„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Jerzy Laskowski
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy
montażu i obróbce wykańczającej wyrobów
złotniczo-jubilerskich
731[06].Z1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
Jerzy Kubica
Franciszek Olczyk
Opracowanie redakcyjne:
Antoni Korsak
Konsultacja:
Zenon W. Pietkiewicz
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej „Stosowanie
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy montażu i obróbce wykańczającej wyrobów
złotniczo-jubilerskich” 731[06].Z1.01 zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu złotnik-jubiler.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie
3
2. Wymagania wstępne
5
3. Cele kształcenia
6
4. Materiał nauczania
7
4.1. Zasady bhp przy pracy i magazynowaniu niebezpiecznych związków
chemicznych. Pierwsza pomoc
7
4.1.1. Materiał nauczania
7
4.1.2. Pytania sprawdzające
13
4.1.3. Ćwiczenia
13
4.1.4. Sprawdzian postępów
14
4.2. Zasady bhp przy pracach montażowych i eksploatacji butli z gazami
technicznymi
15
4.2.1. Materiał nauczania
15
4.2.2. Pytania sprawdzające
20
4.2.3. Ćwiczenia
20
4.2.4. Sprawdzian postępów
22
4.3. Zasady bhp przy pracach wykańczających i pracach galwanizerskich
23
4.3.1. Materiał nauczania
23
4.3.2. Pytania sprawdzające
26
4.3.3. Ćwiczenia
26
4.3.4. Sprawdzian postępów
27
5. Sprawdzian osiągnięć
28
6. Literatura
33
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy obejmującej podstawowe pojęcia
z dziedziny stosowania przepisów bhp przy montażu i obróbce wykańczającej wyrobów
złotniczo-jubilerskich, zasady kształtowania lepszych i higienicznych warunków pracy oraz
zasad bezpieczeństwa na stanowisku pracy.
Poradnik ten zawiera:
Poradnik ten zawiera:
−
wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
−
cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
– materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
– zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
– ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
– sprawdzian postępów,
– sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
– literaturę.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Podczas wykonywania czynności w pracowni należy stosować się do regulaminu,
przepisów bhp oraz instrukcji przeciwpożarowych wynikających z rodzaju wykonywanych
prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
Schemat układu jednostek modułowych w module 731[06].Z1
„Montaż i obróbka wykańczająca wyrobów złotniczo-jubilerskich”.
Moduł 731[06].Z1
Montaż i obróbka wykańczająca
wyrobów złotniczo-jubilerskich.
731[06].Z1.01
Stosowanie przepisów bhp przy montażu
i obróbce wykańczającej wyrobów
złotniczo-jubilerskich
.
731[06].Z1.02
Montaż wyrobów złotniczych.
731[06].Z1.06
Naprawa wyrobów złotniczo-jubilerskich.
731[06].Z1.04
Mechaniczne metody obróbki
wykańczającej.
731[06].Z1.05
Chemiczne i elektrochemiczne
metody obróbki wykańczającej.
731[06].Z1.03
Oprawianie kamieni jubilerskich.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
– przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,
– rozpoznawać podstawowe materiały stosowane w złotnictwie i jubilerstwie,
– posługiwać się dokumentacją techniczną,
– rozróżniać maszyny i urządzenia stosowane w złotnictwie i jubilerstwie,
– wykonywać prace z zakresu obróbki ręcznej.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
−
określić zasady bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska na poszczególnych
stanowiskach roboczych przy montażu i obróbce wykańczającej wyrobów,
−
określić procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
−
odczytać i zinterpretować oznaczenia, znaki, instrukcje bhp, ochrony ppoż.,
−
rozpoznać zagrożenia związane z wykonywaną pracą, przeciwdziałać i zapobiegać
zagrożeniom,
−
zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
−
dobrać i zastosować odzież ochronną i sprzęt ochrony osobistej stosownie do potrzeb,
−
zastosować zasady bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska podczas montażu i obróbki
wykańczającej.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Zasady bhp przy pracy i magazynowaniu niebezpiecznych
związków chemicznych. Pierwsza pomoc
4.1.1. Materiał nauczania
W pracach złotniczych bardzo często stosujemy szkodliwe lub trujące związki
chemiczne. Należą do nich kwasy, zasady i sole. Ze względu na stopień niebezpieczeństwa
dla zdrowia dzielimy je na trucizny i środki szkodliwe.
Magazynowanie niebezpiecznych związków chemicznych
Substancje trujące powinny być przechowywane w warunkach zabezpieczających je przed
kradzieżą i użyciem do celów niedozwolonych. W większych ilościach należy je
magazynować w specjalnych, suchych pomieszczeniach mających zakratowane okna
i wzmocnione oraz zamykane na odpowiedni zamek drzwi, a na drzwiach umieszczony napis
„Trucizny lub środki szkodliwe. Osobom nieupoważnionym wstęp wzbroniony.” Wskazane
jest, aby trucizny i środki szkodliwe w pomieszczeniach składowych były przechowywane
w opakowaniu fabrycznym. W przypadku konieczności przesypania lub przelania ich do
innych naczyń – naczynia te powinny być oznaczone w sposób podany na opakowaniach
fabrycznych. Otwarte opakowania fabryczne przechowywane w magazynie powinny mieć
szczelne zamknięcia.
Przy przechowywaniu substancji trujących, należy również przestrzegać zasad składowania
ich określonymi grupami, biorąc pod uwagę ich właściwości fizykochemiczne. Trucizny
kwaśne nie mogą być przechowywane razem z truciznami ulegającymi rozkładowi
w środowisku kwaśnym. Ponadto trucizny należy przechowywać w żelaznych szafach
z napisem „Trucizna”, mających otwory wentylacyjne, zamykanych na odpowiednie zamki
i plombowanych.
Zużyte roztwory robocze trucizn i wszelkie zlewki należy gromadzić w szklanych butlach
przechowywanych pod wyciągiem, przeznaczając dla każdej trucizny oddzielną butlę.
Najbardziej szkodliwe substancje używane w procesie chemicznej i elektrochemicznej
obróbki metali to związki cyjanków. Przechowujemy je w specjalnych pomieszczeniach
z oddzielnym wejściem. Pomieszczenia te powinny mieć okratowane okna i drzwi zamykane
na zamek, musza być suche i ogrzane. Ściany i podłogi muszą mieć zaokrąglone miejsca
łączenia się ze sobą i z sufitem, powinny być wykonane z materiałów nienasiąkliwych
i łatwych do zmywania na mokro. Wentylacja powinna być włączana na 10 minut przed
wejściem do pomieszczenia. W pomieszczeniu powinno być obudowane stanowisko do
ważenia i dzielenia cyjanków z miejscowym wyciągiem. Związki cyjanków przechowujemy
wyłącznie w opakowaniach fabrycznych z widocznymi oznaczeniami. Należy prowadzić
ewidencję dystrybucji cyjanków z zaznaczeniem ilości i daty przyjęcia oraz wydania
substancji, ilości pozostałych cyjanków.
W miejscu przechowywania związków niebezpiecznych dla zdrowia powinna być
umieszczona krótka instrukcja dotycząca bezpieczeństwa przechowywania.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
INSTRUKCJA
DOTYCZĄCA BEZPIECZEŃSTWA
PRZECHOWYWANIA SUBSTANCJI ŻRĄCYCH
OBOWIĄZUJĄCA W
PRACOWNI JUBILERSKIEJ
1.
Pracownicy mogą mieć dostęp do substancji żrących, jeżeli przeszli
szkolenie w zakresie obchodzenia się z nimi, ich działania i udzielania
pomocy osobom poszkodowanym.
2. Substancje żrące wymagają pomieszczeń magazynowych zabezpieczonych
przed dostępem osób niepowołanych.
3. Pomieszczenia magazynowe powinny być przewiewne, z kwasoodporną,
gładką posadzką łatwą do zmywania.
4. Opakowania z substancjami żrącymi muszą być szczelnie zamykane,
umiejscowione z dala od grzejników i nie narażone na działanie promieni
słonecznych.
5. Przelewanie, dozowanie i rozcieńczanie substancji żrących może się
odbywać tylko przy dobrej wentylacji i spełnieniu następujących warunków:
−
pracownicy muszą być przeszkoleni,
−
w pomieszczeniu muszą znajdować się substancje do neutralizacji cieczy
żrących,
−
należy zachować maksymalną ostrożność przy pracy,
−
czynności przelewania muszą wykonywać co najmniej dwie osoby,
−
bezwzględnie należy stosować odzież ochronną: rękawice, ubranie
kwasoodporne, maski, okulary, fartuchy gumowe, buty gumowe,
−
do transportu i przelewania cieczy należy stosować wózki dwukołowe
z urządzeniem przechyłowym,
−
przenoszenie pojemników może odbywać się jedynie przez dwie osoby,
przy czym pojemnik powinien znajdować się na specjalnych nosidłach.
Rys. 1. Instrukcja dotycząca przechowywania substancji żrących
Zasady bhp przy pracy z niebezpiecznymi związkami chemicznymi
W czasie pracy z trującymi związkami chemicznymi należy zachować szczególną
ostrożność. Mogą one działać na organizm człowieka miejscowo lub ogólnie, powodując
poparzenia lub zatrucia. Dostają się do organizmu przez drogi oddechowe, pokarmowe lub
przez skórę. Wszystkie czynności związane z pracą ze środkami niebezpiecznymi dla zdrowia
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
wykonujemy pod obudowanym okapem, na stanowisku wyposażonym w wentylację
wywiewną i wyłożonym materiałem odpornym na działanie substancji żrących. Odzież
ochronna musi składać się z kwasoodpornych fartuchów gumowych, rękawic gumowych
i okularów ochronnych. W przypadku pracy ze stężonymi kwasami należy używać masek
z pochłaniaczem. W procesie obróbki wykańczającej najczęściej sporządzane są roztwory do
trawienia wyrobów i elektrolity do kąpieli galwanicznych. Roztwory do trawienia wykonane
są z kwasów lub mieszanin kwasów będących roztworami wodnymi.
Główne składniki sporządzanych roztworów:
−
kwas siarkowy
używany jest przede wszystkim do wygotowywania przedmiotów złotych i srebrnych,
czyli tak zwanego „bejcowania”; w stanie czystym jest to ciecz jasna, gęsta i oleista;
podczas rozcieńczania kwasu siarkowego, należy brać pod uwagę silne wydzielanie się
ciepła; rozcieńczanie, zwłaszcza w naczyniach szklanych, trzeba wykonywać wlewając
z bardzo dużą ostrożnością cienkim strumieniem kwas do wody, przy nieustannym
mieszaniu; kwas siarkowy rozcieńczony 1: 3 nie wydziela par trujących ani nie niszczy
przy chwilowym działaniu naskórka, niszczy natomiast odzież; w stanie stężonym kwas
siarkowy jest bardzo niebezpieczny, gdyż działa niszcząco na naskórek powodując
bolesne, trudno gojące się rany; w razie rozlania kwasu siarkowego lub innego na ubranie,
miejsce to należy natychmiast zwilżyć amoniakiem aby zneutralizować działanie kwasu,
a później zmyć dokładnie wodą; przedmioty srebrne i złote wygotowuje się
w rozcieńczonym kwasie siarkowym w naczyniach kamionkowych lub miedzianych;
−
kwas azotowy
należy do silnych kwasów, rozkłada wiele substancji organicznych i rozpuszcza
większość metali poza złotem i platyną; stężony kwas azotowy jest bardzo niebezpieczny
dla zdrowia; wydzielające się w czasie rozpuszczania metali tlenki azotu działają
niszcząco na drogi oddechowe i płuca; rozpuszczanie metali powinno odbywać się pod
wyciągiem odprowadzającym szkodliwe gazy na zewnątrz;
−
kwas solny
jest to roztwór wodny gazu zwanego chlorowodorem; stężony kwas solny jest bezbarwny;
używamy go do przygotowania kwasu do lutowania; stężony kwas solny na powietrzu
silnie dymi i działa bardzo szkodliwie na drogi oddechowe; należy go przechowywać w
bardzo szczelnych, dokładnie zamkniętych pojemnikach, a wszelkie prace wykonywać
pod wyciągiem; kwas solny zmieszany z kwasem azotowym w stosunku 1:3 daje wodę
królewską służącą do rozpuszczania złota i platyny; przy rozpuszczaniu metali w wodzie
królewskiej wydziela się trujący gaz – chlor, dlatego czynność tę należy wykonywać pod
bardzo dobrym wyciągiem.
Sporządzając roztwory kwasów należy zawsze wlewać kwasy do wody . Przy stanowisku
do sporządzania roztworów powinna być umieszczona krótka instrukcja stanowiskowa
dotycząca obchodzenia się z kwasami i substancjami trującymi.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
INSTRUKCJA
DOTYCZĄCA OBCHODZENIA SIĘ
Z KWASAMI I INNYMI SUBSTANCJAMI TRUJĄCYMI
OBOWIĄZUJĄCA W
PRACOWNI JUBILERSKIEJ
1. Przed każdym rozpoczęciem pracy przy kwasach należy pracownika
pouczyć o sposobie wykonywania pracy przy kwasach i grożącym
niebezpieczeństwie.
2. Praca przy kwasach bez okularów, odzieży kwasoodpornej, butów
kwasoodpornych i rękawic jest surowo wzbroniona.
3. Na stanowisku pracy z kwasami powinna być woda i płyn neutralizujący
(8% roztwór kwaśnego węglanu sodu).
4. Należy pamiętać, że kwas azotowy w wyniku działania na metal, słomę,
trociny, wełnę – może spowodować zatrucie tlenkiem azotu.
5. Oparzenie 1/3 powierzchni ciała grozi śmiercią.
6. Rozlane kwasy należy spłukiwać dużą ilością wody, po czym zwilżyć
roztworem sody i ponownie spłukać wodą.
7. Wszystkie związki o działaniu trującym należy przechowywać pod
zamknięciem, w specjalnie do tego celu przeznaczonym miejscu w
magazynie.
8. Odczynniki trujące, będące w stałym użyciu, powinny być przechowywane
zamknięte w oddzielnej szafie.
9. Po każdorazowym użyciu należy odczynnik zamykać w szafie.
10. Wszystkie prace połączone z wydzielaniem się par i gazów należy
prowadzić pod wyciągiem.
11. W czasie przelewania kwasów należy pracować w maskach gazowych.
12. Trucizny stałe mogą dostać się do organizmu nie tylko przez przewód
pokarmowy, ale także przez skórę, dlatego też nie wolno dotykać ich
rękami.
13. Nie wolno używać szkła do odczynników chemicznych do picia oraz
przechowywać środków spożywczych razem z odczynnikami.
Zabrania się:
−
przebywania w pomieszczeniach osobom postronnym i obcym,
−
pracy z odczynnikami trującymi po spożyciu alkoholu lub innych
środków odurzających.
Rys. 2. Instrukcja obchodzenia się z kwasami i innymi substancjami trującymi
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
Pierwsza pomoc
Przez określenie pierwsza pomoc rozumiemy wszystkie natychmiastowe czynności
zmierzające do ratowania życia lub zdrowia zagrożonego wskutek wypadku spowodowanego
działaniem jakiejś siły zewnętrznej lub nagłego zachorowania.
Ratownik nie jest lekarzem i dlatego jego czynności ratownicze ograniczają się do
zabezpieczenia chorego aż do chwili przybycia lekarza bądź do udzielenia pomocy
umożliwiającej przewiezienie poszkodowanego do szpitala, a czasem tylko do zorientowania
się w sytuacji i wezwania pogotowia ratunkowego.
Zadaniem ludzi udzielających doraźnej pomocy jest wykonanie zabiegów koniecznych do
ratowania życia i zdrowia dotkniętego wypadkiem. Do zabiegów tych należą:
−
założenie pierwszego opatrunku na ranę,
−
zatrzymanie krwotoków,
−
unieruchomienie złamanych kości,
−
sztuczne oddychanie,
−
wyniesienie chorego z miejsca wypadku i jego dalszy transport,
−
podanie w razie potrzeby podstawowych środków farmakologicznych.
W każdym przypadku ratownik musi doprowadzić swoje czynności do końca, to znaczy
oddać poszkodowanego pod opiekę fachowej służby zdrowia albo upewnić się, że dalszej
pomocy nie potrzebuje. Udzielając pomocy, należy postępować rozważnie, zastanowić się
nad rodzajem uszkodzenia, a następnie dopiero podjąć właściwą decyzję.
Pierwsza pomoc rozstrzyga często o dalszym losie poszkodowanego. Należy pamiętać, że
naczelną zasadą w udzielaniu pierwszej pomocy jest nie szkodzić poszkodowanemu.
•
Stłuczenia
Stłuczenia są to urazy powstające pod wpływem uderzenia, które powoduje uszkodzenie
tkanek głębiej położonych bez uszkodzenia skóry. W większości przypadków chory nie
wymaga pomocy lekarskiej.
•
Zatrucia
Zatrucie jest to zespół objawów chorobowych powstałych wskutek przenikania do
organizmu substancji trujących. Mogą one przenikać do organizmu przez przewód
pokarmowy, drogi oddechowe lub przez skórę. Każdy przypadek, nawet tylko podejrzenie
zatrucia, wymaga jak najszybszej konsultacji lekarskiej. Przy zatruciach pokarmowych należy
podawać choremu duże ilości wody, jeżeli to możliwe letniej, co spowoduje wymioty.
W przypadku zatrucia cyjankami należy, po zawiadomieniu pogotowia, udzielić
poszkodowanemu pierwszej pomocy. Zatrutego należy przenieść do ciepłego pomieszczenia z
czystym powietrzem. Należy wywołać u niego wymioty na przykład przez podawania
porcjami, doustnie 2-procentowego roztworu wody utlenionej. Pod nosem poszkodowanego
przez 20 sekund trzymamy tampon nasączony amylium nitrosum. Zabieg powtarzamy
wielokrotnie w odstępach dwuminutowych. Jeżeli odzież robocza jest zanieczyszczona
cyjankami, zdejmujemy ją z poszkodowanego, a ciało przemywany letnią wodą by usunąć
ewentualne resztki cyjanków. Wszystkie związane z tym czynności wykonujemy
w rękawicach gumowych.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
•
Oparzenia
Wyróżnia się trzy stopnie oparzeń w zależności od zmian, jakie wywołują na ciele:
I - zapalne zaczerwienienie skóry,
II - zapalne zaczerwienienie skóry i tworzenie się pęcherzy,
III - zgorzel, czyli martwica tkanek.
We wszystkich przypadkach oparzeń należy podawać do picia herbatę, kawę oraz środki
nasercowe. Oparzony traci dużo ciepła, dlatego należy przenieść go do zacisznego, ciepłego
pomieszczenia i wygodnie ułożyć na zdrowych częściach ciała. Przy oparzeniach skóry
kwasami i ługami ostrożnie zdejmujemy poszkodowanemu ubranie, a skórę obmywamy dużą
ilością chłodnej wody. Jeżeli poparzenie zostało spowodowane ługiem, to miejsca oparzeń
można przemyć jednoprocentowym roztworem wodnym kwasu octowego, borowego lub
cytrynowego. Zapewnić choremu spokój. W przypadku oparzenia II i III stopnia trzeba jak
najszybciej przewieść chorego do szpitala.
W przypadku oparzeń przewodu pokarmowego kwasami nie powodujemy wymiotów,
podajemy choremu białko kurze lub olej roślinny. Białko kurze z 4 jaj dodajemy do pół litra
wody i podajemy poszkodowanemu. W przypadku oparzeń przewodu pokarmowego ługami
również nie powodujemy wymiotów, podajemy choremu 3 procentowy roztwór wodny kwasu
octowego lub sok z cytryny, a następnie białko kurze.
•
Porażenia prądem elektrycznym
Intensywność porażenia prądem elektrycznym zależy od stopnia odizolowania człowieka
od ziemi, napięcia, natężenia prądu, czasu działania, drogi przepływu prądu przez organizm
człowieka, wilgotności ręki, uszkodzeń skóry, ogólnego stanu organizmu i wielu innych
przyczyn. Pierwszą czynnością ratującego jest jak najszybsze przerwanie dopływu prądu.
Udzielenie pomocy porażonemu w przypadku utraty przytomności polega na jak najszybszym
rozpoczęciu sztucznego oddychania, które należy stosować aż do momentu przybycia lekarza
lub odzyskania przytomności przez poszkodowanego.
•
Rany
Raną jest każde przerwanie ciągłości skóry obnażające głębiej leżące tkanki. Opatrywanie
ma na celu zatamowanie krwawienia, zabezpieczenie rany przed wtargnięciem bakterii
chorobotwórczych i ułatwienie gojenia. Po zabezpieczeniu rany przed zakażeniem przez
bardzo delikatne jodynowanie jej brzegów przykrywa się ją jałową gazą, watą lub ligniną
i przymocowuje je bandażem. W przypadku urazów oka, spowodowanych pryśnięciem
substancji chemicznej, płuczemy oko wodą i nakładamy opatrunek ochronny. Każdy uraz oka
należy skonsultować z lekarzem.
•
Krwotok
Krwotokiem nazywamy gwałtowny upływ krwi z przerwanej tętnicy lub większej żyły.
Krwotoki mogą być wewnętrzne lub zewnętrzne.
Krwotok wewnętrzny polega na krwawieniu do narządów lub jam ciała. Najczęstsze są
krwotoki do jamy brzusznej. Pierwsza pomoc polega na ułożeniu chorego w pozycji na
wznak, zaleceniu zachowania całkowitego spokoju i leżenia bez ruchu. Następnie
poszkodowanego trzeba jak najszybciej przetransportować do szpitala, gdyż zatamowanie
takiego krwotoku wymaga zabiegu operacyjnego.
Krwotok zewnętrzny może wystąpić z powodu:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
−
przeciętej tętnicy – wówczas krew płynie pod dużym ciśnieniem pulsując w rytm pracy
serca,
−
uszkodzonej żyły – wówczas krew nie tryska, lecz płynie ciągłym strumieniem.
Aby zatamować krwotok tętniczy, należy ucisnąć krwawiące naczynie powyżej miejsca
uszkodzenia. Zatamowanie krwotoku żylnego polega na założeniu mocnego opatrunku
uciskowego w miejscu zranienia. Po doraźnym zatrzymaniu krwotoku chorego natychmiast
przewozi się do szpitala.
•
Złamania
Złamaniem nazywa się przerwanie ciągłości kości wskutek działania sił zewnętrznych.
Pierwsza pomoc przy złamaniach polega na:
−
zmniejszeniu bólu,
−
założeniu opatrunku unieruchamiającego,
−
przewiezieniu chorego do szpitala.
−
zmniejszyć ból można przez podanie choremu 1–2 tabletek przeciwbólowych,
•
Zwichnięcie i skręcenie
Zwichnięciem nazywamy przemieszczenie zakończeń kości, które może powstać przy
upadku, uderzeniu, czasem zbyt gwałtownym ruchu. Pierwsza pomoc polega na
obandażowaniu uszkodzonego stawu bandażem elastycznym, a w ciężkich przypadkach na
założeniu opatrunku unieruchamiającego.
•
Zemdlenie
Zemdlenie jest nagłym zasłabnięciem z krótkotrwałą, przemijającą utratą przytomności.
Zemdlonego należy szybko wynieść na świeże powietrze albo do dobrze przewietrzonego
pomieszczenia i położyć płasko na plecach, najlepiej głową nieco poniżej tułowia lub
z nogami nieco uniesionymi w górę.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są zasady bezpieczeństwa użytkowania i składowania niebezpiecznych związków
chemicznych?
2. Jakie są zasady bezpieczeństwa przy sporządzaniu elektrolitów?
3. Jak sporządzić instrukcję bhp?
4.1. 3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zredaguj instrukcję użytkowania i składowania niebezpiecznych związków chemicznych
zgodnie z zasadami bhp.
Sposób wykonania ćwiczenia
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować zagrożenia wynikające z użytkowania i składowania niebezpiecznych
związków chemicznych,
2) ustalić sposoby zapobiegania ich powstawaniu,
3) zredagować instrukcję bhp,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
przepisy bhp dotyczące użytkowania i składowania niebezpiecznych związków,
−
notatnik i przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Zredaguj instrukcję bhp dotyczącą wykonywania roztworów do trawienia i elektrolitów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować zagrożenie wynikające w procesie,
2) ustalić sposoby zapobiegania ich powstawaniu,
3) zredagować instrukcje bhp,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenia,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
przepisy bhp dotyczące wykonywania roztwór chemicznych,
−
notatnik i przybory do pisania.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozpoznać zagrożenia występujące przy magazynowaniu niebezpiecznych
związków chemicznych?
2) rozpoznać zagrożenia występujące przy pracy z niebezpiecznymi związkami
chemicznymi?
3) zapobiegać
powstawaniu
zagrożeń
przy
magazynowaniu
i
pracy
z niebezpiecznymi związkami chemicznymi?
4) udzielić pierwszej pomocy osobie poszkodowanej?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
4.2
. Zasady bhp przy pracach montażowych i eksploatacji butli
z gazami technicznymi
4.2.1. Materiał nauczania
Zasady bhp podczas prac montażowych
W procesie wytwarzania wyrobów złotniczo-jubilerskich, a także podczas wykonywania
napraw, mamy do czynienia z różnymi czynnościami danego procesu technologicznego.
Montaż polega na łączeniu poszczególnych, wcześniej przygotowanych elementów
w całość. Na podstawie rysunku i zgodnie z zaplanowanym procesem technologicznym
wykonania danego wyrobu, przygotowujemy poszczególne elementy składowe wyrobu.
Elementy te mogą być wykonane w procesach tłoczenia, piłowania, wycinania, wytłaczania,
wyginania i zwijania. Czynność łączenia ze sobą elementów, czyli montażu, może być
wykonana za pomocą lutowania, nitowania, skręcania lub zgrzewania. W pracach
montażowych złotniczo – jubilerskich, zarówno przy produkcji jak i przy naprawach oraz
w procesach odlewania w większości przypadków stosujemy lutowanie.
Zagrożenie spowodowania wypadku w procesie montażu i lutowania może być
spowodowane:
−
nieprawidłowym oświetleniem pomieszczenia i miejsca pracy,
−
niewłaściwą wentylacją,
−
źle dobraną lub brakiem odzieży ochronnej,
−
niewłaściwym przygotowaniem stanowiska do montażu i lutowania,
−
nieprawidłowo przeprowadzonym procesem technologicznym,
−
wadliwą instalacją gazową lub elektryczną,
−
niezachowaniem porządku na stanowisku pracy,
−
nieprzestrzeganiem ogólnych instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów
przeciwpożarowych,
−
nieznajomością instrukcji obsługi urządzeń do montażu.
Aby zapobiec powstawaniu zagrożeń w procesie montażu i lutowania, należy:
−
zadbać o należyte oświetlenie stanowiska pracy (oświetlenie ogólne i miejscowe);
w przypadku lutowania bardzo ważną rolę odgrywa określenie temperatury nagrzania
elementów, którą poznajemy po ich barwie; podczas nitowania i gwintowania
odpowiednie natężenie światła pozwala kontrolować precyzję i prawidłowość wykonania
montażu;
−
zadbać o prawidłową wentylację pomieszczenia i stanowiska do montażu, szczególnie
w przypadku lutowania, kiedy wydzielają się szkodliwe dla zdrowia opary i dymy;
wszystkie prace związane z lutowaniem przeprowadzamy na stanowisku znajdującym się
pod okapem wyposażonym w wentylację wywiewną;
−
dobrać odzież roboczą do wykonywanych czynności; proces montażu przeprowadzamy
w ubraniu roboczym, składającym się z bluzy roboczej i spodni lub fartucha; oczy
zabezpieczamy osłoną przed odpryskami (nitowanie, gwintowanie, zgrzewanie),
Rys. 3. Osłona [internet]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
lub okularami ochronnymi (lutowanie),
Rys. 4. Okulary ochronne [internet]
w czasie lutowania używamy dodatkowo rękawic roboczych i fartucha skórzanego;
−
prawidłowo przygotować stanowisko do montażu; lutowanie, nitowanie i gwintowanie
wykonujemy na typowym stanowisku złotniczym wyposażonym w stabilnie zamocowane
imadło, młotki służące do nitowania muszą być osadzone na trzonkach w sposób
uniemożliwiający ich spadnięcie; narzędzia pomocnicze (zakuwacze) muszą być suche
i wolne od zanieczyszczeń smarami; narzynki i gwintowniki muszą być prawidłowo
naostrzone; płyny i smary używane przy gwintowaniu należy tak ustawiać, żeby
uniemożliwić ich rozlanie, a po każdorazowym użyciu zakręcać pojemniki, w których są
przechowywane; zgrzewanie przeprowadzamy, używając zgrzewarki oporowej ustawionej
na oddzielnym stole; przed przystąpieniem do lutowania musimy sprawdzić stan butli
gazowych, reduktorów, przewodów palników; zasady eksploatacji butli zostaną
omówione w następnym materiale; reduktory i manometry muszą być sprawne i szczelne,
Rys. 5. Reduktor ciśnienia
przewody muszą być zabezpieczone opaskami zabezpieczającymi i mieć długość
zapewniającą swobodę ruchów w czasie pracy; palniki muszą być sprawne, a zawory
powinny działać płynnie; palnik odkładamy tylko na specjalny uchwyt; ciecze trawiące,
chłodzące i lutówki ustawiamy tak, żeby uniemożliwić ich wylanie; w czasie lutowania
w zasięgu pracy palnika nie mogą znajdować się rzeczy palne; w sąsiedztwie stanowiska
do lutowania powinny znajdować się środki gaśnicze; stanowisko pracy powinno być
zaprojektowane tak, żeby zapewnić swobodę ruchów, nad stanowiskiem do lutowania
powinna być umieszczona krótka instrukcja stanowiskowa palnika ręcznego,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
INSTRUKCJA
PRZEPISÓW BHP
OBOWIĄZUJĄCE W
PRACOWNI JUBILERSKIEJ
PRZY EKSPLOATACJI
PALNIKA RĘCZNEGO
1. Pracownik obsługujący palnik ręczny musi być dokładnie przeszkolony w
zakresie obsługi palnika ręcznego, konserwacji zewnętrznej i przepisów
bezpieczeństwa.
2. Stan zdrowia odpowiedni do wykonywanej pracy.
3. Ubranie robocze i środki ochrony przewidziane dla danego
stanowiska to jest: rękawice robocze, okulary ochronne, fartuch skórzany.
4. Miejsce pracy uporządkowane z podziałem na materiały do lutowania,
stanowisko lutowania i wyroby gotowe.
5. Sprawdzić szczelność przewodów palnika z butlą gazową.
6. Pokrętło zaworu odcinającego w położeniu „zamknięte”.
7. Przygotować podstawkę pod rozgrzany palnik.
8. Uruchomić wentylację pomieszczenia.
9. W pobliżu miejsca pracy ustawić gaśnicę.
Zabrania się:
−
eksploatacji palnika ręcznego przez osoby nieuprawnione,
−
sprawdzania szczelności palnika lub przewodu otwarty ogniem,
−
kierowania płomienia na wąż połączeniowy,
−
obsługi palnika ręcznego po spożyciu alkoholu lub innych środków
odurzających.
Rys. 6. Instrukcja obsługi i bhp podczas pracy palnikiem ręcznym
−
przestrzegać kolejności czynności w procesie technologicznym; obwiednio dobierać
gwintowniki i narzynki, napięcie prasy przy zgrzewaniu, wielkość dyszy i ciśnienie
gazów przy lutowaniu; stosować prawidłowe topniki i odpowiednie ciecze trawiące
i chłodzące,
−
przed przystąpieniem do zgrzewania, sprawdzić stan instalacji elektrycznej i uziemienia
zgrzewarki, prawidłowość połączeń elektrycznych; w przypadku lutowania działanie
wentylacji i szczelność instalacji gazowej; szczelność instalacji gazowej sprawdzamy za
pomocą roztworu wody z mydłem i pędzla lub specjalnego płynu w sprayu poprzez
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
spryskanie zaworów po ich odkręceniu; sprawdzamy szczelność zaworów, połączenia
przewodów z manometrami i palnikiem i przewodów; jeżeli występują nieszczelności,
to tworzą się pęcherze gazu; nieszczelność taką należy usunąć przez dokręcenie,
uszczelnienie lub wymianę elementów;
−
przestrzegać porządku na miejscu pracy; po zakończeniu prac sprzątnąć stanowisko;
narzędzia powinny być prawidłowo oczyszczone i zakonserwowane, zawory butli po
skończeniu lutowania zakręcone, zgrzewarka odłączona od napięcia;
−
przestrzegać
ogólnych
instrukcji
bezpieczeństwa
i
higieny
pracy
oraz
przeciwpożarowych;
−
przed przystąpieniem do pracy szczegółowo zapoznać się z instrukcją obsługi
używanych narzędzi.
Niestosowanie się do powyższych zaleceń może spowodować:
−
wypadki w czasie pracy: oparzenia, złamania, skaleczenia, obrażenia oczu,
−
wybuch gazów,
−
porażenie prądem,
−
pożar,
−
zatrucie gazami i dymami,
−
uszkodzenie lub zniszczenie narzędzi i urządzeń.
Zasady bhp przy eksploatacji butli z gazami technicznymi
Butlami nazywamy zbiorniki metalowe przeznaczone do przechowywania, użytkowania
i przewożenia gazów sprężonych, skroplonych lub rozpuszczonych pod ciśnieniem.
Rys. 7. Butla gazowa
Stosuje się je w celu zmagazynowania dużej ilości gazu w naczyniach o stosunkowo
małej objętości. W pewnych wypadkach, na przykład wskutek podwyższenia temperatury,
uderzeń lub wstrząsów (upadek butli z wysokości), wzrost naprężeń w ściankach butli może
przekroczyć granicę wytrzymałości materiału, z którego jest butla zbudowana i wskutek tego
może nastąpić rozerwanie się butli.
Butle należy chronić przed ogrzaniem do temperatury powyżej 35ºC, ponieważ powyżej
tej temperatury ciśnienie w butli bardzo szybko wzrasta i po pewnym czasie może osiągnąć
stan krytyczny. Butle jako zbiorniki o wysokim ciśnieniu gazów podlegają obowiązkowi
okresowego badania przez organa dozoru technicznego.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
Nie wolno używać butli bez wybitych znaków oraz butli, które straciły termin ważności.
Podobnie natychmiast należy zaprzestać eksploatacji butli z widocznymi wgnieceniami lub
w przypadku jej upadku z wysokości.
Oznaczenia butli powinny być wybite na szyjce butli i zawierać następujące dane: nazwę
gazu, dopuszczalne ciśnienie, datę badania, znaki rzeczoznawcy, nazwę właściciela, ciśnienie
próbne, masę butli próżnej bez zaworu i kołpaka, pojemność butli, nazwę i znak wytwórcy
oraz numer fabryczny butli.
Butle do gazów oznacza się ponadto przez malowanie ich powierzchni barwą rozpoznawczą.
Uwidacznia się na niej również w odpowiedniej barwie nazwę gazu, na jaki została
przeznaczona, na przykład acetylen – butla żółta, tlen – butla niebieska, inne gazy palne –
butla czerwona, inne gazy niepalne – butla szara.
Butle na stanowisku roboczym ustawia się tak, aby nie mogły się przewrócić lub
potoczyć. Najlepiej jest ustawić je przy ścianie lub słupie i przymocować odpowiednia
obejmą. Odległość butli od centralnego ogrzewania powinna wynosić co najmniej 1 metr,
a od pieców i innych źródeł ciepła z otwartym ogniem – co najmniej 10 metrów.
Zabrania się gromadzenia butli na stanowiskach roboczych.
Ładowanie, przenoszenie i wyładowywanie butli pełnych jak i opróżnionych, o pojemności
ponad 10 litrów powinno być dokonywane z odpowiednią ostrożnością przez co najmniej
dwóch pracowników odpowiednio przeszkolonych w tym zakresie.
Rys. 8. Transport butli [2, str. 233]
Butli do gazów nie wolno przechowywać i składować w miejscach na to nieprzeznaczonych.
Pomieszczenia na składowanie butli powinny odpowiadać następującym wymogom:
−
wysokość pomieszczeń składów nie mniej niż 3,25 m,
−
okna i drzwi otwierane za zewnątrz,
−
szyby okienne od strony naświetlenia słonecznego matowe lub zamalowane na biało,
−
podłogi powinny być równe, o nie śliskiej powierzchni, a dla składów butli z gazami
palnymi – wykonane z materiału nie dającego iskier,
−
ogrzewanie centralne (parowe lub wodne),
−
temperatura w składach nie powinna przekraczać 35ºC,
−
zamknięte składy powinny posiadać wentylację zapobiegającą powstawaniu
niebezpiecznych stężeń gazów (silniki elektryczne wentylatorów powinny być nieiskrzące
lub umieszczone na zewnątrz),
−
instalacja elektryczna odpowiednio hermetyczna,
−
składy butli z gazami powinny być zaopatrzone w odpowiednie piorunochrony oraz we
−
właściwy sprzęt przeciwpożarowy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie zagrożenia występują podczas procesu lutowania?
2. Jakie zagrożenia występują podczas procesu nitowania?
3. Jakie zagrożenia występują podczas procesu gwintowania?
4. Jakie zagrożenia występują podczas procesu zgrzewania?
5. Jak sprawdzamy szczelność przewodów, zaworów i palników?
6. Czy potrafisz opracować instrukcję dla stanowiska do lutowania?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj zagrożenia występujące na stanowisku do lutowania i dobierz sprzęt ochrony
osobistej niezbędny na tym stanowisku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś :
1) przeanalizować przebieg procesu lutowania,
2) określić zagrożenia występujące w tym procesie,
3) dobrać odpowiedni sprzęt ochrony osobistej,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
instrukcje bhp,
−
sprzęt ochrony osobistej.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj zagrożenia występujące na stanowisku do nitowania i dobierz sprzęt ochrony
osobistej niezbędny na tym stanowisku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś :
1) przeanalizować przebieg procesu nitowania,
2) określić zagrożenia występujące w tym procesie,
3) dobrać odpowiedni sprzęt ochrony osobistej,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
instrukcje bhp,
−
sprzęt ochrony osobistej.
Ćwiczenie 3
Rozpoznaj zagrożenia występujące na stanowisku do zgrzewania i dobierz sprzęt ochrony
osobistej niezbędny na tym stanowisku.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować przebieg procesu zgrzewania,
2) określić zagrożenia występujące w tym procesie,
3) dobrać odpowiedni sprzęt ochrony osobistej,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
instrukcje bhp,
−
sprzęt ochrony osobistej.
Ćwiczenie 4
Rozpoznaj zagrożenia występujące na stanowisku do gwintowania i dobierz sprzęt
ochrony osobistej niezbędny na tym stanowisku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować przebieg procesu gwintowania,
2) określić zagrożenia występujące w tym procesie,
3) dobrać odpowiedni sprzęt ochrony osobistej,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
instrukcje bhp,
−
sprzęt ochrony osobistej.
Ćwiczenie 5
Sprawdź szczelność przewodów, zaworów i palników.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z urządzeniami potrzebnymi do pracy w czasie lutowania.
2) zapoznać się ze sposobem montażu poszczególnych elementów takich, jak: butla gazowa,
przewód ciśnieniowy, palnik, reduktor,
3) przygotować środek do sprawdzenia szczelności urządzeń gazowych; rozdrobić
w niewielkiej ilości wody kawałek mydła,
4) pędzelkiem nanieść jednorodny roztwór na miejsca połączeń poszczególnych elementów
lub spryskać sprayem ze środkiem sprawdzającym szczelność,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
butla turystyczna z gazem propan-butan,
−
przewód ciśnieniowy,
−
palnik na gaz propan-butan,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
−
miska z roztworem mydlanym lub spray ze środkiem sprawdzającym szczelność,
−
pędzel do nanoszenia roztworu mydlanego.
Ćwiczenie 6
Opracuj instrukcję bhp do stanowiska lutowania
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować zagrożenia występujące na stanowisku do lutowania,
2) ustalić sposoby zapobiegania ich powstawaniu,
3) zredagować i napisać instrukcje bhp,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
notatnik i przybory do pisania.
−
regulamin i instrukcja obsługi urządzeń,
−
przepisy bhp przy lutowaniu.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) rozpoznać zagrożenia występujące w procesie lutowania?
2) rozpoznać zagrożenia występujące w procesie nitowania?
3) rozpoznać zagrożenia występujące w procesie zgrzewania?
4) rozpoznać zagrożenia występujące w procesie gwintowania?
5) zapobiec powstawaniu zagrożeń w procesie montażu?
6) dobrać środki ochrony osobistej stosowane podczas procesu montażu?
7) wymienić skutki nieprzestrzegania zasad bhp przy montażu wyrobów?
8) sporządzić instrukcję bhp do stanowiska lutowania?
9) wyjaśnić, jak należy magazynować butle gazowe?
10) opisać, jak oznaczamy butle gazowe?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
4.3. Zasady bhp przy pracach wykańczających i pracach
galwanizerskich
4.3.1. Materiał nauczania
Zasady bhp podczas obróbki wykańczającej
Obróbka wykańczająca jest ostatnim etapem pracy przy wykonywaniu wyrobów
złotniczo-jubilerskich. Zaliczamy do niej szlifowanie ręczne i mechaniczne, polerowanie
ręczne i mechaniczne, szczotkowanie oraz piaskowanie.
Zagrożenie spowodowania wypadku podczas procesu mechanicznej obróbki wykańczającej
może być spowodowane:
−
nieprawidłowym oświetleniem pomieszczenia i miejsca pracy,
−
niewłaściwą wentylacją,
−
źle dobraną lub brakiem odzieży roboczej,
−
niewłaściwie przygotowanym stanowiskiem do przeprowadzania obróbki mechanicznej,
−
nieprawidłowo przeprowadzonym procesem technologicznym,
−
wadliwą instalacją elektryczną lub hydrauliczną,
−
niezachowaniem porządku na stanowisku pracy,
−
nieprzestrzeganiem ogólnych instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
przeciwpożarowych,
−
nieznajomością instrukcji obsługi urządzeń do montażu.
Aby zapobiec powstaniu zagrożeń w procesie mechanicznej obróbki wykańczającej, należy:
−
zadbać o należyte oświetlenie stanowiska pracy; stanowisko do szlifowania i polerowania
ręcznego powinno mieć miejscowo oświetloną strefę roboczą; szlifierki i piaskarki
powinny mieć oświetlenie miejscowe szczotek, tarcz, dysz i strefy roboczej;
−
zadbać o prawidłową wentylację pomieszczenia; w czasie obróbki wykańczającej
powstają duże ilości pyłów i kurzu; polerki i szlifierki powinny mieć zamontowane
obudowy z wyciągami usuwającymi zanieczyszczenia; piaskowanie powinno odbywać się
w obudowie maszyny wyposażonej w odciąg piasku;
−
dobrać odzież roboczą do wykonywanych czynności; obróbkę wykańczającą wykonujemy
w ubraniu roboczym składającym się z bluzy roboczej i spodni lub fartucha; do
szlifowania i polerowania szlifierką z wałkiem giętkim zakładamy maskę przeciwpyłową;
−
przy polerowaniu i szlifowaniu ręcznym, szczotkowaniu i polerowaniu polerką stołową
z wałkiem giętkim używamy rękawic i placów ochronnych; jeżeli maszyna nie ma
zamontowanej przezroczystej osłony strefy roboczej, to zakładamy osłonę twarzy;
mankiety odzieży roboczej muszą być zapięte i przylegające do ciała, aby uniemożliwić
wciągnięcie w mechanizm szlifierki, polerki lub bębna polerowniczego;
−
prawidłowo przygotować stanowisko do obróbki wykańczającej; szlifowanie
i polerowanie polerką z wałkiem giętkim wykonujemy na typowym stanowisku
złotniczym; narzędzia robocze muszą być prawidłowo osadzone w prostnicy; szlifierki i
pedał uruchamiający maszynę musi być ustawiony w sposób uniemożliwiający
przypadkowe uruchomienie maszyny; szlifowane przedmioty muszą być prawidłowo
osadzone w imakach, bębny do szlifowania i polerowania muszą być ustawione stabilnie,
w czasie pracy nie mogą się przemieszczać; elementy napędowe bębnów, polerek
i szlifierek muszą być zabezpieczone osłonami; wyłącznik napędu polerek i szlifierek
stołowych musi znajdować się w zasięgu ręki osoby pracującej; stanowiska powinny być
tak zaprojektowane, aby umożliwić swobodę ruchów, a w przypadku bębnów umożliwić
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
swobodne obroty; nad urządzeniami, które tego wymagają powinny znajdować się krótkie
instrukcje stanowiskowe, poniżej przykładowa instrukcja:
INSTRUKCJA
PRZEPISÓW BHP
OBOWIĄZUJĄCE W
PRACOWNI JUBILERSKIEJ
PRZY EKSPLOATACJI
POLERKI
1. Pracownik obsługujący polerkę musi być dokładnie przeszkolony w zakresie
obsługi polerki, konserwacji zewnętrznej i przepisów bhp.
2. Przed przystąpieniem do pracy należy dokonać oględzin zewnętrznych,
sprawdzić stan połączeń elektrycznych, stan techniczny polerki.
3. Należy kontrolować urządzenie przez cały czas działania.
4. Wymianę części przy których zachodzi potrzeba ingerencji w instalację
elektryczną urządzenia, może przeprowadzić jedynie osoba posiadająca
odpowiednie uprawnienia.
5. Osoba obsługująca polerkę powinna być wyposażona w odpowiednie
ubranie robocze oraz sprzęt ochrony osobistej.
Zabrania się:
−
eksploatacji urządzenia przez osoby nieuprawnione,
−
eksploatacji niesprawnej polerki,
−
obsługi polerki po spożyciu alkoholu lub innych środków odurzających.
Rys. 9. Instrukcja bhp przy eksploatacji polerki
−
przestrzegać kolejności czynności w procesie technologicznym, prawidłowo dobierać:
szczotki, pasty, tarcze, płyny, wsad do bębna, tarcze szlifierskie, nie kłaść na
obudowach maszyn narzędzi ani materiałów,
−
przed przystąpieniem do procesu obróbki wykańczającej, sprawdzić stan i prawidłowość
połączeń instalacji elektrycznej i uziemienia maszyn, stan podłączenia sprężarki do
piaskarki,
−
przestrzegać porządku na miejscu pracy, po zakończeniu prac sprzątnąć stanowisko,
narzędzia powinny być prawidłowo oczyszczone i zakonserwowane, maszyny
odłączone od zasilania,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
−
przestrzegać ogólnych instrukcji bezpieczeństwa, higieny pracy i przeciwpożarowych,
−
przed przystąpieniem do prac szczegółowo zapoznać się z instrukcją obsługi używanych
urządzeń.
Niestosowanie się do wyżej wymienionych zaleceń może spowodować:
−
wypadki w czasie pracy: złamania, skaleczenia, obrażenia oczu,
−
wciągnięcie części ciała lub ubrania w elementy ruchome maszyny,
−
porażenie prądem,
−
uszkodzenie lub zniszczenie narzędzi i ubrań.
Bhp w galwanizerni
Oprócz mechanicznych metod obróbki wykańczającej stosowane są również metody
chemiczne i elektrochemiczne. Wykonujemy je w oddzielnych pomieszczeniach zwanych
galwanizerniami. Ze względu na stosowanie substancji szkodliwych i trujących galwanizernie
muszą spełniać rygorystyczne wymogi bhp i ochrony środowiska.
Wentylacja ogólna powinna zapewnić 10-krotną wymianę powietrza w ciągu godziny.
Wanny, w których wykonywane są kąpiele, powinny być wyposażone w miejscowe wyciągi
wentylacyjne; wszelkie szkodliwe i trujące opary muszą być odprowadzone przez wyciągi
zaopatrzone w filtry, które wymienia się zgodnie z zaleceniami producenta. Wszystkie
substancje należy przechowywać zgodnie z zasadami bezpieczeństwa omówionymi
w pierwszym materiale nauczania. Pomieszczenie galwanizerni powinno mieć wysokość
minimum 4,2 metra. Ściany i sufit powinny być gładkie, podłogi wykonane z materiałów
nienasiąkliwych i przystosowanych do częstego zmywania. Galwanizernia powinna być
wyposażona w instalację wodną do spłukiwania ścian i podłogi, z zaworami czerpalnymi
o wydajności przystosowanej do umycia powierzchni tego pomieszczenia. Wanny z kąpielami
muszą być wykonane z materiałów odpornych na działanie płynów używanych do kąpieli;
odległość górnych krawędzi wanny od poziomu na którym stoi pracownik, powinna wynosić
od 0,8 do 1,1 metra. Obok wanien galwanicznych powinny być ułożone podesty
nieutrudniające chodzenia, przepływu ścieków i zmywania. Wanny z kąpielami żrącymi,
parzącymi lub mającymi wysoką temperaturę powinny być oznakowane napisami
ostrzegawczymi. Szerokość przejść pomiędzy wannami nie powinna być mniejsza niż:
−
1 m – jeżeli przejście służy wyłącznie dla pracowników,
−
1, 2 m jeżeli wanny są obsługiwane wyłącznie z jednej strony przejścia,
−
1,5 m – jeżeli wanny obsługiwane są z obu stron przejścia.
Wanny galwaniczne z roztworami toksycznymi, wydzielającymi szkodliwe gazy, pary lub
rozpylone cząstki tych roztworów albo wody o temperaturze powyżej 60˚C należy
wyposażyć w miejscowe odciągi wentylacyjne:
−
szczelinowe umieszczone na jednym z dłuższych boków wanny, gdy jej wewnętrzna
szerokość nie przekracza 0,7 m.,
−
dwustronne szczelinowe lub w nawiew i wywiew, umieszczone na dłuższych bokach
wanny, gdy jej szerokość przekracza 0,7 m.
Odległość pomiędzy powierzchnią roztworu znajdującego się w wannie, a krawędzią
odciągu szczelinowego, po całkowitym wypełnieniu wanny, powinna wynosić nie mniej niż
0,15 m. Wanny galwaniczne z roztworami cyjankalicznymi powinny być oddzielone od
wanien z roztworami kwaśnymi w sposób wykluczający możliwość połączenia się tych
roztworów, par i ścieków. Zużyte kąpiele gromadzimy w oddzielnych pojemnikach
i neutralizujemy lub zlecamy to wyspecjalizowanej w tym firmie. Odzież robocza musi być
odporna na działanie substancji żrących i parzących, używamy fartuchów, obuwia i rękawic
wykonanych z gumy, oczy chronione muszą być okularami lub maskami, drogi oddechowe
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
chronimy maskami z pochłaniaczem. Naczynia i sprzęt stosowany do odważania,
sporządzania i przenoszenia trujących substancji chemicznych powinien być oznakowany
w sposób trwały i widoczny. Oznaczenie powinno zawierać napisy informujące o składzie
i przeznaczeniu tych substancji.
Sporządzanie kąpieli
Kąpiele niezawierające cyjanków możemy sporządzać w pracowni jubilerskiej na
stanowisku do chemicznej lub elektrochemicznej obróbki metali. W czasie pracy powinna być
włączona wentylacja ogólna. Pracownik powinien być wyposażony w ubranie robocze
i środki ochrony osobistej: fartuch gumowy, okulary lub maskę ochronną i rękawice gumowe.
Przy sporządzaniu kąpieli kwaśnych należy pamiętać, że kwas zawsze dodajemy do wody,
a nigdy odwrotnie. Kąpiele cyjankowe sporządzamy wyłącznie w galwanizerni. Sole do
kąpieli odważane powinny być w naczyniach przeznaczonych do przechowywania substancji
trujących.. Ważenie kąpieli wykonujemy wyłącznie przy włączonym wyciągu. Kąpiele do
chemicznej lub elektrochemicznej obróbki metali możemy sporządzić:
−
z kompletnych roztworów gotowych do użytku; należy wówczas tylko umieścić
odpowiednią ilość kąpieli w naczyniu, w którym przeprowadzimy proces.,
−
ze stężonych roztworów; należy je wówczas rozcieńczyć odpowiednia ilością wody
destylowanej,
−
z przygotowanych składników, należy wówczas postępować zgodnie procesem
technologicznym sporządzania kąpieli.
Do sporządzania kąpieli używamy wody destylowanej. Sporządzane chemikalia nie powinny
zawierać zanieczyszczeń.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie zagrożenia występują podczas procesu szlifowania?
2. Jakie zagrożenia występują podczas procesu polerowania?
3. Jak przeciwdziałać powstawaniu zagrożeń podczas procesów szlifowania i polerowania?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj zagrożenia występujące na stanowisku do szlifowania szlifierką z wałkiem
giętkim i dobierz sprzęt ochrony osobistej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować przebieg procesu szlifowania,
2) określić zagrożenia występujące w tym procesie,
3) dobrać odpowiedni sprzęt ochrony osobistej,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
instrukcje bhp,
−
sprzęt ochrony osobistej.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
Ćwiczenia 2
Rozpoznaj zagrożenia występujące na stanowisku do polerowania polerką stołową do
polerowania i dobierz sprzęt ochrony osobistej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować przebieg procesu polerowania,
2) określić zagrożenia występujące w tym procesie,
3) dobrać odpowiedni sprzęt ochrony osobistej,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
instrukcje bhp,
−
sprzęt ochrony osobistej.
Ćwiczenie 3
Opisz zasady bhp przy sporządzania kąpieli do chemicznej i elektrochemicznej obróbki
metali.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) opisać zasady pracy przy sporządzaniu kąpieli,
2) opisać ubranie robocze i środki ochrony osobistej,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenia,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
notatnik i przybory do pisania.
−
instrukcje bhp.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) rozpoznać zagrożenia występujące w procesie szlifowania?
2) rozpoznać zagrożenia występujące w procesie polerowania?
3) rozpoznać zagrożenia występujące w procesie szczotkowania?
4) rozpoznać zagrożenia występujące w procesie piaskowania?
5) zapobiegać powstawaniu zagrożeń w procesie obróbki wykańczającej?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Wpisz imię i nazwisko na kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących stosowania przepisów bhp przy montażu i obróbce
wykańczającej wyrobów złotniczo-jubilerskich.
5. Zadania: 2, 3, 4, 5, 7, 9, 10, 11, 12, 14 są to zadania wyboru wielokrotnego i tylko jedna
odpowiedź jest prawidłowa; zadania 1, 6, 8, 13 są to zadania z luką, w zadaniach 15, 16,
17, 18, 19, 20 udziel krótkiej odpowiedzi.
6. Zadania rozwiązuj tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
−
w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku
pomyłki, należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie
zakreślić odpowiedź prawidłową),
−
w pytaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedź w wyznaczone miejsce,
−
w zdaniach opisowych udziel krótkiej odpowiedzi.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności:
I część – poziom podstawowy – (zadania 1–14),
II część – poziom ponad podstawowy – (zadania 15–20).
9. Jeśli udzielenie odpowiedzi na któreś pytanie będzie Ci sprawiało trudność, to odłóż jego
rozwiązanie na później i rozważ ponownie, gdy zostanie Ci czas wolny.
10. Na rozwiązanie testu masz 90 min.
Powodzenia
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Trujące związki chemiczne mogą działać ………… lub ………….. na organizm
człowieka.
2. Zapalne zaczerwienienie skóry powstaje przy poparzeniu:
a) I stopnia,
b) II stopnia,
c) III stopnia,
d) IV stopnia.
3. Podczas lutowania może nastąpić:
a) wyziębienie,
b) zgniecenie,
c) oparzenie,
d) stłuczenie.
4. Do wykonywania prac na polerce stołowej będą potrzebne:
a) hełm,
b) palce ochronne,
c) półbuty,
d) nauszniki.
5. Butle gazowe służą do:
a) wyrównywania ciśnienia,
b) przechowywania cieczy,
c) magazynowania sprężonego gazu,
d) obniżania ciśnienia.
6. Do wytrawiania wyrobów po lutowaniu, używamy .........................................................
podgrzany do 80ºC
7. Gdzie zbieramy zużyte roztwory robocze trucizn?
a) w wiadrach,
b) w wykopanych dołach,
c) w szklanych butlach,
d) wylewamy do kanalizacji.
7. Przewody butli z gazami muszą być zabezpieczone ………………. ……………… i mieć
długość zapewniającą swobodę ruchów w czasie pracy.
8. Datę badania butli z gazem umieszczamy:
a) na szyjce butli,
b) na zaworze,
c) na dnie butli,
d) na boku butli.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
9. Jakim kolorem malujemy butle napełnione tlenem?
a) czarnym,
b) czerwonym,
c) niebieskim,
d) białym.
10. Butle gazowe chronimy przed nagrzewaniem do temperatury:
a) –5ºC,
b) +35ºC,
c) +20ºC,
d) 0ºC.
11. Wentylacja galwanizerni powinna zapewnić wymianę w ciągu godziny:
a) pięciokrotną,
b) dziesięciokrotną,
c) piętnastokrotną,
d) dwudziestokrotną.
13. W pomieszczeniach składowych, w pojemnikach ........................... powinny być
przechowywane środki szkodliwe i trucizny.
14. Odległość ustawienia butli od centralnego ogrzewania powinna wynosić:
a) 1 m,
b) 2 m,
c) 3 m,
d) 4 m.
15. Zredaguj krótką instrukcję stanowiskową polerki stołowej.
16. Opisz, w jaki sposób będziesz sprawdzał szczelność przewodów, zaworów i palnika.
17. Opisz, w jaki sposób magazynujemy środki trujące.
18 Opisz, jakie wymogi bezpieczeństwa musi spełniać stanowisko do szlifowania na szlifierce
stołowej.
19. Opisz zagrożenia, jakie mogą wystąpić w trakcie polerowania i sposoby zapobiegania ich
powstawaniu.
20. Wymień zagrożenia w procesie lutowania i opisz z czego mogą wynikać.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
„Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy montażu
i obróbce wykańczającej wyrobów złotniczo-jubilerskich”
Zakreśl poprawną odpowiedź
,
wpisz brakujące części zdania
Nr
zadania
Odpowiedź
Punkty
1
2
a
b
c
d
3
a
b
c
d
4
a
b
c
d
5
a
b
c
d
6
7
a
b
c
d
8
9
a
b
c
d
10
a
b
c
d
11
a
b
c
d
12
a
b
c
d
13
14
a
b
c
d
15
16
17
18
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
19
20
Razem:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
33
6. LITERATURA
1. Baranowicz W.: Wytyczne w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz wzór instrukcji
bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów szkół. MEN, Warszawa 1997
2. Gerula L.: Bhp w jubilerstwie. Wydawnictwo Rynku Wewnętrznego „Libra” Warszawa
1988
3. Jopkiewicz M., Kubica J.: Metale szlachetne. Wyd. Libra, Warszawa 1983
4. Knobloch M.: Złotnictwo. WNT, Warszawa 1977
5. Czasopismo o tematyce jubilerskiej: Serwis jubilerski
6. Mac S., Leonowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. Podręcznik dla szkół
zasadniczych. WSiP, Warszawa 1999
7. Zastawniak F.: Złotnictwo i probiernictwo. WPLiS, Warszawa 1957
8. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26.09.1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Dz.U. Nr 129, poz 844
9. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 03.11.1992 r. W sprawie ochrony
przeciwpożarowej budynków i innych obiektów budowlanych i terenów. Dz. U. Nr 92,
poz. 460; Dz. U. Nr 102/95 poz. 507
10. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28.07.1998 r. W sprawie ustalenia okoliczności
i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także zakresu
informacji zamieszczonych w rejestrze wypadków przy pracy. Dz. U. Nr 115, poz. 744
Internet
Strona aktualna na dzień 30 maja 2006:
−