1 

Oprac. Justyna Kowalczyk 

 
 

Ontologia 

Wykład 1 – 7.X.2008r. 

Dr Adam Bastek 

 

I.

 

Początki filozofowania ontologicznego, 

II.

 

Genezy nazwy ontologia, 

III.

 

Paradygmaty ontologiczne 

 
 

 

1.

 

Początki filozofowania ontologicznego: 

 

początek ontologii to inaczej ontologia początku, 

 

narodziny filozofii => pytania o „arche” 

 

warto zauważyć że moment narodzin filozofii często jest również uważany za moment 
narodzin ontologii, 

 

termin ontologia został wprowadzony w XVII w.  

 

zauważmy że pytania o „arche” przynależą do rzeczowego katalogu teorii bytu, 

 

termin ontologia wywodzi się z języka greckiego, 

 

pojęcie ontologia znajdujemy w : 

•

 

 Dziele  

Johannesa Clauberga

 z 1656 r. 

                - pt. „ Metafizyka o bycie a raczej ontozofia przez analogię(…)” 
                -  wiedza dotycząca Boga –teozofia ( wiedza oparta  na rozumie) / 
teologia (wiedza oparta na objawieniu) 
                 -  wiedza dotycząca bytu w ogólności – ontozofia ( wiedza przez 
analogię) / ontologia (metafizyka), 

•

 

  Przygodnie można znaleźć w jednym z pośmiertnie wydanych pism  

    

Gottfrieda Wilhelma Leibniza

,  

•

 

Oraz w dziele 

Christiana  Wolffa

  

z 1730 r. 

-

 

pt. „

Philosophia prima, sive Ontologia”, 

-

 

gdzie pokazana jest naukowość badań ontologicznych, 

 

-

 

oraz jej upowszechnienie,

 

 

ontologia – terminy wcześniejsze ~ metafizyka, filozofia pierwsza, 

 

2.

 

Początek ontologii – stadium bez tytularne  

 

Martin Heidegger 

 

•

 

komentarz Martina Heideggera w: 

•

 

„List o humanizmie” – tłum. J. Tischner w „Budować, mieszkać, myśleć”, w  
„Eseje wybrane” Czytelnik, Warszawa 1977 r.  

•

 

Jak przedstawia Heidegger myśl grecką w jej bez tytularnej fazie rozwoju? 

 

przedstawia ją w następujący sposób logika pojawia się gdy zanika pierwotne 
myślenie, Grecy nie nazywali myślenia filozofią,(warto zaznaczyć że swoim 
wielkim okresie nie używali terminów). Wg nich myślenie kończy wtedy gdy 
odstępuje od swojego żywiołu. Myślenie jest jakby żywiołem (myślenie żywiołu). 
Kto myśli poddaje się żywiołowi, myśli nieskrępowanie, jest wolny. 

 

•

 

Co jest żywiołem myślenia? 

 

To dzięki temu żywiołowi myślenie może być myśleniem. Żywiołem jest to co 
właściwe. Żywiołem może być moc, która czynie myślenie tym samym. Myślenie 
jest myśleniem bycia. 

 

•

 

Kiedy myślenie odstępuje od swego żywiołu? 

 

2 

Myślenie odstępuje od swojego żywiołu kiedy pojawiają się następujące 
nazwy: logika czy fizyka. I tak na skutek technicznej wykładni ulega 
zaprzepaszczeniu bycie jako myślenie. Doświadczyć czystego myślenia 
możemy dopiero wtedy gdy uwolnimy się od jej technicznej interpretacji. 

 

Zauważmy że już u Platona „techne ” myślenie równało się działaniu. Poprzez 
techniczną interpretacje myślenia,  
myślenie przestaje być wolne i niczym nie skrępowane, zostaje natomiast wtedy 
zamknięte i uszeregowane. 

  

•

 

Czy myślenie jest działaniem?  

 

Myślenie nie jest działaniem, jednak myślenie działa wtedy gdy myśli, zatem 
działanie myślenia polega na myśleniu. 

 

Martin Heidegger  
„ Filozofia to wiedza na tyle abstrakcyjna, że śmieją się z niej służący”  
 
 

3.

 

Ontologia początku – pytania o arche  

 

w oparciu o ks. V, 1013a „Metafizyki” Arystotelesa,  

 

oraz  systematyzację Władysława Stróżewskiego „Istnienie i sens”, Znak, 

       Kraków 1994, str. 11 – 14,  
 

 

pytania o arche – 

pytania o początek

  

•

 

w sensie przestrzennym,  

•

 

w sensie czasowym, (coś co było najpierw), 

•

 

w sensie źródłowym, ( geneza całej otaczającej człowieka przyrody), 

•

 

w sensie pierwszej przesłanki, ( wyjście przesłanki ), 

 

pytania o arche – 

pytania o zasadę

 

•

 

podwaliny, podłoże, 

•

 

to co, ważne, „zasadnicze”, 

•

 

reguła postępowania, 

 

pytania o arche – 

pytanie o przyczynę

 

•

 

   przyczyna sprawcza (ruch, działanie),     

•

 

   przyczyna sprawcza i celowa (powód), 

•

 

przyczyna formalna, 

•

 

przyczyna materialna,     

 

4 przyczyny zgodnie z ustaleniami filozoficznymi Arystotelesa, 

 

pytania o arche – 

pytania o wiedzę

 

 

4.

 

Ontologia początku – odpowiedzi na pytania o arche  

 

Zaznaczmy że różnorodność odpowiedzi nie wyklucza wspólnych im myśli czy intuicji 
ontologicznych.  

•

 

np. próba przejścia od konkretu (szczegółu) do tego co abstrakcyjnie ogólne, 

•

 

lub zamiast opisu znanej i widocznej physis, wskazanie jej nieznanego i 
niewidocznego arche, 

 

przegląd odpowiedzi: 

•

 

   pytania o arche zadawali m.in.: Tales, Anaksymander, Anaksymenes, Pitagoras, 

Heraklit,  

•

 

   odpowiedzi na pytania :  

 

Czym jest arche?  

 

Jakie jest arche? 

 

Są zgodne ze schematem :  

                                                   arche jest ……..  (wskazujemy na to co jest )  

•

 

odpowiedz  Parmenidesa polegała niejako na wskazaniu założeń, poprzez 
następujące pytania: 

 

Czym jest arche? 

 

3 

 

Jakie jest arche?          

                                                    arche – to, co jest…….