku technicznego znajdziesz w jednostce modułowej

731[02].O1.02 „Posługiwanie się dokumentacją techniczną”.

Korekta instrumentów

Korekta polega na wyeliminowaniu błędów i nieprawidłowości w budowie instrumentu

oraz w układzie i budowie jego elementów mechanicznych. Korekta to równieŜ czynność

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

polegająca  na  okresowej  zmianie  parametrów  instrumentu  muzycznego.  Instrument
korygujemy, dostosowując go w ten sposób, do zmieniających się warunków atmosferycznych
ewentualnie  –  zapobiegamy  zmianie  parametrów  instrumentu,  jaka  moŜe  się  pojawić  na
skutek  innych  czynników  zewnętrznych.  Przy  pomocy  korekty  moŜemy  odpowiednio
zareagować na wpływ róŜnorodnych czynników zewnętrznych na parametry instrumentu. np.
korekta zniekształconego gryfu na skutek nadmiernego napięcia strun gitary.

eby mówić o korekcie instrumentów musi zaistnieć jedna lub szereg przesłanek

dopuszczających zastosowanie czynności określonej tym mianem. Te przesłanki to:

−

wady budowy,

−

deformacja instrumentu lub jego części,

−

zuŜycie elementów instrumentu,

−

zuŜycie mechanicznych części instrumentu,

−

próba uzyskania lepszych walorów brzmieniowych instrumentu.
Osoba podejmująca się dokonania korekty instrumentu muzycznego powinna umieć

rozpoznawać stopień zuŜycia elementów instrumentu a takŜe umieć ocenić przydatność tych
elementów do dalszego wykorzystania lub zdecydować o ich zastąpieniu.

Do zapoznania się ze stopniem zuŜycia elementów poddawanych korekcie, niezbędna jest

prezentacja wzorcowego wykonania instrumentu muzycznego. KaŜda niezgodność
rzeczywistego przedmiotu z obligatoryjnymi wymaganiami technicznymi wymusza
zastosowanie korekty.

Aby określić wady instrumentu i prawidłowo zaplanować działania korekcyjne, naleŜy

dokładnie znać budowę poszczególnych grup instrumentów. Zagadnienia te zostały
przedstawione w jednostce modułowej 731[02].O2.01 „Charakteryzowanie instrumentów
muzycznych”.

Instrumenty smyczkowe

Do grupy współczesnych instrumentów smyczkowych zaliczamy skrzypce, altówkę,

wiolonczelę i kontrabas. Ogólna budowa wszystkich tych instrumentów (za wyjątkiem
kontrabasu) jest taka sama; róŜnią się od siebie jedynie wymiarami, a konstrukcja oparta jest
na tej samej skali.

Pudło rezonansowe składa się z dwóch lekko wypukłych płyt, wierzchnia często

wykonana z drzewa świerkowego, dolna z drzewa jaworowego. Płyty łączą ze sobą boczki,
równieŜ z drzewa jaworowego. Płyty mają boczne wycięcia w kształcie litery C. Na górnej
płycie umieszczone są otwory rezonansowe w kształcie litery f, zwane równieŜ efami.

Rys. 1. Skrzypce [13]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Górna płyta wzmocniona jest belką przebiegającą pod struną G w skrzypcach, a pod

skrajną,  najgrubszą  struną  w  pozostałych  instrumentach  tej  grupy.  Od  wewnątrz  płytę  górną
i dolną rozpiera drewniany kołeczek zwany duszą (przenosi drgania z płyty górnej na dolną).
Do  pudła  rezonansowego  przymocowana  jest  szyjka,  na  niej  znajduje  się  gryf  (bezprogowa
podstrunnica),  a całość  kończy  komora  kołkowa  z główką  zwykle  w  charakterystycznym
kształcie ślimaka. Cztery struny, podparte na podstawku (zwanym teŜ mostkiem), napinane są
za  pomocą  kołków  umieszczonych  w  komorze  kołkowej.  Skrzypkowie,  altowioliści
i wiolonczeliści  bardzo  często  w otwory  zaczepienia  strun  (w  strunniku)  zakładają  jednak
mikrostroiki  (mechanizm  słuŜący  do  dokładnego  dostrajania).  W  kontrabasach  strojenie
odbywa  się  przy  pomocy  kołków  w  komorze  kołkowej,  które  są  poruszane  za  pomocą
mechanizmu zębatego. Dzięki temu napinanie strun jest o wiele bardziej precyzyjne. Poza tym
w  kontrabasach  występują  tak  wielkie  napręŜenia  strun,  Ŝe  naciąg  taki  jak  w  mniejszych
instrumentach  nie  sprawdziłby  się  w  ogóle.  Poza  tym  mechanizm  zębaty  zapewnia  takŜe
zabezpieczenie  przed  nieoczekiwanym  przekręceniem  się  kołka.  Strunnik  zaczepiony  jest
zazwyczaj  plastikową  Ŝyłką  (w  wiolonczelach  i  kontrabasach  drutem)  do  guzika
umieszczonego w dolnej części pudła rezonansowego.

Struny

skrzypiec,

altówki

wiolonczeli

kontrabasu,

niegdyś

wykonywane

z preparowanych  jelit  zwierzęcych,  dziś  niemal  wyłącznie  wykonywane  są  z  metalu  (róŜne
stopy,  gdyŜ  ma  to  wpływ  na  brzmienie  instrumentów).  Struny  do  drgań  pobudzane  są  za
pomocą smyczka.

Smyczek to drewniany, spręŜysty pręt, najlepiej z drewna fernambukowego, na który

naciąga  się  włosie  (najlepiej  naturalne,  przygotowane  z  końskiego  ogona).  Z  jednej  strony
włosie  jest  umieszczone  w  główce  smyczka  (szpic),  a  u  dołu  –  w  Ŝabce  (zwykle  drewniana,
ale  moŜe  być  teŜ  plastikowa  czy  z  kości  słoniowej).  Na  końcu  Ŝabki  znajduje  się  śrubka
słuŜąca do odpowiedniego naciągnięcia włosia.

Podstawek

W grupie instrumentów smyczkowych korekcie podlega przede wszystkim ustawienie

podstawka,  co  za  tym  idzie  wysokość  strun  nad  gryfem  oraz  wydłuŜanie  bądź  skracanie
menzury  instrumentu.  Decydują  tu  głównie  względy  manualne  oraz  brzmieniowe.  Wysoko
zawieszone  struny  nad  gryfem  powodują,  Ŝe  wydobywany  dźwięk  będzie  głośniejszy,  ale
potrzeba będzie większej siły do dociśnięcia struny do gryfu. NiŜej połoŜone struny ułatwiają
wydobywanie dźwięków, ale mogą spowodować, iŜ zaczną się pojawiać brzęczenia, poniewaŜ
amplituda  drgań  struny  będzie  na  tyle  duŜa,  Ŝe  struna  będzie  uderzała  o  gryf.  Łatwiej  jest
obniŜyć  struny  niŜ  je  podnieść,  a  wynika  to  ze  specyfiki  podstawka,  który  jest  drewnianym
klockiem.  Jeśli  po  spiłowaniu  grzbietu  podstawka  okaŜe  się,  Ŝe  struny  są  za  nisko,  moŜna
skorygować jego wysokość na dwa sposoby. Albo podklejając cieniutkie plasterki drewna pod
nóŜki  podstawka,  a  następnie  doszlifowanie  ich  do  odpowiedniego  poziomu,  albo  stosując
specjalne owijki na strunę w miejscu styku z grzbietem podstawka. Obydwie metody skutkują
jednak minimalnym, ale obniŜeniem jakości dźwięku. Są to jednak na tyle małe zmiany, Ŝe są
akceptowane przez muzyków.

Korekcie ustawień podlega takŜe odległość podstawka od początku gryfu. Odległość ta

nosi  miano  menzury  instrumentu.  Ze  względu  na  manualne  właściwości  grającego  moŜna
podstawek  przesunąć  do  tyłu,  zwiększając  tę  odległość.  Idzie  za  tym  takŜe  zmiana  barwy
dźwięku  instrumentu  na  jaśniejszy  i  nieco  głośniejszy.  MoŜna  teŜ  przysunąć  podstawek  do
gryfu, powodując ściemnienie barwy i delikatne ściszenie brzmienia. Efektem takiego zabiegu
jest  teŜ  zmniejszenie  odległości  między  dźwiękami  na  gryfie.  Im  większy  instrument  tym
większe  ma  to  znaczenie.  Korektę  ustawień  podstawka  naleŜy  dokonywać  zawsze  przy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

poluzowanych strunach, lecz na tyle napiętych, Ŝeby nie doprowadzić do zmian połoŜenia
duszy.

Grzbiet podstawka powinien być na tyle wypukły, aby podczas gry na jednej strunie nie

dochodziło do zaczepienia sąsiednich. Grzbiet zbyt wypukły utrudnia zmianę strun w trakcie
gry. Profil grzbietu podstawka musi być starannie dopasowany do profilu gryfu.

Dusza

Ustawienie duszy to waŜny etap korekty w instrumentach smyczkowych. Nawet

minimalna zmiana połoŜenia tego drewnianego kołeczka skutkuje zmianą brzmienia
instrumentu. Dusza powinna być ustawiona pionowo, po przeciwnej stronie podstawka niŜ
przebiega belka basowa, czyli pod nóŜką od strony najcieńszej struny.

Do korekty ustawień duszy niezbędny jest specjalny przyrząd. Jest to zakrzywiony szpic,

który  wprowadza  się  poprzez  otwór  rezonansowy,  następnie  wbija  w  drewnianą  duszę
i koryguje jej ustawienie. Niewłaściwe ustawienie tego najwaŜniejszego elementu instrumentu
smyczkowego  moŜe  powodować  niejednakową głośność strun, dźwięków, a w wyjątkowych
przypadkach  nawet  powstanie  tzw.  efektu  „wilka”.  Jest  to  wada  powodująca  brzęczenie  lub
dodatkowe zdudnienie pojawiające się przy wydobyciu określonych dźwięków. Efekt „wilka”
występuje  takŜe  w  innych  instrumentach  strunowych  oraz  instrumentach  dętych,  lecz  tam
spowodowany jest innymi przyczynami.

Zmieniając ustawienie duszy naleŜy bardzo starannie chwytać drewniany kołek, poniewaŜ

im większe naruszenie struktury drewna, tym gorzej dusza będzie przenosić drgania górnej
płyty na dolną. Powoduje to pogorszenie brzmienia. Im twardsze jest drewno, z którego
wykonana jest dusza, tym barwa dźwięku instrumentu jest jaśniejsza.

Strój

Instrumenty smyczkowe posiadają cztery struny strojone w naturalnych kwintach

(w kontrabasie w kwartach) do następujących dźwięków:

Skrzypce – (począwszy od najniŜej strojonej) – g (196 Hz), d¹ (293,7 Hz), a¹ (440 Hz),

e² (659,3 Hz) i obejmuje zakres dźwięków od g do e

Altówka – (począwszy od najniŜej strojonej) – c (132,8 Hz), g (198 Hz), d

(295,7 Hz),

(442 Hz) i obejmuje zakres dźwięków od c do a³. Notacja zazwyczaj w kluczu altowym

naleŜącym do grupy kluczy C.

Wiolonczela – (począwszy od najniŜej strojonej) – C (65.4 Hz), G (98 Hz), d (146,8 Hz),

a (220 Hz), i obejmuje zakres dźwięków od C do a².

Kontrabas – (począwszy od najniŜej strojonej): E

(41,2 Hz), A

(55 Hz), D (73,4 Hz),

G (98 Hz) i obejmuje zakres dźwięków od E

(w kontrabasach orkiestrowych, 5-strunowych

(32,7 Hz), a w niektórych odmianach niemieckich H

(30,86 Hz)) do g

w typowym

wykorzystaniu, jednak w niektórych utworach solowych z wykorzystaniem flaŜoletów przy
podstawku sięga się prawdziwego kresu skalowego kontrabasu uzyskując w ten sposób nawet
dźwięki o wysokościach przekraczających g² (g dwukreślne w brzmieniu) sięgając nawet g³.
Kontrabas transponuje oktawę w dół.

Strojenie instrumentów smyczkowych odbywa się dwuetapowo.
Strojenie wstępne polega na porównaniu wysokości dźwięku a¹ (wydobytego

z instrumentu)  z  wzorcem,  granym  na  fortepianie  lub  innym  instrumencie  (w  orkiestrze
symfonicznej  jest  to  obój).  Wzorzec  wysokości  dźwięku  moŜe  być  równieŜ  generowany  za
pomocą  kamertonu  lub  tunera  elektronicznego.  Celem  strojenia  wstępnego  jest  nastrojenie
jednej struny.

Strojenie końcowe. Po dopasowaniu wysokości dźwięku a¹ naleŜy zestroić ze sobą

pozostałe struny tak Ŝeby brzmiały kwinty czyste przy jednoczesnym graniu na dwóch

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

strunach. Nie naleŜy stroić kaŜdej struny z osobna, np. porównując dźwięki do tunera lub do
wysokości dźwięków granych na fortepianie, poniewaŜ naciąganie jednej struny zawsze
zmienia wysokość sąsiednich.

Tuner moŜna wykorzystać w przypadku, kiedy struny są poluzowane i trzeba je

doprowadzić do odpowiedniego napięcia wstępnego. Właściwe strojenie dokonuje się przy
wykorzystaniu słuchu muzycznego.

Strojąc kontrabas, z uwagi na niskie brzmienie poszczególnych strun, wykorzystuje się

flaŜolety  przy  strojeniu  zarówno  wstępnym  jak  i  końcowym.  Dźwięk  a¹  odpowiada
flaŜoletowi  nad  dźwiękiem  A  na  strunie  D  kontrabasu.  Strojenie  końcowe  polega  na
porównaniu  tego  dźwięku  z  flaŜoletem  nad  dźwiękiem  o  kwintę  czystą  niŜej.  Brzmi  wtedy
pryma  czysta,  a  więc  ten  sam  dźwięk.  Strój  moŜna  skorygować  stosując  strojenie  kwartami
równieŜ  uŜywając  flaŜoletów  nad  dźwiękami  o  kwintę  czystą  wyŜej  niŜ  brzmienie
niedociśniętej struny, lub o oktawę wyŜej.

Instrumenty strunowe szarpane

Jest to grupa instrumentów muzycznych, do której naleŜą m.in.: gitara, lutnia, cytra,

banjo, w której źródłem dźwięku jest szarpnięta struna. Z uwagi na największą popularność
gitary w tej grupie, przedmiot rozwaŜań zostanie skupiony na tym właśnie instrumencie.

Gitara – instrument muzyczny z grupy strunowych szarpanych z pudłem rezonansowym,

gryfem  i  progami  na  podstrunnicy.  Gitara  ma  specyficzną  budowę  pudła  rezonansowego,
które ma płaski spód oraz zaokrąglone wcięcia boczne dzielące korpus instrumentu na część
górną  węŜszą  i  dolną  szerszą.  Na  gitarze  gra  się  palcami  (opuszkami  i  paznokciami  albo
samymi  opuszkami)  lub  kostką  (plektronem).  Kostka  jest  przeznaczona  głównie  do  gry  na
gitarze  z metalowymi  strunami  (akustycznej,  elektrycznej).  Istnieją  równieŜ  tzw.  „pazurki”
zrobione  z metalu,  które  nakłada  się  na  palce.  MoŜliwe  jest  granie  jednocześnie  kostką
i palcami, jest to technika hybrydowa.

Gitara transponuje o oktawę w dół, tzn. wszystkie dźwięki zapisane w nutach brzmią na

gitarze oktawę niŜej (np. najniŜsza struna to E wielkie, zapis nutowy – w kluczu wiolinowym
jako e).

Rys. 2. Gitara [14]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Struny

Dawniej struny gitar wykonywane były z preparowanych zwierzęcych jelit, współcześnie

uŜywane są struny nylonowe i stalowe.

Podstawowa odmiana gitary posiada sześć strun. Istnieją takŜe gitary dwunastostrunowe,

w których kaŜda struna jest zdwojona. W takim instrumencie dwie najwyŜsze struny strojone
są unisono, a pozostałe w interwale oktawy.

W rosyjskiej i meksykańskiej muzyce ludowej występują takŜe gitary siedmiostrunowe.

Spotykana  jest  równieŜ  gitara  ośmiostrunowa  –  konstruowane  są  takŜe  gitary  10-strunowe.
RóŜnica  między  taką  gitarą  a  gitarą  tradycyjną  sześciostrunową  polega  na  dodaniu  czterech
strun  basowych.  Wprowadzenie  dodatkowych  strun  ma  na  celu  miedzy  innymi  wierniejsze
wykonywanie  muzyki  renesansu  i  baroku  na  gitarze.  Wiele  utworów  lutniowych  z  tamtego
czasu wymaga większej skali niŜ pozwala na to zwykła gitara. Wykonanie takich utworów na
gitarze 6-strunowej jest moŜliwe jedynie dzięki transkrypcji.

Same struny gitary wydają bardzo cichy dźwięk. śeby uzyskać wystarczającą głośność,

wibracje są wzmacniane mechanicznie pudłem rezonansowym lub elektronicznie. Stąd
główny podział gitar na akustyczne i elektryczne:
–

w gitarach akustycznych drgania strun są przenoszone przez mostek do płyty wierzchniej.
Płyta ta, zazwyczaj wykonana ze spręŜystego drewna (np. świerk), wprawia w drgania
powietrze produkując dźwięk,

–

w gitarach elektrycznych przetworniki zamieniają drgania strun na sygnał elektryczny,
który jest później wzmacniany przez wzmacniacz i emitowany przez głośniki.

Rodzaje gitar: akustyczna, elektroakustyczna, elektryczna, basowa.

Stroje

Najbardziej rozpowszechniony strój gitarowy to tak zwany strój klasyczny – EADGHE.

Gitarzyści często jednak przestrajają instrument w celu uzyskania specyficznego brzmienia,
na przykład muzycy wykonujący folk irlandzki często stosują strój DADGAD. Spotykane są
równieŜ inne kombinacje dźwięków, do których nastrojone są struny (na przykład Dropped D,
Dropped C), wykorzystywane głównie w muzyce jazzowej i rozrywkowej.

Strojenie gitar klasycznych odbywa się dwuetapowo, podobnie jak w przypadku

instrumentów smyczkowych.

Strojenie wstępne polega na dostrojeniu jednej struny do dźwięku podstawowego (a¹).

Strojenie końcowe polega na dostrojeniu pozostałych strun. Do strojenia wykorzystuje się
często flaŜolety. Zmianę wysokości niedociśniętych strun dokonuje się za pomocą kołków
w komorze kołkowej, które zbudowane są w oparciu o mechanizm zębaty.

Strojenie gitar elektrycznych, z uwagi na brak pudła rezonansowego i bardzo małą

głośność dźwięków wydobywanych bez wzmacniacza, odbywa się przy uŜyciu tunera
elektrycznego. Sygnał do tunera dostarczany jest przy uŜyciu kabla sygnałowego typu jack -
jack.

Bardzo dokładny opis strojenia gitary moŜna znaleźć w Internecie pod adresem:

http://www.blizinski.pl/gitara/Strojenie_gitary.

Fortepian

Fortepian to klawiszowy, młoteczkowy, strunowy instrument muzyczny.
W fortepianie struny rozpięte na stalowej ramie uderzane są młoteczkami obciągniętymi

filcem. Naciśnięcie klawisza powoduje uderzenie młoteczka w strunę, przenosząc
jednocześnie dynamikę uderzenia w klawisz. Natychmiast po pobudzeniu struny młoteczek
odbija się od niej i, w zaleŜności od siły uderzenia, zatrzymuje się wyŜej lub niŜej. Pozwala to
na szybką repetycję, czyli powtarzanie kilka razy tego samego dźwięku w szybkim tempie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a – od kamertonu
a – a

– 8 czysta w góre

a – d

– 4 czysta w górę

a – e

– 5 czysta w górę

– h – 4 czysta w dół

h – fis

– 5 czysta w górę

fis

– cis

– 4 czysta w dół

cis

– gis

– 5 c czysta z w górę

gis

– dis

– 4 czysta w dół

dis

– b – 4 czysta w dół

b – f

– 5 czysta w górę

– c

– 4 czysta w dół

– g

– 5 czysta w górę.

KaŜda kwinta i kwarta musi posiadać odpowiednią ilość zdudnień; uŜywając systemu

równomiernie temperowanego, nie uzyskuje się przy tym idealnie czystych kwint i kwart.
Resztę dźwięków stroi się w oktawach od temperatury. UŜywa się w tym celu narzędzi
przedstawionych na rysunku 4.

Fabrycznie nowy fortepian wymaga, co najmniej czterech strojeń w trakcie pierwszego

roku uŜytkowania w celu ustabilizowania naciągu strun.

Typowe czynności korektorskie to: poziomowanie klawiszy, wywaŜanie klawiszy,

korekta mechanizmu młoteczkowego i tłumikowego, eliminacja niepoŜądanych dźwięków
(stuki, szumy, przydźwięki), korekta twardości młoteczków.

Zdarte i twarde młoteczki powodują zrywanie strun, utratę kontroli nad tonem i trudności

w uzyskiwaniu miękkiej gry. W przypadku starych fortepianów, dźwięk moŜna wyraźnie
poprawić poprzez wymianę strun. Stare, skorodowane struny są osłabione pod względem
mechanicznym, a dźwięk przez nie wydawany jest niŜszej jakości.

Właściwie ustawione młoteczki oraz prawidłowo wywaŜone klawisze pozwalają

pianiście na swobodną grę oraz wykorzystanie pełnego zakresu ekspresji muzycznej,
moŜliwej do uzyskania na fortepianie.

Fortepiany naleŜy stroić, co najmniej raz w roku. Optymalnie strojenie wykonuje się dwa

razy, jesienią i wiosną, kiedy temperatura i wilgotność przyjmują wartości pośrednie między
swoimi ekstremami.

Strojenie instrumentów dętych drewnianych

Strojenie instrumentów dętych – w przeciwieństwie do wszystkich instrumentów

strunowych – wymaga nie tylko wykształconego muzycznie słuchu, ale równieŜ umiejętności
gry na danym instrumencie dętym.

Flet poprzeczny

Flet – instrument dęty drewniany z grupy aerofonów wargowych. Zazwyczaj ma postać

cienkiej, pustej w środku rurki (istnieją równieŜ flety o innych kształtach, np. okaryna).
Najpopularniejsze odmiany fletów to flet poprzeczny, popularny instrument muzyki
powaŜnej, oraz flet prosty, powszechnie wykorzystywany jako pomoc dydaktyczna na
zajęciach wychowania muzycznego w szkołach.

Rys. 5. Flet poprzeczny [16]

Flet poprzeczny (wielki) – instrument dęty drewniany, wargowy. Ma skalę: od c¹ lub

h małego (zaleŜy to od posiadanej przez flecistę stopki fletu) do d

(moŜliwe jest zagranie

dźwięków do f

, jednak ze względu na trudność wydobycia, dźwięki te sporadycznie

występują w literaturze fletowej). Flet jest instrumentem nietransponującym. Dźwięk fletu jest
stopliwy – to znaczy łatwo łączy się z większością instrumentów orkiestrowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

NajwaŜniejszą odmianą fletu wielkiego jest znacznie mniejszych rozmiarów flet piccolo,

o stroju wyŜszym o oktawę (c

do c

). Istnieje równieŜ flet altowy o stroju f do f

i basowy.

Współczesne flety wykonuje się głównie ze stopów metali na bazie niklu, srebra, złota,
platyny.

Flet nie posiada stroika. Dźwięki powstają poprzez dmuchanie na krawędź płytki

ustnikowej. Zadęcie na flecie wymaga mniejszego ciśnienia niŜ na innych instrumentach
dętych drewnianych i blaszanych, ale pochłania znaczniej więcej powietrza, zwłaszcza
w wysokim i niskim rejestrze.

Spośród wielu modeli wyróŜnia się zasadniczo:

−

flety wykonane w całości z jednego rodzaju metalu,

−

flety pokryte częściowo (tylko główka) lub w całości od zewnątrz i wewnątrz warstwą
innego metalu (np. srebrne pozłacane),

−

flety z główką z innego metalu niŜ korpus i stopka (np. srebrny ze złotą główką).
Istnieją takŜe flety drewniane – są to instrumenty wykorzystywane głównie do

wykonywania  muzyki  dawnej.  Czasem  do  metalowego  fletu  dodaje  się  tylko  drewnianą
główkę, aby uzyskać miękkie, ciepłe brzmienie dźwięku. Inne tworzywa, z których produkuje
się  flety,  głównie  do  celów  eksperymentalnych  lub  ozdobnych,  to  szkło,  tworzywa  sztuczne
oraz kości zwierzęce.

Flet poprzeczny składa się z trzech części: główki, korpusu i stopy.
Główkę mocuje się do korpusu. Znajduje się na niej płytka ustnikowa (miejsce, do

którego przykłada się usta) z otworem zadęciowym. Dźwięk powstaje poprzez dmuchanie na
krawędź  otworu  zadęciowego.  Płytka  ustnikowa  jest  połączona  z  resztą  główki  tak  zwanym
kominkiem.  Na  końcu  główki  znajduje  się  korek,  którego  przesuwanie  zmienia  intonację
fletu.  Korka  tego  nie  przesuwa  się  podczas  normalnej  eksploatacji  instrumentu.  Dostrajanie
fletu  podczas  zwykłego  uŜytkowania  następuje  poprzez  częściowe  wysunięcie  główki
z korpusu.  Im  większe  wysunięcie  główki  –  tym  dźwięki  wydawane  przez  flet  są niŜsze. Na
wysokość i barwę dźwięków w istotny sposób wpływa równieŜ zadęcie. Zbyt duŜe wysuniecie
główki powoduje rozstrojenie instrumentu.

Główka jest częścią fletu mającą największy wpływ na jego brzmienie. Do produkcji

główek  wykorzystuje  się  róŜnorodne  materiały,  aby  nadać  instrumentowi  zróŜnicowane
odcienie  brzmieniowe.  W  przypadku  fletów  metalowych,  najczęściej  dąŜy  się  do  tego,  aby
główka wykonana była z jak najszlachetniejszego metalu, chociaŜ preferencje flecistów w tej
kwestii są róŜne. Zdecydowanie korzystniejsze jest brzmienie główki srebrnej w porównaniu
z niklową  –  flet  z główką  srebrną  nabiera  siły  i  klarowności  brzmienia,  większe  są  takŜe
moŜliwości  dynamiczne.  Złoto  nadaje  barwę  bardziej  delikatną,  miękką.  Grubość  ścianek
główki  takŜe  ma  wpływ  na  brzmienie  –  im  grubsze  ścianki  tym  silniejszy  dźwięk,  ale  takŜe
nieco trudniejsze zadęcie.

Korpus – na tej części zamieszczone są otwory klapowe i mechanizm z 13 klapkami

zamykającymi i otwierającymi otwory.

Stopka – część odpowiadająca za najniŜsze dźwięki. WyróŜnia się dwa rodzaje stopek:

stopkę c (do c¹) i h (dłuŜsza, posiadająca dodatkową klapkę odpowiadającą za h małe).
Zazwyczaj w stopkę h wyposaŜone są flety profesjonalne.

Obój

Obój wraz z roŜkiem angielskim, fagotem i kontrafagotem naleŜy do grupy instrumentów

dętych drewnianych z grupy aerofonów stroikowych o podwójnym trzcinowym stroiku.
Procedura strojenia i metody dokonywania korekty są podobne dla wszystkich instrumentów
z tej grupy.

Skala oboju zawiera się w granicach od b do b³.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Instrument ma postać lekko stoŜkowej rury, zakończonej lejkowatym rozszerzeniem

zwanym czarą. Otwory w korpusie instrumentu są otwierane i zamykane za pomocą klap.

Korpus instrumentu tradycyjnie wykonywany jest z drewna, najczęściej afrykańskiego

blackwoodu (Dalbergia melanoxylon), istnieją takŜe oboje wykonane z drewna rosewood
(Dalbergia nigra). Standardowa długość instrumentu wynosi ok. 60 cm.

Rys. 6. Obój

ródłem dźwięku jest stroik, składa się on z dwóch złoŜonych ze sobą trzcinowych

listków.  Powietrze  przepływając  pomiędzy  nimi  wywołuje  wibracje  stroika.  Do  wyrobu
stroików  uŜywa  się  trzciny  o  łacińskiej  nazwie  Arundo  donax.  W stroik  oboju  dmie  się
powietrze  ze  stosunkowo  duŜym  ciśnieniem  i niewielkim  wydatkiem.  Stroik  mocuje  się
u wylotu rurki, która jest wykonana ze stopów na bazie miedzi, srebra lub niklu.

Rys. 7. Stroik oboju

Obój ma najmniejsze moŜliwości dostrojenia spośród wszystkich instrumentów, dlatego

w orkiestrze wszyscy stroją się zawsze do oboju. O intonacji instrumentu decyduje budowa
stroika i sposób zadęcia. Dla uzyskania odpowiedniej barwy dźwięku istotna jest jakość
trzciny, z której stroik został wykonany.

Stroik musi mieć odpowiednio dobraną długość i szerokość, która zaleŜy od preferencji

grającego.  Oboista  dysponujący  mocniejszym  zadęciem  powinien  uŜywać  krótszego  stroika.
Daje  on  wtedy  wyŜszy  strój  i  rekompensuje  nadmiar  energii  dostarczanej  przez  grającego.
Równie  waŜna  jest  długość  i  szerokość zacięcia, poniewaŜ ma to wielki wpływ na intonację
instrumentu.  Z  wyŜej  wymienionych  powodów  większość  oboistów  samodzielnie
przygotowuje stroiki z półproduktów, za pomocą specjalnych narzędzi.

Obój moŜna w bardzo niewielkim zakresie dostrajać poprzez wysuwanie lub wsuwanie

stroika względem korpusu instrumentu. Wysuniecie stroika juŜ o 1 mm powoduje rozstrojenie
dolnej skali instrumentu. Z tego powodu stroik oboju przygotowuje się do konkretnego stroju.
Stroik przystosowany do stroju a

= 442 Hz; jest krótszy niŜ stroik przygotowany do gry

w stroju a

= 440 Hz. ObniŜenie stroju powoduje równieŜ zwiększenie szczeliny pomiędzy

płytkami stroika. Długość owijki, za pomocą, której mocowany jest do rurki stroik równieŜ
ma wpływ na wysokość dźwięku. KaŜdy oboista długość owijki dobiera indywidualnie.

Do zeskrobania końcówki stroika słuŜy specjalna heblarka, która wykonuje do 70%

procesu. Do ostatecznego wykończenia stroika uŜywa się specjalnych noŜy. Sposób
wykonania tej obróbki jest na tyle indywidualny i unikatowy, Ŝe muzycy rzadko zdradzają ten
sekret, wypracowywany w drodze eksperymentu przez lata.

Aby przygotować instrument do gry na leŜy zacząć od prawidłowego złoŜenia. Dotyczy to

wszystkich instrumentów dętych drewnianych. Obój składa się z trzech części, które łączą się
ze sobą poprzez nasunięcie na tuleje pokryte korkiem. śeby zapobiegać lub wyeliminować
tzw. chybotanie w miejscach połączenia części oboju, co pewien czas naleŜy korek
wymieniać.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Klarnet

Klarnet (wł. clarinetto) – instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych

z pojedynczym stroikiem. Stroiki wykonywane są z tego samego materiału jak w przypadku
oboju.

Skala klarnetu wynosi od d do g

), a klarnetu basowego od D do b

). Istnieje teŜ

kilka innych rzadziej stosowanych odmian klarnetów takich jak: klarnet Es (piccolo), klarnet
altowy, klarnet kontrabasowy, basethorn.

Klarnet składa się z prostej, cylindrycznej drewnianej rury, rozszerzonej na końcu,

z otworami zamykanymi klapami. Klarnet podzielony jest na 5 części: ustnik, baryłkę, korpus
górny i dolny oraz czarę głosową. Części te w futerale przechowuje się osobno, a do grania
montuje się je składając je wkładając odpowiednio toczone końcówki, (zaopatrzone
w korkowe opaski) jednych części w drugie.

Rys. 8. Klarnet

Rejestry klarnetu:

–

najniŜszy e-e

, o ciemnej barwie i dramatycznym charakterze,

–

niski f

-b

, dźwięki najmniej wyraziste, przytłumione (obydwa najniŜsze rejestry tworzą

łącznie tzw. rejestr chalumeau),

–

rodkowy, clarino, h

-cis

, jasny, wyrazisty, o barwie ciepłej,

–

wysoki d

-g

, ostry, przenikliwy,

–

najwyŜszy gis

-c

, dźwięki bardzo ostre.

Strojenie klarnetu przebiega jednoetapowo, występuje tu jedynie strojenie wstępne, które

jest od razu strojeniem końcowym. Klarnecista odbiera wzorcowy dźwięk a

lub b

, a po tej

czynności instrument powinien juŜ być gotowy do gry. Strojenie klarnetu odbywa się poprzez
wysuwanie lub wsuwanie baryłki z ustnikiem z górnego korpusu. Zbyt duŜe wysunięcie
baryłki z korpusu powoduje rozstrojenie instrumentu.

Saksofon

Saksofon – instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych. Klasyfikację tę

zawdzięcza swojej budowie i trzcinowemu stroikowi.

Rys. 9. Saksofon

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Występuje w siedmiu odmianach róŜniących się wielkością i zakresem skali. Najczęściej

stosowanymi odmianami saksofonów są:

−

saksofon sopranowy – zazwyczaj w kształcie prostej rury. Strój B lub C. Brzmienie
delikatne i słodkie,

−

saksofon altowy – w kształcie odwróconej litery S. Stosunkowo mały i lekki. Strój Es lub
F. Bogate i ciepłe brzmienie,

−

saksofon tenorowy – w kształcie odwróconej litery S. Średniej wielkości, lecz ciągle dość
łatwy w uŜyciu. Strój B lub C (znany takŜe jako C-Melody). Czyste, wyraziste i nieco
rzewne brzmienie,

−

saksofon barytonowy – w kształcie odwróconej litery S z zawinięciem w górnej części.
DuŜych rozmiarów. Strój Es. Głębokie, nieco chropowate brzmienie.
Do rzadziej uŜywanych odmian saksofonu naleŜą:

−

saksofon sopraninowy – w kształcie prostej rury. Brzmienie wysokie i piskliwe,

−

saksofon basowy – w kształcie odwróconej litery S z dodatkowymi zawinięciami. Bardzo
duŜych rozmiarów. Bardzo głębokie i chropowate brzmienie,

−

saksofon kontrabasowy – w kształcie odwróconej litery S z dodatkowymi zawinięciami.
Bardzo duŜych rozmiarów. CięŜki do tego stopnia, Ŝe w czasie gry ustawiany na stojaku.
Bardzo niskie, głębokie i chropowate brzmienie.

Strojenie saksofonów odbywa się dokładnie w taki sam sposób jak ma to miejsce

w klarnecie, a więc jednoetapowo, przez wysuwanie lub wsuwanie ustnika z przykręconym
stroikiem.

Korek w zakończeniu szyjki powinien być regularnie oliwiony smarem korkowym lub

wazeliną. To samo dotyczy klarnetu, fagotu i oboju. Jednym z typowych powodów
uszkodzenia korka instrumentu jest pozostawienie ustnika na szyjce podczas przechowywania
instrumentu. Powietrze wdmuchiwane do saksofonu przedostaje się między korkiem
a ustnikiem, wywierając szczególnie niszczący wpływ na alikwoty saksofonowe. Uszkodzone
korki naleŜy natychmiast wymieniać.

Najlepszym sposobem pielęgnacji poduszek saksofonowych jest wycieranie i staranne

suszenie  instrumentu  po  kaŜdorazowej  grze.  Na  skutek  wilgoci,  skórzane  poduszki,  po
pewnym  czasie  twardnieją  i  nie  zatykają  właściwie  otworów  dźwiękowych.  Wówczas
brzmienie  staje  się  przytłumione  i  trudno  wydobyć  dźwięk  o  odpowiedniej  wysokości.
NajniŜsze dźwięki są wtedy niemoŜliwe do wydobycia.

Korekta instrumentów dętych drewnianych

W instrumentach z tej grupy korekcie podlega przede wszystkim mechanizm klap. Od

prawidłowej regulacji i stanu tego mechanizmu zaleŜą walory intonacyjne, brzmieniowe
i techniczne instrumentów. Przed rozpoczęciem korekty naleŜy kaŜdorazowo rozpoznać stan
techniczny instrumentu, aby ustalić listę niezbędnych zabiegów korektorskich.

Czynności wykonywane podczas korekty instrumentów dętych drewnianych:

−

czyszczenie otworów dźwiękowych i elementów ruchomych mechanizmów,

−

likwidacja luzów w mechanizmie (za pomocą śrub regulacyjnych, podklejenia korków),

−

smarowanie i konserwacja mechanizmu,

−

eliminacja stuków poprzez podklejenie materiałów tłumiących pomiędzy stykającymi się
ruchomymi elementami mechanizmów (korek, filc),

−

regulacja napięcia spręŜyn,

−

regulacja współpracy mechanizmów,

−

wymiana poduszek,

−

usuwanie zacięć,

−

prostowanie skrzywionych klap i słupków,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

lutowanie oderwanych słupków (dotyczy saksofonów),

−

prostowanie wgnieceń korpusu (dotyczy saksofonów i fletów wykonanych z metalu),

−

korekta wysokości ustawienia klap nad otworami (wysokość ta wpływa na intonację oraz
barwę dźwięku),

−

zabezpieczenie śrub przed samoczynnym wykręcaniem się, na skutek wibracji
powstających podczas gry,

−

polerowanie krawędzi otworów dźwiękowych, w miejscu styku z poduszkami lub
opuszką palca.

Instrumenty dęte drewniane (o korpusach wykonanych z drewna) naleŜy utrzymywać

w takim stanie, Ŝeby zapewnić korpusom naleŜytą wilgotność. Optymalna jest wartość ok.45–
50%.  Nadmierna  wilgotność  w  długim  okresie  spowoduje  napęcznienie  drewna  i  wtedy
instrument  nie  nadaje  się  do  uŜytku.  Natomiast  zbyt  niski  poziom  wilgotności  moŜe
doprowadzić do popękania drewnianej rury. Wadę taką moŜna usunąć uŜywając do tego celu
proszku  lub  płynu  do  „zszywania”  drewna.  Po  uprzednim wydłubaniu drobnej ilości drewna
z pękniętego  miejsca  i  przygotowaniu  szczeliny,  naleŜy  wprowadzić  do  niej  odpowiednią
ilość  proszku.  Ilość  i  czas  operacji  ściśle  określone  są  w zaleceniach  producenta  a  rodzaj
proszku  jest  zawsze  tajemnicą  handlową.  Większe  pęknięcia  likwiduje  się  poprzez
mechaniczne zszycie uszkodzenia za pomocą metalowych elementów trwale wprowadzonych
w ściankę korpusu, po uprzednim wysuszenia drewna za pomocą środków chemicznych.

Zewnętrzną powierzchnię korpusu saksofonu naleŜy regularnie czyścić i polerować

kremem, który chroni metal przed szkodliwymi działaniami kwasu i soli zawartych w ludzkim
pocie. Stan, w jakim utrzymuje się zewnętrzną część saksofonu, ma na początku niewielki
wpływ na jakość gry, natomiast w przeciągu kilku lat brak dbałości moŜe spowodować
niekorzystne zmiany w wyglądzie i mechanicznej sprawności instrumentu.

Strojenie instrumentów dętych blaszanych

Trąbka

Trąbka – Instrument dęty blaszany. Najpopularniejszy z tej grupy instrumentów, do

których naleŜą takŜe: róg (waltornia), puzon, tuba i wiele innych. Typowym strojem trąbki jest
B, lecz znane są takŜe trąbki w C, Es, D lub A. Skala instrumentu: (zakres dźwięków
muzycznych) – od fis oktawy basowej do c

i wyŜej – zaleŜy to od umiejętności trębacza).

Oprócz zwykłej trąbki znane są i uŜywane takie odmiany jak:

−

trąbka basowa – grająca o oktawę niŜej.

−

trąbka piccolo – grająca o oktawę wyŜej.

−

kornet – alternatywna odmiana trąbki o bardziej miękkiej barwie dźwięku.

Rys. 10. Trąbka [19]

Współczesna trąbka składa się z metalowej rury, najczęściej wykonanej z mosiądzu,

rzadziej  z  metali  szlachetnych.  Rura  skręcona  jest  w  pętlę.  Z  jednej  strony  zakończona
kielichowym  lub  stoŜkowym  ustnikiem,  a  z  drugiej  rozszerzeniem  w  kształcie  dzwonu.
Zespół  trzech  zaworów  otwiera  lub  zamyka  alternatywne  drogi  przepływu  powietrza,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

umoŜliwiając zmianę wysokości dźwięku. W ten sposób, otwierając lub zamykając
poszczególne drogi przepływu powietrza, grający wydłuŜa lub skraca długość rury, co
umoŜliwia wydobycie dźwięków pełnej skali chromatycznej.

Strojenie trąbki polega na drobnej regulacji długości głównej pętli (między innymi

dźwięku g), ale takŜe za pomocą pozostałych krąglików. Brzmienie trąbki w duŜej mierze
zaleŜne jest od techniki gry i moŜe być łagodne i melodyjne bądź ostre i wibrujące.

Trąbka wyposaŜona jest takŜe w jeden lub więcej zaworów pozwalających usuwanie

gromadzącej  się  wilgoci  (skroplonej  pary  wodnej).  Do  korekty  ustawień  trąbki  zalicza  się
dopasowanie  ustnika  do  instrumentu,  poniewaŜ  często  jeden  ustnik  nie  współgra  z  resztą,
brzmienie  nie  jest  satysfakcjonujące,  bądź  istnieją  trudności  w  wydobyciu  niektórych
dźwięków.

Korekcie podlega takŜe skok tłoków. Korekty ustawień wysokości tłoków dokonuje się

poprzez podłoŜenie cienkich podkładek filcowych pod przykręcaną kopułkę tłoka.

Rys. 11. Ustnik trąbki

Dobór ustnika zaleŜy takŜe od barwy dźwięku, jaką chce osiągnąć grający. Płytki ustnik

daje dźwięk jaśniejszy, zaś ustnik głębszy pozwala na uzyskanie ciemniejszego, bardziej
stonowanego brzmienia.

Bardzo waŜne jest utrzymanie tłoków w nienagannej czystości. Przygotowując instrument

do gry naleŜy je naoliwić, zapobiegając w ten sposób zacieraniu tłoków i doprowadzeniu
w konsekwencji do zniszczenia tego mechanizmu.

Na strój instrumentu wpływ ma takŜe kaŜde zagniecenie blachy, co prowadzi do

pogorszenia  intonacji  konkretnego  dźwięku.  Takie  odkształcenia  edukuje  się  przy
zastosowaniu  specjalistycznego  narzędzia,  jakim  są  metalowe  kulki  wprowadzane  do  trąbki
od  najmniejszej  do  największej  i  w  miejscu  wgniecenia  przywracają  blachę  do  pierwotnego
stanu. Kulki są wprowadzane albo na specjalnej nici i przeciągane ręcznie lub pod ciśnieniem
za  pomocą  specjalistycznej  maszyny  kompresującej. Nowoczesna technologia pozwala takŜe
na  odnowienie  połączeń  atomów  w  uszkodzonych  miejscach  poprzez  umieszczenie
instrumentu w kriokomorze w temperaturze ok. -200°C. Te zabiegi dotyczą tak samo puzonu,
waltorni oraz pozostałych instrumentów blaszanych

Waltornia

Róg, takŜe znany jako waltornia – muzyczny instrument dęty blaszany. Strój rogu jest

nieco niŜszy niŜ puzonu i obejmuje zakres dźwięków muzycznych od B

(B1 brzmiącego –

oktawy kontra dla rogu podwójnego, współcześnie uŜywanego F/B) do f

(f dwukreślnej

oktawy brzmiące dla rogu F/B). Istnieją równieŜ inne odmiany rogu/waltorni o wyŜszej skali
i/lub nieco odmiennej barwie dźwięku.

Waltornię stroi się rozpoczynając od dźwięku B, a dokonuje się tego przez wysuwanie

lub  wsuwanie  pierwszego  krąglika,  znajdującego  się  na  końcu  rurki  ustnikowej.  Jeśli  ten
dźwięk stroi, naleŜy dostroić ten sam dźwięk z naciśniętym kwartwentylem. Kolejnym etapem
jest  dostrojenie  poszczególnych  dźwięków,  kolejno,  co  pół  tonu.  W  systemie  przedęć
alikwotowych  waltornia  nie  stroi  dokładnie,  więc  aby  te  błędy  skorygować  naleŜy  stosować
chwyty  zastępcze  lub  pomagać  sobie  ułoŜeniem  prawej  ręki.  Wszystkie  krągliki  dostraja  się
tylko  raz,  natomiast  instrument  przed  kaŜdym  rozpoczęciem  gry  stroi  się  pierwszym
krąglikiem na końcu rurki ustnikowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 12. Waltornia

Korekta waltorni polega na utrzymaniu w naleŜytym stanie mechanizmu dźwigni

sterujących  wentylami,  dokręcaniu  śrub  w  mechanizmach  oraz  oliwieniu.  Eliminuje  się
równieŜ  stuki  i  uderzenia  w  mechanizmie  wentylowym.  Wentyle  są  dopasowane  do  tulei
z bardzo duŜą precyzją pod względem kształtu i rozmiaru. Jakakolwiek ingerencja narzędziem
niespecjalistycznym  powoduje  uszkodzenie  mechanizmu.  W  konsekwencji  powstają
mikroszczeliny,  które  przepuszczając  powietrze  niekorzystnie  wpływają  na  intonację  oraz
wydobywanie  dźwięku.  Wentyle  naleŜy  płukać  i  wpuszczać  do  tulei  specjalną  oliwkę.
Końcówki rurek krąglików naleŜy smarować odpowiednim kremem.

Do czyszczenia instrumentu wewnątrz uŜywa się wyciora na specjalnej spręŜynie, lub

okresowo  umieszcza  się  ją  w  specjalnym  roztworze  na  bazie  kwasu,  w  celu  odrdzewienia
i odkamienienia.  Istnieje  takŜe  technika  tzw.  Blow-Ball  polegająca  na  umieszczeniu  małej
gąbeczki  w  rurce  ustnikowej,  a  następnie  silnym  zadęciem  wdmuchuje  się  ją  do  wnętrza.
Kulka  ta  pokonuje  długość  całej  rury  instrumentu,  przy  wciśniętych  wszystkich  wentylach,
i wypada przez czarę brudna.

Zasady dotyczące ustnika są takie same jak w przypadku trąbki, puzonu i innych

instrumentów blaszanych.

Puzon

Puzon – instrument dęty blaszany z grupy aerofonów ustnikowych.

Rys. 13. Puzon suwakowy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Najbardziej rozpowszechnioną odmianą puzonu jest puzon suwakowy. W puzonie tym

zmiana  długości  akustycznej  instrumentu  odbywa  się  za  pośrednictwem  teleskopowego
elementu - rury w kształcie litery U połączonej przesuwnie z główną częścią instrumentu. Luz
pomiędzy  dwiema  rurami  tworzącymi  teleskop  jest  na  tyle  mały,  by  utrzymać  odpowiednie
ciśnienie  wewnątrz  instrumentu,  lecz  zarazem  na  tyle  duŜy,  by  umoŜliwić  swobodne
przesuwanie się rur względem siebie. Materiał, z jakiego wykonywane są trące elementy, jest
tak dobrany, by zminimalizować siły tarcia. Zwykle są to stopy niklu.

W nowoczesnych instrumentach trące elementy mogą być pokryte tworzywem

sztucznym,  np.  teflonem.  Dla  kaŜdego  połoŜenia  instrumentalista  moŜe  grać  dźwięki
z szeregu  harmonicznego.  Całkowity  suw  suwaka  dobierany  jest  tak,  by  zapewnić  interwał
pomiędzy  drugą  a  trzecią  składową  harmoniczną  pomiędzy  skrajnymi  połoŜeniami.
W przypadku  puzonu  tenorowego  jest  to  B  do  f,  czyli  siedem  interwałów  półtonowych.
W związku  z  tym  suwak  przyjmuje  siedem  standardowych  pozycji,  wliczając  w  to  dwie
skrajne. Są one rozłoŜone nieliniowo na długości suwaka. I tak odległość pomiędzy pierwszą
a drugą pozycją wynosi ok. 8 cm, a pomiędzy szóstą a siódmą około 12 cm.

Nowoczesne puzony posiadają dodatkowy zawór rotacyjny sterowany kciukiem lewej

ręki  (kwartwentyl)  dołączający  dodatkowy  kanał  o  długości  około  91,4  cm  obniŜający
zarazem  strój  instrumentu  do  f.  Taki  właśnie  puzon  oznaczany  symbolem  12'B/F  (długość
w stopach  i  dwa  stroje)  stał  się  współczesnym  standardem  puzonu  suwakowego  wypierając
inne wymienione powyŜej.

Strojenie puzonu przebiega jednoetapowo, poprzez regulację połoŜenia krąglika naleŜy

dopasować dźwięk B do podanego wzorca lub kamertonu. Korekcie podlega mechanizm
kwartwentyla oraz mechanizm suwaka.

Perkusja

Perkusja – ogólna nazwa wszystkich instrumentów perkusyjnych, posiadająca róŜne

znaczenie w zaleŜności rodzaju muzyki. W szkolnictwie muzycznym oraz muzyce powaŜnej
jest to grupa instrumentów, na których muzyk moŜe grać uŜywając jednego instrumentu, lub
dowolnie  skompletowanego  zestawu,  natomiast  w  muzyce  rockowej  i  często  jazzowej  tą
nazwą określany jest dość typowy podstawowy zestaw instrumentów, który w miarę potrzeby
moŜe  być  uzupełniany  o  mniej  reprezentatywne  składniki.  W  tym  drugim  znaczeniu  (rock,
jazz)  polskie  określenie  perkusja  jest  odpowiednikiem  angielskiego  drums  lub  drum  kit,
natomiast muzyk (najczęściej towarzyszący), grający na róŜnego rodzaju „przeszkadzajkach”,
określany jest w języku angielskim jako osoba grająca na percussion.

Werbel

Bęben mały (werbel, bębenek, tamburo militare) – instrument perkusyjny z grupy

membranofonów, który wraz z wielkim bębnem stanowi podstawową część zestawu
perkusyjnego.

Rys. 14. Werbel [20]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Standardowe werble mają zazwyczaj średnicę 14" i głębokość 5,5". Są takŜe werble

głębokie (o głębokości 6") i werble piccolo dające znacznie wyŜsze dźwięki przy uderzaniu,
niŜ werble głębsze (głębokość 4"). Istnieją równieŜ werble marszowe, zazwyczaj głębsze od
tych z zestawu perkusyjnego, stosowane np. w orkiestrach dętych.

Na budowę werbla składa się:

−

drewniany lub metalowy korpus,

−

naciągi (dolny i górny),

−

obręcze przyciskające membrany,

−

zestaw śrub napinających naciągi,

−

spręŜyny rezonujące (przylegające do dolnego naciągu, dające charakterystyczny efekt
szumu),

−

mechanizm naciągający i zwalniający spręŜyny,

−

tłumik górnego naciągu (obecnie nieuŜywany),

−

lug – metalowy (rzadziej plastikowy) element przymocowany do korpusu werbla pozwala
na przymocowanie śrub napinających naciągi.
Wszystkie te elementy podlegają korekcie za wyjątkiem korpusu. Naciąganie spręŜyn

werbla lub ich zwalnianie decyduje o selektywności bądź jej braku w odgrywaniu dźwięków
w szybkich tempach.

Strojenie werbla

Uderzając leciutko pałką w naciąg przy śrubie moŜna usłyszeć cichy dźwięk. Przy

niektórych  śrubach  jest  on  wyŜszy,  przy  innych  niŜszy.  Tam,  gdzie  jest  wyŜszy,  trzeba
leciutko  popuścić  śrubę,  a  gdzie  jest  niŜszy  podkręcić.  NaleŜy  przechodzić  w  ten  sposób  od
jednej  śruby  do  drugiej,  uderzając  jednocześnie  pałką  w  naciąg  przy  śrubie  i  powtarzać  tę
operację do momentu, aŜ dźwięki wydobyte z całego obwodu werbla będą takie same.

Kotły orkiestrowe

Kocioł jest instrumentem perkusyjnym z rodziny membranofonów. Składa się korpusu

w kształcie głębokiej misy, wykonanego ze stopu na bazie miedzi. Spotyka się równieŜ kotły
z korpusem wykonanym z tworzyw sztucznych. Na korpusie rozpięta jest membrana. Muzyk
grający na kotłach wydobywa dźwięk uderzając w naciąg instrumentu odpowiednią pałką
zakończoną filcową główką. Inaczej niŜ w większości membranofonów, kotły wydają dźwięk
o określonej wysokości.

Budowa i korekta kotła

Naciąg przymocowany jest do obręczy, zaś ta przymocowana jest do korpusu kotła

kontrobręczą. Kontrobręcz wyposaŜona jest w rozmieszczone równomiernie na jej skraju
ś

ruby strojeniowe, których najczęściej jest sześć lub osiem. Odpowiednio luzując i zaciskając

ruby wpłynąć moŜna na wysokość dźwięku wydawanego przez kocioł. Do jakości dźwięku

kotła  przyczynia  się  kształt  jego  korpusu.  Półkuliste  korpusy  dają  jaśniejszy  dźwięk,  zaś
korpusy  o  przekroju  parabolicznym  –  ciemniejszy.  Kolejnym  czynnikiem  wpływającym  na
barwę  dźwięku  jest  faktura  korpusu  bębna  –  instrumenty  miedziane  mogą  być  gładkie,  lub
o powierzchni, na której wybito wgniecenia.

Kotły produkowane są w róŜnych rozmiarach, od ok. 84 centymetrów średnicy (33 cali)

do rozmiaru bębna piccolo – 30 centymetrów (12 cali) i mniej. 33-calowy kocioł wydaje
dźwięk C (C wielkie), a kocioł piccolo sięga oktawy razkreślnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Strojenie kotłów

KaŜdy z kotłów moŜna stroić w zakresie od kwinty do oktawy. Wysokość dźwięku zaleŜy

od  stopnia  napięcia  membrany.  Im  membrana  napięta  jest  mocniej  tym  dźwięk  wydawany
przez  instrument  jest  wyŜszy.  Zmiana  wysokości  wydawanego  przez  kocioł  dźwięku  przez
pokręcanie  kaŜdej  śruby  z  osobna  jest  procesem  Ŝmudnym.  Kotły  takie  nie  mogą  być
przestrajanie  podczas  trwania  koncertu.  Pod  koniec  wieku  XIX  opracowane  zostały  systemy
pozwalające na zmianę napięcia wszystkich śrub jednocześnie.

Najpopularniejszy typ kotła wykorzystywany współcześnie wyposaŜony jest w pedał,

pozwalający na regulację napięcia membrany. Pedał ten jest połączony ze śrubami
napinającymi poprzez podobny do pająka system metalowych drąŜków. W wykorzystaniu są
trzy typy mechanizmów pedałowych:

−

system  zapadkowo  –  sprzęgłowy,  w  którym  występuje  mechanizm  zapadkowy,
przytrzymujący  pedał  w  jednej  pozycji.  Przed  strojeniem  kotła,  muzyk  musi  zwolnić
sprzęgło  mechanizmu.  Po  osiągnięciu  poŜądanej  wysokości  dźwięku,  sprzęgło  moŜna
zacisnąć ponownie,

−

w systemie zrównowaŜonego działania wyrównaniem napięcia membrany kotła zajmuje
się spręŜyna, lub cylinder hydrauliczny. Pedał utrzymuje się w jednej pozycji, trzymając
jednocześnie wysokość dźwięku. System określa się równieŜ jako system z luźnym
pedałem, gdyŜ nie ma w nim sprzęgła,

−

system  sprzęgła  ciernego  lub  pręta  ze  sprzęgłem  wykorzystuje  sprzęgło  poruszające  się
wzdłuŜ  metalowego  pręta.  Zwolnienie  sprzęgła  uwalnia  mechanizm  z  pręta,  pozwalając
mu na swobodne poruszanie się.
Większość  orkiestr  szkolnych  i  uczelnianych  (poniŜej  poziomu  uniwersyteckiego)

korzysta  z  tańszych,  lecz  bardziej  wytrzymałych  konstrukcji,  których  mechanizmy  są  prawie
w  całości  zintegrowane  z  ramą  i  korpusem  instrumentu.  W  takich  kotłach  moŜna  spotkać
dowolny mechanizm, choć najpopularniejsze są rozwiązania ze zrównowaŜonym działaniem,
a  na  drugim  miejscu  spotyka  się  sprzęgła  cierne.  Wielu  profesjonalistów  równieŜ
wykorzystuje tańsze kotły podczas koncertów i występów na wolnym powietrzu, ze względu
na ich wytrzymałość i odporność na zmienne warunki atmosferyczne.

Rzadko stosowane mechanizmy strojeniowe pozwalają na zmianę wysokości dźwięku

generowanego przez kocioł za pomocą obrotu instrumentu. Przykładem są instrumenty firmy
Jenco, znanej bardziej z produkcji pałek.

Membrany kotłów mogą być wykonane ze skóry zwierzęcej (zwykle jest to skóra cielęca

lub  kozia),  lub  plastiku  (zazwyczaj  są  to  błony  PET).  Membrany  plastikowe  są  wytrzymałe,
niepoddające się warunkom atmosferycznym i relatywnie niedrogie, co sprawia, Ŝe są częściej
stosowane,  niŜ  membrany  skórzane.  Profesjonalni  muzycy  wypowiadają  się  jednak  lepiej
o naciągach  ze  skóry  zwierzęcej,  uzasadniając  swoją  decyzję  przyjemniejszym,  cieplejszym
brzmieniem tak pokrytego instrumentu

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak definiujemy strojenie instrumentu?

Jaki cel ma prowadzenie korekty instrumentu muzycznego?

W jaki sposób koryguje się podstawek instrumentu smyczkowego?

Jakie znasz rodzaje gitar i stosowane stroje?

Jaka jest ogólna procedura strojenia fortepianu?

Jakie są konsekwencje róŜnych gabarytów stroika oboju?

Jak regulować mechanizm klapowy klarnetu oboju?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W jaki sposób strojone są instrumenty dęte?

Jakie znasz sposoby korekty saksofonów?

10.

W jaki sposób prostowane są zagniecenia korpusu trąbki?

11.

W jaki sposób stroi się werbel?

12.

Jakie znasz rodzaje mechanizmów słuŜących do strojenia kotłów?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj element instrumentu muzycznego w rzutach prostokątnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z kształtem i wymiarami elementu instrumentu muzycznego,

zapoznać się z literatura tego rozdziału,

przygotować zestaw narzędzi pomiarowych i kreślarskich,

wybrać metodę rzutowania i wymiarowania,

dobrać odpowiednie grubości linii do elementu instrumentu,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

elementy z których zbudowany jest klarnet lub ich modele,

−

plansze, na których przedstawiona jest budowa klarnetu w przekroju,

−

plansze, na których przedstawione są: budowa stroika i ustnika w przekroju,

−

przybory kreślarskie i pomiarowe,

−

arkusz techniczny,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wykonaj strojenie dowolnego instrumentu smyczkowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić wysokości poszczególnych strun instrumentu,

zastosować tuner elektroniczny,

dokonać strojenia strun w kolejności np.: a, d, g, e,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

instrument smyczkowy,

−

smyczek i kalafonia,

−

tuner elektroniczny.

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wykonaj korektę ustawienia podstawka i duszy w skrzypcach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przygotować instrument smyczkowy – skrzypce,

zapoznać się z zasadami obowiązującymi przy ustawieniu podstawka oraz duszy,

dokonać wyboru narzędzi niezbędnych do korekty,

scharakteryzować zalety i wady poszczególnych ustawień,

dokonać rejestracji dźwiękowej poszczególnych ustawień,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

instrument smyczkowy – skrzypce,

−

narzędzia lutnicze,

−

aparatura do rejestracji audio,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Dokonaj korekty mechanizmu młoteczkowego w fortepianie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z literaturą dotyczącą budowy mechanizmu młoteczkowego,

scharakteryzować wymagania, jakie muszą spełniać materiały uŜyte do budowy
młoteczków,

dokonać

doboru

narzędzi

niezbędnych

dokonania

korekty

mechanizmu

młoteczkowego,

przeanalizować dokumentację techniczną, dotyczącą budowy fortepianu,

zastosować odpowiednią kolejność demontaŜu pojedynczych młoteczków,

dokonać renowacji lub wymienić zuŜyte elementy,

zmontować mechanizm młoteczkowy,

wyregulować mechanizm młoteczkowy,

przedstawić powyŜsze w formie opisowej,

10)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy

−

fortepian z uszkodzonym mechanizmem młoteczkowym,

−

narzędzia lutnicze i ciesielskie,

−

materiały słuŜące do korekty mechanizmu młoteczkowego w fortepianie,

−

dokumentacja techniczna fortepianu,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić stroje poszczególnych odmian saksofonów?

wymienić stroje w jakich budowane są trąbki i waltorni?

sklasyfikować instrumenty dęte drewniane?

określić elementy składowe werbla?

wyjaśnić, co to jest krąglik?

opisać sposób ustawienia podstawka skrzypiec?

rozróŜnić rodzaje kotłów?

nastroić instrumenty strunowe?

nastroić instrumenty dęte?

10)

nastroić instrumenty perkusyjne?

11)

wykonać korektę instrumentów smyczkowych?

12)

wykonać korektę instrumentów dętych?

13)

wykonać korektę instrumentów perkusyjnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.

Test zawiera 24 zadania o róŜnym stopniu trudności. KaŜde zadanie zawiera cztery
alternatywy, tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, odłóŜ jego rozwiązanie na
później i wróć, gdy zostanie czas wolny.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Podstawową cechą stanowiska pracy nie jest

metoda pracy.

wykonawca.

producent.

wyroby i usługi.

2. Warunki pracy obejmują

eliminowanie warunków szkodliwych dla zdrowia i Ŝycia.

działalność specjalną.

dobór kadr.

rodki ostroŜności.

3. Struny skrzypiec strojone są w interwale

kwarty.

tercji.

kwinty.

tercji wielkiej.

4. Struny kontrabasu noszą nazwy

E A B C.

E A D G.

A D G C.

E A C H.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Obój posiada

stroik pojedynczy.

stroik podwójny.

ustnik kielichowy.

płytkę wargową.

6. Instrument występujący w odmianach: klasyczna, akustyczna, basowa, nazywamy

mandoliną.

gitarą.

harfą.

fletnią.

7. Kontrklawiatura, listwa pedałowa, przekaźnik pedału to elementy mechanizmów

fortepianu.

harfy.

akordeonu

organów.

8. Do pokrycia metalowych elementów suwaka puzonu uŜywany jest

teflon.

kalafonia.

ywica.

35% roztwór wody z solą.

9. Temperacja, to zakres dźwięków od a do

10. Flet, to instrument dęty drewniany z grupy aerofonów

stroikowych.

podwójnostroikowych.

ustnikowych.

wargowych.

11. Klarnet stroi się poprzez

a)  wysuwanie baryłki z korpusu górnego.
b)  korektę średnic otworów dźwiękowych.
c)  zmianę ciśnienia wdmuchiwanego powietrza.
d)  częściowe zatkanie otworu w czarze głosowej.

12. Częścią klarnetu nie jest

a)  baryłka.
b)  czara głosowa.
c)  ustnik.
d)  roztrąb.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Typowym strojem trąbki jest strój

a) H.
b) Cis.
c) B.
d) Ges.

14. W puzonie suwakowym zmiana długości instrumentu odbywa się za pośrednictwem

a) krąglika.
b) ustnika.
c) suwaka.
d) stroika.

15. Arundo, Dalbergia Nigra to trzcina do budowy elementów

a) akordeonu.
b) cymbałów.
c) oboju.

d) skrzypiec.

16. Podklejając filcowe lub korkowe podkładki do elementów mechanizmu

a) zapobiega się stukom.
b) wzmacnia się brzmienie instrumentu.
c) ułatwia wydobycie dźwięku.
d) tłumi „syk” powietrza.

17. Standartowe werble mają średnicę i głębokość

a) 12”, 3”.
b) 13”, 4,3”.
c) 14”, 5,5”.
d) 15”, 5,8”.

18. Na budowę werbla nie składa się

a) ług.
b) naciąg górny i dolny.
c) mechanizm naciągający spręŜyny.
d) wentyl.

19. Technika Blow-Ball dotyczy instrumentów

a) skrzypiec, altówki.
b) gitary, harfy.
c) puzonu, klarnetu.
d) waltorni, trąbki.

20. Frake, Bodo, Padouk to

a) producenci gąbek Blow-Ball.
b) twórcy mechanizmu strojenia kotłów.
c) rodzaje podstawka wiolonczeli.
d) rodzaje egzotycznego drewna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie korekty i strojenie instrumentów muzycznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Buchanan J.: A dorling Kindersley Book, Dorlihg Kindersley Limited, Great Britain 1991

Buchner A.: Encyklopedia Instrumentów Muzycznych. R.A.F. Scriba, Racibórz 1995

Drobner M.: Instrumentoznawstwo i Akustyka. Podręcznik dla średnich szkół
muzycznych, PWM

Habela J. Słowniczek Muzyczny. PWM 1977

Flesh C.: Sztuka gry skrzypcowej. PWM, Kraków 1964

Marcuse S.: Comprehensive Dictionary. Library of Congress 1964

Panufnik T.: Sztuka Lutnicza. Warszawa 1926

Panufnik T.: Technologia Lutnicza. Warszawa 1934

Prószyński S.: Świat mechanizmów grających. Wiedza Powszechna, Warszawa

10.

Sachs C.: Real Lexikon der Musikinstrumente. Hildeshei 1962

11.

Sikorski K.: Instrumentoznawstwo. PWM, Łódź 1952

12.

Wielka Encyklopedia Muzyczna PWM

13.

http://pl.wikipedia.org/wiki/skrzypce; pobranie: 20.XI’07

14.

http://pl.wikipedia.org/wiki/gitara; pobranie: 20.XI’07

15.

http://pl.wikipedia.org/wiki/fortepian; pobranie: 20.XI’07

16.

http://pl.wikipedia.org/wiki/flet poprzeczny; pobranie: 20.XI’07

17.

http://pl.wikipedia.org/wiki/klarnet; pobranie: 20.XI’07

18.

http://pl.wikipedia.org/wiki/saksofon; pobranie: 20.XI’07

19.

http://pl.wikipedia.org/wiki/trąbka; pobranie: 20.XI’07

20.

http://pl.wikipedia.org/wiki/werbel; pobranie: 20.XI’07

21.

http://www.blizinski.pl/gitara/Strojenie_gitary; pobranie: 20.XI’07

22.

Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, 1998