1. Wskazać cechy charakterystyczne w ZK.
Diagnoza penitencjarna:
- Analiza dokumentów i wywiad z osadzonym. Nie stosuje się badania środowiska.
- Diagnoza trwa max 2 tygodnie.
- następstwa izolacji – można badać długotrwale dzięki obserwacji (także ukrytej), a także stosując metodę eksperymentu pedagogicznego.
- testy psychologiczne – należy dobierać specjalnie ułożone dla ZK; podczas badania strefy behawioralnej wyniki nie będą wiarygodne, ze względu na pobyt w zakładzie (zaburzenia związane np. z presją więzienną) – pojawiają się zachowania homoseksualne, mimo iż w warunkach wolnościowych nigdy by nie zaistniały.
- zależności autoteliczne (emocjonalne), które powstają w wiezieniu: wychowawca - przyjaciel, jedyna przyjazna osoba w więzieniu oraz osoba z zewnątrz; osoby odwiedzające, korespondujące często obdarzane są zbyt dużym uczuciem, co szybko ustępuje po opuszczeniu zakładu. Zależności te zaburzają obraz siebie, a uczucia nie są rzeczywiste. Zaburzenia postrzegania spowodowane są nagromadzeniem stresorów w warunkach izolacji (zła ocena siebie, innych więźniów, funkcjonariuszy, świata). Zaburzeniu podlega także postrzeganie płci przeciwnej poprzez deficyty potrzeb seksualnych (np. kobieta szmata lub bóstwo, ze skrajności w skrajność)
Praca resocjalizacyjna to sposób wyposażenia jednostki w działania zgodne z normami moralnymi i prawnymi; działania wspierające tę pracę to: praca socjalna, opieka medyczna, duszpasterstwo, pomoc prawna, opieka psychologiczna (terapia, interwencja kryzysowa).
Praca penitencjarna – wykonywanie nadzoru nad izolowaną jednostką; to nie to samo co resocjalizacja penitencjarna. Obejmuje działania pomocowe, opiekuńcze, kulturalno oświatowe, terapeutyczne, psychologiczne – zapobiega targnięciu się na życie swoje i innych, czuwa nad porządkiem w ZK. Wynika z przesłanek humanitarnych – godne traktowanie, zaspokajanie podstawowych potrzeb oraz innych na tyle, na ile jest to możliwe w danej placówce.
2. Wskazać cechy charakterystyczne pracownika socjalnego ( w aspekcie resocjalizacyjnym).
Podmioty realizujące politykę społeczną:
- Ośrodek Pomocy Społecznej – OPS
- Praca z indywidualnym przypadkiem jednostka , relacja<–> środowisko = równowaga
- Wywiad środowiskowy
- Pomoc: poradnictwo, terapia, doradzanie, dialog, pomoc w podejmowaniu decyzji
- Wykorzystanie cyberprzestrzeni
- Współpraca z instytucjami finansowymi
- Należy skupić się na pomocy psychospołecznej, by nie załatwiać problemów pomocą materialną
3. Metodyka diagnozy na terenie zakładu poprawczego.
Zakład Poprawczy:
- Środowisko odcięte od wpływów zewnętrznych
- Niewiele się różni od ZK (pod względem odcięcia)
- Kluczowa instytucja resocjalizacyjna
- Problemem jest mała odróżnialność ZP od ZK (izolacja, represja), a powinny się od siebie różnic
- Pobyt w ZP ma resocjalizować
- Pierwsze ZP po II wojnie światowej były wzorowane na ZK – błąd!
- Ubogi system wychowawczy w stosunku do warunków wolnościowych
- Założenie, że rozwój osobisty i społeczny nie jest jeszcze zakończony
Diagnoza:
- Powinna się odbyć w okresie 2 tygodni, jednak najważniejszy jest pierwszy kontakt z wychowawcą (w ciągu 3 pierwszych dni), gdyż pierwsza rozmowa może zdradzić stosunek do placówki, czy zagraża innym podopiecznym, czy przejawia autoagresję, jak szybko się zaadaptuje do warunków izolacji (lepiej adaptują się osoby, będące wcześniej w tego typu zakładzie)
- W rozmowie należy uwzględnić cechy osobowości, emocjonalność, sytuację rodzinną (osoby z rodzin wielodzietnych lepiej się dostosowują niż np. jedynak, dziecko z rodziny rozbitej)
- Należy obserwować zachowanie wychowanka, jego pobudzenie emocjonalne
- Uwzględnia się więzi rodzinne
- Powinno się poznawać postawy wychowanka wobec placówki, wychowawców, dyrektora, innych wychowanków + myśli samobójcze, ataki innych
- Pierwsza reakcja jest najprawdziwsza
- Należy zwrócić uwagę na więzi partnerskie – ewentualny lęk przed utratą bliskiej osoby
- Tatuaże i znaki, które wiążą się z przeszłością wychowanka (mogą świadczyć o emocjonalności)
Sfera behawioralna:
- niedorozwój tożsamości (nieznajomość pewnych zachowań)
- zachowania wyuczone
- bezpieczeństwo na terenie ZP
- chronienie wszelkich informacji o zachowaniach dewiacyjnych
- problem sztuczności zachowań
- problem autoprezentacji – niechęć rozmowy o sobie, kolegach
- manipulacja – wykorzystywanie osób, informacji dla własnych korzyści
- problem identyfikacji z subkulturą – niechęć rozmowy z obcymi, spoza grupy
- brak przewidywalności zachowań – trudno określić reakcje emocjonalne = utrudnienie dla diagnozy
- maskowanie zachowań – we wszystkich jednostkach izolacyjnych
- zachowania schematyczne
- brak spontaniczności w zachowaniach, duża kontrola emocji
- przewaga negatywnych doświadczeń związanych z placówkami resocjalizacyjnymi
- brak podmiotowości i zaangażowania
Modele diagnozowania:
Teoria wektorów osobowości wg Czapowa:
-musimy wykreślić wektory osobowości wg, których będziemy wspierać rozwój biologiczny, psychologiczny, poznawczy, emocjonalny, behawioralny, społeczny danej jednostki.
Mapa diagnostyczna - Stanik:
Czynniki biopsychiczne, dziedziczone i socjokultrowe. Realizacja czynników przez naniesienie na płaszczyznę i stosunki między nimi.
Metodyka diagnozowania:
- Metody obserwacji (uczestnicząca – obserwacja we współdziałaniu, ukryta - monitoring)
- Analiza wytworów własnych (trwałe – artystyczne, ulotne – działania społeczne)
- Metody badań oparte na współdziałaniu
- Metody zadaniowe: indywidualne lub grupowe; muszą mieć dla wychowanków sens, znaczenie społeczne
- Socjoterapia: może się wypowiedzieć , grupa ma wpływ na jednostkę
4. Diagnoza grupy w ośrodkach socjoterapii (jakie zmienne brać pod uwagę).
Cechy resocjalizacyjne w socjoterapii:
- funkcje psychorozwojowe
- funkcje psychoedukacyjne
- funkcje integracyjne
Rodzaje diagnozy:
Diagnoza indywidualna:
- przed rozpoczęciem cyklu zajęć socjoterapeutycznych (2 tyg. poprzedzające pierwsze spotkanie, min jedno spotkanie z każdym kandydatem na członka grupy socjoterapeutycznej)
1) analiza dokumentów – zakres zlecenia udziału w zajęciach; orzeczenia sądowe, motywy własne, wybór czy przymus
2) rozmowa zapoznawcza (wywiad indywidualny ilościowy lub jakościowy), rozmowa w formie wywiadu, w kwestionariuszu muszą pojawić się następujące pytania:
Czy wie dlaczego został skierowany na te zajęcia?
Co sądzi o danym ośrodku? Stosunek do ośrodka – akceptacja/odrzucenie.
Czy kiedyś uczestniczył w socjoterapii? Kiedy? Jak długo?
Czy wie co to socjoterapia?
Czy zna sposób działania grupy socjoterapeutycznej?
Czy wie o egalitarności w grupie?
Czy zna rolę psychoterapeuty w socjoterapii?
Czy zna podział ról?
Czy zna kogoś kto będzie członkiem grupy? W jakim stopniu?
Co sądzi o współpracy z członkami grupy? (szczególnie odmiennymi pod względem płci lub niepełnosprawni)
Czy kiedyś uczestniczył w zajęciach grupowych? Jakich?
Jakie ma doświadczenia z tymi grupami? (wyrzucony/sam zrezygnował)
Jakie cele osobiste chce osiągnąć dzięki socjoterapii?
Jaki jest jego stosunek do socjoterapeuty?
Czy radzi sobie w sytuacjach trudnych, problemowych, stresujących?
Czy ma problem z koncentracją uwagi?
Czy ma problem z empatią, emocjami?
Czy ma problem z motywacją do altruizmu? (pomaga bezinteresownie, trzeba go poprosić, oczekuje wzajemności)
Diagnoza podmiotowości: podejmowanie działań społecznych z własnej inicjatywy, każda inicjatywa jest dobra w diagnozie socjoterapeutycznej, osoby z brakiem inicjatywy to osoby wycofane
Diagnoza potrzeb: jeśli istotne potrzeby nie są zaspokojona to dana osoba źle funkcjonuje, potrzeby biologiczne i bezpieczeństwa.
Diagnoza grypy: Pierwsze 2 zajęcia są temu poświęcone, korekcyjne techniki Moreno, potrzeby grupy jako całości - zajęcia fokusowe, bariery i przeszkody w pracy grupowej, autoprezentacja członków grupy, metoda pytań do grupy - zmienne: problem identyfikacji grupowej, z kim dzieli się informacjami, komu powierzyć dobra osobiste, czy podporządkowuje się wszystkim zasadom, które grupa przyjęła, egalitaryzacja grupy - podporządkowanie się, przestrzeganie tajemnicy, czy bronić dobrego mienia grupy, czy podporządkowuje się hierarchii grupy, określenie poziomu zaufania w całej grupie, czy członkowie grupy chcą celebrować sukcesy, lojalność wobec grupy, ochrona dóbr materialnych grupy.
5. Diagnoza rodziny - podstawowe zmienne.
Rodzina:
- problemowa(problem z alkoholem, ale nie jest uzależniony fizycznie od niego
- dysfunkcjonalna (rodzina niepełna)
- patologiczna(alkoholiczna)
Przedmiot diagnozy resocjalizacyjnej:
- czynniki subkulturowe wykolejenia <= poszukiwanie, interweniowanie, ocenianie tych czynników w rodzinie, ich nasilenie
- warunki materialno - rzeczowe
- strefa oddziaływań wychowawczych
- sfera wartości i celów wychowawczych
Czynniki wykolejenia -zmienne:
- poziom wykształcenia rodziców
- wielopokoleniowość i wielodzietność rodziny
- kariera szkolna, wagarowanie
- wchodzenie w konflikt z prawem
- samorealizacja
- wiek inicjacji seksualnej
- uczestnictwo społeczne
Reguły diagnozowania rodziny:
1) uwzględnianie kontekstu społecznego w analizie zjawisk wychowawczych – wpływ rodziny na pozarodzinną aktywność ma charakter tylko prawdopodobieństwa (rodzina może mieć większy lub mniejszy wpływ na jednostkę i jej przyszłe zachowania).
2) relatywność warunków środowiskowych i doświadczeń wychowawczych – niekoniecznie te same cechy rodziny wywołują takie same zjawiska i skutki; nie każda patologia powoduje kolejną patologię.
3) reguła holizmu metodologicznego – rodzina jest czymś więcej niż grupą osób, powinna być badana jako odrębna całość od innych bytów społecznych.
6. Wybrać sobie typowe środowisko społeczno - wychowawcze przedstawić zmienne do diagnozy.