Penicyliny półsyntetyczne
⇒ Przeciwgronkowcowe (o wąskim spektrum działania) - penicyliny izoksazolowe:
kloksacyklina, dikloksacyklina, flukloksacyklina
wskazania: zakażenia gronkowcami wytwarzającymi penicylinazę
⇒ Penicyliny półsyntetyczne o szerokim spektrum działania:
• aminopenicyliny - ampicyliny i amoksacyliny
wskazania: ostre i podostre zakażenia dróg moczowych, zakażenia dróg oddechowych, dróg żółciowych, przewlekłe zapalenie oskrzeli wywołane H.influenza + dwoinkami zapalenia płuc, krztusiec, listeriozy, zwalczanie nosicielstwa w durach i paradurach, zakażenia H.pylori
dawkowanie: co 6 godzin, bardzo ciężkie zakażenia (opon mózgowych, posocznica) - krótkotrwałe wlewy dożylne
przeciwwskazania bezwzględne: uczulenie na benzylopenicylinę
• amidynopenicyliny (mecillinam - E.coli)
• karboksypenicyliny (karbenicylina i jej estry) - pałeczka ropy błękitnej (Pseudomonas aeruginosa), gatunki odmieńca (Proteus), enterobakterie (Serratia, Provedencia)
dwakowanie: co 8 godzin
zastosowanie: zapalenie dróg oddechowych, moczowych, żółciowych, zakażenia kości i tkanek miękkich, posocznice, zapalenie opon mózgowych wywołane bakteriami G- lub mieszaną florą bakteryjną, rzeżączka
⇒ Penicyliny oporne na β-laktamazy wytwarzane przez bakterie G-
• foramidocylina - enterobakterie i niefermentacyjne bakterie G-, zwłaszcza pałeczki ropy błękitnej
• femocylina - enterobakterie, H.influenza, Neisseria; nie działa na Pseudomonas aeruginosa, Serratia i Acinetobacter. Nie wchłania się z przewodu pokarmowego!
⇒ Cefalosporyny
Bardzo liczna grupa antybiotyków o szerokim zakresie działania.
Niepożądane: najczęściej odczyny alergiczne - skórne, stany gorączkowe, eozynofilia; mogą dawać objawy ośrodkowe: bóle i zawroty głowy, uczucie znużenia
Po doustnym podaniu występują niekiedy objawy dyspeptyczne.
Wyróżniamy 4 generacje cefalosporyn:
Grupa 1:
cefalotyna, cefazolina, cefradyna
aktywne przeciwko G+ enterokokom
Grupa 2:
pochodne cefalosporyny: cefuroksym (nie wchłania się z przewodu pokarmowego), cefonicid, cefaklor
pochodne cefamycyny: cefoksytyna, cefo...etam?!
zastosowanie: zakażenia dróg oddechowych i zapalenie płuc wywołane przez drobnoustroje niewrażliwe na aminopenicyliny; rzeżączka oporna na penicylinę, zakażenia dróg moczowych i nerek wywołane przez G-, ciężkie stany zapalne kości, wsierdzia, dróg rodnych u kobiet
Grupa 3:
cefotaxim, ceftriakson, cefixim - pałeczki G- (E.coli, Klebsiella, Proteus)
cefoperazon, ceftazidim (Pseudomonas aeruginosa)
Grupa 4:
cefepim (dożylnie, domięśniowo; szeroki zakres działania p/bakteryjnego)
cefdinir (ambulatoryjne leczenie zakażeń dróg oddechowych, zapalenie skóry i jej przydatków)
cefditoren (zakażenia górnych i dolnych dróg oddechowych, zapalenie skóry i jej przydatków)
ziarenkowce G- i enterobakterie
⇒ Inhibitory β-laktamaz - kwas klawulanowy
Rzadkie działania niepożądane: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, u kobiet drożdżyce pochwy, może uszkodzić wątrobę i spowodować zastój żółci
Mieszaniny z amoksycyliną (ko-amoksylany)
⇒ Antybiotyki hamujące biosyntezę białek
Rybosomy komórek prokariotycznych mają inną budowę od komórek eukariotycznych. Biosyntezę białek bakteryjnych hamują antybiotyki:
aminoglikozydowe
makrolidowe
linkozamidy
tetracykliny
chloramfenikol
⇒ Antybiotyki aminoglikozydowe
hamują biosyntezę białek i uszkadzają błonę
bakteriobójcze
bardzo słabo wchłaniają się z przewodu pokarmowego - podania domięśniowe
działają głównie na tlenowe pałeczki jelitowe
antybiotyki β-laktamowe ułatwiają penetrację aminoglikozydowych do wnętrza komórki (zastosowanie w lekooporności)
szeroki zakres działania: G- (Escherichia, Klebsiella, Proteus, Enterobacter, Pseudomonas, Haemophilus), gronkowce, prątki kwasooporne
nie działają przeciwko bakteriom beztlenowym
• neomycyna i paromycyna - silna oto- i nefrotoksyczność, zastosowanie tylko miejscowe
• streptomycyna - gruźlica,tularemia, bruceloza, dżuma
• kanamycyna - lek rezerwowy na gruźlicę i rzeżączkę oporną na penicylinę; silne nefrotoksyczne
• gentamycyna, tobramycyna, sisomycyna - zakażenia wywołane przez gronkowce, Pseudomonas, Enterobactus, Proteus, Klebsiella, Serratia; stosowane w ciężkich zakażeniach ogólnych oraz zakażeniach dróg moczowych w połączeniu z aminopenicylinami - zapobieganie i leczenie ciężkich zakażeń beztlenowcami (zabiegi chirurgiczne w obrębie jamy brzusznej); niepożądane: oto- i nefrotoksyczność
⇒ Antybiotyki makrolidowe
Antybiotyki bakteriostatyczne, których mechanizm działania polega na hamowaniu syntezy białek na poziomie rybosomalnym
nie wolno kojarzyć z β-laktamowymi (bo te uszkadzają ściany a makrolidy najlepiej działają na poziomie podziałów)
oporność powstaje głównie w wyniku modyfikacji bakteryjnego RNA
• erytromycyna
zakres działania: paciorkowce grupy A, pneumokoki, listerie, chlamydie, mykoplazmy, legionelle, maczugowce błonicy, krętki blade
preparaty: Eryhtromycinum, Davercin
niepożądane: najczęściej bóle w nadbrzuszu, skórne odczyny alergiczne, żółtaczka cholestatyczna
nie wolno stosować w 1 trymestrze ciąży!
• azitromycyna
zakres działania: działanie podobne do etrytromycyny; działa silniej na bakterie G- wywołujące zapalenie wsierdzia i zakażenie przewodu pokarmowego
preparat: Sumamed
niepożądane: najczęściej zaburzenia żołądkowo-jelitowe
• klaritromycyna
preparat: Klacid
skuteczność: podobna do erytromycyny
zastosowanie: zakażenia skóry i tkanek miękkich, zakażenia górnych dróg oddechowych, zapalenie oskrzeli, zakażenie H.pylori
• roxitromycyna
preparat: Rulid
skuteczność: zakażenia skóry i tkanek miękkich, zakażenia górnych i dolnych dróg oddechowych, rzeżączkowe zapalenie cewki
niepożądane: bolesne skurcze jelitowe, nudności, biegunki, wymioty, bóle i zawroty głowy
• spiramycyna
preparat: Rovamycine
skuteczność: podobna do erytromycyny, Taxoplasma gandi (kobiety w ciąży)
⇒ Linkozamidy - klindamycyna
Mechanizm polega na hamowaniu syntezy białka bakterii, działa głównie na G+.
Duże znaczenie terapeutyczne ma działanie na niezarodnikujące beztlenowce z rodzaju Bakterroides, Peptococcus i Peptastreptococcus.
preparat: Dalacin
zastosowanie: zakażenia beztlenowcami niezarodnikującymi (np. pooperacyjne zakażenia wewnątrzbrzuszne)
leki z wyboru w zakażeniach okołozębowych
leki z wyboru w zakażeniach gronkowcowych tkanki kostnej
trądzik
UWAGA na rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego (Clostridium difficile) - wankomycyna
⇒ Tetracykliny
Liczna grupa antybiotyków bakteriostatycznych, których mechanizm działania polega na hamowaniu biosyntezy białek i procesów fosforylacyjnych w bakteriach.
Oporność w wyniku zmniejszonego nagromadzania się antybiotyku w komórce bakteryjnej
Zakres działania:
G+: gronkowce, paciorkowce, dwoinki zapalenia płuc, maczugowce, Listeria, Clostridium
G-: H.pylori, E.coli, Klebsiella, Enterobacter, Shigella, Brucella, Bardotella, Haemophilus, B.pertussis, Actonobacillus, dwoinki rzeżączki
inne: Spirochaetaceae, Mycobacterium, Rickettsia, Chlamydie, Mycoplasma
nie działa na pałeczki ropy błękitnej oraz na odmieńca
Przeciwwskazania: ciąża, okres karmienia piersią, ciężki uszkodzenia wątroby i nerek, dzieci do 12 roku życia.
Niepożądane: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, skórne odczyny alergiczne, działanie nefro- i hepatotoksyczne; przy dłuższym stosowaniu mogą powodować wtórne zakażenia grzybicze i bakteryjne.
Tetracykliny mogą powodować uczulenie na światło, więc przeciwwskazane jest opalanie się.
Tetracyklin nie wolno podawać z lekami zawierającymi jony wapnia, magnezu, żelaza i glinu.
UWAGA na interakcje z pokarmem.
• tetracykliny naturalne
chlorotetracyklina, oksytetracyklina, tetracyklina
preparaty: Atecortin, Oxycort (oksytetracyklina + hydrokortyzon)
• tetracykliny modyfikowane
doksycyklina (Vibramycinum) - najlepiej wchłaniająca się z przewodu pokarmowego tetracyklina; przedłużony okres półtrwania (16-20 godzin)
metacyklina, minocyklina, rolitetracyklina (tylko pozajelitowe podanie)
tigecyklina (tylko podanie dożylne)
Wskazania do stosowania tetracyklin:
leki z wyboru: boreliozy, brucelozy, cholera, choroba papuzia, dur powrotny, dżuma, jaglica, leptospirozy, riketsjozy, dur osutkowy, gorączka Q, tularemie, wrzód miękki, zapalenie płuc wywołane przez Mycoplasma
leki rezerwowe: zakażenia drobnoustrojami w których zasadniczo powinno się podawać antybiotyki β-laktamowe, głównie zakażania florą mieszaną (np. przewlekłe zapalenie oskrzeli - leczenie początkowe), ciężkie zakażenia o nieznanej etiologii (np. odoskrzelowe zapalenie płuc), zakażenia G- beztlenowcami
inne: zapobieganie nawrotom choroby wrzodowej, leczenie trądziku, zapobieganie niektórym zakażeniom odzwierzęcym, zapobieganie zakażeniu zarodźcem malarycznym
Borelioza
Leczenie: erytromycyna, tetracykliny
⇒ Chloramfenikol
Hamuje biosyntezę białka wiążąc się z podjednostką 50S rybosomu; działa bakteriostatycznie
zakres działania: podobny do tetracyklin
zastosowanie: ograniczone do leczenia durów i durów rzekomych
UWAGA lek o dużej toksyczności!
Uszkodzenie szpiku kostnego: nieodwracalne i źle rokujące; aplazja szpiku ⇒ niedokrwistość aplastyczna i/lub granulocytopenia ⇒ agranulocytoza, trombocytopenia
Zależne od dawki upośledzenie eytropoezy, które może przebiegać z trombocytopenią
Konieczność monitorowania obrazu krwi
⇒ Antybiotyki zaburzające ciągłość błony komórkowej
Polimyksyna B
powoduje „przeciekanie” zawartości komórki
uszkadza także komórki eukariotyczne
⇒ Antybiotyki hamujące biosyntezę kwasów nukleinowych
pochodne fluorochinolonu - hamują gyrazę DNA
rifamycyny (rifampicyna) - hamują polimerazę DNA i inicjację procesu transkrypcji
• pochodne 4 - chinolonu (inhibitory gyrazy)
Pochodne te, dla których prekursorem był kwas nolidyksowy są inhibitorami podjednostek A gyrazy DNA.
Gyraza DNA jest to topoizomeraza typu II: jest to enzym niezbędny w procesach naprawy DNA oraz w procesach przybrania przez DNA konfiguracji podwójnej helisy.
Enzym jest zbudowany z: 2 podjednostek A, które wiążą się kowalencyjnie z rusztowaniem deoksyrybonukleinowym DNA oraz podjednostki B, która odpowiada za dostarczanie energii przez rozkład ATP (inhibitorem podjednostki B jest nowobiocyna).
W komórkach bakteryjnych gyraza odgrywa rolę w: replikacji, transkrypcji i rekombinacji.
Zahamowanie aktywności gyrazy prowadzi do zniesienia replikacji DNA (zatrzymanie procesu wbudowywania nukleotydów). Dochodzi do zahamowania rozmnażania drobnoustrojów i śmierci komórek na skutek całkowitego zahamowania metabolizmu w wyniku niemożności odczytania kodu DNA.
Inhibitory gyrazy powodują zahamowanie przekazywania oporności przez plazmidy, albowiem gyraza plazmidów jest bardziej wrażliwa na działanie inhibitorów niż gyraza chromosomów. Oporność na pochodne 4-chinolonu rozwija się na drodze wytworzenia gyrazy mniej wrażliwej lub poprzez zmniejszenie przepuszczalności błony komórkowej.
Kwas nalidyksowy i jego pochodne stosowane w zakażeniach dróg moczowych: kwas nalidyksowy, kwas oksolinowy, kwas piromidowy, kwas pipemidynowy działają na G-, zwłaszcza Klebsiella i większość szczepów Proteus.
Z wyjątkiem kwasu pipemidowego nie działają na Pseudomonas aeruginosa.
Leki szybko i dobrze wchłaniające się z przewodu pokarmowego i unieczynniane w wątrobie: tylko kwas pipemidowy jest metabolizowany w niewielkim stopniu i w postaci czynnej wydalany z moczem.
• pochodne fluorochinolonu
1 generacja: amifloksacyna, ciprofloksacyna, difloksacyna, norfloksacyna, perfloksacyna (prolek)
2 generacja (dłuższy okres półtrwania i jednorazowe dawki dobowe): trawofloksacyna, fleroksacyna, sparfloksacyna
- zakres działania: bakterie G(+) w tym Pseudomonas aeruginosa (szczególnie aktywna ciprafloksayna), gronkowce, Legionella, większość chlamydii, paciorkowce - wrażliwość graniczna, beztlenowce - bardzo mało wrażliwe lub niewrażliwe (niebezpieczeństwo rozwoju Clostridium difficile z następowym rzekomobłoniastym zapaleniem jelit); bardzo mało wrażliwe Providentia rettegeri, Serratia marcescens, wszystkie szczepy Mycobacterium tuberculosis (in vitro są wrażliwe na ? stężenia ciprofloksacyny)
-zastosowanie: z wyjątkiem enoksacyny i norfloksacyny jest szerokie; głównie w zakażeniach dróg moczowych opornych na inne chemioterapeutyki; nosicielstwo duru brzusznego (ciprofloksacyna, olfloksacyna); zakażenia górnych dróg oddechowych; zakażenia tkanek miękkich; zakażenia dróg rodnych kobiet.
-działania niepożądane:
liczne i mogą być niebezpieczne dla życia;
utrata łaknienia;
nudności, wymioty, biegunka;
zaburzenia ośrodkowe: bóle i zawroty głowy, zaburzenia snu, obniżenie progu drgawkowego, stany splątania;
uszkodzenie chrząstek stawowych i ścięgien;
uszkodzenie ścięgna Achillesa (szczególnie po perfloksacynie);
↑ stężenia aminotransferaz, fosfatazy alkalicznej i kreatyniny;
↑ ryzyka zaburzeń rytmu serca.
-interakcje lekowe:
Hamują metabolizm i nasilają toksyczność teofiliny, digoksyny i doustnych leków p/zakrzepowych;
Nie powinny być stosowane z:
Lekami p/arytmicznymi;
TLPD;
Lekami p/histaminowymi.
⇒ pochodne nitrofuranu:
Działają bakteriostatycznie (częściowo również bakteriobójczo) w stosunku do większości bakterii G+ i G-, niektórych pierwotniaków i grzybów;
Nie można ich stosować z lekami symaptykomimetycznymi i probenecydem;
Nie wolno używać jednocześnie alkoholu ze względu na ryzyko pojawienia się reakcji disulfiramopodobnych;
Są toksyczne - nie stosować u kobiet w ciąży, niemowląt, chorych z uszkodzeniem wątroby.
Nitrofurantoina:
Jej dwie pochodne: furazydyna i nitrofurinol;
Furazolidon:
Słabo wchłania się z przewodu pokarmowego;
Stosowany w zakażeniach bakteryjnych i pierwotniakowych przewodu pokarmowego;
Nitrofuroksazyd:
Nie wchłania się z przewodu pokarmowego;
W leczeniu ostrych zakażeń jelitowych, biegunek po antybiotykach oraz profilaktycznie przeciw zagrażającym zakażeniom bakteryjnym;
Obecnie jeden z najskuteczniejszych leków stosowanych w zakażeniach jelit.
LEKI PRZECIWGRUŹLICZE
Leki pierwszego wyboru (podstawowe):
Izoniazyd;
Pirazynamid;
Etambutol;
Ryfampicyna;
Streptomycyna.
Leki drugiego wyboru (rezerwowe):
Protionamid;
Kapreomycyna;
Terizydon.
Leki drugiego wyboru są stosowane przy oporności lub nietolerancji leków podstawowych.
Zasady leczenia:
Terapia kombinacyjna;
Terapia długookresowa;
Terapia ukierunkowana - dostosowana do wrażliwości prątków;
Najlepsze wyniki terapeutyczne uzyskuje się wówczas, gdy całą dobową dawkę leku podaje się rano przed śniadaniem (streptomycyna podawana domięśniowo).
Skład standardowej terapii:
Izoniazyd + ryfampicyna +etambutol + pirazynamid (faza bakteriobójcza)
Izoniazyd + ryfampicyna (faza wyjaławiająca, w celu zapobiegania nawrotom).