Zespół Downa:

→ seminaria rok VI

• trisomia 21

• 95% - regularna trisomia - brak rozdziału chromatyd zwykle podczas pierwszego podziału mejotycznego; 85% - dodatkowy chromosom pochodzi od matki, 15%-od ojca

• 1% - mozaikowatość

• 4% jeden z rodziców jest nosicielem translokacji zrównoważonej, obejmującej chr. 21

TRANSLOKACJE:

Rodzic nosiciel translokacji - 45,XX; t (21, □) lub 45, XY; t (21,□).

Dziecko: 46, XY; t (21, □) lub 46, XX; t (21, □)

• najczęściej t (21,14)

• t (21, 22)

• t (21, 21) - 100% potomstwa będzie miało zespół Downa

• 1:700 (ponad 60% ulega samoistnemu poronieniu); częstość rośnie wraz z wiekiem matki

• klinika:

• skośne szpary powiekowe

• plamki Brushfielda na tęczówce

• nos mały, profil twarzy płaski

• obniżone napięcie mm, nadmierne fałdy skóry na karku u noworodka

• czaszka krótka z nieprawidłowymi, nisko osadzonymi uszami

• pojedyncza bruzda zgięciowa na dłoni (u 50%)

• małe, krótkie, zakrzywione palce (klinodaktylia - u 50%)

• duży odstęp między I a II palcem stopy

• wzrost dorosłych ok. 150 cm

• upośledzenie umysłowe (IQ < 50, jeśli wyższy - raczej mozikowatość)

• wrodzone wady serca, zwłaszcza kanału przedsionkowo-komorowego

• zarośnięcie dwunastnicy

• zaćma

• padaczka

• niedoczynność tarczycy

• ostra białaczka

• niestabilność miedzy atlasem a obrotnikiem

• skrócona długość życia

• dojrzewanie płciowe opóźnione i niepełne

• wczesne otępienie starcze (ok. 40 rż)

Zespół Downa:

1. klasyczna trisomia:

• 47,XX,+21; 47,XY,+21

• mozaika: 47,XX,+21 [...%], 46,XX,+21 [...%];

47,XY,+21 [...%], 46,XY [...%]

• karityp konstytucyjna bada się w limfocytach T (a więc bada się jedną linię komórkową); należy pamiętać, że mozaika w limfocytach może mieć inny skład procentowy niż mozaika w innych liniach komórkowych

• ryzyko populacyjne: 1:700 - 1:1000

• ryzyko urodzenia dziecka z zespołem Downa rośnie wraz z wiekiem matki:

• > 35 rż = 1:50

• ok. 45 rż = 1:25

• dlatego każda ciężarna w wieku 35 lat i starsza ma prawo do badań prenatalnych

• ryzyko dla młodej kobiety która już urodziła jedno dziecko z zespołem Downa jest gwałtownie większe - 1:50

• u tej kobiety lub ojca dziecka może istnieć dysfunkcja wrzeciona kariokinetycznego stąd ryzyko powtórnego wystąpienia trisomii jest większe niż populacyjne

• inną możliwością jest to, że kobieta ta lub jej partner sami posiadają jakiś mały % nieprawidłowego kariotypu

• kobieta z zespołem Downa - ryzyko urodzenia przez nią dziecko z zespołem Downa wynosi 50%

• mężczyzna z zespołem Downa - jest bezpłodny

• ryzyko urodzenia dziecka z zespołem Downa przez zdrową parę jest istotnie zwiększone w przypadku, gdy u któregoś z rodziców występuje tzw. mozaika gonadalna - kariotyp limfocytów i wszystkich linii kom. somatycznych jest prawidłowy, natomiast w komórkach gamet - nieprawidłowy (pojęcie mozaiki gonadalnej może się też odnosić do mutacji genowych, nie tylko chromosomowych)

• jeżeli w rodzinie urodziło się dziecko z klasyczną trisomią to ryzyko urodzenia takiego dziecka dla innych członków rodziny jest równe populacyjnemu (nie jest zwiększone)

2. trisomia translokacyjna:

• najczęściej powstaje de novo jako aberracja strukturalna

• w 20% przyp. - jest dziedziczona po rodzicach - nosicielach:

• najczęstsze jest nosicielstwo translokacji t(14,21) tzw. robertsonowskiej

• w przypadku, gdy któryś z rodziców jest nosicielem ryzyko urodzenia dziecka z zespołem Downa nie zależy już od wieku rodzica

• gdy nosicielką jest ♀ - ryzyko wynosi 10-15%, gdy ♂ - 5-10%

• rodzic nie ma żadnych szans urodzenia zdrowego dziecka gdy jest nosicielem translokacji t(21,21) (jedyny taki przypadek w genetyce)

• ryzyko urodzenia dziecka z zespołem Downa dla pozostałych członków rodziny jest zwiększone

Problemy kliniczne w zespole Downa:

• ↑ częstości neo układu krwiotwórczego - gł. ostrej białaczki szpikowej - AML M₇ (megakarioblastyczna) - białaczka ta jest rzadka u dorosłych i wyjątkowo rzadka u dzieci, natomiast u dzieci z zespołem Downa ryzyko jej wystąpienia jest 400x większe (← dodatkowa kopia onkogenu, który znajduje się na chromosomie 21); typowo jest bardzo ciężka do leczenia, natomiast u dzieci z zespołem Downa leczy się bardzo dobrze (inna podatność na cytostatyki; zmiany w przemianach folianów)

• czasem od urodzenia u dzieci z zespołem Downa obserwuje się przemijające zaburzenia mieloproliferacyjne

• istnieje mniejsza podtaność na neo narządowe (← dodatkowa kopia genów supresorowych)

• wady serca

• przyspieszone starzenie się (← niesprawny układ naprawczy DNA, przyspieszone skracanie się telomerów, mniejsza zaprogramowana ilość podziałów komórkowych)

• wady układu pokarmowego (zwężenia / zarośnięcia odźwiernika i innych części dróg pokarmowych)

• nadciśnienie

• cukrzyca

• zwiększona podatność na zakażenia

• niedoczynność tarczycy

• zaburzenia wzroku, słuchu

zalecane konsultacje:

• kardiologiczna

• onkologiczna

• neurologiczna

• rehabilitacyjna

• logopeda

• okulistyczna

• laryngologiczna

leczenie:

• u każdego dziecka z zespołem Downa - suplementacja mikroelementów (najczęściej niedobory Zn) np. preparat Mulitsal

• niedorozwój umysłowy pierwotny - dziecko powinno mieć cały czas zapewnioną odpowiednią stymulację psychiczną - kontakt z rówieśnikami, nauka w miarę możliwości, koła zainteresowań (np. integracyjne teatrzyki itp.) - zapobiega to pogłębieniu się niedorozwoju umysłowego (pojawieniu się niedorozwoju jakby wtórnego z zaniedbania dziecka)