OGÓLNA REFLEKSJA NAD P

• * PRAWO natury jest poza relacją prawo kultura - ono należy do filozofii

• 3 RODZAJE REFLEKSJI NAD P

1. filozofia PRAWA

2. teoria PRAWA

3. jurysprudencja

4. pojawiają się też inne nurty, np. ekonomiczna analiza prawa - prawo nie może przeszkadzać wolnemu rynkowi, nie powinno rodzić kosztów

• FILOZOFIA PRAWA - prawo naturalne

1. recepcja prawa rzymskiego

1. PR dostarczyło siatki pojęciowej a dzięki refleksji uniwersyteckiej jest ona identyczna w całej Europie

2. istniała od samego początku rozwoju prawa - ale początkowo refleksje nad prawem były nie wyodrębnione od reszty refleksji filozoficznych

1. ontologia - teoria bytu

2. epistemologia - teoria poznania

1. jakim bytem jest prawo? czy ma substancję? czy jest poznawalne empirycznie?

3. średniowiecze - wyodrębniły się refleksje nad prawem

1. metafizyka

2. na uniwersytetach była scholastyka - analiza pojęciowa (czysta teoria, bez doświadczenia)

3. zadawano pytania

1. czy są byty ogólne, uniwersalia, Bóg?

2. jaki jest status najogólniejszych kategorii: sprawiedliwość, wolność?

3. czy możemy takim kategoriom przypisywać ogólne, indywidualne wzorce?

4. czy jest coś takiego jak sprawiedliwość i czy odpowiada temu jakiś byt empiryczny?

4. prawnicy mieli swój udział w tym sporze bo oni analizowali pojęcia prawne

5. realizm - Platon -istnieją realnie pojęcia ogólne - idee

6. konceptualizm - pojęcia ogólne istnieją ale tylko w ludzkim umyśle

7. nominalizm - nie istnieją realnie pojęcia ogólne - są tylko wytworem mowy

4. RENESANS - Galileusz, Kartezjusz

1. odrzucono analizę pojęciową na rzecz doświadczenia

2. świat empiryczno - teoretyczny - nie ufamy wiedzy która nie ma potwierdzenia w doświadczeniu

5. XIX w. - wyodrębnianie się nieprzyrodniczych nauk z filozofii

1. np. ekonomia (Smith), socjologia, psychologia, prawo

2. założenie: oddzielenie podmiotu od przedmiotu poznania - a przy obiektach kulturowych jest to bardzo trudne

3. podejście obiektywnie empiryczne

• TEORIA PRAWA - wyłania się na przełomie XIX i XX w. - prawo pozytywne

1. próby unaukowienia prawa przez nauki psychologiczne: behawioryzm i realizm

1. behawioryzm - Spinner, Wind, Petrarzycki

1. początkowo psychologiczne podejście do nauki prawa psychologia Bunda zakładała introspekcję z czasem introspekcja przekształca się w behawioryzm

2. wszystkie przeżycia psychiczne przejawiają się w pewnych zachowaniach

2. realizm amerykański

1. badanie zachowań sędziów i urzędników zamiast pojęciowego podejścia do prawa

2. słynne pytanie: co sędzia jadł na śniadanie?

3. rozróżnia

1. prawo w książkach - teksty

2. prawo w działaniu - przejawia się w zachowaniach - są źródłem wiedzy o prawie

4. cel badań: przewidywanie przyszłych zachowań a nie zdefiniowanie prawa

3. behawioryzm nadal jest 1 z nurtów nauk humanistycznych

1. ale behawioryzm nie sprawdził się w naukach które operują głównie językiem i tekstem- pewne znaczenia nie przejawiają się w zachowaniach - np. sprawiedliwość

2. behawioryzm istnieje nadal w prawie, ale głównie w formie:

1. dyscyplin prawniczych, które sam zrodził: socjologii prawa, psychologii prawa

2. dyscyplin prawniczych na które ma wpływ: kryminologii, innych dyscyplin pomocniczych

3. pozostałe dyscypliny prawnicze nie dały się sprowadzić do behawioryzmu - bo jesteśmy w sytuacji analizy tekstów, np. rozumowania prawnicze

2. FILOZOFIA ANALITYCZNA

1. próba odejścia od behawioryzmu - bo prawa nie da się przełożyć na kategorie czysto behawioralne

2. zajmuje się analizą językową - pojawia się zwrot językowy (lingwistyczny)

1. świat to zbiór znaczeń (instytucji)

2. prawo poznajemy jako zbiór wypowiedz językowych

3. dyskurs tworzy nowe znaczenia i nowe symbole

3. w 2 krajach szczególnie silna filozofia analityczna

1. GB - oxfordzka szkoła analityczna - należy badać użycie zwrotów w dyskursach prawnych, obserwować rzeczywistą praktykę języka

2. Polska - szkoła lwowsko- warszawska- logicy, matematycy

4. prawo zaczęto badać logiką

5. cel: usuwanie nieścisłości

6. ale teoria ta nie ma narzędzi do uchwycenia w prawie zjawisk kulturowych, socjologicznych

3. Austin, Sear - analiza języka w kontekście zjawisk kulturowych

1. język to

1. zjawisko napędzające mechanizmy społeczne

2. zjawisko komunikacyjne

3. narzędzie którego używa się w dyskusji, negocjacjach

2. lingwistyczne znaczenie języka straciło na znaczeniu

3. przejście od teorii języka do teorii mowy

1. akt mowy - język jest tylko częścią tego problemu

4. dzisiaj teoria prawa opiera się na pojęciu języka jako narzędzia komunikacji

1. ale widoczne są ślady wszystkich etapów - teoria prawa nadal zajmuje się

1. logiką

2. znaczeniami pojęć

3. lingwistyką

4. komunikowaniem się

• JURYSPRUDENCJA (GB, USA) - refleksja nad prawem anglosaskim

1. pojawia się w krajach anglosaskich - XVIII/XIX w.

2. historia

1. nie recypowano PR

2. prawo skargowe - w czasach Henryka VII (XV w.) lista skarg się zamknęła

3. prawo precedensowe nie obejmowało pewnych spraw, np. stosunki zaufania między seniorem a wasalem

4. zaczęto odwoływać się do króla jako źródła sprawiedliwości - król przekazał to kanclerzowi - sądu kanclerskie - system equity

1. istniały zatem 2 systemy

2. lata 70 XIX w. - akt sądowy, który zjednoczył te 2 systemy

5. kto chciał się nauczyć prawa jeździł za sądem, z czasem uzyskiwał pewne uprawnienia

1. zasada pochodzenia

2. sędziów powoływano z najwybitniejszych barrsiterów

3. dopiero pod koniec XVIII w. uniwersytety uchwyciły to zjawisko - najpierw Cambridge

4. Anglosasi mają większe powiązania jurysprudencji z tym co dzieje się w kraju - teoria budowana z uogólnień dogmatyki

5. prawa naucza się metoda kazuistyczną

6. duch praktycyzmu powoduje że jurysprudencja jest częścią dyskursu społecznego

7. utylitaryzm zdominował jurysprudencję - cały proces jurysprudencji oparty jest na odrzucaniu Austina

8. utylitaryzm Benthama - zasada użyteczności

1. w odniesieniu do instytucji politycznych i prawoznawstwa miarą użyteczności jest stopień przyczynienia się do zwiększania szczęścia jak największej liczby ludzi i zminimalizowanie przykrości

9. AUSTIN I POZYTYWIZM

1. AUSTIN

1. „Prowincje prawa” - zarysował koncepcję prawa jako milczącego rozkazu państwa

1. posłuszeństwo prawu wynika z obawy przez suwerenem

2. prawo oparte jest na przymusie

2. prawo

1. sensu largo

1. prawo ustanowione przez Boga (naturalne)

2. prawo ustanowione przez człowieka (pozytywne)

3. prawo ustanowione przez osoby niebędące politycznymi zwierzchnikami

2. sensu stricto - reguła zachowania ustanowiona przez myślącą istotę dla innej, nad którą ma władzę (rozkaz)

2. POZYTYWIZM PRAWNICZY

1. prawo to instrument polityki do realizacji celu

2. prawo sprowadzono do formy funkcjonowania państwa

3. rola prawnika

1. ogranicza się do badania języka tekstów bez refleksji nad pojęciem sprawiedliwości i słuszności

2. ma przyjmować prawo jako dogmat

3. musi przyjąć postawę formalną - może badać strukturę prawa stosując rozumowanie quasi- logiczne

4. prawnika można użyć jako narzędzia

3. Rozróżnia się:

1. TWARDY/SKRAJNY POZYTYWIZM ← Austin

2. WYRAFINOWANY/MIĘKKI POZYTYWIZM ← Hart

1. połączenie

1. teorii lingwistycznej

2. teorii analitycznej jurysprudencji

2. odrzuca on ideę prawa jako nakazu

3. uwzględnia aspekty

1. psychologiczne

2. socjologiczne

3. analityczne

4. opis prawa staje się adekwatny po uwzględnieniu realnie istniejących reguł określających wzorce zachowania danego członka społeczności

10. INTEGRALNA FILOZOFIA PRAWA - Dworkin

1. próba kompromisu

1. koncepcje prawa pozytywnego

2. koncepcje prawa natury

2. prawo interpretujemy praktyką

3. prawo nie jest wolne od wartościowania

4. w miejsce norm traktowanych przez pozytywistów jako gotowe wzory rozstrzygnięć- włączenie do systemu prawa zasad będących wyrazem historycznie ukształtowanych wartości obowiązujących w społeczeństwie

5. common law- system reguł, które z pomocą usprawiedliwiającej argumentacji są zwyczajowo wydobywane przez sąd

1. zasady są rozpoznawane przez sędziego

1. proces stosowania prawa drogą HERMENEUTYCZNEGO DIALOGU

2. rozstrzygnięcie TRUDNEGO PRZYPADKU ( HARD CASE )

1. wyznacza zastosowanie wielu mierników ( WAŻENIE ZASAD )

2. INTERPRETACJA HERMENEUTYCZNE - objaśnianie, ustalanie poprawnego tekstu.

• PRZEDMIOT TEORII PRAWA

1. METAJĘZYK

1. Zajmując się teorią prawa zajmujemy się metajęzykiem w stosunku do prawa

1. należy odróżnić

1. mówienie przez prawo - język prawny (przedmiotowy)

2. mówienie o prawie - język prawniczy - metajęzyk

2. student uczący się prawa ma do dyspozycji 2 poziomy pojęć

1. pojęcia prawne - pojęcia wywodzone z prawa

2. metajęzyczne pojęcia prawnicze

2. Ze względu na kryterium znaczenia (sensu) i zakresu (desygnaty objęte nazwą) pojęć prawnych i prawniczych wyróżniamy

1. pojęcia, których znaczenie i zakres są identyczne w języku prawnym i prawniczym, np. człowiek

2. pojęcia, których zakres jest wskazany w języku prawnym, ale bez wyjaśnienia znaczenia, które dopiero budowane jest w języku prawniczym , np. osoba prawna

3. pojęcia, które w języku prawnym są jedynie wymienione, bez podawania zakresu i znaczenia, które dopiero budowane jest w języku prawniczym, np. wolność

4. pojęcia, które w ogóle nie występują w języku prawnym, występujące tylko w języku prawniczym, bez których nie można prawa ani stosować ani go poznawać np. wykładnia prawa

5. pojęcia pomocnicze - nie występują ani w języku prawnym ani w języku prawniczym, ale rozwiązują pewne problemy stosowania prawa

1. np. pojęcia z dziedziny kryminologii,

3. dlatego pojawiła się TEORIA I FILOZOFIA PRAWA- której przedmiotem jest analiza tej siatki pojęciowej

1. teoria - redukuje te kwestie do zagadnień językowych

1. jest związana z filozofią analityczną

2. ma zdefiniować znaczenia prawnicze i zbudować struktury pojęć

2. filozofia - bada, jaka jest natura tych pojęć

2. WG SKRYPTU W TYM MIEJSCU O SFERACH DZIAŁANIA CZŁOWIEKA

3. DEFINICJA PRAWA (CECHY PRAWA EUROPEJSKIEGO ) - OBIEKT BADAŃ TEORII PRAWA

1. teoria prawa posługuje się definicją operacyjną prawa - określającą zakres badań

2. ogranicza się do pochodnej kultury rzymskiego prawa prywatnego

3. podaje warunki konieczne do tego aby jakiś zbiór norm nazwać prawem w danej kulturze - jeśli chodzi o naszą kulturę

1. istnienie norm generalnych i abstrakcyjnych

2. funkcjonalne powiązanie z państwem

3. reguły uznane za powszechnie obowiązujące - zostawiając prawo lokalne i wewnętrzne

1. jest legitymowane przez większość obywateli

4. działanie motywacyjne na adresatów - rodzenie poczucia obowiązku

1. prawo jest głównie zbiorem norm sankcjonowanych a nie sankcjonujących (Kelsen)

5. prawo wyraża uprawnienia i obowiązki godne społecznej aprobaty - często czerpie wsparcie z moralności

6. istnieje racjonalny mechanizm dyskutowania o wartościach, np. parlament

• PRAWOZNAWSTWO

1. W jego skład wchodzi

1. teoria prawa

2. dogmatyki prawnicze

3. nauki historyczno - prawne

4. dyscypliny pomocnicze

2. DOGMATYKI PRAWNICZE - szczegółowe nauki prawnicze

1. pojęcie dogmatyki wywodzi się z pozytywizmu prawniczego

1. pozytywizm dążył do unaukowienia prawoznawstwa

2. pozytywizm przedstawia prawo jako przedmiot poznawczy - w miarę obiektywnie istniejący

3. prawo musi być obiektywne dla prawnika

2. dogmatyzm - wprowadzanie pewnych dogmatów opartych na koncepcji prawa jako woli suwerena

3. 2 metody

1. dogmatyzm -prawo należy traktować jako fakt

1. spory o wartości nie są sporami naukowymi - należy je zastąpić dogmatem - prawnik ma przyjmować prawo jako dogmat

2. źródłem obowiązywania prawa jest pewien układ społeczno polityczny

3. prawo to milczący rozkaz suwerena

1. posłuszeństwo prawu wynika z obawy przez suwerenem

2. prawo oparte jest na przymusie

4. prawnik analizuje wolę suwerena

5. suweren analizuje wolę obywatela - posłowie wyrażają wolę narodu

6. wola suwerena nie podlega ocenie - po prostu się jej podporządkowujemy

7. w ten sposób tworzy się sztuczny fakt

8. oparte na teorii Austina

2. formalizm - prawnik ma jedynie

1. porządkować akty woli suwerena

2. ustalać i porządkować aparaturę pojęciową - aparatura pojęciowa to rekonstrukcja woli suwerena

3. subsumcja - wydobywanie normy indywidualnej z normy ogólnej sylogizm prawniczy

4. dogmatyki a teoria prawa - w teorii prawa

1. rola prawodawcy nie jest tak istotna

2. aparatura pojęciowa nie jest rekonstrukcją woli suwerena

5. cechy wyodrębniające dogmatyki - budowania dogmatyk

1. zaczynamy od źródeł prawa - wyznaczamy zakres i przedmiot badania

1. ale

1. nie dyskutujemy o podstawach obowiązywania

2. nie wartościujemy przedmiotu badań - czy dobrze że KC istnieje?

3. nie interesuje nas teoria źródeł prawa

2. Hart - należy odróżnić 2 postawy wobec prawa:

1. zewnętrzną

1. nie wymaga ona zaangażowania w treść normy

2. norma traktowana jest nie jako sens ale jako bodziec

3. w socjologii prawa, w psychologii prawa

2. wewnętrzną (krytyczno - refleksyjną) - w dogmatykach

1. wg Harta pewne normy prawa nie dają się bezpośrednio wykonać - żeby zastosować normy pierwotne (np. moralne) trzeba podyskutować z innymi

2. prawnik musi zająć postawę wewnętrzną - musi zanurzyć się w znaczeniu prawa

• nadawanie znaczenia przez argumentację - ale nie ma mechanicznego stosowania woli suwerena, tylko jest praktyczne stosowanie prawa

• konstytuowanie znaczeń przez dyskusję

• prawnik to "władca znaczeń" - ma władzę do ustalania treści normy

3. przykład Harta:

1. Lilipuci były genialnymi inżynierami, ale w Liliputii nie było czasu

2. znaleźli przy Guliwerze zanieczyszczony zegarek

3. naprawili go

4. Lilipuci byli w stanie zająć postawę zewnętrzną wobec zegarka, ale nie mogli zrozumieć jego sensu, bo nie znali pojęcia czasu

4. prawnik zajmuje postawę wewnętrzną wobec p, a socjolog, psycholog - zewnętrzną

1. jeśli ktoś nie zrozumie prawa to jest dla niego tylko instrumentem

2. dopiero jeśli wyposażony zostanie w zrozumienie to będzie mógł zająć postawę wewnętrzną i przystąpić do dyskusji o prawie

NAUKI HISTORYCZNY-PRAWNE

1. badają prawo nieobowiązujące

2. stwarzają argumenty na rzecz obowiązujących norm

3. są ważne szczególnie tam gdzie liczy się ciągłość prawa

1. np. common law - im starszy precedens tym lepszy

DYSCYPLINY POMOCNICZE

1. przeważa postawa zewnętrzna

2. nie wdają się w interpretację prawa

3. przydają się do budowania postawy wewnętrznej sądu, adwokata

4. np. kryminalistyka, kryminologia, psychologia prawa, socjologia p

PRZEDMIOT PRAWOZNAWSTWA - PROBLEMY, ZADANIA PRAWNIKA W TYCH 4 DZIEDZINACH

1. takie które są podejmowane przez wszystkie dyscypliny prawnicze

1. analiza i systematyzacja pojęć prawnych

2. problemy walidacyjne - związane z obowiązywaniem prawa

3. interpretacja prawa - ustalenia znaczenia normy

4. zagadnienia dowodowe- ustalanie faktów uznanych za udowodnione

5. problemy de lege ferenda - postulowanie zmian w prawie

6. ocena p z punktu widzenia innych systemów normatywnych

2. takie które są specyficzne dla teorii prawa

1. metodologia prawa - np. rozumowania prawnicze

2. ontologia prawa - co to jest prawo

3. epistemologia prawa - jak prawo jest poznawane

7

---