Prawo prywatne międzynarodowe 3/12/12
Zobowiązania umowne
Koncepcja stosowania prawa sadu dla zobowiązań umownych czy też koncepcja poszukiwania każdorazowo najściślejszego powiązania. Takie koncepcje pojawiały się zwłaszcza w common law - law of contract. Prawa właściwego prawa dla umowy w oparciu o stan faktyczny, ale te koncepcje warte poszukiwania najlepszego powiązania maja ten minus ze nie dają pewności prawa.
Od początku XIX pojawia się nowe spojrzenie na zobowiązania umowne, pojawia się łącznik subiektywny - wspominaliśmy o tym już wcześniej, łącznik subiektywny wyboru prawa jest przejawem autonomii woli w prawie kolizyjnym. W prawie merytorycznym autonomia woli jest najsilniejsza. W prawie merytorycznym występuje swoboda umów. Natomiast na poziomie kolizyjnym odpowiednikiem tej zasady i przejawem autonomi woli jest propoagowana od początku XIX w. zasada swobody wyboru prawa. Bardziej powszechne uznanie wyboru prawa to koniec XIX w, wybor prawa przebijał się powoli w kolizjonistyce.
Wszystkie polskie ustawy kolizyjne, gdy chodzi o zobowiązania umowne, na plan pierwszy wysuwają właśnie wybór prawa. Jest on łącznikiem absolutnie podstawowym we wszystkich systemach prawa, jeżeli chodzi o zobowiązania umowne. Już było tak na gruncie ustawy z 1926 oraz z 1965 i tak jest obecnie. Ustawa z 2011 nie zawiera postanowień dotyczących prawa właściwego dla zobowiązań umownych. Kwestia ta objęt ajest specjalnym rozporządzeniem unijnym które w tym zakresie wypiera regulacje czysto krajowe. Zatem obecnieprawo właściwe wynika z rozporządzenia Rzym I, 593/2008 z 17.06.2008 r.
Ustawa Prawo Prywatne Międzynarodowe z 1965 r jest nadal stosowane, obowiązuje nadal do umów zawartych przed 22.01.2008 r. Ciągle stosujemy regóły kolizyjne tej ustawy- prawo prywatne międzynarodowe z 1965 roku, chyba że uległa już przedawnieniu. Ewentualny problem będzie rozstrzygany przez ustawę z 1965 r.
W 22.01.2008 została opublikowana w polskim dzienniku ustaw, konwencja rzymska dla zobowiązań umownych. Ta konwencja to umowa międzynarodowa zwarta miedzy członkami wspólnoty europejskiej. Konwencja Rzymska pochodzi z 1980 r. nie była w ścisłym tego słowa znaczeniu częścią prawa europejskiego, ponieważ kompetencje wspólnot europejskich nie sięgały tak daleko, nie było możliwości ujednolicenia norm kolizyjnych. Panstwa dostrzegaly potrzebe wprowadzenia takiego uregulowania i powstala ustawa, dodatkowa, z zastrzeżeniem ze kazde nowe państwo dolaczajace do wspólnoty będzie zobowiązane do podpisania tej umowy. Konwencja ta weszła w życie w 1991 r.
W 2005 Polska przystąpiła do konwencji w 2005 roku, ratyfikacja nastąpiła kilka miesięcy później, ale publikacja w polskim dzienniku ustaw, tak aby mogła być stosowana przez polskie sady przeciągnęła się do stycznia 2008, od tego czasu zaczęło się jej stosowanie, weszla w życie - wyparła ona postanowienia ustawy p.p.m. krajowej gdy chodzi o statut zobowiazan umownych.
W czerwcu 2008 zostało wydane rozporządzenie Rzym I które zreformowało treść konwencji, nie było to bardzo radykalne - nie rewolucyjna a ewolucyjna zmiana , raczej podyktowane doświadczeniem państw, wydano rozporządzenie w 06/2008 - charakter czysto unijny, bo wspólnoty od 1997 r już maja kompetencje do wydawania aktów ujednoliconych.
To rozporządzenie jest stosowane od 17/12/2009 roku, dotyczy umów zawartych począwszy od tej daty - tzn. umow zawartych po 17/12/2009 roku. Oznacza to ze jeśli pojawiłaby się przed polskim sadem sprawa z elementem międzynarodowym dotycząca zobowiazan umownych zawartej w okresie od 22.01/2008 a 17.12.2009 to prawo właściwe dla takiej umowy było by ustalane prawo wlasciwe na podstawie konwencji rzymskiej, a dla umowy zawartej po 17/12/2009 z rozporządzania Rzym I.
Trzeba wiedzieć dla których umow jest wlasciwa dana regulacja.
Różnią się zasady wskazania łącznikami obiektywnymi, bo we wszystkich uznawany jest łącznik subiektywny, to oczywiste.
Różnią się natomiast zasady dotyczące wskazania łącznikami obiektywnymi, wskazania z ustawy z 1965 roznią się znaczenie od tych z dzisiejszej, tak samo łączniki obiektywne z konwencji rzymskiej a rozporządzeniem Rzym I.
Zakres rozporządzenia:
Rozporządzenie wiąże wszystkie państwa unijne, za wyjątkiem Danii - nie bierze udziału w działaniach legislacyjnych dotyczących ujednolicenia prawa kolizyjnego. Wielka Bryt, Irlandia skorzystała z prawa opcji i zaakceptowały postanowienia rozporządzeń zarówno Rzym I i Rzym II.
Rozporządzanie Rzym I obejmuje dwa statuty:
Kontraktowy - regulacje prawa właściwego dla umowy obligacyjnej,
Formy czynności prawnej umów obligacyjnych - problematykę tę omówiłem z państwem na poprzednim wykładzie, wiec nie będę teraz wnikał w te problematykę.
Zakres rozp. Racione materie, dla jakich kwestii prawnych rozporządzenie wskazuje prawo właściwe. Rozporządzenie posługuje się autonomicznym pojęcia zob. umownego, w komentarzach podskresla się autonomiczne znaczenie tego pojęcia, nie należy zobowiązania umownego którym posługuje się rozporządzenie w takim rozumieniu jakim posługuje się w prawie cywilnym, powinno być tak samo rozumiane przez wszystkich. Należy nadac temu pojecie uniwersalny sens.
Co obejmuje pojęcie zobowiązania umownego w rozumieniu rozporządzenia :
Samą umowę obligacyjna jako czynność prawną,
W pojęciu zobowiązania umownego znajduje się : Stosunek prawny powołany do życia ta umowa
Inne stosunki o ile wykazują ścisły związek z zobowiązaniem i o ile zostały objęte wyraźnym przepisem rozporządzenia (tu mogą być proszę państwa np. skutki nieważności umowy które sa objęte regulacja rozporządzeniana pods. Art. 12 ustęp 1 litera e. i podlegają statutowi kontraktowemu. Dlaczego ten przykład? Skutki niewaznosci umowy, jaka to problematyka na gruncie prawa merytorycznego? Czy to jest problematyka kontraktowa? Pojawia się problem zwrotu świadczeń z bezpodstawnego wzbogacenia - to już jest zupełnie inny problem, ale na poziomie kolizyjnym uznaje się ze jest to tak scisly problem związany z zobowiązaniem umownym dlatego podlega jego statutowi. (temu samemu co umowa))
W rozporządzeniu chodzi nie tylko umowy ściśle z prawa cywilnego, ale również dla indywidualnych umów o pracę.
Są w rozporządzeniu pewne wyłączenia, przykładowo :
Problematyka stanu cywilnego
Problematyka zdolności do czynności prawnych (Problematyka statutu personalnego)
Umowy obligacyjne, ale zawierane w relacjach rodzinnych, małżeńskich czy kwestiach spadkowych. W relacjach rodzinnych, małżeńskich czy kwestiach spadkowych mogą pojawiać się umowy obligacyjne, ale nie są objęte przepisami kolizyjnymi rozporządzenia.
Majac mniej więcej zakreślony krag problemów, zajmimy się samym wskazaniem.
Na plan pierwszy została wysunięta zasada swobody wyboru prawa.
Łącznik subiektywny, ma pierwszorzędną role. Strony mogą wybrać prawo dla zawieranej przez siebie umowy.
Wskazanie wyboru prawa właściwego.
Zasada swobody wyboru prawa wyraźnie podkreślona w art. 3 rozporządzenia.
Wybór może być :
wyraźny - gdy w samej umowie obligacyjnej lub po za nią (klauzula, osobne porozumienie) wybrały prawo dla umowy - nie jest częścią stosunku obligacyjna nawet jeżeli jest w głównej klauzuli umowy, jest czynności prawa prywatnego międzynarodowego art. 3 ust 5 rozporządzenia - do oceny istnienia i waznosci wyboru prawa stron stosuje się art 10,11,13 rozporządzenia.
Dorozumiany - ważne aby jednoznacznie wynikał z umowy lub okoliczności - art. 3 ust 1 rozporządzenia, poszukujemy autentycznej woli stron, musimy oprzeć się na jakiś kryteriach, które wskażą nam, że taka była wola stron. Może być to wybór prawa sądu - gdy wybrały sąd, to można domniemywać, że chciałyby aby wg prawa tego sądu były rozstrzygane ewentualne spory; skorzystanie ze wzoru - na gruncie jakiego systemu został wypracowany, to możemy domniemywać, że na podstawie tego prawa chciały strony aby rozstrzygane były ewentualne spory. Różne następcze zachowania stron mogą być brane jako okoliczności dorozumianego wyboru prawa.
Ale nie można zakładać hipotetycznie, trzeba znaleźć punkt zaczepiania.
Rozporządzenie pozwala na wybór tylko prawa krajowego, faktycznie obowiązującego w danym państwie - może być jednostka terytorialna państwa. Jeśli mamy do czynienia z państwami gdzie jest prawo niejednolite. NIE można skutecznie wybrać jako prawa właściwego jakiś zbioru reguł! Np. reguły uni dua, zasady europejskiego prawa umów, zwyczajowe prawa handlowe - nie obowiązują w żadnym państwie, są opracowywane na potrzeby różnych kontaktów handlowych.
Gdyby strony jednak wybrały taki zespól reguł to ich wola nie była by rozumiana jako wybór kolizyjny, ale jako tzw. materialno-prawne wskazanie.
Skoro miałoby być to wskazanie materialno-prawne, a nie wybór kolizyjny i tak musielibyśmy znaleźć prawo właściwe - sięgnąć do łączników obiektywnych. Znaczenie wyboru materialno-prawnego - uwzględnimy, ale w zakresie takim jakim pozwoli na to prawo właściwe dla umowy. Tam gdzie przepisy dyspozytywne, tam możemy zastosować te reguły wybrane przez strony. Zespoły reguł nie staną się prawem właściwym ale dojdą do głosu wszędzie tam gdzie są przestrzenie dyspozytywne pozostawione przez prawo właściwe.
Strony nie mogą wybrać prawa obowiązującego tylko na daną datę, np. kodeksu zobowiązań 1933 roku; prawa niemieckiego w wersji BGB z 1900 roku. Jest to co najwyżej wskazanie materialno-prawne, o ile jest to dopuszczalne przez prawo właściwe.
Ze wskazaniem materialno-prawnym będziemy mieli do czynianie również w sytuacji kiedy strony dokonują wyboru prawa w umowie czysto krajowej, art. 3 ust 3 rozporządzenia - „jeżeli wszystkie elementy które są prawnie relewantne, skoncentrowane są w jednym tylko państwie, to wybór prawa innego państwa, ma w efekcie skutki wskazania materialno-prawnego„
Np. sprzedaż - umowa zawarta w Polsce, cena w złotówkach, ale pojazd zbudowany we Francji - zarejestrowany w Polsce itp. - to ten element „obcy” nie ma tu żadnego znaczenia.
Ale jeżeli spółka mimo, że w Polsce założona, ale kapitał ma obcy to tu pojawia się problem. Są wtedy wątpliwości czy jest to umowa czystokrajowa.
Jeżeli chociażby jeden element prawnie relewantnie byłby związany z innym państwem otwiera to nieograniczona drogę do wyboru prawa innego państwa. (jakiegokolwiek państwa np. Trynidad i Tobago)
Czyli jeśli chodzi o wskazania materialno-prawne przypadki w których będziemy mieli z nimi do czynienia.
Wybór może być:
Pierwotny - dokonanie wyboru prawa w chwili zawierania umowy obligacyjnej. Zmiana statutu następuje w momencie kiedy strony zmieniły prawo wybrane dla umowy.
Następczy - po zawarciu umowy obligacyjnej, czy podlegała jakiemuś prawu? - podlegała prawu wskazanemu przez łącznik obiektywny, dopuszczając wybór następczy mamy do czynienia ze zmianą statutu.
Art. 3 ust 2 rozporządzenia „ zmiana prawa właściwego po zawarciu umowy, nie narusza formalnej ważności umowy, oraz nie narusza praw osób trzecich” .
Wybór prawa możliwy jest także w toku postępowania sądowego, też powinien spełniać wymagania -być wyraźny lub jednoznacznie wynikać ze sprawy.
Wybór prawa dla umowy :
Częściowy ---art. 3 ust 1 zdanie 2 „ strony mogą dokonać wyboru prawa dla całej umowy lub tylko dla jej części”
Złożony --- różnych systemów, dla różnych części
Problem rozszczepiania prawa właściwego (instytucja depesage)
Pogląd restryktywny ( dr Wojewoda jest za tym poglądem)- tylko wtedy kiedy mamy do czynienia z samodzielnymi częściami umowy, które mogły by być odrębnymi zobowiązaniami. Rozporządzenie we wszystkich wersjach językowych mówi o „części umowy”.
Pogląd liberalny - strony mogą dokonać wyboru prawa nie tylko dla samodzielnych części umowy, ale dla pewnych aspektów danego zobowiązania. Rozczłonkowanie zobowiązania - inne prawo właściwe dla problematyki wykonania a inne dla zasad interpretacji umowy. Stanowisko restryktywne nie pozwala na takie rozczepienie, interpretowanie, na tzw. rozwarstwienie warstwowe.
Takie rozwarstwianie warstwowe wprowadza niepewność co do prawa. Należy widzieć jako całość, jedność - jedno prawo dla jednego zobowiązania.
Możliwe jest tylko wtedy kiedy umowa obligacyjna składa się z kilku odrębnych części, np. umowa o budowę obiektu przemysłowego z obowiązkiem wyposażenia w maszyny, z przeszkoleniem personelu, z ustanowieniem zarządu itp. - jest możliwe rozwarstwienie .
Jeśli wybór nie został dokonany albo nie może być traktowany jako wybór kolizyjny bo np. traktujemy go jako wskazanie materialno-prawne, to trzeba ustalić prawo właściwe na podstawie łączników obiektywnych. Rozporządzenie przewiduje pewne zasady ogólne oraz zasady szczególne, dotyczące specyficznych typów umów.
Zasady szczególne zostały przewidziane odnośnie do :
Umów przewozu (art. 5)
Umów konsumenckich (art.6)
Umów ubezpieczenia ( art.7)
Umów indywidualnych o prace (art. 8)
Modyfikacje zasad ogólnych nie są jakieś rewolucyjne ale pewne zmiany się pojawiają. Są również pewne ograniczenia z powodu wyboru prawa.
Gdy chodzi o umowy konsumenckie, to art. 6 dotyczy wszystkich umów konsumenckich, ale różnice dotyczące zasad ogólnych dotyczą tylko zasad dotyczących umów z konsumentem biernym - w pewien sposób został „wciągnięty” do transakcji z elementem międzynarodowym. Wystarczy, aby kontrahent w jakikolwiek sposób kieruje swoja działalność do państwa zwykłego pobytu konsumenta - wystarczające by powiedzieć ze wciąga w konsumenta w transakcje, np. zagraniczny przedsiębiorąca daje ofertę i instrukcja jest w wersji polskiej gdzie można zamawiać po prostu to to jest wystarczający dowód na to że jest ta działalność przedsiębiorcy nakierowana również na polskę i będą niektóre przepisy art. 6.
Natomiast w zakresie w którym nie mamy do czynienia z konsumentem art. 6 po prostu odsyła nas do zasad ogólnych. To przy umowach konsumenckich warto pamiętać.
Zasady ogólne.
Art. 4 ust.1, konkrente wskazanie dla najbardziej znanych typów umow, znajdziemy w tym artykule 8 podpunktow, ale ja przedstawie państwu najważniejsze.
Ustawodawca przyjął rozwiązanie specyficzne, art. 4 rozporządzania, ust 1 znajdziemy konkretne wskazania dla najbardziej popularnych typów umów, np.
Umowa sprzedaży - państwo gdzie sprzedawca ma miejsce zwykłego pobytu, wyjątek licytacyjna - prawo miejsca prowadzenia licytacji.
umowa o świadczenie usług, franchyzy, dystrybucji - prawo właściwe jest prawo państwa gdzie usługodawca, franczyzobiorca, dystrybutor ma miejsce zwykłego pobytu,
gdy przedmiotem umowy jest prawo rzeczowe na nieruchomości lub prawo korzystania z nieruchomości - prawo miejsca położenia nieruchomości
Art. 4 ust.1 miał ułatwić pracę sądu, ma wskazać konkretnych powiazań dla najbardziej popularnych typów umów.
Gdy chodzi o umowy nie objętych ust 1, albo gdy chodzi o umowy mieszane to mamy zasadę ogólną :
Art. 4 ust 2 - „prawo właściwe to, prawo państwa gdzie dłużnik świadczenia charakterystycznego dla umowy ma miejsce zwykłego pobytu” - teoria świadczenia charakterystycznego .
Dla umowy zawsze jakieś świadczenie jest świadczeniem charakterystycznym - gdy chodzi o jednostronni zobowiązujące umowy to sprawa jest prosta. Mamy tylko jedno świadczenie i to świadczenie jest charakterystyczne.
Jeżeli chodzi o dwustronne zobowiązania, trzeba ocenić które jest charakterystyczne, trzeba będzie ocenić w danym stanie faktycznym.
Zasada która sprawdza się w większości przypadków : gdy jedno świadczenie jest świadczeniem pieniężnym to charakterystyczne będzie to drugie świadczenie.
Osoby prawne.
Jaki łącznik jest wykorzystywany w tych przepisach które do tej pory wskazałem? - zarówno w ust. 1 jak i 2 miejsca zwykłego pobytu, jest łącznikiem personalnym tylko osób fizycznych.
Co z osobami prawnymi? - art. 19 rozporządzenia, „ przez miejsce zwykłego pobytu rozumie się siedzibę głównego organu zarządzającego”
Art. 19 przewiduje że jeśli zobowiązane jest związane z działalnością gospodarcza osoby fizycznej to decyduje siedziba głównego przedsiębiorstwa.Jeżeli w przypadku osób prawnych zobowiązanie zawierane jest w ramach filii lub oddziału osoby prawnej decydująca jest siedziba filii lub oddziału.
KALUZULA KOREKCYJNA:
Art. 4 ust 3 rozporządzenia, mimo wskazania wynikającego z ust 1 lub ust 2, możliwa jest pewna korekta. „Jeżeli wykażemy znacznie ściślejszy związek zobowiązania z innym państwem, to prawem właściwy będzie prawo tego innego państwa” - przejaw elastyczności rozporządzenia. Wskazania w rozporządzeniu dają pewność prawa, ale mogą w pewnym sensie wypaczać poszukiwanie prawa właściwego w pewnych szczególnych przypadkach, wiec możliwe jest udowodnienie przed sadem ściślejszego związku.
KLAUZULA DOPEŁNIAJĄCA :
Art. 4 ust 4 jeżeli nie można ustalić prawa właściwego na podstawie art. 4 ust 1 lub art. 4 ust 2 to właściwym prawem właściwym będzie prawo państwa najściślej związanego z daną umową.
Zakres statutu kontraktowego :
Prawo właściwe dla umowy, obejmuje szeroki zakres zagadnień. Na gruncie rozporządzenia możemy mówić o:
zasadzie jednolitości - jedno prawo będzie stosowane do wszystkich zagadnień kontraktowych
zasada szerokiego zakresu statutu-jedno prawo będzie do wszystkich zagadnień kontraktowych
Wśród tych zagadnień w oparciu o Art. 10, 12 i 18 rozporządzania, wśród zagadnień objetych zakresem statutu należy wymienić:
dopuszczalność, istnienie, ważności materialnej umowy
wykładnia umowy
wykonanie praw i obowiązków stron
skutki niewykonania lub nienależytego wykonania, a w tym odpowiedzialność kontraktowa, problematyka szkody i odszkodowania
wygaśniecie zobowiązania
przedawnienie i innych konstrukcji tzw. dawności
skutki nieważności umowy
art. 18 rozporządzenia - domniemania prawne i ciężar dowodu jeżeli dotyczą zobowiązań umownych
Po za zakresem statutu :
kwestie zdolności stron
kwestie formy
skutki rzeczowe umów obligacyjnych ( czasami jedna umowa wywołuje kilka skutków) - sprzedaż, ale jej celem jest przeniesienie własności i będzie to w ramach statutu rzeczowego rozpatrywane.
W rozporządzaniu znajdziemy również normy poświęcone następującym instytucjom szczegółowym :
Przelew, subrogacja umowna, prawo właściwe określone jest dla tych instytucji w art. 14 i 15
Wielości dłużników i regresu w przypadku wielości dłużników ( art. 16)
Potrącenie ustawowe ( art. 17)
Mówiąc o jednolitości statutu, trzeba wspomnieć o wyjątkach,kiedy mimo ogolnej właściwości prawa wskazanego, możliwa jest swoista ingerencja przepisów innego państwa i taka ingerencja może się pojawić w nastepujacych przypadkach :
przepisy koniecznego stosowania - wymuszające swoja właściwość. (art. 9)Państwa sądu przede wszystkim ale i Przepisy państwa trzeciego, o tym już mówiłem we wcześniejszym wykładzie, więc mam nadzieje ze to państwo maja już zanotowane w przy okazji wcześniejszych notatek.
dopuszczenie do głosu przepisów prawa miejsca wykonania gdy chodzi różne szczegółowe kwestie wykonania, techniczne,tzw. modalności wykonania
dopuszcza się ingerencję - imperatywne przepisy wspólnotowe, art. 3 ust 4 rozporządzenia. Czyli takie które maja bezwzględne stosowanie, nie mogą być zmienione wola stron - umowa musi być połączona w całości z terytorium unijnym. Dojda do glosu nawet jeżeli strony wybraly inne prawo dla danego stosunku prawnego. Ochrona prawa unijnego, aby w sposób sztuczny nie wychodzi po za przepisy unijne, po za zakres prawa unijnego.
umów konsumenckich. Z konsumentem biernym, oraz indywidualnych umów o prace, gdzie prawa wybrane mogą być korygowane przez przepisy chroniące konsumentów lub pracowników.
Zobowiazania z czynności jednostronnych.
Może nie jest to sprawa bardzo popularana, bo takich zobowiazan jest bardzo niewiele, np. przyrzeczenie publiczne
Prawo właściwe dla zobowiązań z czynności jednostronnych
Tu już mamy wlasciwosc ustawy prawo prywatne międzynarodowe z 2011 roku.
Rozporządzenie dotyczy jedynie zobowiązań umownych. A co z zobowiązaniami z czynności jednostronnych? - wchodzi ustawa krajowa art. 32 p.p.m., podlega prawu wybranemu przez osobę dokonująca czynności. Od chwili kiedy zostaje zindywidualizowana druga strona - dwie strony są zindywidualizowane, zmiana, wybór następczy, rezygnacja z wybranego prawa wymaga zgody drugiej strony - konieczne porozumienie tych dwóch stron. Kiedy pojawia się wierzyciel, nie można swobodnie dokonywać zmian, należy zawrzeć porozumienie co do zmian związanych z wyborem prawa. W razie braku wyboru - wskazania obiektywne- stosuje się prawo państwa gdzie osoba dokonująca czynności ma miejsce zwykłego pobytu, jeżeli chodzi o osobę prawną chodzi o siedzibę osoby prawnej lub innej jednostki organizacyjnej- korygowane przez klauzule korekcyjna art. 32 ust 2 p.p.m. Zdanie 2. - ściślejsze powiazanie z innym państwem, wtedy stosuje się prawo tego państwa (ścisłej związanego).
Tyle jeżeli chodzi o zobowiązania z czynnosci prawnych - umownych i z czynności jednostronnych.
8