1Krl21

.124

ZgubnywpływIzebelnakrólaAchaba

.124

EliaszwimieniuPanakarciAchaba

.127

1Krl22

.129

OstatniawojnaiśmierćkrólaAchaba

.129

PanowanieJozafatawJudzie(870-848)

133

PanowaniekrólaOchozjaszawIzraelu(854-853)

135

PierwszaKsięgaKrólewska

BibliaTysiąclecia

WydanieV

zkomentarzamiBibliiJerozolimskiej

WydawnictwoPallotinum

2006

WstępdoKsiągKrólewskich

KsięgiKrólewskieobejmujądziejekrólówikrólestw.Biorąctopoduwagę,

BibliaHebrajskanazwałaje"KsięgąKrólów",Septuagintazaś-dzieląc
pierwotniejednolitedziełonadwieksięgi-nazwałaje"3i4KsięgąKrólestw".
Powodemtejnumeracjijestto,żeLXXzłączyłateksięgizksięgamiSamuela,
któretakżenazwała"1i2KsięgąKrólestw".

1i2KrlopisujądziejeIzraelaodostatnichlatDawidadoniewolibabilońskiej

(r.586).OstatnierozporządzeniaDawidawprowadzająnatronSalomona.Rządy
jegotonajwspanialszymomenthistoriiIzraela.Autorwysławiamądrośćkróla,
administracjękraju,opisujeszczegółowobudowęświątyni.Niepomijajednak
ujemnychstronjegocharakteru:nieobyczajności,słabościwobecwrogów
zewnętrznychitrudnościwewnętrznych.Pojegośmiercipaństworozpadasięna
dwieczęści:północną,którazpowoduwiększejliczbyszczepówtu
zamieszkałychnazywasiękrólestwemizraelskim,ipołudniową,nazwaną
królestwemjudzkim.Autorprzedstawiarządykrólówobydwóchczęści,
włączającwtoopisdziałalnościproroków,zwłaszczaEliaszaiElizeusza.
Następujeopisupadkuorazprzyczynupadkuobydwóchkrólestw.

Dziejewszystkichniemalkrólów(pozaSalomonem,JeroboamemIiJehu)

ujętesąwstereotypoweramy,wktórychautorprzedstawiaważniejsze
zdarzenia.Formuławprowadzającaobejmujedatęwstąpienianatron,podaje
zwyklesynchronizmzpaństwemsąsiednim,wskazówkicododługości
panowania,rezydencjikrólewskiejorazocenęreligijno-moralnąwładcy
(stosunekdokultu).UkrólówpaństwajudzkiegoAutordodajewiekmonarchy
wchwiliwstąpienianatroniimięmatki.Wkonkluzjiksięgainformujeo
dalszychźródłachwiadomościookresieipostacidanegokróla,ojegośmierci,
pogrzebieinastępcynatronie.

1i2KrlprzedstawiająlosyIzraelapodrządamikrólów.Tookres,wktórym

dokonałosięwielkieoczyszczeniereligijne.Rozwiałysięostateczniezłudzenia
Izraelatyczącesiępogańskichkultóworazideipolitycznych.Izraelzrozumiał,
żekrólestwoBożenieutożsamiasięzziemskimiambicjamiwładców.Oczyściło
sięjegopojęcieowarunkachPrzymierza.CiąglezaśpodkreślanajednośćBoga,
kultu,świątynijużprzygotowujereligijnąwspólnotęIzraelaponiewoli
babilońskiejjakotypKościołaostatnichczasów.Natympolegadoniosłośćtej
księgiwdziejachzbawczegoplanuBoga.

Pierwszewydanieksięgiukazałosięprawdopodobniejeszczeprzed

zburzeniemJerozolimy,wczasiereformyJozjasza(621-609).Toonuznał
autorytetPrawaMojżeszowego-ijesttofaktznamiennywobectezyAutora,iż

niezachowanietegoPrawaspowodowałowszelkienieszczęściaIzraela.Zresztą
trudnoprzypuścić,bypozburzeniuJerozolimymożnabypisać,żeArka
PrzymierzabyłajeszczewświątynialbożeEdomwyzwoliłsięspodwładzy
Judyażdodniadzisiejszego(1Krl8,8;2Krl8,22).Podalszychuzupełnieniach
ostatniespisaniedziełanastąpiłowlatach561-538.Redaktorbowiem
doprowadziłsweopowiadaniedouwolnieniaJojakina(Jechoniasza)wr.560,
niewspominającodekrecieCyrusa(r.538).Autor1i2Krljestnieznany.

Autorbiblijnyczerpałzróżnychźródeł.Samcytujenastępujące:"Księga

DziejówSalomona"(1Krl11,41),"KsięgaKronikKrólówIzraela","Księga
KronikKrólówJudy"(1Krl14,19;2Krl24,5).Tedziełaocharakterze
sprawozdawczym,kronikarskimpowstaływoparciuourzędowedokumenty
kancelariikrólewskich,alebyłyzpewnościąpowszechnieznane.Oboknich
należywyróżnić:a)KronikęDawida,któradostarczyłamateriałudo1Krl1-2.
Jejautor,żyjącyzaczasówSalomona,znałdokładnieprzebiegżyciaDawida;b)
opowiadaniaoprorokachEliaszuiElizeuszu,zredagowaneprzezuczniów
prorockich.Początkowoistniałyosobno,apotemzłączonezostaływjedno
dzieło;c)Kronikęświątynną,redagowanąprzezkapłanówświątyni
jerozolimskiej,zktórejAutorczerpałdziejeJoasza(2Krlrozdz.12[->2Krl
12,1])iAchaza(2Krlrozdz.16[->2Krl16,1]);d)opowiadanieoIzajaszu,
któryspełniaważnąrolęwdziejachEzechiasza(2Krl18,17-20,19),spisane
przezjegouczniów(por.Izrozdz.36-39[->Iz36,1]).

PracaAutoramiaławięccharakterkompilacyjny.Działalnośćjegołączysię

napewnoześrodowiskiemjudzkim,achronologicznieprzypada
prawdopodobnienaokrespoupadkuJerozolimywr.586.Trudnorozstrzygnąć,
czyAutornapisałksięgęwstyludeuteronomicznym,czyteżstyltenjest
wynikiemwtórnejredakcjiokresuniewoli.Współczesnaegzegezaskłaniasię
raczejkudrugiemuprzypuszczeniu;przytejokazjidodanobyćmożeuryweko
ułaskawieniuJechoniasza(2Krl25,27-30).

WykorzystanietychorazinnychźródełprzezAutoraświadczyoznajomości

epokiorazochęciobiektywnegoprzedstawieniawydarzeń.Tenobiektywizm
potwierdzająliczneświadectwapozabiblijne:tekstyipomnikiegipskie,
asyryjskie,nowobabilońskie,palestyńskieorazwykopaliskadokonanew
różnychmiejscowościachPalestynyipozanią.

DziejeIzraelawtejepocerozgrywająsięwobectrzechsąsiadujących

mocarstw:Egiptu,AsyriiiBabilonii.Dawidutworzyłwielkiekrólestwo,bo
sprzyjałytemuokoliczności:EgiptiAsyria,potencjalniwrogowie,przeżywały
wówczasswójkryzyspolityczny.AsyriaodtwarzaswąpotęgęwIXw.,abyw
VIIw.osiągnąćjejzenitizniknąćzwidownidziejowej.Jejmiejscezajmuje
imperiumnowobabilońskie.Izraelpodzielony,osłabionynieoparłsiętym

potęgom.

1i2Krlokreślajądośćdokładniedatypanowaniakrólówjudzkichi

izraelskichiporównująjezsobą.Niełatwojestzharmonizowaćtedaty.
Trudnośćtajednakczęściowomaleje,jeślisięuwzględniczęściowoinne
sposobyobliczanialatwobukrólestwach(predatacjaipostdatacja).Wielką
pomocąwustalaniudatchronologiibiblijnejjestporównaniejejzchronologią
StarożytnegoWschodu.

Autorowi1-2Krlchodziłoohistorięocharakterzereligijnym.Celem

odczytaniateologicznegosensudziejów,Autorzaczerpnąłnormyocenzinnych
ksiąglubodśrodowisk,którewyraziłyswąmyślwtychksięgach.Najpierw
występujetuteologiaPwt,którapodkreślanastępującetezy:jedenBóg,jedna
świątynia,jedenkult.WtymświetleAutoroceniapostępowaniekrólów,
analizujeprzyczynyupadkuizarazemchce,abyjegodziełobyłoapelemdo
współczesnych:mająsięoninawrócićdoBoga(1Krl8,47;2Krl17,13;por.
Pwt30,1-10).KsięgażądapogłębieniaideiPrzymierza,itozgodniez
nauczaniemwspółczesnychproroków:Ozeasza,Amosa,Jeremiasza,Ezechiela.
PóźniejSyr(rozdz.47n)podkreśliniezmiennośćplanuzbawczego,Bógbowiem
mimoniewiernościluduzachowałsobieResztę,utrzymałdynastięDawidową.
Dotegonależydołączyćinterpretacjękultową,występującąwpsalmach.Chodzi
tugłównieoPs68[67],23;Ps44[43],1;Ps78[77],1;Ps79[78],1;Ps89[88],1;Ps
137[136],1:dziejeIzraelasąwielkąlekcjąpoglądową,którawskazujena
potrzebęreligijnościpełnejnadziei,boBógniecofarazzawartegoPrzymierza.
Teróżne,aniesprzeczne,reinterpretacjepotwierdzają,iżAutorowiprzyświecał
zamiarprzedstawieniadziejówswegonaroduwrazzichocenąwświetleprawd
religijnych.UkazałonrękęBożąkierującądziejami,zwłaszczawobliczuklęski
narodowej.Pisał,byćmoże,celemzapobieżeniapogłębianiusiękryzysu
religijnegownarodzie.

NTwyliczaróżnepostacieiepizodyopisanew1-2Krl:Dawid(Mt1,1;Mt

9,27;Mt15,22n),królestwoDawidowe(Mk11,10;Dz15,16),Salomon(Mt
6,29;Łk12,27),królowaSaby(Mt12,42),świątyniaSalomona(Dz7,47);Mt
wyliczaprawiewszystkichkrólówdynastiiDawidowej(Mt1,6-11).Nadto
występują:Eliasz,Elizeusz,wdowazSarepty,Naaman(Łk4,26;Rz11,2;Jk
5,17).NTzakładarzeczywistośćwydarzeń1-2Krl,widziichmesjańską
realizacjęwosobieidzieleChrystusa:...aototujestcoświęcejniżSalomon(Mt
12,42).

1Krl1

SPRAWANASTĘPSTWAPODAWIDZIE

StarośćDawida

ZbiegiemczasustarykrólDawidtaksięposunąłwlatach,że

niemógłsięrozgrzać,choćokrywanogokocami.

1,1-2,46Rozdziałytesąkontynuacjąhistoriiopowiedzianejw2Sm13-20.

Wówczaspowiedzielimujegosłudzy:Trzeba,abywyszukano

panumemu,królowi,młodądziewicę,aonabędzieprzykróluczuwać
imiećoniegostaranie.Ibędziespałanatwymłonie,aprzezto
ogrzewałapanamego,króla.

Szukanowięcpięknejdziewczynyw

całymkrajuizraelskim,ażwreszcieznalezionoSzunemitkęAbiszagi
przyprowadzonojądokróla.

Dziewczynatabyłanadzwyczajpiękna.

Choćmiałastaranieokrólaiobsługiwałago,królsiędoniejnie
zbliżył.

1,3-4.PozycjaAbiszag.Wzmiankaotym,żeDawidniewspółżyłzAbiszag,wskazuje,iżnigdyniezostałaonaoficjalnieprzyłączonadokrólewskiegoharemu.Chociażniebyłażonąani

konkubinąSalomona,jejrolajakoostatniejtowarzyszkikrólabyławystarczająconiejednoznaczna,byAbiszagznalazłasiępóźniejwsamymśrodkuwalkiowładzę(zob.komentarzdo1Krl2,13-21).

1,3.Szunemitka.PołożonenaterytoriumpokoleniaIssachara(Joz19,18)Szunem(dzisiejszeSolem)byłooddaloneo11,5kmnapołudniowywschódodNazaretu.Wymienionojenaliście

podbojówfaraonaTotmesaIII(XVw.przedChr.)orazwpochodzącychzXIVw.przedChr.listachzAmarny.

SpisekAdoniasza,udaremnionyprzezprorokaNatana

WtedyAdoniasz,synChaggity,zacząłsięwynosić,mówiąc:Ja

będękrólować.Dlategozaopatrzyłsięwrydwan,jezdnychi
pięćdziesięciugońców,którzygopoprzedzali.

1,5.Pięćdziesięciugońców.Wstarożytnościpowszechnąpraktykąbyło,żeludziezajmującyważnąpozycjępolitycznąokazywaliswojąwładzę,poruszającsięrydwanemwotoczeniu

biegnącegowokółorszaku(zob.komentarzdo2Sm15,1).Wkontekściebitewnymorszaktenstanowiłoddziałwojskowy,coodnotowanowrocznikachSargonaIIiinnychkrólówasyryjskich.

Jegoojcieczaśnigdygoniekarcił,mówiąc:Czemutak

uczyniłeś?,gdyżbyłonnadzwyczajnejurody,amatkaurodziłagopo
Absalomie.

1,5-6.PierworództwowIzraelu.NaBliskimWschodziepierworództwoniezawszebyłoobowiązującązasadą.Zwielutekstówwynika,żemajątekdzielonorównomiędzydzieci.Jeśli

chodziosukcesjęnatronie,braciazmarłegowładcymieliwniektórychkulturachpierwszeństwoprzedjegosynami.Winnychwyznaczenienastępcydokonywanebyłoprzezkróla,wjeszczeinnychna
objęciewładzyprzeznowegomonarchęmusieliwyrazićzgodępoddani.WkręgukulturyIzraelitówpierworodniposiadalipewneprzywileje,nigdyjednakdziedzictwolubsukcesjanieprzypadałyimw
sposóbautomatyczny.Zob.komentarzdoPwt21,15-17,któryrzucaświatłonastarożytnykontekstprawapierworodnychwsferzedziedziczenia.

AdoniasznamówiłJoaba,synaSerui,ikapłanaAbiatara,abymu

pomagali.

1,7Joab,siostrzeniecDawidaijegotowarzyszodnajdawniejszychlat,przezcałyczasdowódcaarmii(2Sm19,14+);Abiatar,jedynyocalałyspośródkapłanówzNob(1Sm22,20),zawsze

wiernyDawidowi.

AleanikapłanSadok,aniBenajasz,synJojady,aniprorok

Natan,aniSzimei,aniRei,anibohaterowieDawidaniesprzyjali
Adoniaszowi.

1,8KwestieosobisteprzeciwstawiająpartięSalomonaipartięAdoniasza:SadokrywalizujezAbiatarem;Benajasz,dowódcagwardiiprzybocznej,zazdrościJoabowi,głównodowodzącemu

armii;NatanbyłpośrednikiemmiędzyBogiemaDawidem,zwłaszczawczasienarodzinSalomona(2Sm12,24-25).

1,7-8.Poparciewojskaikapłanów.WugaryckimeposieoKeret,książęJassib,synKeret,posługujesięargumentem,żedotkniętykalectwemkrólniejestdłużejzdolnydowykonywania

swoichobowiązków,idlategopowinienprzekazaćtronswojemunastępcy.PodobniesynowieDawidapragnąprzejąćtronodsłabnącegoojca.Szykująsiędotego,zdobywającsobiepoparcieróżnych
ośrodkówwładzyistniejącychwpaństwie-szczególniedowódcówwojskowychiczłonkówspołecznościkapłańskiej.Opozycjazestronykażdejztychgrupmogłabyszybkopołożyćkrespanowaniu
nowegokróla(zob.odpowiednio1Krl16,15-18i2Krl11).Ponieważistniejącaliniadynastycznautrzymałasięuwładzy,niepotrzebnebyłoponownezabieganieopoparciepokoleńirodówIzraela.
Dążącdowprowadzeniainstytucjikoregenta(istniejącejpowszechniewmonarchiiegipskiejimezopotamskiej),zamiastdousunięciaDawidasiłą,NataniBatszebazapewnilitronSalomonowi.

PotemAdoniaszzabiłnaofiaręowce,wołyitucznecielceprzy

kamieniuZocheletuźródłaRogelizaprosiłwszystkichswychbraci,
synówkrólewskich,orazwszystkichludzizJudy,sługikróla.

1,9.19.Ofiary.Ofiary,októrychmowawtekściebiblijnym,byłyprzypuszczalnieofiaramicałopalnymiiofiaramibiesiadnymi-dwomanajbardziejogólnymirodzajamiofiarskładanymiw

Izraelu.Pierwszytowarzyszyłzwykłezanoszeniupróśb,drugistwarzałokazjędoświętowaniaorazspożywaniawspólnotowegoposiłkuprzedPanem.Ofiarytemogłybyćzwiązanezpoczątkiem
panowanianowegokróla(koronacją).TowarzyszyłyprośbieoudzielenieprzezBogabłogosławieństwaorazmogłybyćprzygotowaniemdouczty,którastworzyłabysojuszpomiędzyAdoniaszema
ludźmiwniejuczestniczącymi(podobniejakmiałotomiejscewprzypadkuAbsaloma).Takieprzymierzoweposiłkiczęstostanowiłyelementumowyoraztraktatusojuszniczego,copotwierdzająteksty
zMariorazlistyzAmarny.

1,9.EnRogel/źródłoRogel.Źródłotojestoddalonejedynieook.600mnapołudnieodźródłaGichonwdolinieCedronu(zob.komentarzdo1Krl1,33)iook.600modpałacuDawida.

WybórźródłaRogelnamiejsceceremoniiwynikałprzypuszczalniezfaktu,żeleżałoononastykuziempokoleniaBeniaminaiJudy(zapewnekorzystalizniegoczłonkowieobydwupokoleń).Można
sądzić,żeAdoniaszmiałpoparcietychpokoleńIzraela,którewyniosłynatronDawida.KamieńZochelettłumaczysięczasamijakoSkalęWęża;przypuszczalniechodziojakąścharakterystycznąskałę,
zktórązwiązanebyłytradycjerytualne.

LeczniezaprosiłprorokaNatanaaniBenajasza,anibohaterów,

aniswegobrata,Salomona.

WtedyNatanzapytałBatszebę,matkę

Salomona:Czyniesłyszałaś,żezacząłkrólowaćAdoniasz,syn
Chaggity?Apannasz,Dawid,otymniewie!

Wobectegodziałaj!

Chcęcidaćradę,abyśocaliłaswojeżycieiżycietwegosyna,
Salomona:

IdźiwejdźdokrólaDawida;wtedypowieszmu:Czyty,

paniemój,królu,nieprzysiągłeśtwejsłużebnicy,mówiąc:Twójsyn,
Salomon,będziepomniekrólowałionbędziezasiadałnamoim
tronie?DlaczegowięckrólujeAdoniasz?

1,13Czy...nieprzysiągłeś.MilczyotympoprzedniahistoriaDawida.

Kiedyzaśjeszczebędziesztammówićzkrólem,jazatobą

wejdęisłowatwojeuzupełnię.

WeszławięcBatszebadosypialni

bardzojużpodeszłegowlatachkróla,wobecnościSzunemitki
Abiszagposługującejkrólowi.

NastępnieBatszebauklękłaioddała

pokłonkrólowi,akróljązapytał:Czegochcesz?

Wtedyodrzekła

mu:Paniemój!TyśpoprzysiągłtwojejsłużebnicynaPana,Boga
twego:Salomon,twójsyn,będziekrólowałpomnieionbędzie
zasiadałnamoimtronie.

AototerazAdoniaszstałsiękrólem!Aty,

paniemój,królu,nicotymniewiesz.

Zabiłonnaofiaręwoły,

tucznecielceimnóstwoowiecorazzaprosiłwszystkichsynów
królewskich,kapłanaAbiataraiwodzawojska,Joaba.Salomonazaś,
sługitwego,niezaprosił.

Atyś,paniemój,królem!Naciebie

zwróconesąoczycałegoIzraela,abyśimoznajmił,ktobędzie
zasiadaćnatroniepanamego,króla,ponim.

1,20Sprawasukcesjitronuniebyłajeszczeprawnieuregulowana.SauliDawidzostaliwybraniprzezBogaorazprzezlud.Pierworodztwoniewydawałosięwystarczającymtytułem,

dlategowszyscyoczekują,żesamkrólwybierzektóregośspośródsynów.DawidnietylkowyznaczySalomona,alenadtoprzekażemuwładzę,zarządzającodpowiednieceremonie(w.33-35).

1,21.Sposóbtraktowaniapretendentówdotronu.TekstyzMezopotamiidostarczająszerokiegopotwierdzeniastosowaniaprzeznowegokrólapraktykifizycznejeliminacjiwszystkich

rywalizującychznimpretendentówdotronu.Czystkitakiezdarzałysięrównieżwlatachnastępnychjakoformazemstyzapolitycznąopozycjęlubpróbęwznieceniabuntuprzeciwkopoprzednim
władcom.ObawyBatszebyowłasneżycieiożyciejejsyna,Salomona,sązrozumiałe,np.wkontekściezamordowaniaasyryjskiegokrólaSennacherybaw681przedChr.przezwłasnychsynów.
ChociażasyryjskiwładcawyznaczyłnaswojegonastępcęAssarhacldona,pojegośmierciwybuchławojnadomowa,wktórejdowódcywojskowiopowiedzielisięzaróżnymipretendentamidotronu.
Assarhaddonwkońcuumocniłswojepanowanieipoleciłstracićwszystkichwinnychzamordowaniaojca.intrygitowarzyszącesukcesjitronuniebyłyniczymniezwykłymnaBliskimWschodzie.Jużw
przeszłościdochodziłodokrwawychzmagańpomiędzysynamiDawida(zob.2Sm13-15),pośmiercistaregokrólanowywładcamógłwięcusunąćwszystkichinnychpretendentówdotronu.
Assarhaddonrozwiązałproblemwyznaczenianastępcytronu,zmuszajączainteresowanestronydozawarciatraktatu,wskazującegojednegozjegodwóchsynówjakokrólaAsyrii,zaśdrugiegojako
królaBabilonu.

Kiedyprzyjdzieczas,żekról,mójpan,spoczniezeswymi

przodkami,wtedyjaimójsyn,Salomon,będziemyuchodziliza
winowajców.

Aoto,gdyjeszczemówiłazkrólem,przyszedłprorok

Natan.

Natychmiastoznajmionokrólowi,mówiąc:Otoprorok

Natan.Iprzyszedłonprzedobliczekrólaioddałpokłonkrólowiażdo
ziemi.

Poczymprzemówił:Paniemój,królu!Tyzapewne

rozkazałeś:Adoniaszbędziekrólowałpomnieionbędziezasiadałna
moimtronie?

Gdyżdziśposzedłizabiłnaofiaręwoły,tucznecielce

imnóstwoowiecorazzaprosiłwszystkichsynówkrólewskich,
dowódcówwojskaikapłanaAbiataraiotoonijedząipijąrazemz
nimorazmówią:NiechżyjekrólAdoniasz!

Amnie,twegosługi,ani

kapłanaSadoka,aniBenajasza,synaJojady,aniSalomona,twego
sługi,niezaprosił.

Czyzwolikróla,megopana,tosięstało,anie

zawiadomiłeśtwegosługi,ktobędziezasiadałnatroniepanamego,
króla,ponim?

WówczasodezwałsiękrólDawidirzekł:Zawołajcie

miBatszebę!Akiedyweszładokrólaistanęłaprzednim,

przysiągł

króltymisłowami:NażyciePana,którywyratowałmniez
wszelkiegoutrapienia!

JakprzysiągłemcinaPana,BogaIzraela,

mówiąc,żeSalomon,twójsyn,będziekrólowałpomnieionbędzie
zasiadałnamoimtroniepomnie,takwłaśniedziśuczynię.

Wtedy

Batszeba,padłszytwarządoziemi,oddałapokłonkrólowioraz
powiedziała:Niechżyjemójpan,królDawid,nawieki!

KrólDawidmianujeswymnastępcąSalomona(970-931)

PotemkrólDawidrozkazał:Przywołajciedomniekapłana

Sadoka,prorokaNatanaiBenajasza,synaJojady.Kiedyzaśweszli
przedobliczekróla,

wydałimkrólrozkaz:Weźciezesobąsługi

waszegopana,anastępnieposadźcieSalomona,megosyna,namoją
własnąmulicęiprowadźciegodoGichonu.

1,33.Królewskamulica.Wokresiewczesnejmonarchiikrólowiejeździlizwyklenamułach(zob.2Sm18,9).PrecedensmożnaodnaleźćwliściezMari,wktórymzawartajestsugestia,że

królZimri-Limlepiejprzysłużyłbysięmonarszejgodności,gdybyjeździłwozemzaprzężonymwmuły,zamiastwkonie.Jestrównieżmożliwe,żeażdoczasówpóźniejszychkonieniebyły
powszechniewykorzystywaneprzezIzraelitów.Wtymokresiemułybyłydwa,anawettrzyrazydroższeodkoni.Sprowadzanojezobcychkrajów,ponieważnieumianoichhodować.

1,33.Gichon.Jesttoźródło,któreobecnienosinazwęEnSittiMarjam,położonewdolinieCedronu,ustópwschodniegozboczaMiastaDawidowego(zob.komentarzdo2Sm5,8).W

przeciwieństwiedobazyAdoniaszazwiązanejztradycyjnymigrupamiplemiennymi,Salomoncieszyłsiępoparciemwsamejstolicykrólewskiej,Jerozolimie.ŹródłoGichon,dostarczająceJerozolimie
zaopatrzeniawwodę,byłowięcodpowiednimmiejscemnaprzeprowadzenieceremonii.

PotemniechgotamnamaszcząkapłanSadokiprorokNatanna

królanadIzraelem.Następniezadmijciewrógiwołajcie:Niechżyje
królSalomon!

1,34.Namaszczenieprzezkapłanaiproroka.Dotejporynowykrólnamaszczanybyłprzezproroka(zob.komentarzdo1Sm16,1).Dostarczałotoboskiejsankcjijegopanowaniu.Na

BliskimWschodziekapłaniczęstoodgrywaliważnąrolępolityczną,niejestjednakznanyżadenprorokzBliskiegoWschodu,którykreowałbykrólów.Teraz,wpierwszymprzypadkusukcesji
dziedzicznej,byłojaknajbardziejwłaściwe,bywceremoniikoronacjiuczestniczyłnajwyższykapłaniprorok.WtensposóbzarównoBóg(poprzezswojegoproroka),jakispołecznośćkapłańska,która
służyłaludowiiJahwe(szczególniewświątyniwJerozolimie),uznawaliprawokróladopanowania.

Potempójdźciezanim.Onzaś,przyszedłszy,zasiądzienamoim

tronieionbędziekrólowałpomnie,bojarozkazałem,abybył
wodzemnadIzraeleminadJudą.

NatoBenajasz,synJojady,

odrzekłkrólowi:Amen.BodajbyPanBógtosprawił!

JakbyłJahwe

zpanemmoim,królem,takniechbędziezSalomoneminiech
wywyższyjegotronponadtronkrólaDawida,megopana!

Poszedł

więckapłanSadokiprorokNatanorazBenajasz,synJojady,atakże
KeretyciiPeletyci,iwsadziwszySalomonanamulicękrólaDawida,
zaprowadziligodoGichonu.

1,38.KeretyciiPeletyci.Zob.komentarzdo2Sm15,18,wktórymomówiliśmyrolętychoddziałównajemnych(wywodzącychsięprzypuszczalnieodKreteńczykówiinnychLudów

Morza).Byłatoswoistagwardiapretoriańska,wiernakrólowiimającaobowiązkiwyłączniewobecniego.Wzmiankioświetniewyszkolonychżołnierzachnajemnychznaleźćmożnarównieżw
źródłachegipskich,mezopotamskichirzymskich.

TamkapłanSadokwziąłrógoliwyzNamiotuinamaścił

Salomona.Wtedyzagranonarogu,acałyludzawołał:Niechżyje
królSalomon!

Potemcałyludwszedłzanimnagóręprzydźwięku

fletów,okazującradośćtakwielką,żeażziemiadrżałaodich

okrzyków.

UsłyszałtoAdoniaszorazwszyscyzaproszeni,którzyz

nimbyliiwłaśnieprzestaliucztować.UsłyszałteżJoabdźwiękrogui
rzekł:Coznaczytenzgiełkporuszonegomiasta?

1,41.Zgiełkporuszonegomiasta.ChociażźródłoRogelpołożonebyłowodległościzaledwie230modpołudniowegomurumiasta,leżynaznacznieniższejwysokościodniego(wpobliżu

południowo-zachodniegopodnóżadzisiejszejwioskiSilwan).Ztegopunktuniebyłowidać,cosiędziejewJerozolimieiprzyźródleGichon.Jednakzgiełkzłatwościąmożnabyłousłyszećwcałej
dolinie.

Gdyonjeszczemówił,otoprzyszedłJonatan,synkapłana

Abiatara.WtedyrzekłAdoniasz:Wejdź,bośczłowiekdzielnyidobrą
wieśćoznajmisz.

JonatanzaśodrzekłAdoniaszowi:Raczejnie!

Naszpan,królDawid,ogłosiłkrólemSalomona

iposłałznimkról

kapłanaSadoka,prorokaNatanaiBenajasza,synaJojady,oraz
KeretytówiPeletytów,iwsadziligonamulicękrólewską.

Potem

kapłanSadokiprorokNatannamaściligonakrólawGichonie.
Stamtądwchodzilinagórę,radującsię,idlategoporuszyłosięmiasto,
czegoodgłosusłyszeliście.

AtakżeSalomonzasiadłjużnatronie

królestwa.

Ponadtoprzyszlisłudzykróla,abybłogosławićnaszego

pana,królaDawida,mówiąc:NiechtwójBógimięSalomonauczyni
sławniejszymniżimiętwojeiwywyższyjegotronponadtwójtron!
Poczymkróloddałpokłonnaswoimłożu

irównieżkróltakrzekł:

BłogosławionyPan,BógIzraela,którydałdziśmoimoczomoglądać
następcę,zasiadającegonamoimtronie.

1,48Wgrec.dodanepo„następcę”:„zmegorodu”.

ZadrżeliwięczestrachuwszyscyzaproszeniprzezAdoniasza.

Wstaliikażdyposzedłswojądrogą.

1.49.RozejściesięgościAdoniasza.StronnicyAdoniaszastaralisięwywrzećwpływnasukcesję,niebylijednakskłonnidorozpętaniawojnydomowej.Niechcielibyćrównieżłączeniz

tym,któryzostałbyobecnieuznanyzabuntownika.Wskazujetowyraźnie,żeSalomonzyskałsobiepoparciedworu,zaśsprawaAdoniaszabyłaprzegrana.

AdoniaszteżzląkłsięSalomona,powstałiposzedł,anastępnie

uchwyciłzarogiołtarza.

1.50.Uchwyceniesięrogówołtarza.Chwytającsięrogówołtarza,Adoniaszschroniłsiępodosłonęsanktuarium(zob.Wj21,13-14).ArcheolodzyodnaleźliśladyołtarzyzrogamiwBeer-

Szebie(zob.komentarzdo1Krl2,28).Sanktuariumdostarczałojednakazylujedyniewprzypadkunieumyślnegozabójstwa,zaś„przestępstwo"Adoniaszapolegałonauzurpowaniusobieprawado
królewskiegopanowania.Wydajesięprawdopodobne,żeołtarz,zpowoduswojegozwiązkuzeświętąprzestrzeniąibóstwem(zob.komentarzdoWj27,1-8),byłmiejscem,wktórymskładanoprzysięgę
niewinnościwobliczuzbliżającejsiękary(podobneprzykładyznaleźćmożnawKodeksieHammurabiego).

NiebawemoznajmionoSalomonowi:OtoAdoniaszzląkłsię

królaSalomonaidlategouchwyciłzarogiołtarza,mówiąc:Niechmi
terazkrólSalomonprzysięgnie,żeswegosługiniekażezabić
mieczem.

WówczasSalomonrzekł:Jeślibędzieuczciwy,nie

spadniemuwłoszgłowy,alejeśliznajdziesięwnimwina,tozginie.

NastępniekrólSalomonposłał,abygosprowadzonoodołtarza.

KiedyzaśprzyszedłioddałpokłonkrólowiSalomonowi,rzekłdo
niegoSalomon:Idźdoswegodomu!

1Krl2

OstatniawolaiśmierćkrólaDawida

KiedyzbliżyłsięczasśmierciDawida,wtedyrozkazałswemu

synowi,Salomonowi,mówiąc:

2,1-9„Testament”Dawida,wktórymtenpowierzaSalomonowiwykonanieswojejosobistejzemsty,odzwierciedlaideetamtejepokiSTnatematzemstykrwiitrwałejskuteczności

przekleństw(por.w.8).W.3-4sądodatkiemdostarejopowieścinapisanejwstyludeuteronomicznym.

Jawyruszamwdrogę[przeznaczonąludziomna]całejziemi.Ty

zaśbądźmocnyiokażsięmężem!

BędzieszstrzegłzarządzeńPana,

Bogatwego,idączaJegowskazaniami,przestrzegającJegopraw,
poleceńinakazów,jaknapisanowPrawieMojżesza,abycisię
powiodłowszystko,cozamierzysz,iwszystko,czymsięzajmiesz,

ażebyteżPanspełniłswąobietnicę,którąmidał,mówiąc:Jeślitwoi

synowiebędąstrzecswejdrogi,postępującwobecMnieszczerzez
całegosercaizcałejduszy,towtedyniebędzieciodjętymążna
tronieIzraela.

Pozatymtywiesz,couczyniłmiJoab,synSerui;co

uczyniłdwomdowódcomwojskaizraelskiego–Abnerowi,synowi
Nera,iAmasie,synowiJetera,kiedyichzabiłiprzelałkrewwczasie
pokoju,jaknawojnie,izbroczyłtąkrwiąwojnyswójpasnabiodrach
isandałynanogach.

2,5Koniecwierszazaskażonymtekstemhebr.WBJ:„zbroczyłkrwiąniewinnąpasnamoichbiodrachisandałynamoichnogach”,zaprzekładamistarożytnymi.—ZbrodnieJoaba

splamiłyżołnierskihonorDawidaimogłyrzucićpodejrzenienaniegoatakżespowodowaćoskarżenie,żejestichinspiratorem(2Sm16,7),wobecczegokrólijegopotomkowiesąobciążeni
dopełnieniemzemstykrwi,amożeonowygasnąćjedynieprzezdosięgnięcieprawdziwegowinowajcy.

2,5.PrzestępstwaJoaba.Abner(zob.komentarzdo2Sm3,29)iAmasa(zob.komentarzdo2Sm20,9)byliżołnierzamiipolitycznymirywalami,którychJoabwyeliminowałwbrewwoli

Dawida.WrezultaciewobydwuprzypadkachDawidznalazłsięwkłopotliwympołożeniupolitycznymimusiałsiępublicznieodciąćoddziałańJoaba.Zważywszynato,jakwprzeszłościJoab
traktowałswychprzeciwników,stabilnośćsytuacjiwkrólestwiewymagała,byzostałukaranyjakoprzestępca.

2,5.Zbroczonykrwiąpasnabiodrachisandałynanogach.Hebrajskiesłowa,użytetutajnaoznaczeniepasaisandałów,nigdyniepojawiająsięwopisachwojennegoubioru(zob.

komentarzdo2Sm18,11).Splamienieubiorukrwiąmożewtymwerseciewskazywać,żezabójstwaniedokonanonapolubitwy.

Uczyniszwięcwedługtwojejroztropnościiniedozwolisz,aby

wsędziwymwiekuspokojniezstąpiłdoSzeolu.

Synomzaś

BarzillajaGileadczykaokażeszłaskę,abybyliwśródtwoich
stołowników,gdyżprzyszlimizpomocąwmojejucieczceprzed
twymbratem,Absalomem.

2,7.Zaproszenidostołukrólewskiego.Ci,którzyjedlizkrólewskiegostołulubzaopatrywalisięwkrólewskimspichlerzu,bylizależniodwładcy.Zostaliteżprzezeńwybranijakoci,

którychpragnieotaczaćopieką.Oczekiwano,żewzamianodwdzięcząsięmuwiernością(dowodemtegosąlistyzaopatrzeniaudzielanegoarystokracjiiczłonkomadministracjikrólewskiejznajdujące
sięwtekstachzMariorazwbabilońskichdokumentachadministracyjnych).Ludziesponsorowaniwtensposóbprzezwładcębylizwykleurzędnikamijegoadministracjiorazsławnymiwodzamiwojsk.

Wieluznichnależałojużdorodzinykrólewskiejlubmiałozostaćdoniejprzyłączonychwwynikumałżeństwa(zob.komentarzdo1Sm17,25).

JestteżprzytobieSzimei,synGery,BeniaminitazBachurim.To

onprzeklinałmniegwałtownie,gdyszedłemdoMachanaim,ale
potemzszedłnaspotkaniezemnąnadJordanem.Dlategoprzysiągłem
munaPana,mówiąc:Niezabijęcięmieczem.

2,8PrzekleństwoSzimejegobędzieciążyćnapotomkachDawida,gdyżkażdeprzekleństwo(podobniejakbłogosławieństwo)zachowujeskutecznośćnazawsze.Wcelujejudaremnienia

trzebazwrócićprzekleństwoprzeciwtemu,ktojewypowiedział(w.44-45).Dawidniemógłtegouczynićzpowoduswojejprzysięgi,Salomonjednakniejestniczymzwiązany.

2,8.PrzestępstwoSzimei.Zob.komentarzdo2Sm16,11.

Aletyniedarujeszmu,bojesteśczłowiekiemroztropnymi

będzieszwiedział,jakznimpostąpić,abyśgoposłałwsędziwym
wiekukrwawodoSzeolu.

2,9Alety.BJ:„Acodociebie”,wedługWulgaty.Teksthebr.:„Ateraz”.

PotemDawidspocząłzeswymiprzodkamiizostałpochowany

wMieścieDawidowym.

2,10.Grobowcekrólewskie.PrawemwojennegołupuobszartwierdzywJerozolimiestanowiłprywatnąwłasnośćDawida,byłwięcodpowiednimmiejscempochówkudlaniegosamegoi

jegonastępców.Ugaryckieszybygroboweznajdującesięwprzedsionkachpałacówwskazują,żebyłatorozpowszechnionapraktykastosowanaprzezkrólów.Zbadańarcheologicznychprowadzonych
wzdłużrówninyprzybrzeżnej,rozciągającejsięnaobszarzeJudy,wynika,żegrobyzokresuwczesnegożelaza(1200-1000przedChr.)iokresużelazaII(1000-600przedChr.)byłyzwykłepieczarami
lubkomoramigrobowymiokształcieprostokątnym.Niektóreposiadałypodjazdorazlawy,naktórychukładanociała.Natematjakościiilościprzedmiotówumieszczanychwgrobowcachmożna
jedyniespekulować,niezachowałysiębowiemżadneśladygrobówkrólewskichzokresumonarchii.NapodstawiegrobowcówkrólewskichzMyken,EgiptuiUgaritmożnasądzić,żegrobowce
izraelskiezawierałyskarbyodpowiadającepozycjizmarłego.

Miejsce,któreczęstowskazujesięturystomjakoGróbDawidanagórzeSyjon,nawiązujedotradycjipóźniejszej.Jedynemonumentalnegrobowcezokresupierwszejświątyniznajdująsięw

dzisiejszejwiosceSilwan,leżącejpoddrugiejstroniedolinyCedronu,naprzeciwkoJerozolimy.NiepochodząonejednakztakwczesnegookresujakokrespanowaniaDawida(któryzostałpochowany
wMieścieDawidowym),niesąteżgrobowcamikrólewskimi.

AczaspanowaniaDawidanadIzraelemwynosiłczterdzieścilat.

WHebroniepanowałsiedemlat,awJerozolimiepanowałtrzydzieści
trzylata.

2,1-11.Poleceniaumierającegokróla.Kilkautworówzegipskiejliteraturymądrościowej,szczególniePouczeniadlaMerikare(ok.2100przedChr.),maformęnaukiudzielanejnowemu

władcyprzezjegopoprzednika.Podobniejakwtekściebiblijnym,pouczeniaudzieloneMerikareprzezjegoojcadotycząpostępowaniawokreślonychsytuacjach,byzapewnićsprawiedliweiniczym
niezagrożonepanowanie.Nowykróljestodpowiedzialnyzato,bywsposóbobiektywnyimądrypostąpićztymi,którzyokazaliskłonnośćdobuntu.Jużsamekategoriebuntownikówwspomnianychw
tekściewskazująnaludzi,przeciwkoktórymDawidradziSalomonowipodjąćdziałania.

2,11.Uwagachronologiczna.WsposóbtypowydlarocznikówBliskiegoWschodu,narracjeopisującepanowaniekażdegozkrólówIzraelaiJudykończąsięuwagąpodsumowującą.Podaje

sięwniejliczbęlatichpanowaniai,czasami,wzmiankinatematinnychówcześniepanującychwładców.Chociażliczbaczterdzieścistanowiczasamizaokrąglenie,tutajzostałapodzielonanadwa
precyzyjnieokreśloneokresy,cowskazuje,żefaktyczniechodziłoopanowanietrwająceczterdzieścilat.CzaspanowaniaDawidaprzypadałbyzatemnalata1010-970przedChr.

Salomonwzmacniaswąwładzęiwypełniatestamentojca

ZasiadłwięcSalomonnatronieDawida,swegoojca,ajego

władzakrólewskazostałautwierdzona.

LeczAdoniasz,syn

Chaggity,przyszedłdoBatszeby,matkiSalomona.Tazaśspytała:
Czyprzyjścietwoje[oznacza]pokój?Aonodrzekł:Pokój.

Następnierzekł:Chciałbympomówićztobą.Onazaśmu

powiedziała:Mów!

Wtedyrzekł:Tywiesz,żedlamniebyławładza

królewskaicałyIzraeloczekiwałnato,żebympanował.Alenakogo
innegoprzeszławładzakrólewskaidostałasięmemubratu,gdyżz
woliPanamuprzypadła.

2,15dlamniebyławładzakrólewska.Adoniaszpowołujesięnaswojestarszeństwo.

Terazwięczwracamsiędociebiezjednąprośbą.Nieodmawiaj

mi!Onazaśmuodrzekła:Mów!

Wówczasrzekł:Powiedz,proszę

cię,królowiSalomonowi,boonniczegotobienieodmówi,abymidał
zażonęAbiszagSzunemitkę.

NatoodpowiedziałaBatszeba:

Dobrze,japowiemotobiekrólowi.

Batszebawięcweszładokróla

Salomona,abyprzemówićdoniegowsprawieAdoniasza.Wtedykról
wstałnajejspotkanie.Oddałjejpokłon,apotemusiadłnaswym
tronie.Kazałpostawićteżtrondlamatkikróla,iusiadłapojego
prawejręce.

2,19.Trondlamatkikróla.Wświeciestarożytnymistniałytrzyrodzajekrólowych.Najbliższanaszymwyobrażeniomkrólowejjestgłównamałżonkakróla(np.królowaEstera).Chociaż

czasamiowekrólewskiemałżonkibyłyniewielewięcejniżozdobą,winnychkontekstach(np.wpaństwieChetytówzIItysiącleciaprzedChr.)pełniłyonerolękrólewskichzastępcówoznacznej
władzy(por.rolęIzebelnadworzeAchaba).Drugimrodzajemkrólowejjestżona(lubmatka)króla,którawstępujenatronpojegośmierciipanujewjegomiejsce(np.AtaliawJudzie,Hatszepsutw
Egipcie).Trzecirodzajemkrólowejjestkrólowamatka,którapośmiercikrólewskiegomałżonkawywieraznacznypolitycznywpływnanowegokróla,swojegosyna(np.SammuramatwAsyrii,Maaka
wJudzie,zob.1Krl15,13).TakarolazostałatutajprzypisanaBatszebie.Wpływ,jakikrólowamatkawywierałanawymiarsprawiedliwości,gospodarkęlubsprawyspołeczne,zależnybyłodjej
osobowości.Fakt,żewprzypadkuniemalkażdegozkrólówJudywspominasięojegomatce(wprzeciwieństwiedokrólówIzraela),wskazuje,żerolakrólowejmatkibyławażnawcałymokresie
monarchiiDawidowej.

Onawtedypowiedziałamu:Mamdociebiejednąmałąprośbę.

Nieodmawiajmi!Akróljejodrzekł:Proś,mojamatko,botobienie
odmówię.

Wtedyprzemówiła:NiechAbiszagSzunemitkabędzie

danazażonętwemubratu,Adoniaszowi!

2,13-21.ProśbaAdoniasza.Wsparciempanującegomonarchybyłypotężneklanyirody.Wkulturzestarożytnejbraniekonkubiniżonpełniłorolęmechanizmutworzeniapoparcia,

zarównowwymiarzelokalnym,jakimiędzynarodowym.Poparciamoglirównieżdostarczaćzamożnikupcy,dowódcywojskowi,anawetrodykapłańskie.Małżeństwakrólewskiestanowiły
odzwierciedleniepotęgiwładcyorazsymbolizowałypolityczneiekonomicznesojuszezawieranewimieniupaństwa.Niezbędnebyłozatem,bypowstąpieniunatronnowegokrólaprzejąłonharem
swojegopoprzednika,podkreślającwtensposóbciągłośćzobowiązańtraktatowych.Wkonsekwencjipotencjalnynastępcatronudążyłczasamidozagarnięciawładzyswojegopoprzednikaprzez
przejęciejegoharemu.Ztegowzględuwszelkiepróbyzdobyciakobietzharemuwładcyuważanozaoznakębuntulubuzurpacjęwładzy.Utrataharemunarzeczinnegomonarchy,np.opisanaw
asyryjskichrocznikachSennacheryba,dowodziłapodporządkowaniasięlubodsunięciaodwładzy.StatusAbiszagbyłniejasny,jeślinigdyniezostałaoficjalniewłączonadokrólewskiegoharemu.W

takimprzypadkuprośbaAdoniaszaniebyłabypodstępnąpróbąprzejęciatronu.Możliwe,żeAdoniaszpragnąłznaleźćsięwpozycjisprzyjającejdoprzejęciawładzykrólewskiejprzezzdobycieostatniej
towarzyszkiDawida.ZpewnościąSalomonwtakiwłaśniesposóbzrozumiałjegoprośbę.

Odpowiadającnato,królSalomonrzekłswojejmatce:A

dlaczegoprosiszdlaAdoniaszaoAbiszagSzunemitkę?Prośraczej
dlaniegoowładzękrólewską,boonjestmoimstarszymbratemima
zasobąkapłanaAbiataraiJoaba,synaSerui!

2,22Posiadaniektórejśzkobietzmarłegolubpozbawionegowładzykrólajestrównoznaczneznabyciemtytułudodziedziczeniatronu(por.2Sm3,7;16,22).—imazasobąkapłana

AbiataraiJoaba.Wedługtłumaczeństarożytnych.Teksthebr.:„mazasobąizakapłanemAbiatarem,izaJoabem”.

NastępniekrólSalomonprzysiągłnaPana,mówiąc:Niechmi

Bógtouczyniitamtodorzuci,jeśliAdoniasznienaswązgubę
poruszyłtęsprawę.

Terazwięc,nażyciePana,którymnieustanowił

iosadziłnatronieDawida,megoojca,iktóry,jakzapowiedział,
zbudujemidom,napewnodziśAdoniaszponiesieśmierć!

2,24mi.Takteksthebr.WBJ:„mu”,nazasadziedomysłu.

WtedykrólSalomonprzekazałtosynowiJojady,Benajaszowi,

któryzadałtamtemucios,takżeumarł.

KapłanowizaśAbiatarowi

królrozkazał:IdźdoAnatot,doposiadłościtwojej,gdyżzasługujesz
nakaręśmierci,aledziściebieniezabiję,boniosłeśArkęPrzymierza
Pańskiegoprzedobliczemmegoojca,Dawida,idotknęłociętocałe
cierpienie,któredotknęłomegoojca.

2,26AnatottolewickiemiastowpobliżuJerozolimy.
2,26.WygnanieAbiataradoAnatol.WioskaAnatot,pochodzącazokresużelazaI,znajdowałasięwmiejscudzisiejszegoRas-Charruba,oddalonegoook.5kmnapółnocnywschódod

Jerozolimy.WokresieperskimmiastoprzesunęłosięnieconapółnocwstronęwioskiAnata.NajwyraźniejAbiatarijegorodzinamieliziemięnatymobszarze(należyzwrócićuwagęnazwiązki
JeremiaszazAnatotorazpolemChanameelawJr1,1iJr32,7-9).PrzeprowadzającczystkęwśródsojusznikówAdoniasza,SalomonskazałAbiataranażycienaprowincjiizmusiłdozrzeczeniasię
funkcjiarcykapłana.OciąganiesięSalomonazestraceniemAbiataralubczłonkówjegorodzinykapłańskiejjestzrozumiałewświetlejegowiernejsłużbykapłańskiejorazfaktu,żezasięgałonwyroczni
dlaDawida(zob.1Sm23,9-12).

TakwięcSalomonodsunąłAbiatara,byniebyłkapłanem

Pańskim,iabywypełnić,coPanzapowiedziałrodowiHelegow
Szilo.

GdywieśćotymdoszładoJoaba,synaSerui,wtedyJoab

umknąłdoNamiotuPańskiegoiuchwyciłsięrogówołtarza,gdyż
JoabpopierałAdoniasza,aniepopierałAbsaloma.

2,28.Rogiołtarza.Zob.komentarzdo1Krl1,50.OłtarzezrogamibyłyczęstoodkrywanepodczaspracwykopaliskowychprowadzonychwKanaanieinaCyprze.Mogłybyćone

wykorzystywanedoprzywiązywaniaofiarlubzawieszaniaczarzkadzidłem.PodjętaprzezJoabapróbaznalezieniaazylupoprzezuchwyceniesięrogówołtarzaniepowiodłasię,dopuściłsiębowiem
zdradywobecSalomonaisamowolnegozabójstwaAbneraiAmasa.Oskarżenieiprzekleństwowwersetach31-33,związanez„rozlaniemniewinnejkrwi",stanowiąprzysięgęoczyszczającąrodzinę
DawidaipotępiającąJoaba.EgipskiedokumentyprawnezokresupanowaniaRamzesaIV(XIIw.przedChr.)przestrzegająurzędnikówkrólewskich,bywystrzegalisiębezprawnegonakładaniakarna
ludzi.Wtekścieegipskimczytamy,że„wszystko,couczynili[powinno]spaśćnaichwłasnągłowę".

GdydoniesionokrólowiSalomonowi,żeJoabumknąłdo

NamiotuPańskiegoitamjestprzyołtarzu,wtedySalomonposłał
Benajasza,synaJojady,doNamiotuPańskiego,rozkazując:Idź,zabij
go!

2,29Wedługtekstuhebr.WBJzagrec,gdziesięzachowałtekstowieleszerszy:„WtedySalomonposłałdoJoabazzapytaniem:«Cocisięstało,żeśumknąłdoołtarza?».Odpowiedział

Joab:«UląkłemsiętwegoobliczaischroniłemsiędoJahwe».WtedySalomonposłałBenajasza”.Wtekściehebr.przeskokodpierwszego„Salomonposłał”dodrugiego.

WszedłwięcBenajaszdoNamiotuPańskiegoirzekłdoniego:

Zrozkazukróla,wyjdź!Onzaśodpowiedział:Nie,botuchcę
umierać!WtedyBenajaszzdałsprawękrólowi,mówiąc:TorzekłJoab
itomiodpowiedział.

2,30BenajaszpróbujezastosowaćprawoWj21,14,któreodnosisięwłaśniedotakichprzypadkówjakten:„Jeśliktośzabijeswegobliźniegopodstępnie,oderwieszgonawetodmojego

ołtarza,bygoskazaćnaśmierć”,JoabjednakchceobarczyćSalomonawstrętnymihańbiącympostępkiemsprofanowaniamiejscaświętego.

Natoodparłmukról:Uczyń,jakpowiedział.Zabijgoi

pochowaj,abyzmazaćzemnieizrodumojegoojcaniewinnąkrew,
rozlanąprzezJoaba.

APanzrzucinaniegoodpowiedzialnośćzato,

żezamordowałdwóchludzizacnychilepszychodniego,bezwiedzy
megoojca,Dawida;zabiłmieczemAbnera,synaNera,wodzawojska
izraelskiego,iAmasę,synaJetera,wodzawojskajudzkiego.

Niech

[odpowiedzialnośćza]ichkrewspadnieznównagłowęJoabaijego
potomstwanawieki,adlaDawidaijegopotomstwaorazjegodomui
jegotronuniechbędziepokójnawiekiodPana!

Wobectego

Benajasz,synJojady,poszedłizadałmuciosśmiertelny.Potem
pochowanogowjegodomunapustyni.

2,34.Pochowanogowjegodomunapustyni.JoabzostałprzypuszczalniepochowanywgrobowcurodzinnymwpobliżuBetlejem(w2Sm2,32zostałtampochowanyjegobratAsachel).

Zhebrajskiegoopisuwynika,żechodziraczejootwartepastwiskaniżpustynię,coodpowiadałobycharakterystycegórzystejkrainyJudy.

NajegomiejscekrólpostawiłnaczelewojskaBenajasza,syna

Jojady,akapłanemnamiejsceAbiataraustanowiłSadoka.

Następnie

królkazałwezwaćSzimejegoirzekłmu:Zbudujsobiedomw
Jerozolimie.Będziesztammieszkałinigdziezniegoniebędziesz
wychodził.

2,36-46SalomonnakazujeSzimejemu,podkarąśmierci,przebywaćwJerozolimieiwiążegowtymceluprzysięgą.Wświetlepóźniejszychfaktówmożnamubyłozarzucić

krzywoprzysięstwo,wobecczegoSzimeizostał„sprawiedliwie”skazanynaśmierć,Salomonujawniajednak(w.44),żeprawdziwymmotywembyłoprzekleństworzuconeniegdyśnaDawida.

Dobrzewiedzotym,żewdniu,wktórymwyjdzieszi

przekroczyszpotokCedron,napewnoumrzesz,itozwłasnejwiny.

2,36-37.OsadzeniewareszcieczłonkówdomuSzimejego.ZpowoduprzekleństwarzuconegowcześniejprzezSzimejegonaDawida(2Sm16,11)orazostatnichpouczeńDawida(1Krl

2,8-9),SalomonumieściłSzimiejegowareszciedomowym-byłatosytuacja,wktórejwięzieńbyłsamodpowiedzialnyzato,bynieopuszczaćwyznaczonychsobiegranic.Najwyraźniejistniało
niebezpieczeństwo,żeSzimeimożewzniecićbuntprzeciwkoSalomonowiwśródczłonkówpokoleniaBeniamina,jeślipozwolisięmuswobodniepodróżowaćnapółnocodJerozolimy.Jestto
porównywalnedoograniczonejswobodyporuszaniasię,udzielonejniewolnikomwprawachUr-NammuiKodeksieHammurabiego,orazwskazuje,żeSzimeiutraciłpełneprawaobywatelskie.W
PouczeniachdlaMerikare(zob.komentarzdo1Krl2,1-11)wasale,którzywprzeszłościbuntowalisięprzeciwkowładzykrólewskiej,leczobecnieniewystępowaliprzeciwkowładcy,mielibyć
skazywaninawygnanie.

2,37.DolinaCedronu/potokCedron.WzmiankaoCedroniejakopółnocnejgranicy,którejSzimeiniemógłprzekraczać,wyraźniewskazuje,iżniebyłomuwolnokontaktowaćsięz

innymiczłonkamipokoleniaBeniamina-grupy,którauczestniczyławbuncieSzebyopisanymw2Sm20.PotokCedronprzebiegałnawschódodOfel,oddzielającJerozolimęodgóryOliwnej.

AwtedySzimeiodrzekłkrólowi:Todobresłowo!Twójsługa

uczynitak,jakpowiedziałpanmój,król.RzeczywiścieSzimeidługi
czasmieszkałwJerozolimie.

Jednakpoupływietrzechlatdwaj

słudzySzimejegoucieklidoAkisza,synaMaaki,królaGats.Dano
więcznaćSzimejemu,mówiąc:OtotwoisłudzysąwGat.

2,39.Geografia.ChociażdotejporynieudałosięwsposóbrozstrzygającyzlokalizowaćpołożeniafilistyńskiegomiastaGat,najczęściejwskazujesięnaTelles-Safi,oddaloneo16kmna

południowywschódodTelMikne(Ekronu).ZwiązkiłącząceDawidazAkiszemizaliczeniegodogronawojownikównajemnychzGat(2Sm15,18-23)sugerują,żeznajdowałosięonowstrefie
politycznychwpływówIzraela-aprzynajmniejbyłoznimzwiązanetraktatem.PodróżSzimejegowceluodzyskaniadwóchniewolnikówmogłazaprowadzićgonazachódodJerozolimyażdoSzefeli,
pozaobszar,naktórymwolnomusiębyłoporuszać.

WtedySzimeiosiodłałswegoosłaiwyruszyłdoGat,do

Akisza,abyszukaćswoichsług.Potempowróciłiprzyprowadziłz
Gatswojesługi.

DoniesionoSalomonowi,żeSzimeiposzedłz

JerozolimydoGatiwrócił.

WtedykrólkazałwezwaćSzimejegoi

rzekłdoniego:CzyżniezaprzysiągłemcięnaPanainie
przestrzegłemcięwyraźnie,mówiąc:Dobrzewiedzotym,żewdniu,
wktórymwyjdzieszigdziekolwiekpójdziesz,napewnoumrzesz?A
tymiodrzekłeś:Dobresłowousłyszałem.

Więcdlaczegonie

dochowałeśprzysięginaPanainakazu,którycidałem?

Następnie

królrzekłSzimejemu:Tywieszowszystkimzłu,któregoświadome
jestsercetwoje,aktórewyrządziłeśmojemuojcu,Dawidowi.Zato
Panobrócitwojązłośćnatwojągłowę.

AkrólSalomonbędzie

błogosławionyitronDawidabędziewobecPanautwierdzonyna
wieki.

2,45Podobniejakww.33,Salomonwypowiadaodrazubłogosławieństwo,abyprzypadkiemniespadłonaniegoprzekleństwo,którewłaśniemiałnaustach.

PotemkrólwydałrozkazBenajaszowi,synowiJojady;ten

wyszedłizadałtamtemucios,takżeumarł.Wzmocniłasięwięc

władzakrólewskawrękuSalomona.

1Krl3

RZĄDYSALOMONA

PoczynaniaSalomonawpolitycezagranicznejiwrozbudowie

stolicykrólestwa

Salomonzostałzięciemfaraona,królaegipskiego,gdyżwziąłza

żonęcórkęfaraonaisprowadziłjądoMiastaDawidowego,zanim
dokończyłbudowyswegopałacuorazświątyniPańskiej,jakteż
murówokalającychJerozolimę.

3,1zostałzięciemfaraona.PrawdopodobniePsusennesaII,ostatniegowładcyzXXIdynastii.—doMiastaDawidowego.OdpowiadaonopierwotnejJerozolimie(por.2Sm5,9+).
3,1.Tożsamośćfaraona.Chociażnarratorbiblijnypostanowiłniewymieniaćtegofaraonazimienia,najprawdopodobniejchodzioSiamuna-przedostatniegowładcęzestosunkowosłabej

XXIdynastii.PonieważfaraontenborykałsięztrudnościamiwewnętrznymiwywoływanymiprzezkapłanówzTeb,niebyłzdolnydopodbiciaFilisteianiIzraela.Dlategopostanowiłsprzymierzyćsięz
Salomonem,dającmuzażonęswojącórkę.ByćmożechciałwtensposóbosłabićpozycjęFilistynów,zamieszkującychpołudniowewybrzeżemorskiePalestyny(ok.960przedChr.).

3,1.Tworzeniesojuszyprzezzawieraniemałżeństw.Praktykapolegającanawykorzystywaniumałżeństwkrólewskichjakonarzędziapolitycznego,łączącegozarównolokalnych

przywódców,jakiobcychmonarchów,miaładługąhistorięnaBliskimWschodzie(zob.komentarzdo1Krl11,1).Fakt,żeSalomonotrzymałzażonęcórkęfaraona,wskazuje,żewtymokresiemiałon
silniejsząpozycjęodwładcyEgiptu.PosagiemksiężniczkibyłprzekazanySalomonowiGezer.WtensposóbkrólIzraelawszedłwposiadaniestrategicznegomiejsca,górującegonadpółnocnączęścią
SzefeliistrzegącegojednejzgłównychdrógłączącychwybrzeżezgórzystąkrainąwokółJerozolimy.

Ludjednakskładałofiarynawyżynach,gdyżdotegoczasu

jeszczeniezostałazbudowanaświątyniakuczciPana.

Chociaż

SalomonumiłowałPana,naśladującobyczajeojcaswego,Dawida,
jednakionskładałofiaryipaliłkadzidłonawyżynach.

3,2-3.Składanieofiarnawyżynach.Zbiblijnejnarracjiwynika,żeprzedwzniesieniemświątyniwJerozolimieofiarirytuałówreligijnychdokonywanychwlokalnychprzybytkachlub

hamoth.Byłytokonstrukcjezbudowanespecjalniewtymcelu,doktórychmożnabyłowejść,igdzieodbywałysięczynnościocharakterzekultowym(zob.komentarzdo1Sm9,12-13).Wieleznich
znajdowałosięwobrębiemiast,coniewykluczawszakże,żeistniałyrównieżwyżynypołożonepozamuramimiastanaokolicznychwzgórzach(2Kii17,9-11).Ichwyglądiznajdującesięwśrodku
sprzętyniesąznane,jednakdużaliczbawzmianek,wktórychokreślasięjejakomiejsceskładaniaofiar,wskazuje,żeniektóremogłybyćokazale.MonarchiiizraelskiejikapłaństwuzJerozolimyudało
sięwkońcuwyeliminowaćwyżyny,bywtensposóbpodkreślić,żeświątyniaSalomonajest„miejscem,którewybrałJahwe".

SalomonprosiBogaomądrość

KróludałsiędoGibeonu,abytamzłożyćofiarę,bobyłatam

wielkawyżyna.Salomonzłożyłnaowymołtarzutysiącofiar
całopalnych.

WGibeoniePanukazałsięSalomonowiwnocy,we

śnie.WtedyBógrzekł:Prośoto,comamcidać.

3,5PrzedprorokamisnybyłyjednymzgłównychsposobówkomunikowaniasięBogazludźmi(por.Rdz20,3;28;31,11.24;37,5+iLb12,6).

ASalomonodrzekł:TyśokazywałTwemusłudze,Dawidowi,

memuojcu,wielkąłaskę,bopostępowałwobecCiebieszczerze,
sprawiedliwieiwprostocieserca.Ponadtozachowałeśdlaniegotę
wielkąłaskę,żedałeśmusynazasiadającegonajegotroniepodziś
dzień.

Terazwięc,oPanie,Bożemój,TyśustanowiłkrólemTwego

sługęwmiejsceDawida,megoojca,ajajestembardzomłodyinie
umiemrządzić.

PonadtoTwójsługajestpośródTwegoludu,który

wybrałeś,ludumnogiego,któregoniedasięzliczyćaniteżspisaćz
powodujegomnóstwa.

RaczwięcdaćTwemusłudzesercerozumne

dosądzeniaTwegoluduirozróżnianiadobraodzła,boktóżzdoła
sądzićtenludTwójtakliczny?

3,9Salomonprosiomądrośćpraktycznąniedlawłasnegopożytku,aledladobregokierowaniapowierzonymsobieludem.Por.5,13+;Wj31,3+.

SpodobałosięPanu,żewłaśnieotoSalomonpoprosił.

Bóg

więcmupowiedział:Ponieważpoprosiłeśoto,aniepoprosiłeśdla
siebieodługieżycieaniteżobogactwa,iniepoprosiłeśozgubę
twoichnieprzyjaciół,aleprosiłeśdlasiebieoumiejętność
rozstrzyganiasprawsądowych,

otospełniamtwojepragnienieidaję

cisercemądreipojętne,takie,żepodobnegotobieprzedtobąniebyło
ipotobieniebędzie.

Ichoćnieprosiłeś,dajęciponadtobogactwoi

sławę,takiżzatwoichdnipodobnegotobieniebędziewśródkrólów.

3,13Słowawnawiasiezatekstemhebr.WBJpominiętezagrec.

Jeślizaśbędzieszpostępowaćmoimidrogami,zachowującmoje

prawaipoleceniazaprzykłademtwegoojca,Dawida,toprzedłużę

twojeżycie.

GdySalomonsięobudził,uświadomiłsobie,żetobył

sen.UdałsiędoJerozolimyistanąwszyprzedArkąPrzymierza
Pańskiego,ofiarowałcałopaleniaizłożyłofiarypojednaniaoraz
wyprawiłucztęwszystkimswoimsługom.

WyrokisądoweSalomona

Potemdwienierządniceprzyszłydokrólaistanęłyprzednim.

3,16.Nierząd.Chociażzabronionyprzezprawo(Kpi19,29;Pwt23,18),nierządbyłnajwyraźniejtolerowanyprzezIzraelitów.Wkilkubiblijnychnarracjachnierządnicesąnawetukazane

jakobohaterkipozytywne(RachabwJoz2iTamarwRdz38).Zpewnościąichpozycjaspołecznabyłabardzoniska,leczitomogłobyćintegralnymelementemopowieścioRachab,zwieloma
nieoczekiwanymizwrotamiakcji.GotowośćSalomonadowysłuchaniasprawydwóchnierządnicharmonizujezjegoobrazemjako„sprawiedliwegokróla"(nadrabiającegosądoweniedociągnięcia
Dawida-2Sm15,2-4).Jesttorównieżzgodnezochronąprawnąudzielanąnierządnicomwkodeksachprawamezopotamskiego(Lipit-IsztarorazkodeksŚrodkowegoPaństwaasyryjskiego).

Jednazkobietpowiedziała:Litości,paniemój!Jaitakobieta

mieszkamywjednymdomu.Jaurodziłam,kiedyonabyławdomu.

Atrzeciegodniapomoimporodzietakobietarównieżurodziła.

Byłyśmyrazem.Nikogoinnegoznamiwdomuniebyło,tylkomy
dwie.

Syntejkobietyzmarłwnocy,bopołożyłasięnanim.

Wtedy

pośródnocywstałaizabrałamojegosynaodmegoboku,kiedytwoja
służebnicaspała,iprzyłożyłagodoswoichpiersi,położywszyprzy
mnieswegozmarłegosyna.

Kiedyranowstałam,abynakarmić

mojegosyna,patrzę,aotoonmartwy!Gdymusięprzyjrzałamprzy
świetle,rozpoznałam,żetoniebyłmójsyn,któregourodziłam.

3,21rano.Wedługtekstuhebr.izgodniezlogikądalszegociąguopowieści.WBJpominiętejakododatek.

Natoodparładrugakobieta:Wcalenie,bomójsynżyje,atwój

synzmarł.Tamtazaśmówi:Właśnieżenie,botwójsynzmarł,amój
synżyje.Itakwykrzykiwaływobeckróla.

Wówczaskról

powiedział:Tamówi:Tomójsynżyje,atwójzmarł;tamtazaśmówi:
Nie,botwójsynzmarł,amójsynżyje.

Następniekrólrzekł:

Przynieściemimiecz!Niebawemprzyniesionomieczkrólowi.

wtedykrólrozkazał:Rozetnijcietożywedzieckonadwojeidajcie
połowęjednejipołowędrugiej!

Wówczaskobietę,którejsynbył

żywy,zdjęłalitośćnadswoimsynemizawołała:Litości,paniemój!
Niechdadząjejdzieckożywe,abyścietylkogoniezabijali!Tamtazaś
mówiła:Niechniebędzieanimoje,anitwoje!Rozetnijcie!

Nato

królzabrałgłosipowiedział:Dajcietamtejtożywedzieckoinie
zabijajciego!Onajestjegomatką.

Kiedyotymwyrokusądowym

króladowiedziałsięcałyIzrael,czciłkróla,boprzekonałsię,żejest
obdarzonymądrościąBożądosprawowaniasądów.

3,28NacałymstarożytnymWschodzienajważniejszązaletąkrólabyłasprawiedliwość.OdnośniedoIzraelapor.Ps72,1-2;Prz16,12;25,5;29,14;Iz9,6.Salomonprosiłonią(w.9)iBóg

mujejudzielił(w.11-12),ahistoriaww.16-28pokazujetęsprawiedliwośćwdziałaniu.

3,16-28.Królewskamądrośćznajdującawyrazwsądzeniu.MądrośćSalomonawyrażałasięwjegozdolnościdowymierzaniasprawiedliwości,coukazywałogojako„sprawiedliwego

króla".AtrybuttenprzypisywalisobieniemalwszyscywładcyBliskiegoWschodu~~każdywstępowałnatroniumacniałswojepanowaniejakoczłowiektroszczącysięodobropaństwaiopiekujący
sięjegonajsłabszymiobywatelami(zob.prologdoKodeksuHammurabiego,wktórymbogowiewyznaczająkrólowizadanie„pilnowania,bywkrajupanowałasprawiedliwość").Inneprzykłady
oczekiwaniadowodówkrólewskiejmądrościznaleźćmożnawegipskichProtestachwymownegowieśniaka(XX--XVIIIw.przedChr.)orazwwezwaniuegipskiegokapłanaWenamona,któryzwracasię
doksięciaByblosorozsądzenieswojejsprawy.

1Krl4

Ustanowienieadministracjipaństwowej

KrólSalomonbyłkrólemnadcałymIzraelem.

Aotojego

dostojnicynanajwyższychurzędach:Azariasz,synSadoka,kapłan.

4,2dostojnicynanajwyższychurzędach.„Pełnomocnik”—szefprotokółuipośrednikmiędzykrólemaludem;„zarządcapałacu”—ministernastarożytnychdworachkrólewskich,jakby

premier;„zaufanykróla”(BJ:„domownikkróla”)—raczejtytułhonorowyniżsprawowaniekonkretnejwładzy;„kapłan”,zwierzchnikinnychkapłanów,jestzaliczonydourzędnikówkrólewskich.
SalomonzatrzymałpełnomocnikaDawidaizatrudniasynówjegokapłanaorazjegosekretarza(por.2Sm8,16n;20,23n).

ElichorefiAchiasz,synowieSziszy,pisarze;Joszafat,syn

Achiluda,pełnomocnik.

4,3Elichoref.Teksthebr.:„Elioref”.WBJskorygowanena:„Elichaf”.

Benajasz,synJojady,wódzwojska;SadokorazAbiatar,kapłani.

4,4Glosa,którejdrugaczęśćjestniezgodnazw.2i2,26n.

Azariasz,synNatana,przełożonyrządców,iZabud,synkapłana

Natana,zaufanykróla.

4,5zaufanykróla.Przedtymtytułem,zgodniezczęściąrkpsówgrec.ivet.lat.,pomijasięsłowo„kapłan”.

Achiszar,zarządcapałacu,iAdoniram,synAbdy,nadzorca

robotnikówpracującychprzymusowo.

4,6WBJposłowie„pałacu”dodano:„Eliab,synJoaba,dowódcaarmii”,zagrec.Imiętooraztytułwypadłyztekstuhebr.
—Adoniram.Zatekstemhebr.WBJ:„Adoram”.

PonadtoSalomonmiałnadcałymIzraelemdwunasturządców

zaopatrującychwżywnośćkrólaijegodwór.Każdyznichmiał
dostarczaćżywnośćprzezmiesiącwroku.

4,7dwunasturządców.JesttoinstytucjaSalomonowa,którazapewniapobieraniepodatkówiobrótświadczeniamiwnaturze.Dwanaściedystryktówzostałopodzielonychnatrzygrupy:1.

posiadłościsynówJózefa:EfraimaiManassesa(w.8),zmiastamikananejskimizdobytymilubodzyskanymi(w.9-12)orazzmiastamizaanektowanymiwTransjordanii(w.13-14);2.pokolenia
północne(w.15-17);3.Beniamin(w.18)iGad(w.19).Judamiałaspecjalnyustrój(w.19+).

4,7.Systemokręgów.Dążącdoscentralizowaniaswojejkrólewskiejwładzyorazdostopniowegoosłabianialokalnychwięziplemiennych,Salomondokonałgłębokiejreorganizacji

królestwa.Okręgiplemienne,stworzonepopodbojuKanaanuorazwtrakcieosiedleniawZiemiObiecanej,mogłybyćniebezpiecznedladynastiiDawida.PółnocnepokoleniapodwodząSzeby
próbowałyjużopuścićzjednoczonekrólestwo(2Sm20,1-2).Gdybyudałosięnakreślićnowegranicepolityczne,takbywymieszaćludnośćpokoleńIzraelazmieszkańcaminowychmiastkananejskich
przyłączonychdokrólestwa,władcazapobiegłbyprzyszłymproblemompolitycznym.Reorganizacjapaństwasprzyjałarównieżfinansowaniuwielkichrobótpublicznych(zob.1Krl9,15-19),obronie
narodowejorazinicjowaniumiędzynarodowychprzedsięwzięćwdziedziniehandlu(1Krl9,26-28).Ponieważkażdyokręgmiałobowiązkidotyczącezaopatrywaniadworukrólewskiegoprzezjeden
miesiącwroku,możnabyłowprowadzićspójnysystemściąganiapodatków(różniącysięoddziesięcinynarzeczświątyni),cododatkowoosłabiałolokalnąautonomiępokoleńnarzeczcentralnej
administracjipaństwa.

4,7.Zaopatrywaniewżywnośćkrólaijegodworu.
Dodomukrólewskiegozaliczałasięnajbliższarodzinawładcy,jegogłówniurzędnicyorazpodległyimaparatbiurokratyczny(zob.listęumieszczonąw1Krl4,1-6).Wtensposóbkażdyz

dwunastunadzorcówodpowiadającychzaposzczególneokręgiadministracyjneIzraela(zob.listęz1Krl4,8-19)pomagałwfinansowaniurząduSalomona.Doichobowiązkównależałodostarczanieze
swychokręgównaturalnychiludzkichzasobów,cooznaczałoskuteczniejszeichwykorzystywaniewinteresieogólnonarodowym.Zaopatrywaniekrólaidworupełniłorównieżrolęformypodatku

poszczególnychokręgównarzeczrząducentralnego.DokumentyadministracyjnezUgarit,MariiBabilonuzawierająpewnewskazówkidotycząceoczekiwańkrólawobecnamiestnikówprowincji.

Wymieniasięwnichilościsurowcóworazprzetworzonychtowarówimateriałów,czasamizestawiającjezubiegłorocznymidostawami.

Aotoichimiona:Ben-ChurnagórzeEfraima.

4,8Dokumentarchiwalny,którytuzostałwłączonydotekstu,miałzniszczonybrzeg,cotłumaczy,żeprzypierwszychnadzorcachzachowałysiętylkoimionaichojców(itaknp.„Ben-

Chur”znaczy:„synChura”).

Ben-DekerwMakas,Szaalbim,Bet-Szemesz,Elon,Bet-

Chanan.

4,9wMakas,...Elon.WBJtenazwygeograficznesąskorygowanena:„Machas”i„Ajjalon”.

Ben-ChesedwArubot,doktóregonależałoSokoicałaziemia

Chefer.

Ben-AbinadabmiałwszystkiewzgórzakołoDor,azażonę

miałTafat,córkęSalomona.

4,11Tafat.Teksthebr.:„Tapat”.BJ:„Tabaat”,zagrec.

Baana,synAchiluda–Tanak,MegiddoażpozaJokmeamicałe

Bet-SzeanzaJizreelażdoAbel-MecholakołoSartany.

4,12Przywróconoporządekgeograficzny,zagmatwanywtekściehebr.:„icałeBet-SzeanponiżejJizreel,odBet-SzeanażpoAbel-Mechola,wkierunkuSartany”.

Ben-GeberwRamotwGileadziesmiałOsiedlaJaira,syna

Manassesa;wGileadziemiałrównieżobszarArgobwBaszanies,
obejmującysześćdziesiątdużychmiastobmurowanych,obrązowych
zaworachubram.

Achinadab,synIddo–Machanaim.

Achimaas–

uNeftalego;onrównieżwziąłzażonęcórkęSalomona,Basmat.

Baana,synChuszajauAsera,łączniezewzgórzami.

4,16zewzgórzami.Dosł.:„zewzniesieniami”,maalôt,zagrec.Teksthebr.:„wBaalot”.—ChodzituostromegórzystewybrzeżemiędzyAkrąaTyrem.

Joszafat,synParuacha,uIssachara.

Szimei,synEli,u

Beniamina.

Geber,synUriego,wkrajuGilead–ziemięSichona,

królaamoryckiego,iOga,królaBaszanu.Ibyłjedenrządcąwkraju.

4,19wkrajuGilead.Wedługtekstuhebr.WBJ:„wkrajuGad”,zagrec.—OstatniezdaniewBJ:„Ponadtobyłjeszczejedenprefekt,którybyłwkraju”.Tym„krajem”bezbliższego

określeniajestterytoriumJudywprzeciwieństwiedoprowincjiizraelskich.Judamiałaadministracjęspecjalną,copodkreśladualistycznycharaktermonarchiiSalomonowej.

4,8-19.Geografia.WUgaritiAlalachzachowałysiętekstyadministracyjneoformieliterackiej,zbliżonejdozaprezentowanegotutajmateriału.Geograficznyopisróżnychprowincji

wchodzącychwskładkrólestwaSalomonaniezostałnaszkicowanywystarczającoprecyzyjnie,bymożnabyłookreślićichgranice.Każdynadzorcamiałswojągłównąsiedzibęadministracyjną
(niekiedykilka).Naprzykład,Ben-AbinadabprzebywałwDor,zaśBaanawTanakiMegiddo.NiektóreokręgiobejmowałynajwyraźniejdawneziemiepokoleńIzraela:ziemieDana,rozciągającesięna
wyżynachcentralnych,ziemieNeftalego,wewschodniejGalilei,iAsera,nazachodnichzboczachGalilei.Podziałnaokręgiwyróżniajednakfakt,iżobejmujeonrównieżterytoriaKananejczykówi
Filistynów:Dor,miastoportoweLuciówMorza,wspomnianewegipskiejopowieścioWenamonie(XIw.przedChr.),orazkananejskieChefer(TellIbsar)leżącenarówninieSzaronu(Joz12,17).
UmieszczenieJudynakońculisty(w.20)wskazuje,żesposóbadministrowaniainałożonenaniąciężaryfiskalnemogłybyćinneniżpozostałychokręgówzpowoduzwiązkówtegopokoleniazdomem
Dawida.

JudaorazIzraelbylilicznijakpiaseknadmorski.Jedli,pilii

weselilisię.

4,20WBJtenwierszpo5,5.

1Krl5

PokojowerządySalomona

SalomonpanowałodRzekidokrajuFilistynówidogranicy

Egiptunadwszystkimikrólestwami.Składałyonedaninęibyły
poddaneSalomonowiprzezcałejegożycie.

5,1WBJpo4,19zaczynasięrozdz.5zwierszamiwkolejnościjakwgrec,czyli:w.7,8,2,3,4,5,dziękiczemuwytwarzasięnaturalnaciągłośćmiędzylistąnadzorcówaopisemich

funkcji.4,20i5,1.6sąwzięteztekstuhebr.,gdziepierwotnąkolejnośćwierszyzakłócająrozmaiteglosy:w.4datujesięnajwcześniejzczasówwygnania,pozostałedoszłyjeszczepóźniejibrakichw
grec.

—odRzeki.ChodzioEufrat(zob.w.4).
5,1.GranicekrólestwaSalomona.OpiskrólestwaSalomona,rozciągającegosięodrzekiEufratnawschodzie(chodziomiejsce,wktórymrzekaskręcanapółnoc,płynącwkierunkuziemi

Emar),doWadial-ArisznagranicyzEgiptem,ukazujepotęgępanowaniaSalomonainawiązujedogranicZiemiObiecanejnakreślonychwprzymierzu,wPwt1iJoz1.Mezopotamskieroczniki,
począwszyodczasówpanowaniaSargona,królaAkkadu(IIItysiąclecieprzedChr.),popóźniejszychwładcówasyryjskich,zawierająinformacjenatematrozmiarówichkrólestwa.Stanowiąone
odzwierciedleniekampaniiwojennychprowadzonychprzezkrólanadanychziemiachlubzasięgjegogospodarczejhegemonii-kreślącobszar,naktórymkrólmógłściągaćdaninęipobieraćopłatyod
sąsiednichkrólestwlubcudzoziemskichkupców.Wrzeczywistościistniałyróżnepoziomysprawowania„kontroli"lubwyznaczania„granic".Ztekstubiblijnegoniewynika,wjakimstopniuSalomon
sprawowałwładzęnadkażdymzpodanychokręgów,możnajednakwyróżnićkilkatypówzwiązków.OprócztradycyjnegoobszaruIzraela,ciągnącegosięodDandoBeer-Szeby,Salomonmiałwswoim
królestwieprowincje(obejmująceziemiepodbitychkrólestw,takichjakMoab,EdomiAm-mon),ziemiewasalne(płacącedaninę,leczposiadającewłasnychwładców,takiejakChamat,SobaiFilistea)
orazobszaryzamieszkaneprzezsprzymierzeńców(sojusznikówzwiązanychtraktatami,takichjakEgiptiTyr).

CodziennądostawężywnościdlaSalomonastanowiło:

trzydzieścikorsnajczystszejmąkiisześćdziesiątkorzwykłejmąki,

5,2.Codziennedostawyżywności.WzmiankanatematcodziennychdostawmąkiizwierzątpotrzebnychdlawyżywieniaSalomonaijegodworuukazujegojakomonarchętejsamejrangi

coegipskifaraon.Użyciepewnychwyrazówzapożyczonychzjęzykaegipskiego(kor=omer=2201)wskazuje,żeformanotatkimogłabyćwzorowananaoficjalnychdokumentachkrólewskichz
Egiptu,KanaanulubFilistei.Należyzwrócićuwagę,żewszystkiewymienioneprodukty/zwierzętamogłybyćprzechowywanewspichlerzachalbotrzymanenapastwiskachlubwzagrodachdoczasu,w
którymbyłypotrzebne.Produktyżywnościoweulegającezepsuciustanowiłyrównieżelementjadłospisu,leczte(opróczoliwy)rzadkopojawiająsięwrazzokreśleniamiilościwdokumentach
administracyjnychzawierającychlistyracjiżywnościowych(możnajeznaleźćnp.wlistachzMari,gdziewyszczególniasiędokładnąilośćwydzielanąniewolnikom,urzędnikomidostojnikombędącym
wpodróży).

dziesięćtucznychwołówidziesięćwołówpastwiskowychoraz

stoowiec,nieliczącjeleni,gazeli,danieliitucznegoptactwa.

5,3itucznegoptactwa.WBJprzekładdomyślny:„tuczonekukułki”.Mięsotychptakówuważanozaprzysmak.

PanowałonteżwcałymZarzeczuodTifsachdoGazyinad

wszystkimikrólamiZarzecza,izażywałpokojuzewszystkichstron
dokoła.

5,4wcałymZarzeczu.BJ:„wcałejTranseufratei”.JesttoterytoriummiędzyEufratemaMorzemŚródziemnym.Takwepoceperskiej,kiedytenwierszzostałdodany,nazywałysięobecna

SyriaiPalestyna.

DlategoteżprzezwszystkiedniSalomonaJudaiIzrael

mieszkalibezpiecznie,każdypodswojąwinorośląipodswoim
figowcem,odDandoBeer-Szeby.

5,5.Każdypodswojąwinorośląipodswoimdrzewemfigowym.Totradycyjneokreśleniepojawiasięczęstowrocznikachiwutworachprorokówjakoznakpokojuipomyślności

panującejwIzraelu.GdyBóggniewałsięnaIzraelitów,pojawiałasięsytuacjaodwrotna-niszczonabyławinoroślidrzewofigowewrazzpokojem.Hebrajskiidiomoznaczabezpieczeństwoi
umiarkowanąpomyślnośćpozwalającącieszyćsięprzyjemnościamiżycia.Winoroślidrzewofigowedostarczałycieniaiowoców,wskazywałyteżnatrwającąpewienczaspomyślność-każdaztych

roślinwymagałakilkulat,bywydaćowoce.

Salomonmiałteżczterytysiącestajnidlakonidoswoich

powozówidwanaścietysięcywierzchowców.

5,6czterytysiące.Poprawionewedług2Krn9,25.Teksthebr.:„czterdzieścitysięcy”.
5,6.Konieirydwany/powozy.Zwykledorydwanuprzypisanebyły3konie-2biegnącewzaprzęgui1luzem,wrezerwie.Trzymogłybyćtrzymanewjednejstajni,stądw4000stajni

znajdowałosię12000koni,cojestwłaściwąproporcjąwskazującąnapotencjalnąliczbę4000załógrydwanów(aleniektórekoniemogłybyćrównieżużywanewoddziałachjazdy).Jednakw1Krl
10,26czytamy,żeSalomonmiał1400rydwanów.Byłatoznacznaliczbarydwanów,nietakdużajednakjak2000rydwanów,którymiAchabwspomógłsojuszzachodnipodczasbitwyzAsyryjczykami
podKarkarw853przedChr.(zob.zob.komentarzdo1Krl22,1).WXIIIw.przedChr.ChetyciiichsprzymierzeńcypodczasbitwypodKadeszwyszlinaprzeciwwojskomRamzesaIIzliczbą2500
rydwanów.

RządcycizaopatrywalikrólaSalomonaiwszystkich

zaproszonychdostołukrólewskiego;każdywswoimmiesiącu,takiż
niczegoniebrakowało.

5,7iwszystkichzaproszonychdostołukrólewskiego.Chodzitunietylkoodomkrólewskiijegoklientów,aleteżowszystkiesługi,urzędnikóworazoregularneoddziałyarmii—wszyscy

onibylinautrzymaniupaństwowym.

Równieżjęczmieńisłomędlakoni[pociągowych]irumaków

sprowadzanonatomiejsce,którekażdemubyłowyznaczone.

PowszechnypodziwdlamądrościSalomona

BógdałSalomonowimądrośćirozsądeknadzwyczajnyoraz

rozumnieogarnionyjakpiaseknabrzegumorza.

Toteżmądrość

SalomonaprzewyższałamądrośćwszystkichludziWschodui
mądrośćEgipcjan.

5,10.MądrośćludziWschodu.NaBliskimWschodzieistniaładługatradycjamądrościowa.Wypowiedziprzysłowiowe,np.egipskichmędrcówPtah-Hotepa(2450przedChr.)i

Amenemope(ok.1100przedChr.)orazasyiyjskiegodworzaninaAhikara(ok.700przedChr.)stanowiąwyraźnąparalelędofragmentówzKsięgiPrzysłów.Oprócztegoistniałyrównieżdłuższeutwory
mądrościowe,takiejakKsięgaHiobaiKsięgaKoheleta,podobnepodwzględemformyitreścidoegipskichrozważańnatematsamobójstwa(ok.2100przedChr.)orazbabilońskiegodialoguoniedoli
ludzkiej(ok.1000przedChr.).Takżeklasyczneutworyzgatunkupoezjiepickiej,np.EposoGilgameszuorazopowieśćozstąpieniuIsztardopodziemnegoświata,zawierająelementyliteratury
mądrościowej,obejmującerefleksjęnatematludzkiejśmiertelnościoraztroskęopostępowaniejednostki.Wkontekściebogatejliteraturyitradycjimądrościowejwyjątkowąwymowęmastwierdzenie,
żeSalomonprzewyższałmądrościąwszystkichstarożytnychmędrców.

Górowałonmądrościąnadwszystkimiludźmi,nawetnad

EtanemEzrachitąiHemanem,jakteżKalkolemiDardą,synami
Machola.Aimięjegostałosięsławnewśródwszystkichokolicznych
narodów.

5,11Ezrachitą.Tzn.„tubylcem”.PodanetuimionabyłyprawdopodobnieimionamisławnychmędrcówKanaanu.EtanowiprzypisujesięautorstwoPs89.
5,11.EtanEzrachita,Heman,KalkoliDarda.CiznanimędrcypojawiająsięrównieżwrodowodzieJudyiTamarpoprzezichsynaZeracha(Rdz38,20).Machol(hebrajskiesłowomahol

=„tancerze")możewskazywaćnaichrolęjakomuzyków-zawódzwiązanyzarównozkultem,jakiwystąpieniamimędrców.WzmiankioEtanieiHemaniepojawiająsięwtytułachPsalmów(Ps88i
89),byliwięcobajzwiązanizformalnymielementamikultuwświątyni,chociażniezostaliwymienieniwśródlewitów.

Wypowiedziałbowiemtrzytysiąceprzysłów,apieśnijegobyło

tysiącpięć.

5,12.Trzytysiąceprzysłów.PrzysłowielubmashaltogatunekliterackipojawiającysięwliteraturzeBliskiegoWschodu,cechującysiękrótkąformą,wyrażającywzwięzłysposób

powszechnąmądrośćlubogólnieznanewartości.Trzytysiącetozaokrąglenie.Jesttoliczbaprzysłów,któreSalomonwypowiedział,niezaśnapisał.Podobniejakdzisiaj,mądrośćbyłaczęstorezultatem
badańigromadzeniainformacji,niezaśrefleksjizwiązanejztwórczymprzedsięwzięciem.

5,12.Pieśnijegobyłotysiącpięć.Wstarożytności„więcejniż"wyrażanoczęstoprzezpodanieokreślonejliczbypowiększonejojedenlubużyciezaokrąglenia,doktóregododawanojeden

lubktóryzwiększanookolejnyrządwielkości(zob.Prz6,16;Am1,3).Jeślipięćwpodanejtutajliczbiespełniapodobnąrolę,należytouznaćzazjawiskoniezwykłe.Tenorientalnysposóbwypowiedzi
możnadostrzecrównieżwznanychBaśniachtysiącaijednejnocy.Żyjącyok.2000przedChr.Szulgi,królUr,równieżcieszyłsięsławąpisarza.Whymnach,któresobiededykował,chlubiłsię
wykształceniemikunsztemliterackim,nadawałteżsobietytułpierwszegozkrólewskichmuzyków.

Rozprawiałteżodrzewach:odcedrównaLibanieażdohizopu

rosnącegonamurze.Mówiłtakżeozwierzętachczworonożnych,o
ptactwie,otym,copełzapoziemi,iorybach.

5,13Salomonbyłpierwszym„mędrcemIzraela”(zob.Wstępdoksiągmądrościowych,s.655-657).Bezwątpieniauprawiałdziałalnośćliterackąipoetycką(por.8,12-13).CzęśćPrzmoże

pochodzićodniego.PodjegoimieniemwyszłyPs72i127orazKoh,PnpiMdr.

5,13.Rośliny/botanika.Zainteresowaniabotanicznestarożytnychodbiegałyodzagadnień,któresąprzedmiotemdociekańwspółczesnychbiologów.Jednązdziedzin,którebudziły

zaciekawienieludziantyku,byłyzioła-mieściłysięwtymwłaściwościleczniczeroślinorazwykorzystanieichwprzemyśle(np.jakobarwników)idoprodukcjiżywności.Winnychkulturach
interesowanosięrównieżmagicznymiwłaściwościamiróżnychziół.Innadziedzinawiedzybotanicznejwiązałasięzuprawąroli-byłatomądrośćrolnikadotyczącazbóżicałegoprocesuichuprawy,z
pielęgnowaniem,nawożeniemizbieraniemplonów.PonieważjednakuwaganatematmądrościSalomonałączysięzdrzewamiipojawiasięwkontekścieprzysłówipieśni,prawdopodobniechodzio
jegomądrośćwyrażającąsięwwykorzystywaniuprzezeńdrzewwprzypowieściachlubbaśniachzawierającychnauczaniemądrościowe.Takieprzysłowia,wymagającewiedzynatematdrzewi
krzewów,znaleźćmożnawStarymTestamencie(Sdz9,8-15)orazwinnychźródłachpochodzącychzBliskiegoWschodu(np.sumeryjskabaśńotamaryszkuipalmie).

5,13.Zwierzęta.Chociażwniektórzyprzekładachpojawiająsięczasowniki„rozprawiał"lub„nauczał",teksthebrajskiinformuje,żeSalomonzwyczajnie„mówił"oroślinachizwierzętach.

Podobniejakwpoprzednimhaśle,wskazujeto,żerobiłużytekzeswojejmądrości,bytworzyćopowieści.Ezopbyłpierwszym,którywykorzystałtenśrodekliteracki;naponadtysiąclatprzed
SalomonemSumerowieukładalidialogiibajki,wktórychwystępowałyzwierzęta.NajbardziejznanąakadyjskąbajkąjestWążiorzeł.OprócztegomowymądrościowezestarożytnegoEgiptu(np.
PouczeniaAmenemope)iMezopotamii(np.wpochodzącymzpierwszegotysiącleciaprzedChr.AramejskimutworzeSłowaAhikara)pełnesąanalogiiiparaleldożyciaroślinnegoizwierzęcego.

Przychodziliwięczewszystkichnarodówispośródwszystkich

królówci,którzydowiedzielisięomądrościSalomona,aby
przysłuchiwaćsięjegomądrości.

5,14BJ:„Przychodziliwięczewszystkichnarodów,byposłuchaćmądrościSalomona,iotrzymywałondaninęodwszystkichkrólówziemi,którzydowiedzielisięomądrościSalomona”,

wedługtłumaczeństarożytnych.Wtekściehebr.sąpominiętesłowapodanekursywą.

BUDOWLESALOMONA

Przygotowaniadobudowyświątyni

Hiram,królTyru,posłałdoSalomonaswojesługi,bo

dowiedziałsię,żenamaszczonogonakrólawmiejscejegoojca,a
HirambyłstalewprzyjaźnizDawidem.

5,15.ZwiązkiłącząceIzraeliTyr.FenickiemiastoTyr,położone32kmnapołudnieodSydonu,nawyspieoddalonejo600modfenickiegowybrzeża,kontrolowałomorskieszlaki

handlowenacałymobszarzeMorzaŚródziemnego.JegoniezależnośćpotwierdzaraportEgipcjaninaWenamona(ok.1080przedChr.)orazśladywpływówfenickichodnajdywanychprzezarcheologów
naCyprzei,później,wKartaginie,nawybrzeżachAfrykiPółnocnej.JednakżewyłącznezajmowaniesięprzezFenicjanhandlemibrakwystarczającejilościziemuprawnychpowodowały,żemusielioni
nawiązywaćstosunkizsąsiednimikrajami,którebyłyzainteresowanetowaramiprzywożonymiprzezfenickiestatki,imogłypłacićzbożemlubinnyminaturalnymiproduktami.Skonsolidowanieprzez
SalomonaziemPalestynyczyniłozTyrudobregopartnerahandlowegoorazstałeźródłodochodówdlafenickichbudowniczychidostawców.

5,15.Hiram.KrólTyru,HiramI(wjęzykufenickimAhiram;wjęzykuasyryjskimHirummu)panowałprzypuszczalniewlatach969-936przedChr.(opierającsięnawyliczeniach

chronologicznychJózefaFlawiusza,IwiekpoChr.).JózefFlawiuszutrzymuje,żeposiadarozległeźródładotyczącedziejówTyruipodajewieleinformacjinatematpanowaniaHirama.Wymienione
przezniegodatypanowaniaHiramaniezbiegająsięjednakzokresempanowaniaDawida,cobudzipodejrzeniadotyczącemetodprzyjętychprzezJózefaFlawiuszawjegoobliczeniach.Współczesne
SalomonowiźródłaniezawierajążadnychinformacjinatematHirama,wspominająjednakojegopóźniejszymimienniku,HiramieII.Imiętojestrównieżdobrzeznanezsarkofagukrólapobliskiego
Byblos,Ahirama,pochodzącegozezbliżonegookresu.

WtedySalomonprzesłałHiramowitakiesłowa:

Wiesz,że

Dawid,mójojciec,niemógłzbudowaćświątyniimieniuPana,Boga
swego,zpowoduwojen,jakimigodokołaotoczyli[wrogowie],
dopókiPanniepołożyłichpodjegostopy.

5,17.Położyłichpodjegostopy.AsyryjskikrólTukulti-NinurtaI(XIIIw.przedChr.)„położyłstopęnakarku"każdegozpokonanychkrólów,atakże(symbolicznie)napodbitejziemi,

dającwtensposóbwyraźniedozrozumienia,żestalisięonijegopodnóżkiem.ScenętęprzedstawiononamalowidlegrobowymzXVw.przedChr.ukazującymTotmesaIVsiedzącegonakolanach
swojejmatki(?)itrzymającegostopynapudlewypełnionymstosemciałjegonieprzyjaciół.Natematdodatkowychinformacjizob.komentarzdoPsalmu108,13.

AterazPan,Bógmój,obdarzyłmniezewsządpokojem.Niema

przeciwnikaaniteżzłegowydarzenia.

Wobectegozamierzam

budowaćświątynięimieniuPana,Bogamego,stosowniedotego,co
PanrzekłDawidowi,memuojcu:Twójsyn,któregocidamjako
następcęnatwoimtronie,onwłaśniebędziebudowałświątyniędla
megoimienia.

TerazwięckażnaścinaćmicedrówzLibanu.Amoi

słudzyniechbędąrazemztwoimisługami.Damcizapłatędlatwoich
sług,jakiejtylkozażądasz,bowiesz,żeniemamyludzitak
umiejącychciąćdrzewajakSydończycy.

5,20„Sydończycy”toogólnanazwaFenicjan.HirambyłkrólemTyruiSydonu.

GdyHiramusłyszałsłowaSalomona,ucieszyłsiębardzoirzekł:

NiechbędziedziśbłogosławionyPan,któryDawidowidałmądrego

syna,[bywładał]tymwielkimludem.

NastępnieHiramprzesłał

Salomonowitesłowa:Wysłuchałemtego,comiprzesłałeś.Jaspełnię
wszystkietwojeżyczeniacododrewnacedrowegoicododrewna
cyprysowego.

SłudzymoisprowadzająjezLibanudomorza,aja

zestawięjenamorzuwtratwyiprzeciągnęjenatomiejsce,któremi
wskażesz.Tamkażęjerozłączyć,atyjeweźmieszispełniszmoje
życzenie,abymójdwórzaopatrzyćwżywność.

TakHiram

dostarczałSalomonowidrewnacedrowegoidrewnacyprysowego,ile
tylkotenpotrzebował.

SalomonzaśdawałHiramowinawyżywienie

jegodworudwadzieściatysięcykorpszenicyidwadzieściatysięcy
battłoczonejoliwy.CorokuSalomondawałtoHiramowi.

5,25dwadzieściatysięcykor.Zagrec.(por.2Krn2,9).Teksthebr.„dwadzieściakor”.

PanbowiemobdarzyłSalomonamądrością,takjakmu

przyrzekł.UtrwaliłasięzatemprzyjaźńmiędzyHiramema
Salomonem,gdyżzawarlizesobąprzymierze.

KrólSalomonwziął

robotnikówpracującychprzymusowozcałegoIzraela.Byłotakich
robotnikówtrzydzieścitysięcy.

5,27W.27-32sądodatkiem.

WysyłałichdoLibanucomiesiącpodziesięćtysięcyna

zmianę:miesiącbyliwLibanie,adwamiesiącewdomu.Nadzorcą
robotnikówpracującychprzymusowobyłAdoniram.

Salomonmiał

teżsiedemdziesiąttysięcytragarzyiosiemdziesiąttysięcy
kamieniarzy.

PonadtoSalomonmiał,próczwyższychurzędników

zarządzającychpracami,trzytysiącetrzystunadzorującychlud
wykonującypracę.

Królpoleciłim,abykazaliwydobywaćwielkie

kamienie,wyboroweiciosane,nazałożeniefundamentówbudowli.

5,31.Kamieniewielkie,wyboroweiciosanenazałożeniefundamentówbudowli.KamieniewapienneprzeznaczonenabudowęświątyniwJerozolimiesprowadzanozgór.Blokiwydobywanoze
skalnejściany,nieobrabiającichinienadająckształtu,coczynilipóźniejmistrzowiezFenicji(zob.1Krl7,10).

MurarzewięcSalomonaimurarzeHiramawrazzGiblitami

ciosaliiprzygotowywalidrewnoikamienienabudowęświątyni.

5,32wrazzGiblitami.RobotnicyzGebal,grec.Byblosu,napółnocodBejrutu.

1Krl6

Budowaświątyni

WrokuczterystaosiemdziesiątympowyjściuIzraelitówzziemi

egipskiej,wmiesiącuZiw,tojestdrugim,czwartegorokupanowania
SalomonanadIzraelem,rozpocząłonbudowędomudlaPana.

6,1Wrokuczterystaosiemdziesiątym.Tadatawiążesięzsystememchronologicznym,któryzakładałjednakoweodstępyczasumiędzyustawieniemnamiotunapustyniiwzniesieniem

świątynizjednejstronyajejodbudowąpowygnaniu—zdrugiej.Wydarzenietomiałomiejsceok.960r.przedChr.

6,1.Uwagachronologiczna.Tauwagachronologiczna,mającazwiązekzewzniesieniemprzezSalomonaświątyniwJerozolimie,znajdujesięwsamymsercusporuodatęwyjścia

IzraelitówzEgiptuorazokrespodbojuKanaanu(zob.wstawkęnatematdatywyjściaIzraelitówzEgiptu).WiększośćbadaczyumieszczapoświęcenieświątyniSalomonaw966przedChr.Dodającdo
tejdaty480lat,otrzymamy1446przedChr.jakoczaswyjściaIzraelitówzEgiptu.JednaktrudnościarcheologiczneorazpanowanieEgiptuwSyro-Palestyniewtymokresiestawiatędatępodznakiem
zapytania.Wrezultaciewieluuczonychtraktujeliczbę480jakopewnąstylizację,np.jakosymbolicznych40lat(typowaokrągłaliczba)przypadającychnakażdegozdwunastusędziów,lubwskazującą
dwanaściekolejnychpokoleń(40x12=480).OpierającsięnadaciepanowaniaHiramaIoraznaczasiezałożeniafenickiejkoloniiwKartaginie,wzniesienieświątyninależynajprawdopodobniej
datowaćna967-957przedChr.Wtekściepojawiająsiętypowefrazyfenickie.

6,1.Ziw.ZiwtodrugimiesiącwkalendarzuKananejczykówiIzraelitów.Odpowiadaonczęścikwietniaimajawnaszymkalendarzu.Fakt,żewtekściepodanoinformację,żemowatuo

drugimmiesiącu,możeoznaczać,iżniebyłatonazwamiesiącapowszechniestosowanaprzezIzraelitów,leczoficjalneokreślenie,znaneszerszej,nieizraelskiejpubliczności.

Dom,którySalomonzbudowałdlaPana,miałsześćdziesiąt

łokcidługości,dwadzieściaszerokościitrzydzieściwysokości.

6,2Świątyniabyłapodłużnąbudowląotrzechpomieszczeniachwamfiladzie:ułam—przedsionek;hekal,nazwanypóźniej„Świętym”—wielkasalakultu;debir—zlokalizowanena

końcumiejscenajbardziejsakralne,któreotrzymanazwę„ŚwięteŚwiętych”iwktórymbędzieprzechowywanaArkaPrzymierza(6,19).Różnicawysokościmiędzybekalemidebirem(6,2.10)
wskazuje,żepodłogadebirubyłapodniesiona,tworzącrodzajpodwyższeniadlaarki.Debirmusiałbyćoddzielonyodhekalujakąśprzegrodą.Natrzechzewnętrznychbokachświątynibyłoparty
budynekotrzechniskichkondygnacjach(6,10).Por.opisnamiotunapustyni(Wj26-36)iopisprzyszłejświątyni(Ez40-42).

—trzydzieściwysokości.Wedługtekstuhebr.WBJ:„dwadzieściapięćwysokości”,zagrec.

Sieńzaśprzedgłównąbudowląświątynimiaładwadzieścia

łokcidługości,stosowniedoszerokościświątyni,idziesięćłokci
szerokości,wkierunkudługościświątyni.

Świątynięzaopatrzyłw

oknaozakratowanychwnękach.

6,4ozakratowanychwnękach.Tłumaczenieniepewne.BJ:„zgzymsamiikratami”.
6,4.Oknaozakratowanychwnękach.Ponieważarchitektoniczneokreśleniapojawiającesięwtekściehebrajskimsąterminamitechnicznymi,ichdokładneznaczeniepozostajeniejasne.

Niektórzysugerują,żeoknamiaływęższąwnękępostroniezewnętrznejiszersząpowewnętrznej(zob.Ez40,16).Możliwe,żewtekściechodziooknazszybkamiosadzonymiwkratownicy.Brak
okienwświątyniachmezopotamskichprzemawiajednakprzeciwkohipotezieooświetleniuwnętrzaświątyniSalomonaświatłemnaturalnym(zob.1Krl8,12).ŚwiątyniawAinDaraposiadaimitację
okienwykutąwkamieniu,zmotywamikrat.

Namurzeświątynidokołapoprowadziłnadbudowęzpięter

wzdłużmurówświątyniwokółgłównejbudowliisanktuariumoraz
zrobiłdokołabocznepomieszczenia.

6,5Słowawnawiasiezatekstemhebr.Wgrec.pominiętejakopowtórzenieitakteżBJ.
6,5.Pomieszczeniaboczne.Tenfragmentopisuświątynijestniepewnyzpowoduhebrajskiejterminologii,którąnajczęściejoddajesięjako„pomieszczeniaboczne"lub„skrzydła".Mogły

tobyćfragmentywcześniejszejbudowlisłużącepoczątkowojakospichlerze,późniejzaśrozbudowanewgórę,wmiaręrozrostuświątyni.Czybyłatotrwałaczęśćbudowli,czyjedynieprzypora,nie
wiadomo,podobniejaknieznanesąmateriały,zktórejjąwzniesiono.WewspółczesnejświątyniSalomonazAinDarasalęgłównąotaczająwysokiekorytarze.Możliwe,żewłaśnieotakiekorytarze
chodziwtymwersecie.

Piętrodolne–szerokościpięciułokci,średnie–szerokości

sześciułokci,atrzecie–szerokościsiedmiułokci,gdyżzaopatrzył
domnazewnątrzwskarpydokoła,abypomieszczeńbocznychnie
podtrzymywałymuryświątyni.

6,6Piętrodolne.Zagrec.Teksthebr.:„Dobudowadolna”.
6,6.Skarpydokoła.Bocznepomieszczeniaciągnącesięwzdłużzewnętrznychmurówświątynibyłyotoczoneskarpądookołabudowli.V.Hurowitzproponujedwawyjaśnieniatego

elementuarchitektonicznego:(1)tootoczenieświątyniwykonanez„cedrowegodrewnakratą"(zcedrowymideskamiułożonymipoziomowewnękach)lub(2)swegorodzaju„odwróconapagoda"
wywołującąwrażenie,żezewnętrzaścianaświątyniposzerzasiękugórze.

Domzaśprzywznoszeniugozostałzbudowanyzkamieni,

którychpowydobyciujużnieobrabiano.Dlategoniesłyszanow
domu,przyjegobudowie,animłota,anisiekiery,aniżadnego
narzędziażelaznego.

6,7.Narzędziaużywanepodczasbudowy.Dawnetabu,zabraniająceużywanianarzędzizżelazapodczaswznoszeniaświętychołtarzy(zob.Pwt27,5;Joz8,31),zostałoniecozłagodzone-

takichnarzędzimożnabyłoużywaćwkamieniołomach,leczniewpobliżumiejscawznoszenia.świątyni.WczesnarelacjasumeryjskaowznoszeniuprzezGudeęświątynidlajegobogapodkreśla,byna
miejscubudowyniebyłożadnegohałasu.Murarzeużywaliolbrzymichkilofówdopracwkamieniołomachorazmniejszychdonadawaniaostatecznegokształtukamiennymblokom.Odnalezioneprzez
archeologównarzędziamajążelaznągłownięozróżnicowanymkształcieidrewnianąrączkę.Żelaznemłotyzdługimoburęcznymtrzonkiemzostałyteżprzedstawionenaasyryjskichreliefach.

Drzwidośredniegopomieszczeniabocznegobyłyprzyprawym

skrzydledomu,przezktórepokrętychschodachwstępowanodo
średniego,aześredniegodotrzeciego.

6,8dośredniegopomieszczenia.BJ:„dodolnegopiętra”,zagrec.

Takwięczbudowałtęświątynięiwykańczając,opatrzyłją

wklęsłymstropemcedrowym.

6,9(wklęsłymstropem)cedrowym.BJ:„sufitemcedrowymwkasetony”.Tłumaczenieniepewne.

Nadbudowęwzniósłnadcałąświątyniąnapięćłokciwysokoi

połączyłzeświątyniądrewnemcedrowym.

PotemPanskierowałdo

Salomonatesłowa:

Jeżelibędzieszpostępowałwedługmoichprawi

wypełniałmojenakazyorazprzestrzegałwszystkichmoichpoleceń,
postępującwedługnich,towypełnięnatobiemojąobietnicędaną
Dawidowi,twemuojcu,iwświątynitej,którąMibudujesz,

zamieszkampośródIzraelitówinieopuszczęmegoludu

izraelskiego.

AototakzbudowałSalomoniwykończyłtęświątynię.

Murydomuobłożyłwewnątrzdeskamicedrowymiodpodłogidomu

ażdobeleksufitu,wnętrzepokryłdrewnem,apodłogęświątyni
wyłożyłdeskamicyprysowymi.

Ponadtoodtylnejstronyświątyni

zbudowałzdesekcedrowychodpodłogiażdobelek[ścianęna]
dwadzieściałokci,abyoddzielićodświątynisanktuarium,tojest
MiejsceNajświętsze.

6,16ażdobelek.Tegowyrażeniaużytojużww.15ijestwziętezgrec.Teksthebr.:„ażdościan”.—abyoddzielić.Lekturawajjibbadlunazasadziedomysłu.Teksthebr.:wajjibenlô,

„zbudowałztego”.

Czterdzieściłokcidługościmiałaświątyniaprzed

[sanktuarium].

6,17BJ:„Świątyniamiałaczterdzieściłokci—jesttohekal—przeddebirem”.„przeddebirem”wtekściehebr.umieszczonebłędnienapoczątkuw.20.

Cedrowewnętrzeświątynizdobiłyrzeźbyrozchylonych

kielichówkwiatowychigirlandykwiecia.Wszystkobyłocedrowe.
Kamienianiebyłowidać.

Sanktuariumurządziłwewnątrz,wśrodku

budowli,bytamumieścićArkęPrzymierzaPańskiego.

Sanktuarium

byłodwadzieściałokcidługie,dwadzieściałokciszerokiei
dwadzieściałokciwysokie.Wyłożyłjeczystymzłotem.Wyłożyłteż
ołtarzcedrowy.

6,20Chodzioołtarzkadzenia(por.Wj30,1+).

WnętrzeświątyniSalomonwyłożyłrównieżczystymzłotemi

założyłzłotełańcuchyprzedsanktuarium,którewyłożyłzłotem.

6,21Początekjestzbytrozbudowanysłowamioniepewnymsensie.WBJskróconotenwierszipołączonogoskładniowozkońcemw.20:„izrobiłołtarzcedrowy21przeddebirem,i

wyłożyłgozłotem”.

Takwięcpokryłzłotemcałąświątynię,dokładniecałą

świątynię,irównieżpokryłzłotemcałyołtarz,którybyłprzed
sanktuarium.

6,22Drugaczęśćwiersza(od„i”)uwzględnionazatekstemhebr.WBJpominiętazagrec.

Wsanktuariumwykonałdwacherubydziesięciołokciowej

wysokościzdrewnaoliwkowego.

6,23Nakońcuwierszawypadłyztekstujednosłowolubdwa.

Jednoskrzydłocherubamiałopięćłokciidrugieskrzydło

cherubamiałoteżpięćłokci.Więcodkońcadokońcajegoskrzydeł
byłodziesięćłokci.

Drugicherubmiałtensamrozmiardziesięciu

łokci,iobydwacherubymiałytakiesamekształty.

Wysokość

jednegoidrugiegocherubawynosiładziesięćłokci.

Gdyumieściłte

cherubywgłębiwnętrzaświątyni,torozpościerałysweskrzydłatak,
żeskrzydłojednegodotykałojednejściany,askrzydłodrugiego
cherubadotykałodrugiejściany.Skrzydłazaśichskierowanedo
środkaświątynidotykałysięwzajemnie.

Cherubytepokryłzłotem.

Ponadtonawszystkichścianachświątynidokoławyryłjako

płaskorzeźbypodobiznycherubówipalmorazgirlandykwiatów,
wewnątrzinazewnątrz.

6,29Tu,jakiww.30,„wewnątrz”(słowowłączonenazasadziedomysłu,teksthebr.skażony)oznaczadebir,czyli„świątynięwewnętrzną”(w.27),„zewnątrz”—przezopozycję—

wskazujenahekal.Obydwawierszesądodatkami.

Podłogęświątynirównieżpokryłzłotem,wewnątrzina

zewnątrz.

Wejściezaśdosanktuariumzaopatrzyłwpodwojez

drewnaoliwkowego.Afilarybyłypięciokątne.

6,31-36Wierszetrudnedointerpretacji.Tekstwwielumiejscachwymagapoprawy,asenswieluwyrażeńtechnicznychjestniepewny.

Natychzaśpodwojachzdrewnaoliwkowegoteżwyrzeźbił

podobiznycherubów,palmigirlandykwiatóworazpokryłzłotemi
obiłnimowecherubyipalmy.

Równieżwejściedoświątyni

zaopatrzyłwczworokątneodrzwiazdrewnaoliwkowego

podwójnedrzwizdrewnacyprysowego.Dwieobracającesiędeski
tworzyłyjednoskrzydło,idwieobracającesiędeski–drugie.

nichwyrzeźbiłcheruby,palmy,girlandykwiatóworazpokryłte
płaskorzeźbycienkimzłotem.

6,14-35.Zob.komentarzdo2Krn3.

Ponadtoobudowałdziedziniecwewnętrznytrzemarzędami

ciosowychkamieniirzędemociosanychbelekcedrowych.

6,36dziedziniecwewnętrzny.Ten,naktórymwznosiłasięświątynia,wprzeciwieństwiedowielkiegodziedzińca(7,12),otaczającegoświątynięipałac.
—belekcedrowych.Stanowiłyonerodzajoszalowaniazapewniającegomurowistabilność.Górnaczęśćmurubyłaprawdopodobniewykonanazcegieł.
6,36.Trzyrzędyciosowychkamieni.Byćmożepełniącerolęarchitektonicznejpodporynawypadektrzęsieniaziemi,murywewnętrznegodziedzińcawykonanebyłyzrzęduociosanych

belekcedrowych(odnalezionebelkimająok.12cmszerokości),ułożonegonatrzechrzędachkamieni.Belkiwyrównywałynierównościkamiennychbloków.Tenstylbudowaniaznanyjestrównieżz
Ugarit,Anatolii,pałacuwKnossosnaKrecieiinnychośrodkówkulturymykeńskiej.Zob.wzmiankęnatentematwEzd6,4dotyczącądrugiejświątynizokresupowygnaniowego.

FundamentdomuPańskiegozostałzałożonywmiesiącuZiw

rokuczwartego.

Wrokuzaśjedenastym,wmiesiącuBul,któryjest

ósmy,ukończyłświątynięwewszystkichszczegółachizcałymjej
urządzeniem.Awięcbudowałjąsiedemlat.

6,38.WmiesiącuBul.Wwersecietymużytoterminówzaczerpniętychzkananejskiegokalendarzaorazstarszejnazwymiesiąca(yerahznaczy„księżyc").Nazwamiesiącabulpojawiasię

równieżnainskrypcjachfenickich.Dosłownieznaczyona„wilgoć"imazwiązekzporądeszczową,którawklimacieśródziemnomorskimprzypadanajesieni.Jakoósmymiesiąctenodpowiada
naszemupaździernikowi/listopadowi.

1Krl7

Innebudowle

Salomonzbudowałteżisobiepałac.Trzynaścielatupłynęło,

zanimwykończyłcałyswójpałac.

7,1-12Opispałacujestniecodłuższytam,gdziemowaojegopomieszczeniachpublicznych.Budowlepałacowewznosiłysięnapołudnieodesplanadyświątyni.

ZbudowałrównieżDomLasuLibanu,stołokcidługi,

pięćdziesiątłokciszerokiitrzydzieściłokciwysoki,natrzechrzędach
słupówcedrowychzociosanymibelkamicedrowyminatychsłupach

7,2„DomLasuLibanu”.Wielkaaula,którejkolumnybyływykonanezcedrulibańskiego.Służyłajakosalagwardiiprzybocznej(por.10,17.21)ijakoprzejściedopomieszczeńkrólewskich.

Miałaprzedsionek(w.6)iprzylegaładoapartamentówkrólewskich(w.8)orazdosalitronowej(w.7).

—natrzechrzędach.Wedługgrec.WBJ:„naczterechrzędach”,zatekstemhebr.

inakrytyteżdrewnemcedrowymponadbocznymi

pomieszczeniami,którebyłynatychczterdziestupięciusłupach,po
piętnaściewkażdymrzędzie.

7,3BJ:„Byłonwyłożonycedremwgórnejczęściażpobelki,któreznajdowałysięnadkolumnami”.Dalszyciągwierszawedługtekstuhebr.:„Byłoichczterdzieścipięć,popiętnaściew

każdymrzędzie”.

Wnękiokiennetakżebyływtrzechrzędach:oknonadoknem,o

trzykroki.

7,4Wnękiokienne.Sensterminuhebr.niepewny.BJ:„architrawy”.

Wszystkieotworyioknabyłyczworokątne:każdeoknobyło

naprzeciwokna,wtrzechrzędachokien.

7,5BJ:„Wszystkiebramyiwszystkiefutrynymiałykształtprostokątny,znajdowałysięnaprzeciwsiebietrzykrotnie”.

Uczyniłteżsieńzesłupami,długąnapięćdziesiątłokciina

trzydzieściłokciszeroką.Byłaonaprzednimi,asłupybyłyzokapem.

7,6Drugiezdaniezatekstemhebr.,któryjestskażony.WBJzaznaczonotowielokropkiem:„...zportykiemnaprzodzie”.

Ponadtourządziłsalętronową,wktórejsądził,salęsądową

obłożonądrewnemcedrowymodpodłogiażdosufitu.

7,7ażdosufitu.Wedługprzekładusyr.Teksthebr.:„odpodłogidopodłogi”.

Ajegopałac,wktórymmieszkał,taksamowykonany,byłza

domemzsalą,nainnymdziedzińcu.Wybudowałteżpałac,podobny
dotejsali,dlacórkifaraona,którąpoślubił.

Wszystkotood

wewnątrziodzewnątrz,odfundamentudowsparciapułapu,łączniez
wielkimdziedzińcem,byłozkamieniwyborowych,ciosanychwedług
miaryirżniętychpiłą.

7,9łączniezwielkimdziedzińcem.WBJtesłowatekstuhebr.pominiętejakoskażonydubletkońcaw.12.
7,9.Kamieniewyborowe.Kamienie,zktórychbudowanopałace,miałyokreślonąwielkośćikształt,byodpowiadałyukładowi„głowicirozpór",któremustabilnościnadawałydodatkowo

belkicedrowe.NajpierwtrzebabyłowycinaćblokizmiękkiegowapieniazeWzgórzJudejskich(kamieńtwardniałpowystawieniugonadziałaniewiatru).Wtensposóbpowstawałyregularnebloki-
doskonalszeodtych,którymnadawanokształtmłotemidłutem-bardzościsłedosiebieprzylegające.

Podmurówkabyłazkamieniwyborowych,kamieniwielkichna

dziesięćiosiemłokci.

7,10.Rozmiarykamieni.Olbrzymieblokikamienne,zktórychbudowanofundamenty,miałydługość10-15łokciiważyływieleton.Jeszczewiększeblokikamienne,odnalezionew

fundamentachplatformyświątyniHerodawJerozolimie(jedenznichmiałponad12mdługościiważyłokoło1001),wskazują,żestosowanietakwielkichkamieniniebyłoniczymniezwykłymw
przypadkumonumentalnychbudowli.

Anadniąkamieniewyborowe,wedługmiaryciosane,ibudulec

cedrowy.

Równieżwielkidziedziniecmiałdokołatrzyrzędy

kamieniciosanychirządciosanychbelekcedrowych,taksamojak
wewnętrznydziedziniecświątyniPanaorazsieńświątyni.

7,1-12.Wymiaryiarchitekturapałacu.PodobniejakinnekompleksypałacowezBliskiegoWschodu(np.wMari,Niniwie,BabilonieiSuzie),królewskipałacSalomonazajmował

znacznyobszar,byłteżwiększyodświątyni.Spełniałonjednocześnierołękompleksuadministracyjnego,budynkusąduizbrojowni.Zbudowli,którezostaływymienionewtymfragmencie,najpełniej
opisanyzostał„DomLasuLibanu"(150łokcidługości,50łokciszerokościi30łokciwysokości),umieszczonynatrzechrzędachsłupówzociosanychbelekcedrowych,któreupodabniałygodolasu.
StylbudowliSalomonaprzypominałBit-HilanizSyriiiMezopotamii(zob.komentarzdo2Sm5,11),zpomieszczeniamiwtrzechskrzydłachotaczającychcentralnąsalęzgromadzeń(odługości50
łokciiszerokości30łokci).Skrzydłamogłymiećtrzykondygnacje;sklepieniesaligłównejbyłowysokieipłaskie.Bocznedrzwiumieszczonenaprzeciwległychkońcachbudowliorazoknaznajdujące
sięnawyższychpiętrachpowodowały,żeświatłospływałokaskadaminasalęaudiencyjnąisalęzgromadzeń.Dwapozostałepałaceniezostałyopisanerównieszczegółowo-ponieważpełniłyrolę
pomieszczeńmieszkalnych,niemiałytakwielkiegoznaczeniadlaprestiżumonarchyjakbudowlepubliczne.

Odlewyzbrązudlaświątyni

KrólSalomonpoleciłsprowadzićzTyruHirama.

Byłon

synemwdowyzpokoleniaNeftalego.Ojcieczaśjegobył
brązownikiempochodzącymzTyru.Byłonpełenmądrości,rozsądku
izręcznościwwykonywaniuwszelkichwyrobówzbrązu.Przybył
więcdokrólaSalomonaiwykonałzleconeprzezniegoprace.

zatemodlałdwiekolumnyzbrązu.Jednakolumnamiałaosiemnaście
łokciwysokości,adwanaściełokciobwodu,[tyleż]idrugakolumna.

7,15dwiekolumny.Wznosiłysięoneprzedulaniem,czyliprzedsionkiemświątyni,podwóchstronachwejścia.

Następniewykonałdwiegłowicenaszczytytychkolumn,ulane

zbrązu.Pięćłokciwynosiławysokośćgłowicyjednejipięćłokci
wysokośćgłowicydrugiej.

Splotynawzórsiecilubteżmisternie

wykonaneogniwarobotyłańcuchowejznajdowałysięnagłowicach
będącychnaszczyciekolumn:splotynajednejinadrugiejgłowicy.

7,17Tekstw.17-20pozostajewnieładzieijestmiejscamiskażony.Rekonstrukcjanazasadziedomysłu.

Wykonałteżjabłkagranatu:dwarzędydokołakażdegosplotu,

abyokrywałytegłowiceumieszczonenaszczycie.Taksamozrobiłna
drugiejgłowicy.

Głowice,będącenaszczycietychkolumnwsieni,

miałykształtliliiwielkościczterechłokci.

Ponadtogłowicena

obydwukolumnach,zarównoponadspojeniaminatlesplotów,jaki
tużprzynich,miałydokoładwieściejabłekgranatunajednejgłowicy
itaksamonadrugiejgłowicy.

Kolumnytepostawiłprzysieni

głównejbudowli.Kolumniepostawionejpoprawejstronienadałimię
Jakin,akolumniepostawionejpolewejstronienadałimięBoaz.

7,21Obydwaimionasąniejasne.Pierwszemożeznaczyć:„jestsolidny”,drugie—„zmocą”.

Anawierzchutychkolumnbyłyrzeźbywkształcielilii.Tak

zostałaukończonarobotanadtymikolumnami.

7,22Anawierzchutychkolumnbyłyrzeźbywkształcielilii.WBJtozdanietekstuhebr.pominiętejakozbędnapowtórkaw.19a.
7,15-22.Wolnostojącekolumny.Tedwie,odlanezbrązukolumnymiałypo18łokciwysokości(wrazzgłowicą)i3łokcieśrednicy.Opiswolnostojącychkolumnzasyryjskiejświątyniw

mieścieKar-Tukulti-Ninurtazawierapodobneszczegółoweinformacjenatematichwysokości,obwoduorazwygląduwieńczącychjegłowic.Szczególnieinteresującejestto,żebyłyonepokryte

inskrypcjami.Cechatastanowiłatypowyelementwejść,kolumnypełniływięcprzypuszczalnierolębramy.Możliwe,żenazwyJakiniBoazpochodząodpierwszychsłówinskrypcji,którenanich
zapisano.Motywowocówgranatuikwiatówlotosu[BT:„lilii"]częstopojawiałsięwarchitektonicznychzdobieniachzczasówstarożytnych.

Następniesporządziłodlew„morza”ośrednicydziesięciułokci,

okrągłego,owysokościpięciułokciioobwodzietrzydziestułokci.

7,23odlew„morza”.Byłtowielkizbiornikwodyoczyszczającej.

Poniżejjegokrawędziopasywałyjedokołarozchylonekielichy

kwiatowe.Natrzydzieściłokciotaczały„morze”wkrąg.Wjego
odlewiebyłyrazemodlanedwarzędyrozchylonychkielichów
kwiatowych.

7,24Natrzydzieści.Nazasadziedomysłu.Teksthebr.:„nadziesięć”.

Stałoononadwunastuwołach.Trzyzwracałysiękupółnocy,

trzynazachód,trzynapołudnieitrzynawschód.Morzeto
znajdowałosięnadnimiugóry,awszystkieichzady[zwracałysię]
dowewnątrz.

Grubośćjegobyłana[szerokość]dłoni,abrzegbył

wykonanyjakbrzegkielichakwiatulilii.Jegopojemnośćwynosiła
dwatysiącebat.

Zrobiłponadtodziesięćbrązowychpodstaw.

Długośćjednejpodstawywynosiłaczteryłokcie,szerokośćteżcztery
łokcie,awysokośćtrzyłokcie.

7,27-39Teksttegoopisujestskażony,ajegointerpretacjanapotykadużetrudności(słowazamykającew.29,30,36sąniezrozumiałe).Chodzioprostokątnepodstawyzokrągłym

wznoszącymsięnadnimiwspornikiem,naktórymbyłosadzonyzbiornikwody.

Podstawytebyłyzrobionetak:miałyoneramyiprętymiędzy

ramami.

Anatychprętachmiędzyramami–lwy,wołyicheruby.

Pozatymnaramach,zarównonad,jakipodlwamiiwołami,
zwisającegirlandy.

Każdapodstawamiałaczterykołazbrązuna

brązowychosiach.Ponadtoichczterynogimiałyramionapodkadzią.
Ramionateodlanebyłypodrugiejstroniegirland.

Między

ramionamimiałaonaotwórnawysokościłokcia.Okrągłyjejotwór
byłnakształtpodstawynapółtorałokcia.Dokołajejotworuteżbyły
płaskorzeźby.Jednakżejejprętyniebyłyokrągłe,aleczworokątne.

Czterykołabyłypodprętami.Osiekółbyły[umocowane]przy

podstawach.Wysokośćkoławynosiłapółtorałokcia.

Kołabyłytak

zrobione,jakrobisiękołodowozu,aleichosie,dzwona,szprychy
orazpiastybyływszystkieodlewane.

Naczterechrogachkażdej

podstawybyłyczteryjejramiona.Ramionazpodstawątworzyły
całość.

Nawierzchupodstawy,dokołanapółłokciawysokościbyło

zaokrąglenie.Uwierzchupodstawyczopyiprętytworzyłyznią
całość.

Nawszystkichblachachiprętachwyryłdokołacheruby,lwy

ipalmy,awwolnejprzestrzenigirlandy.

Wtakiotosposóbwykonał

dziesięćpodstawzbrązu:jednakowyodlew,jednakowyrozmiari
jednakowykształtwszystkich.

Zrobiłteżdziesięćkadzizbrązu.

Jednakadźmiałapojemnośćczterdziestubat.Każdakadźmiała
czteryłokcieikażdaznichbyławjednejzdziesięciupodstaw.

Pięć

podstawumieściłprzyskrzydleświątynipoprawejipięćprzy
skrzydleświątynipolewejjejstronie.„Morze”zaśumieściłna
południowywschódodprawegoskrzydłaświątyni.

40a

Hiramzrobił

ponadtokadzie,łopatkiikropielnice.

7,40akadzie.Takteksthebr.WBJ:„naczynianapopioły”,zaniektórymirkpsamigrec.iWulgatą.

Wykazrobótwykonanychprzezbrązownika

40b

TakHiramskończyłwykonywaniewszystkichprac,jakiemiał

dowykonaniadlakrólaSalomonawdomuPańskim:

dwiekolumny

zowalnymigłowicaminaszczycietychdwóchkolumn,następnie
dwiesiatkidopokryciadwóchowalnychgłowicnaszczycietych
kolumn;

dalej,czterystajabłekgranatunaobydwusiatkach,podwa

rzędyjabłekgranatunakażdejsiatce;

7,42Wtekściehebr.tutajdubletw.41,poczynającodsłów:„dopokryciadwóchowalnychgłowicnaszczycietychkolumn”.

następniedziesięćpodstawityleżkadzinatychpodstawach;

równieżjednomorzezdwunastomapodnimwołami,

atakżekotły,

łopatkiikropielnice.Wszystkiesprzęty,któreHiramzrobiłkrólowi
SalomonowidoświątyniPańskiej,byłyzbrązupolerowanego.

OdlewytewykonywałwglinienadJordanem,międzySukkoti

Sartan.

7,46Odlewytewykonywał.Podmiotemjest„Hiram”.Teksthebr.:„odlewytewykonywałkról”.—SukkotiSartannawschodnimbrzeguJordanumogąbyćidentyfikowanejakoTellAkszas

iTelles-Saidijeh.

PotemSalomonustawiłwszystkietesprzęty,bardzoliczne,tak

iżwagibrązuniemożnabyłoobliczyć.

7,47Potem...sprzęty.Słowatewystępująwtekściehebr.,alesądubletempoczątkuw.48.WBJpominięte.

Złotesprzętydlaświątyni

PonadtoSalomonsporządziłwszystkiesprzętydoświątyni

Pana.Amianowicie:złotyołtarz,złotystółnachlebypokładne,

7,48WBJpoczątekwierszawedługgrec.ipoczątkuw.47:„Salomonustawiłwszystkiesprzęty,którezrobił,wświątyniJahwe”.—złotyołtarz.Ołtarzkadzenia(por.6,20-21).

pięćświecznikówzczystegozłotaprzedsanktuariumpoprawej

ipięćpolewejstronie,kwiaty,lampy,szczypcezezłota,

czarki,

nożycedooczyszczanialamp,kropielnice,czaszeipopielnicez
czystegozłota,atakżezłotezawiasyprzydrzwiachdowewnętrznej
komnatysanktuariumiprzydrzwiachgłównejbudowli.

7,50Koniecwierszajestwhebr.zbytrozbudowany.

Takukończonocałąpracę,którejkrólSalomondokonałw

świątyniPana.Salomonwniósłiumieściłwskarbcuświątyni
Pańskiejświętedaryofiarowaneprzezswegoojca,Dawida:srebro,
złotoisprzęty.

7,23-51.Zob.komentarzdo2Krn4.

1Krl8

PrzyniesienieArkidoświątyni

WtedyteżSalomonzwołałstarszyznęIzraela,wszystkich

naczelnikówpokoleń,przywódcówrodówIzraelitów,abyzgromadzili
sięprzykróluSalomoniewJerozolimienaprzeniesienieArki
PrzymierzaPańskiegozMiastaDawidowego,czylizSyjonu.

8,1Zaobszerniejszymtekstemhebr.WBJpoczątekwiersza:„WtedySalomonzwołałstarszyznęIzraeladoJerozolimy”,zaczęściąrkpsówgrec.

ZebralisięwięcukrólaSalomonawszyscyIzraeliciwmiesiącu

Etanim,naŚwięto[Namiotów]przypadającewsiódmymmiesiącu.

8,2Wedługkalendarzakananejskiegonazwamiesiąca,któryodpowiadasiódmemumiesiącowipóźniejszegokalendarzaizraelskiego,jakwskazujeglosa:„przypadającewsiódmym

miesiącu”.Wtekściehebr.mowaogólnieo„święcie”.ChodzioŚwiętoNamiotów,uważanewstarożytnościza„świętonadświętami”(por.Wj23,14+).

8,2.WmiesiącuEtanim.Tenjesiennymiesiąc(odpowiadającynaszemuwrześniowi/październikowi)należałdoporydeszczowejibyłzwiązanyzeŚwiętemNamiotów(zob.komentarzdo

Wj23,16biPwt16,13-17).Poświęcenieświątyniwsiódmymmiesiącukalendarza(według1Krl6,28budowydokończonowósmymmiesiącu)możewskazywać,żepozakończeniupracogłoszono
trwającecałyrokświąteczneobchody,lubżepoświęcenieopóźnionowczasie,bypołączyćjezeŚwiętemŻniw.

KiedyprzyszłacałastarszyznaIzraela,kapłaniwzięliarkę

8,3KiedyprzyszłacałastarszyznaIzraela.Takteksthebr.WBJpominiętezagrec.

iprzenieśliArkęPańską,NamiotSpotkaniaiwszystkieświęte

sprzęty,jakiebyływnamiocie.Przenieślijekapłaniorazlewici.

8,4przenieśliArkęPańską...Przenieślijekapłaniorazlewici.Takteksthebr.WBJpominiętezaczęściąrkpsówgrec.—Wymienionytu„namiot”jesttymustawionymprzezDawidajako

schronieniedlaarki(2Sm7,2;1Krl1,39).Jakiśglosatornazwałgo„NamiotemSpotkania”,jakównapustyni,któryzniknąłztekstówprzywejściudoKanaanu.

AkrólSalomonicałaspołecznośćIzraela,zgromadzonaprzy

nim,przedarkąskładaliwrazznimnaofiaręowceiwoły,którychnie
rachowanoinieobliczanozpowoduwielkiejichliczby.

8,5całaspołecznośćIzraela,zgromadzonaprzynim.Wedługtekstuhebr.WBJ:„całyIzraelznim”,zagrec.

NastępniekapłaniwprowadziliArkęPrzymierzaPańskiegona

jejmiejscedosanktuariumświątyni,doMiejscaNajświętszego,pod
skrzydłacherubów,

gdyżcherubymiałytakrozpostarteskrzydłanad

miejscemarki,żeokrywałyarkęijejdrążkizwierzchu.

Drążkite

byłytakdługie,żeichkońcewidocznebyłyzMiejscaŚwiętegoprzed
sanktuarium,zzewnątrzjednakniebyływidoczne.Pozostająonetam
dodniadzisiejszego.

8,8OstatniezdaniezostałowBJprzeniesionezgodniezlogikąnakoniecw.9.Wniektórychrkpsachgrec.pominięte.

Warceniebyłonic,opróczdwóchkamiennychtablic,które

MojżesztamzłożyłpodHorebem,tablicPrzymierza,gdyPanzawarł
przymierzezIzraelitamiwczasieichwyjściazziemiegipskiej.

8,9Słowawnawiasiezagrec.Wtekściehebr.pominięte.

AkiedykapłaniwyszlizMiejscaŚwiętego,obłokwypełniłdom

Pański.

8,10Obłok(por.Wj13,22+;19,16+)jestwidzialnymobjawieniemsięobecnościJahwe,którybierzewposiadanieswojesanktuarium.

Kapłaniniemoglipozostaćipełnićswejsłużbyzpowodutego

obłoku,bochwałaPańskanapełniładomPański.

Wtedyprzemówił

Salomon:Panpowiedział,żebędziemieszkaćwczarnejchmurze.

8,12Tenkrótkipoemat,zcałąpewnościąautentyczny,znajdujesięwstarymtłumaczeniugrec.po8,53imatamnapoczątkujeszcze:„Jahweumieściłsłońcenaniebie,alepowiedział,że

będziemieszkać...”.Jahwe,Panwszechświataiosłoniętytajemnicą,materazmieszkanienaziemi,pośródswegoluduIzraela.Jestwtymzdaniuzawartacała„teologiaświątyni”.Tadłuższaforma
poematujestoryginalna.Zachowałasię,jakmówigrec,wKsiędzeŚpiewu(albowKsiędzeJaszar).

JużzbudowałemCidomnamieszkanie,miejsceprzebywania

Twegonawieki.

Aktpoświęceniaświątyni

Potemkrólsięodwróciłipobłogosławiłcałezgromadzenie

Izraela.CałezaśzgromadzenieIzraelastało.

Potemrzekł:

BłogosławionyPan,BógIzraela,któryto,cozapowiedziałswymi
ustamimemuojcu,Dawidowi,teżwłasnoręczniewypełnił,mówiąc:

Odtegodnia,wktórymwyprowadziłemmójlud,Izraela,zEgiptu,

niewybrałemzewszystkichpokoleńizraelskichmiastacelem
wybudowania[wnim]świątyni,byimięmojewniejprzebywało.Ale
wybrałemsobieJerozolimę,abytambyłomojeimię,iobrałem
Dawida,abybyłnadmoimludem,Izraelem.

8,16imięmoje.Wświątyniprzebywawłaściwie„imię”Jahwe,gdyżJegosamegoniemożeonaogarnąć—por.wstawkęw.27,wktórymodrzuconozbytuproszczonąinterpretację

obecnościBożejwświątyni,imięjednakrzeczywiściewyrażaireprezentujenoszącąjeosobę:tam,gdzieprzebywa„ImięJahwe”,Bógjestobecnywsposóbbardzospecjalny,choćniewyłączny.

—Tekstwnawiasiewziętoz2Krn6,6.WBJpominięty.

Dawidzaś,mójojciec,powziąłzamiarzbudowaniadomudla

imieniaPana,BogaIzraela.

WówczasPanrzekłmemuojcu,

Dawidowi:Dobrzepostąpiłeś,żepowziąłeśzamiarzbudowaniadomu
dlamegoimienia,bowypłynęłotoztwegoserca.

Jednakniety

będzieszbudowaćtęświątynię,aletwójrodzonysyn.Onzbuduje
domdlamegoimienia.

Panwypełniłwłaśnieto,coobiecał,bo

nastałempomoimojcu,Dawidzie,izasiadłemnatronieizraelskim,
jakzapowiedziałPan,orazzbudowałemdomdlaimieniaPana,Boga
Izraela.

Awnimurządziłemmiejscedlaarki,wktórejjest

przymierzePanazawarteznaszymiprzodkami,gdyichwyprowadził
zziemiegipskiej.

ModlitwaSalomonaołaskidlaludu

NastępnieSalomonstanąłprzedołtarzemPańskimwobec

całegozgromadzeniaizraelskiegoiwyciągnąwszyręcedonieba,
rzekł:

8,22-29Autorrozwinietu,wstylunatchnionymprzezPwt,ideeobecnewmowieSalomona(w.15-21).Najpierwzasadaobustronnejwierności(w.23):życzliwośćBogawypływaz

przymierzanaSynaju,jejwarunkiemjestjednaklojalnośćwiernych-wtymzawierasięcałateologiaprzymierza,centralnadoktrynaST.Późniejdwazastosowania:Jahwedotrzymałobietnicyodnośnie
doświątyni(w.24),niechtaksamozrealizujeobietnicęwiecznegotrwaniadynastii(w.25).

OPanie,BożeIzraela!NiematakiegoBogajakTy,aniwgórze

naniebie,aniwdolenaziemi,takdochowującegoprzymierzaiłaski
względemTwoichsług,którzyczcząCięzcałegoserca,

dotrzymałeśsłowaTwemusłudze,Dawidowi,memuojcu,wtym,coś
muprzyrzekłipowiedziałswymiustami,acodziśwypełniłeś
własnoręcznie.

Więciteraz,oPanie,BożeIzraela,dotrzymajsłowa

danegoTwemusłudze,memuojcu,Dawidowi,jakmuprzyrzekłeś,
mówiąc:Niebędzieciodjętysprzedmegoobliczamążzasiadającyna
tronieIzraela,jeślitylkotwoisynowiestrzecbędąswejdrogi,
postępującwobecMnietak,jaktywobecMniepostępowałeś.

Więci

terazniechsięsprawdzi,proszęCię,Panie,BożeIzraela,Twoje
słowo,któredałeśTwemusłudze,ojcumemu,Dawidowi.

Czy

jednaknaprawdęzamieszkaBógnaziemi?Przecieżnieboiniebiosa
najwyższeniemogąCięobjąć,atymmniejtaświątynia,którą
zbudowałem.

8,27zamieszka...naziemi?Zatekstemhebr.WBJdodanonakońcu:„zludźmi”,zagrec,Targumamii2Krn6,18.

ZważwięcnamodlitwęTwegosługiijegobłaganie,oPanie,

Bożemój,iwysłuchajtegowołaniaitejmodlitwy,którądziśTwój
sługazanosiprzedCiebie.

NiechwnocyiwdzieńTwojeoczybędą

otwartenatęświątynię,namiejsce,októrympowiedziałeś:Tam
będziemojeimię–tak,abywysłuchaćmodlitwę,którązanosiTwój
sługanatymmiejscu.

DlategowysłuchajbłaganiesługiTwegoi

Twojegoludu,Izraela,ilekroćmodlićsiębędzienatymmiejscu.Ty
zaśwysłuchajwmiejscuTwegoprzebywania–wniebie.Nietylko

wysłuchaj,aleteżiprzebacz!

Kiedyktośzgrzeszyprzeciwswemu

bliźniemu,późniejzaśwezwiegodoprzysięgi,aonprzyjdziedo
przysięgiwobecTwegoołtarzawtejświątyni,

8,31późniejzaśwezwiegodoprzysięgi,aonprzyjdziedoprzysięgi.BJ:„atenwypowienadnimprzysięgęzłorzeczącąikażemuprzysięgać”.Wtekściehebr.zamiast„wypowie”,jakw

grec,jest„pożyczypodzastaw”.—ToopissąduBożego:oskarżycielzbrakuinnychdowodówwypowiadaprzedołtarzemformułęzłorzeczenia,zktórązgadzasięoskarżony,aBógoświadczy,żejest
onwinnyalboniewinnyprzezspełnienielubniespełnienieprzekleństwa.Por.Wj22,6-10;Lb5,19-28;Sdz17,1-3.

wtedyTywysłuchajwniebiosachiraczdziałać:rozsądźmiędzy

Twoimisługami,złegoskazującnakarę,abynajegogłowęspadła
[odpowiedzialnośćza]jegopostępowanie,asprawiedliwegouznając
niewinnymzajegouczciwość.

KiedyTwójludspotkaklęskaod

nieprzyjacielazato,żezgrzeszyłprzeciwTobie,aonisięnawrócądo
CiebieibędąwzywaćTwegoimienia,modlićsiędoCiebieibłagaćw
tejświątyni,

wtedyTywysłuchajwniebiosachiprzebaczgrzech

Twegoludu,Izraela,iprzyprowadźichzpowrotemdokraju,który
dałeśichprzodkom.

Kiedyniebozostaniezamknięteiniebędzie

deszczu,dlategożezgrzeszyliprzeciwTobie,alepotembędąsię
modlićnatymmiejscuisławićTweimięorazodwrócąsięodswoich
grzechów,boichupokorzyłeś,

8,35boichupokorzyłeś.Wedługgrec.iWulgaty.Teksthebr.:„boimodpowiedziałeś”.

wtedyTywysłuchajwniebiosachiprzebaczgrzechTwoichsług

iTwegoludu,Izraela.Tywskażeszimdobrądrogę,którąiśćmają,i
ześleszdeszcznaTwojąziemię,którądałeśTwemuludowijako
dziedzictwo.

Gdywkrajubędziegłódlubzaraza,gdybędą:

spiekota,śnieć,szarańczalubliszki,gdywrógjegonatrzenajednąz
jegobram,jakakolwiekbybyłaklęskalubjakakolwiekchoroba–

8,37najednązjegobram.Wedługgrec.iprzekładusyr.Teksthebr.:„naziemięjegobram”.

wszelkąmodlitwę,każdebłaganieposzczególnegoczłowieka

czyteżcałegoTwegoludu,Izraela,skoroprzejętyklęskąwyciągnie
ręcekutejświątyni,

8,38czyteżcałegoTwegoludu.Wedługtekstuhebr.WBJpominiętezagrec

Tyusłyszwniebie,miejscuTwegoprzebywania.Racz

przebaczyćidziałać.Oddajkażdemuwedługjegopostępowania,bo
Tyznaszjegoserce,bojedynieTyznaszsercekażdegoczłowieka.

NiechzachowująbojaźńwobecCiebiepowszystkiedniswego

życianapowierzchniziemi,którądałeśnaszymprzodkom.

Również

icudzoziemca,któryniejestzTwegoludu,Izraela,ajednakprzyjdzie
zdalekiegokrajuprzezwzglądnaTweimię–

8,41-51Wierszedodanepopowrociezwygnania.Uderzawnichduchuniwersalistyczny(w.41-43),zwyczajkierowaniasięprzymodlitwiekuJerozolimie(w.44)itroskaotych,którzy

pozostalinaobczyźnie(w.47n)

bobędziesłychaćoTwoimwielkimimieniuioTwejmocnej

ręce,iwyciągniętymramieniu–gdyprzyjdzieibędziesięmodlićw
tejświątyni,

Tywniebie,miejscuTwegoprzebywania,wysłuchaji

uczyńtowszystko,ocotencudzoziemiecbędziedoCiebiewołać.
NiechwszystkienarodyziemipoznająTweimię,byprzejąćsię
bojaźniąwobecCiebiezaprzykłademTwegoludu,Izraela.Niechteż
wiedzą,żeTwojeimięzostałowezwanenadtąświątynią,którą
zbudowałem.

KiedyTwójludwyruszydowalkiznieprzyjacielem

swoimwdrogę,którągopoślesz,ibędziesięmodlićdoCiebie,
[zwracającsię]kuwybranemuprzezCiebiemiastuidomowi,który
zbudowałemdlaTwegoimienia,

wówczaswysłuchajwniebieich

modlitwęorazbłaganieiwymierzimsprawiedliwość.

Jeśliby

grzeszyliprzeciwTobie–boniemaczłowieka,którybyniegrzeszył
–aTyzatobędziesznanichzagniewanyidlategooddaszichwmoc
wroga,wskutekczegozaborcyuprowadząichdozieminieprzyjaciół,
dalekiejczybliskiej,

onizaśwkraju,doktóregozostaną

uprowadzeni,będążałować,nawrócąsięwkrajuzaborcówibędąCię
błagaćolitość,wołając:Zgrzeszyliśmy,zbłądziliśmy,bezbożnie
postąpiliśmy;

jeśliwięcnawrócąsiędoCiebiezcałegoserca,zcałej

duszywkrajuichwrogów,którzyichuprowadzili,ibędąsięmodlić
doCiebie,zwracającsiękukrajowi,którydałeśichprzodkom,iku
miastu,którewybrałeś,ikudomowi,któryzbudowałemdlaTwego
imienia,

towtedyraczwysłuchaćwniebie,miejscuTwego

przebywania,ichmodlitwęorazbłaganiaiwymierzim
sprawiedliwość.

8,49ichmodlitwęorazbłaganiaiwymierzimsprawiedliwość.Wedługtekstuhebr.Dubletw.45.WBJpominięty.

PrzebaczłaskawieludowiTwojemuto,wczymzgrzeszył

przeciwTobie,orazwszystkiejegowystępki,przezktóreodstąpiłod
Ciebie,iskłońichzaborcówdomiłosierdzia,abyzmiłowalisię[nad
nimi].

WszakTwoimludemiTwoimdziedzictwemsąci,których

wyprowadziłeśzEgiptu,ześrodkategopiecadowytopużelaza.

NiechTwojeoczybędąotwartenabłaganieTwegosługiibłaganie

Twegoludu,Izraela,byśichwysłuchał,ilekroćbędąwołaćdoCiebie.

WszakTywybrałeśsobieichzewszystkichludówświatana

dziedzictwo,jakpowiedziałeś,oPanieBoże,przezTwegosługę,
Mojżesza,kiedywyprowadziłeśnaszychprzodkówzEgiptu.

WezwanieIzraeladowiernościdlaPana

Potem,kiedySalomonskończyłzanosićdoPanatewszystkie

modłyibłagania,podniósłsięsprzedołtarzaPańskiego,zmiejsca,
gdzieklęczałiręcewyciągałdonieba,

istanąwszy,błogosławiłcałe

zgromadzenieizraelskie,wołającdonośnymgłosem:

Niechbędzie

błogosławionyPan,którydałpokójswemuludowi,Izraelowi,
zgodnieztymwszystkim,cozapowiedział;zato,żenieuchybiłani
jednemuwypowiedzianemusłowuzwszelkiejobietnicypomyślności,
danejprzezswegosługę,Mojżesza.

NiechbędzieznamiPan,nasz

Bóg,jakbyłznaszymiprzodkami!Niechnasnieopuszczainie
odrzucanas,

alenakłonidosiebienaszeserca,abyśmychodziliJego

drogami,przestrzegającJegopoleceń,prawinakazów,doktórych
zobowiązałnaszychprzodków.

Niechtemojesłowa,wktórych

błagałemPanaozmiłowanie,docierajądoPana,Boganaszego,czyto
wdzień,czytownocy,abywymierzałsprawiedliwośćswemusłudze
iswemuludowi,Izraelowi,wedługpotrzebykażdegodnia.

Niech

wszystkieludyświatadowiedząsię,żejedyniePanjestBogiem,a
innegoniema.

NiechwięcsercewaszebędzieszczerewobecPana,

Boganaszego,abyściepostępowaliwedługJegoprawiprzestrzegali
Jegonakazów,jaktojestwdniudzisiejszym.

Uroczystośćpoświęceniaipierwszenabożeństwowświątyni

Następniekról,aznimcałyIzraelskładaliofiaryprzedPanem.

WtedySalomonzłożyłofiarębiesiadną,wktórejofiarowałkuczci

Panadwadzieściadwatysiącewołówistodwadzieściatysięcyowiec.
TymsamymkróliwszyscyIzraelicipoświęcilidomPanu.

Tegoż

dniakrólpoświęciłśrodkowączęśćdziedzińcaprzeddomem
Pańskim,bodokonałtamofiarycałopalnej,ofiarypokarmowejiz
tłuszczuofiarbiesiadnych,gdyżołtarzzbrązu,którybyłprzed
Panem,okazałsięzamały,bypomieścićofiarycałopalneorazofiary
pokarmoweiztłuszczuofiarbiesiadnych.

8,64ołtarzzbrązu.Tenołtarzofiarcałopalnychznajdowałsięprzedwejściemdoświątyni.Byłwykonanyzmetaluidawałsięprzesuwać(por.2Krl16,14).Przypominałonprzenośny

ołtarznamiotuzczasówpustyni,którywopisie(Wj27,ln)jestzresztąwyidealizowany.OłtarzzbudowanyprzezSalomona(9,25)będzieużywanyażdoczasówAchaza(2Krl16,10).

WtedySalomon,aznimwielkiezgromadzeniecałegoIzraela

odWejściadoChamatażdoPotokuEgipskiego,obchodziłuroczyste
świętoprzedPanem,Bogiemnaszym,przezsiedemisiedemdni,to
jestczternaściedni.

8,65uroczysteświęto.PoświęcenieŚwiątynizbiegłosięzeŚwiętemNamiotów(w.2),któretrwałosiedemdni(Pwt16,13-15).
—WBJsłowawnawiasiepominiętezagrec.Jesttoglosawtekściehebr.,inspirowana2Krn7,9.Istniejesprzecznośćpomiędzyniąaw.66.

Dniazaśósmegoodprawiłlud,którybłogosławiąckrólowi,

rozszedłsiędoswoichnamiotówradosnyizwdzięcznymsercemza
tewszystkiedobrodziejstwa,którePanwyświadczyłswemusłudze,
Dawidowi,orazswemuludowi,Izraelowi.

8,14-66.Zob.komentarzdo2Krn6.

1Krl9

PanprzyrzekaSalomonowiswebłogosławieństwo

KiedySalomonukończyłbudowęświątyniPańskiejipałacu

królewskiegoorazwszystkiego,cozupodobaniemchciałwykonać,

PanukazałsięSalomonowiporazdrugi,odkąddałmusięwidziećw

Gibeonie.

Pantakprzemówiłdoniego:Wysłuchałemtwojąmodlitwę

itwojebłaganie,którezanosiłeśprzedeMną.Uświęciłemtę
świątynię,którązbudowałeśdlaumieszczeniawniejnawiekimego
imienia.Powszystkiednibędąnaniązwróconemojeoczyimoje
serce.

Tyzaś,jeżelibędzieszpostępowałwobecMnie,jak

postępowałtwójojciec,Dawid,wszczerościsercaiuczciwości
wypełniającwszystko,doczegocięzobowiązałem,jeżelibędziesz
strzegłmoichprawinakazów,

tonawiekiutrwalętrontwego

królowanianadIzraelem,jakprzyrzekłemniegdyśtwemuojcu,
Dawidowi,mówiąc:Niebędzieciodjętymążzasiadającynatronie
Izraela.

AlejeżelizupełnieodwróciciesięodeMniewyiwasi

synowieiniebędziecieprzestrzegalimoichpoleceńipraw,które
wamdałem,orazzechceciepójśćisłużyćcudzymbogomibędziecie
imoddawaćpokłon,

towytępięIzraelazpowierzchniziemi,którąim

dałem,aświątynię,którąpoświęciłemmemuimieniu,odtrącęod
megooblicza.Izraelzaśbędzieprzedmiotemprzypowieścii
pośmiewiskauwszystkichnarodów,

aświątyniatabędzieruiną.

Każdyprzechodzącykołoniejbędziezgroząprzejętyizagwiżdże
szyderczo.Gdybędąpytać:DlaczegoPantakuczyniłtemukrajowii
tejświątyni?

9,8Początekwierszawtekściehebr.:„Taświątyniabędziewspaniała”.BJ:„Tawspaniałaświątynia”,wedługprzekładówstarożytnych.

odpowiedzą:DlategożeopuściliPana,Bogaswego,który

wyprowadziłichprzodkówzziemiegipskiej,aupodobalisobie
bogówcudzychorazimoddawalipokłonisłużyli;dlategoPan

sprowadziłnanichcałetonieszczęście.

SalomoniHiramwykonująswewzajemnezobowiązania

Poupływiedwudziestulat,wciąguktórychSalomonzbudował

obydwagmachy,tojestświątynięPańskąipałackrólewski,

aHiram,

królTyru,dostarczałSalomonowidrewnacedrowegoidrewna
cyprysowego,izłota,stosowniedowszelkiegojegozapotrzebowania,
królSalomondałHiramowizatodwadzieściamiastwziemi
galilejskiej.

9,11Częśćwierszadosłowa„zapotrzebowania”,włączniejestpóźniejszymdodatkiemniezręczniewłączonymwtenkontekst.Wrzeczywistościww.10-14chodzionowąumowę:Salomon

sprzedajezacenęzłota(w.14)częśćswojegoterytorium.

9,11.DwadzieściamiastwGalilei.PonieważGalileabyłarozumiananawielesposobów(zob.Joz20,7;Iz9,1),możliwe,żeobszarprzekazanyHiramowiobejmowałczęśćzachodnich

zboczysięgającąażdoMegiddo.NajprawdopodobniejobszartenstanowiłswoistybuformiędzyFenicjąaIzraelem.WKsiędzeKronikwspominasięopowrocietychziempodpanowanieSalomona(2
Krn8,2).Precedenswymianyterytoriówimiastmożnaznaleźćwmezopotamskichiegipskichdokumentachkrólewskich,traktatachirocznikach.Naprzykład,wannałachasyryjskiegokróla
Sennacheryba,władcaopisujezdobyciemiastleżącychnaziemiachEzechiaszaiprzekazanieichfilistyńskimkrólomAszdodu,EkronuiGazy.

KiedyHiramwyjechałzTyru,abyobejrzećmiasta,któremudał

Salomon,temusięniespodobały.

Powiedziałwięc:Cóżtosąza

miasta,te,któremidałeś,mójbracie?DlategonazwałjeZiemią
Kabulpodziśdzień.

9,13ZiemiąKabul.Niejestpewne,czyistniejejakiśzwiązekmiędzyrefleksjąHiramaanazwątejkrainy.

JednakHiramdostarczyłkrólowistodwadzieściatalentów

złota.

9,14.Stodwadzieściatalentówzłota.WsystemiewagimiarużywanymnaBliskimWschodzietalentbyłnajwiększąjednostkąwagi(równą60minomlub3000syklów).120talentów

złotamiałowagęokoło4t.Natematdanychstatystycznychdotyczącychzłotazob.komentarzdo1Krn22,14.

Takprzedstawiałasięsprawarobótprzymusowych,którekról

SalomonpodjąłcelembudowyświątyniPańskiej,swegopałacu
Millo,murówjerozolimskich,Chasor,MegiddoiGezer.

9,15swegopałacuMillo.BJ:„swójpałac,Millo”.„Millo”tonasypziemnytużprzyskalistymwzniesieniu,naktórymznajdowałysięświątyniaipałac.
9,15.PałacMillo/wspierającetarasy.WczasachDawidaJerozolimazajmowałajedyniebiegnącyzpółnocynapołudniegrzbietwzgórza.Samszczytmiałok.120mszerokościi450m

długości.Miastokananejskie,którewcześniejsiętamznajdowało,wzniesionezostałonasztucznejplatformie,wspartejnakilkutarasach.Napółnocno-wschodnimkrańcugrzbietuarcheolodzyodkryli
schodkowąbudowlękamiennąowysokościponad15m.ByłatonajprawdopodobniejplatformatwierdzyJebusytów,októrejmowaw2Sm5,7.ZostałaonopowiększonaprzezDawidaiużytajako
podstawajegopałacu,późniejzaśponownierozbudowanaprzezSalomona,gdymiastorozszerzyłosięnapółnoc,byobjąćswymimuramikrólewskipałaciświątynię.Większośćuczonychsądzi
obecnie,żesłowo„Millo"należyutożsamiaćzzachowanymimurami(wtymze„schodkowąbudowląkamienną",któratworzyłafundamentdlatychmonumentalnychbudowli).Archeologomnieudało
sięodnaleźćnatereniemiastaśladów,któremożnabyprzypisaćdoczasówDawidaiSalomona.

Robotyniewolników

Faraon,królegipski,nadciągnąłizdobywszyGezer,spaliłje,a

Kananejczykówzamieszkującychtomiastowytępił.Późniejdałjew
posaguswejcórce,żonieSalomona.

SalomonzaśodbudowałGezer

idolneBet-Choron,

atakżeBaalatiTamarnapustyni,wkraju;

ponadtowszystkiemiasta-spichlerze,którenależałydoSalomona,

miastadlarydwanówimiastadlakonnicyorazwszystko,co
spodobałosięSalomonowiwybudowaćwJerozolimie,naLibanieiw
każdymkrajubędącympodjegowładzą.

9,19ponadto.WBJpominięte,gdyż„miasta-spichlerze”,„miastadlarydwanów”i„miastadlakonnicy”niesąjakimiśnowymibudowamiSalomona,lecztymisamymimiastami,których

nazwyzostaływyliczoneww.15i17-18.Trzymanownichrydwanyorazstacjonowałyzałogitychże,awięctrzonstałejarmiiSalomona.Miastatetworzyłylinięobronnąwokółterytoriumściśle
izraelskiego.

9,15-19.Przedsięwzięciabudowlane.DążącdokonsolidacjiwładzynadcałymIzraelemorazzabezpieczającsięprzedzbrojnąinwazjąegipskiegofaraonaSzeszonka,Salomonrozpoczął

szerokozakrojonyprogramrobótpublicznych,wykorzystującpracępańszczyźnianąpoddanychorazsystempracyprzymusowej.Listarobótpublicznych,którątutajpodano,obejmujeobszar
rozciągającysięzpółnocynapołudnie-podobnąstylistycznieznaleźćmożnanainskrypcjikrólaMoabu,Meszy,orazwasyryjskichrocznikachkrólewskich.Wwynikutegoprogramuzmieniono
obliczeJerozolimy,powiększającjejobszarmieszkalnyorazsystemyobronne.Salomondoprowadziłrównieżdoumocnieniaobronnościkrajudziękiośrodkomostrategicznymznaczeniuhandlowymi
militarnym,takimjakChasor,MegiddoiGezer.Wzmocniłrównieżmiastależącenagranicypołudniowej,np.BaalatiTamar(ErnHusb).Jednolitycharakterbudowli(kazamatowemuryorazbramy
miejskieskładającesięzsześciukomór)odnajdywanychwróżnychmiejscachpozwoliłarcheologomokreślićcechyarchitektonicznetypowedlategookresu,mimobrakupozabiblijnychdokumentów
źródłowych.Zastrzykkapitałuniezbędnydopodjęciatakwielkichprzedsięwzięćbudowlanychmusiałsięprzyczynićdoznacznejpoprawyinfrastruktury,cozkoleidoprowadziłodorozkwitulokalnej
gospodarki,dostarczającpotencjalniewrogonastawionejludnościkananejskiejkonstruktywnegozajęcia.

CałąludnośćpozostałązAmorytów,Chittytów,Peryzzytów,

ChiwwitóworazJebusytów,któraniebyłaizraelska,

stanowiąc

potomstwopozostałewkrajupotych,którychIzraeliciniezdołali
poddaćklątwie,Salomonwziąłdorobótprzymusowych,podziś
dzień.

ZIzraelitówzaśnikogonieskazałnaniewolę,gdyżbylioni

wojownikamiijegopodwładnymi,jakrównieżwodzami
przybocznymi,dowódcamijegorydwanóworazkonnicy.

9,22Tainformacjaniezgadzasięzbardziejwiarygodnymistarymiprzekazamiwykorzystanymiw5,27i11,28

Salomonmiałpięciusetpięćdziesięciuwyższychurzędników

zarządzającychpracami.Onitonadzorowaliludwykonującypracę.

SkorotylkocórkafaraonawyprowadziłasięzMiastaDawidowego

dowłasnegodomu,którywzniósłdlaniej,SalomonzbudowałMillo.

Salomonskładadoroczneofiarywświątyni

TrzyrazywrokuSalomonskładałofiarycałopalneiofiary

biesiadnenaołtarzu,któryzbudowałPanu,orazskładałprzedPanem
ofiarykadzielne,odkądwykończyłświątynię.

9,25(ofiarykadzielne).BJ:„ofiaryspalane”,nazasadziedomysłu.Teksthebr.niezrozumiały.

STOSUNKIZZAGRANICĄ

FlotaSalomonaprzywozizłotozOfiru

KrólSalomonzbudowałflotęwEsjon-GeberkołoElatnad

brzegiemMorzaCzerwonego,wkrajuEdomu.

Hiramzaśposyłałdo

tejflotyswojesługi,żeglarzyznającychmorze,abybylirazemze
sługamiSalomona.

PopewnymczasiewyruszylidoOfiruiwzięli

stamtądczterystadwadzieściatalentówzłota,iprzywieźlikrólowi
Salomonowi.

9,28Esjon-Geber,wpobliżuAkaby—portzlokalizowanynasamymkońcuzatokiotakiejsamejnazwie.Ofirjestnazwązłotodajnejziemi,leżącejnazachodnimbrzeguArabiialbona

przeciwległym—wSomalii.

9,20-28.Zob.komentarzdo2Krn8.

1Krl10

OdwiedzinykrólowejSaby

RównieżikrólowaSaby,usłyszawszyorozgłosieSalomona,

przybyła,abygoosobiściewypróbowaćprzezroztrząsanietrudnych
zagadnień.

10,1-13KrólestwoSabyleżałonapołudniowymzachodziePółwyspuArabskiego,takrólowajednakbyła—cobardziejprawdopodobne—regentkąjednejzkoloniisabejskichzałożonych

napółnocyArabii.Motywjejwizytymogłostanowićnawiązaniestosunkówhandlowych.Salomon,którypanowałtakżewTransjordaniiibyłpanemEsjon-Geber,kontrolowałszlakikarawanz
północnejArabiidoSyriiidoEgiptu.SabajestwielokrotniewymienianarazemzDedanem,innympokoleniemarabskim(Rdz10,7;25,3;Ez38,13),izaliczanadowielkichplemionzajmującychsię
organizowaniemkarawan(Ez27,20n;Jr6,20;Jl4,8;Hi6,19).TenodległynaródprzyjdziekiedyśoddaćpokłonprzyszłemuKrólowi(Ps72,10.15)wnowejJerozolimie(Iz45,14;60,6n;por.Mt2,11).

10,1rozgłosieSalomona.Wtekściehebr.dodane:„zpowoduImieniaJahwe”.Tegododatkubrakw2Krn9,1.

PrzyjechaławięcdoJerozolimyześwietnymorszakiemi

wielbłądami,dźwigającymiwonnościibardzodużozłotaoraz
drogocennychkamieni.NastępnieprzyszładoSalomonaiodbyłaz
nimrozmowęowszystkim,cojąnurtowało.

Salomonzaśudzieliłjej

wyjaśnieńwewszystkichzagadnieniachprzezniąporuszonych.Nie
byłozagadnienia,któregokrólbynieznałiktóregobyjejnie
wyjaśnił.

GdykrólowaSabyujrzałacałąmądrośćSalomonaoraz

pałac,któryzbudował,

jakrównieżzaopatrzeniejegostołuw

potrawyinapoje,imieszkaniejegodworu,stanowiskausługujących
mu,ichszaty,jegopodczaszych,jegocałopalenia,któreskładałw
świątyniPańskiej,wówczaswpadławzachwyt.

Dlategoprzemówiła

dokróla:Prawdziwabyławieść,którąusłyszałamwmoimkrajuo
twoichdziełachiotwejmądrości.

Jednakniedowierzałamtym

wieściom,dopókisamanieprzyjechałaminiezobaczyłamnawłasne
oczy,żenawetpołowyminiepowiedziano.Przewyższyłeśmądrością
ipowodzeniemwszelkiepogłoski,któreusłyszałam.

Szczęśliwe

twojeżony,szczęśliwitwoisłudzy!Onistaleznajdująsięprzed
twoimobliczemiwsłuchująsięwtwojąmądrość!

10,8twojeżony.Wedługtłumaczeństarożytnych.Teksthebr.:„twoimężowie”.

NiechbędziebłogosławionyPan,Bógtwój,zato,żeupodobał

sobieciebie,abycięosadzićnatronieIzraela;zmiłości,jakążywi

PanwzględemIzraelanawieki,ustanowiłciebiekrólemdla
wykonywaniaprawaisprawiedliwości.

Następniedałakrólowisto

dwadzieściatalentówzłotaibardzodużowonnościoraz
drogocennychkamieni.Nigdynieprzyniesionowięcejwonnościod
tych,którekrólowaSabydałakrólowiSalomonowi.

FlotaHirama,

któradostarczyłazłotozOfiru,przywiozłarównieżdrewno
sandałoweiwielkąilośćdrogocennychkamieni.

10,11drewnosandałowe.WBJpozostawiononazwęhebr.:„drewnoalmuggim”.Rzadkowystępującygatunek,któregoniedasiębliżejokreślić(według2Krn2,7pochodzionzLibanu).

Jegoistnieniepotwierdzajątekstyakadyjskie,wktórychwystępujetosamosłowo.

Zdrewnasandałowegokrólzrobiłchodnikdlaświątyni

Pańskiejidlapałacukrólewskiegoorazcytryiharfydlaśpiewaków.
Tyledrewnasandałowegoniesprowadzonoiniewidzianoażdodnia
dzisiejszego.

KrólSalomonzaśpodarowałkrólowejSabywszystko,

doczegookazałasweupodobanieiczegopragnęła,prócztego,czym
jąSalomonobdarzyłzkrólewskąhojnością.Niebawemwyruszyław
drogępowrotnądoswegokrajuwrazzeswymisługami.

DochodykrólewskieibogactwoSalomona

Wagazłota,którecorokdostarczanoSalomonowi,wynosiła

sześćsetsześćdziesiątsześćtalentówzłota,

oprócztego,co

pochodziłoodhandlarzyizzyskówodkupców,jakteżodwszystkich
królówarabskichoraznamiestnikówkrajowych.

10,15odhandlarzy.Teksthebr.:„odmężów”.BJ:„zpodatkówhandlarzy”,zagrec.—królówarabskich.ZaAkwilą,Symmachemorazprzekłademsyr.Teksthebr.:„królowiezachodu”.

SporządziłzatemkrólSalomondwieścietarczzkutegozłota.

Nakażdątarczęwychodziłosześćsetsyklówzłota.

Ponadtotrzysta

puklerzyzkutegozłota.Nakażdypuklerzwychodziłopotrzyminy
złota.Umieściłjekrólw„DomuLasuLibanu”.

Następniekról

sporządziłwielkitronzkościsłoniowej,którywyłożyłczystym
złotem.

Tronmiałsześćstopniiztyłuoparciezowalnym

zwieńczeniemorazporęczepoobustronachsiedzenia,aprzy
poręczachstałydwalwy.

Nasześciustopniachstałotampoobu

stronachdwanaścielwów.Czegośtakiegonieuczynionowżadnymz
królestw.

Wszystkienaczynia,zktórychpiłkrólSalomon,teżbyły

złote.Szczerozłotebyłyrównieżwszelkienaczynia„DomuLasu
Libanu”.Niebyłosrebra:niecenionogowczasachSalomona.

AlbowiemkrólewskieokrętyTarsziszrazemzflotąHirama

przybywałycotrzylata,przywożączTarsziszzłotoisrebro,kość
słoniowąorazmałpyipawie.

10,22okrętyTarszisz.IdentyfikacjatejnazwyzTartessus,koloniąfenickąwHiszpanii,jestnieprawdopodobna.Słowotomożepoprostuoznaczać„odlewnię”,a„okrętamiTarszisz”byłyby

te,któresłużyłydotransportuwyrobówodlewniczych.ChodziłobytuwięcoflotęprzewożącąjakotowarwymiennyproduktyzodlewniznajdującychsięwdolinieJordanu(por.22,49).Gdzieindziej
wyrażenietooznaczaogólnie„statekowysokichburtach”(Iz23,1.14;60,9;Ez27,25;Ps48,8).

—pawie.BJ:„koczkodany”.

DziękitemukrólSalomonbogactwemimądrościąprzewyższył

wszystkichkrólówziemi.

WszyscywięcudawalisiędoSalomona,

abyposłuchaćmądrości,jakąBógobdarzyłjegoserce.

Każdyzaśz

nichskładałcorocznieswojedary:naczyniasrebrneizłote,szatyczy
teżzbrojelubwonności,koniealbomuły.

Salomonpowiększył

liczbęrydwanóworazjezdnych,takżemiałtysiącczterysta
rydwanówidwanaścietysięcyjezdnych.Rozmieściłichwmiastach

rydwanówiprzykróluwJerozolimie.

Srebrazaśkrólzłożyłw

Jerozolimietyle,ilekamieni,acedrów–ilesykomornaSzefeli.

SprowadzonoteżSalomonowikoniezEgiptuizKue.Kupcy

królewscybralijezKuezaustalonącenę.

10,28zEgiptuizKue.BJ:„zMusurizCylicji”,mimmucurumiqqoweh,nazasadziedomysłu.Teksthebr.:mimmicrajim,„Egipt”,iumiqweh(?).

WywożonoisprowadzanozEgipturydwanyzasześćset

srebrników,akoniezastopięćdziesiąt.Taksamozaich
pośrednictwemsprowadzanojedlawszystkichkrólówchittyckichi
aramejskich.

10,29W.28-29mówiąbyćmożeopodwójnymhandlutranzytowym:pośrednicySalomonadostarczalidoEgiptukoniesprowadzanezAzjiMniejszej,a„królomchittyckim”wpółnocnej

Syriioraz„królomaramejskim”wpołudniowejSyrii—rydwanysprowadzanezEgiptu.

1Krl11

KUSCHYŁKOWI

NiewiernośćSalomonawobecPana

KrólSalomonpokochałteżwielekobietobcejnarodowości,a

mianowicie:córkęfaraona,Moabitki,Ammonitki,Edomitki,
SydonitkiiChittytki,

znarodów,codoktórychPannakazał

Izraelitom:Niełączciesięznimiioneniechniełącząsięzwami,bo
napewnozwrócąwaszesercekuswoimbogom.JednakSalomonz
miłościzłączyłsięznimi,

11,2.Zakazzawieraniamałżeństwmieszanych.Głównątroskąautorówbiblijnychbyłsynkretyzm.AbypozostaćwiernymJahwe,Izraelmusiałuwolnićsięodobcychwpływów.Zgodnie

ztympunktemwidzeniazawieraniemałżeństwzcudzoziemkamiiwychowywaniedzieciprzezmatkinie-będąceIzraelitkamimogłoosłabićwięźprzymierzazPanem(zob.komentarzdoPwt7,3).

takżemiałsiedemsetżon-księżniczekitrzystażon

drugorzędnych.Jegożonyuwiodływięcjegoserce.

11,3Whebr.dodane:„Jegożonyuwiodływięcjegoserce”,gdzietodubletw.4.Pominiętezagrec.
11,1-3.Małżeństwajakoformazawieranychsojuszy.NaBliskimWschodziezawieraniemałżeństwpełniłorolęśrodkadyplomatycznego.Naprzykład,Zimri-Lim,królMari(XVIIIw.

przedChr.),wydałswojecórkizamąż,byscementowaćistniejącesojuszeizawrzećporozumieniatraktatowezsąsiednimikrólestwami.PodobnieuczyniłfaraonTotmesIV(1425-1412przedChr.),
którywydałcórkęzakrólaMitanni,byzapoczątkowaćdobrestosunkiipołożyćkreswojnom,któremusiałwcześniejtoczyćztymkrólestwemzrejonuśrodkowegoEufratu.Miasta,miasta-państwa,
plemionalubnarody,którepragnęłyzawrzećsojuszzwładcąlubznaleźćsiępodjegoopieką,przypieczętowywałyzawarteprzymierzemałżeństwemcórkiznajważniejszegoswegoroduz
suzerenem/zwierzchnikiemlubjegosynem.Byłtozestronywasaladowódlojalności,terazstawałsiębowiemosobiściezainteresowanyzachowaniemdynastiizwierzchnika.Dawidprzedwstąpieniem
natronIzraelazawarłwielemałżeństw,bywzmocnićswojąpozycjępolitycznąiekonomiczną.MałżeństwozcórkąSaula,Mikal,włączyłogodorodzinykrólewskiej,poślubienieAbigailstworzyło
więźzobszaremwokółHebronu,zaśzwiązekzAchinoamzJizreelspowinowaciłgozrodamimieszkającymiwokolicyMegiddoiBet-Szean.Owasiećzwiązkówpokrewieństwagwarantowała,że
Dawiduzyskapoparciepodczaszgromadzeniastarszychcałegokraju.OlbrzymialiczbażonikonkubinmiałabyćodzwierciedleniemwładzyipotęgiSalomonaprzedjegoarystokracjąisąsiadami.
AutorKsięgiKrólewskiejniepotępiaSalomonazapoligamię,byłaonabowiemnieodłącznymelementemprowadzonejprzezniegodziałalnościpolitycznej.Potępionojedynieto,żeSalomonpozwolił,
byżonyodwróciłyjegoserceodPana.

11,3.Żonykrólewskiegopochodzenia.Wprowadzonotutajrozróżnieniemiędzygłównymiżonamiikonkubinami.Wtekstachugaryckichpojawiająsiępodobnerozróżnieniawśród

królewskiegoharemu.NadworzeArhalbażony,którychdziecinależałydoliniidziedziczącej(takiejakKubaba),uważanebyłyzakrólowe,wprzeciwieństwiedokonkubinmającychniższąpozycję.

11,3.Trzystażondrugorzędnych/konkubin.Harempełniłrolępolitycznąiseksualną.Żonybyłyelementemsystemusojuszów,miałyteżurodzićdziedzicatronu.Dużaliczbażon

odzwierciedlałapotęgęwładcy,ajednocześniestanowiłazabezpieczenieprzedniepłodnościąmałżonek.Niewszystkieżonyznajdującesięwkrólewskimharemiemiałyjednakrównąpozycję.Kobiety
pochodzącezmniejszlachetnychrodzinokreślanebyłymianemżondrugorzędnych/konkubin,zaśichdzieciniebyłyzaliczanedogłównejliniidynastycznej.

KiedySalomonsięzestarzał,żonyzwróciłyjegoserceku

cudzymbogomiwskutektegosercejegoniepozostałotakszczere
wobecPana,Bogajego,jaksercejegoojca,Dawida.

Zacząłbowiem

czcićAsztartę,boginięSydończyków,orazMilkoma,ohydę
Ammonitów.

11,5.Asztarte.Zob.komentarzdoSdz2,13natemattejkananejskiejboginipłodności,małżonkibogaburzy,Baala.Wtekstachugaryckich(eposieoKeretorazwcykluoBaaluiAnat)

występujeonajakoAthtarlubAstarte,zaśwmezopotamskichdokumentachreligijnychokreślanajestmianemIsztar.Asztarte/AstartebyłaczczonajakogłównebóstwowfenickimTyrzeiSydonie.
FenicjanieprzyczynilisiędorozpowszechnieniajejkultunacałymobszarzeMorzaŚródziemnego,gdziebyłautożsamianazgreckąboginiąAfrodytą.

11,5.7.Moloch/Milkom.Wwersecie5(orazww.33)wymienionobogaAmmonitów,Milkoma(~kananejskiegoBaala),chociażwwersecie7jestmowaoMolochu[BT:Milkom].(Zob.

komentarzdoKpł18,21natematzwiązkówMolocha,kananejskiegoifenickiegobóstwa,zofiaramizdzieci),imięMilkompojawiasięnainskrypcjachAmmonitów,byłoteżpowszechnieużywanejako
imięwłasne.WobecnymkontekściemaonowięcejsensuniżMoloch,autorwymieniawnimbowiemnarodowychbogów.Trudnopowiedzieć,czyMolochwwersecie7towynikbłędnegozapisu,czy
teżjakiśwariantwcześniejszegoimienia.

Salomondopuściłsięwięctego,cojestzłewoczachPana,inie

okazałpełnegoposłuszeństwaPanu,jakDawid,jegoojciec.

SalomonzbudowałrównieżposągKemoszowi,bożkowi

moabskiemu,nagórzenaprzeciwJerozolimyorazMilkomowi,
ohydzieAmmonitów.

11,7orazMilkomowi.Wedługgrec.Teksthebr.:„Molochowi”.—MilkomjestnarodowymbogiemAmmonitów(Jr49,1-3;2Sm12,30(grec.)),Kemoszzaś—Moabitów(Lb21,29;Jr

48,46).

11,7.Kemosz.Kemosz,opisanywsposóbzbliżonydoJahwenainskrypcjikrólaMoabitów,Meszy(ok.830przedChr.),byłnarodowymbóstwemtegoludu.ZapanowaniaOmriego(zob.2

Krl3)Kemoszukarałswójlud,wydającgopodwładzęIzraela,wzywałteżdoświętejwojnywyzwoleńczej(bardzoprzypominającejheremzJoz6,17-21)iwalczył,podobniejakJahwe,jakoświęty
wojownik,stającypostronieMoabitów(Joz10,42).PozaMoabemKemoszmógłbyćczczonywEblajakoKamisz.Przypuszczenietoopierasięnaasyryjskimtekście,wktórymutożsamiasięgoz
bogiempodziemnegoświata,Nergalem,wydajesięwięc,żenależałondopanteonubogówmezopotamskich.

Taksamouczyniłwszystkimswoimżonomobcejnarodowości,

palącymkadzidłaiskładającymofiaryswoimbogom.

Panostrzegaizapowiadakarę

PanrozgniewałsięwięcnaSalomonazato,żejegoserce

odwróciłosięodPana,Bogaizraelskiego.Dwukrotniemusięukazał

izabraniałmuczcićcudzychbogów,aleonniezachowywałtego,co

Panmunakazał.

WtedyPanrzekłSalomonowi:Wobectego,żetak

postąpiłeśiniezachowałeśmegoprzymierzaorazmoichpraw,które
cidałem,nieodwołalniewyrwęcikrólestwoidamtwojemusłudze.

Choćnieuczyniętegozatwegożyciazewzględunatwegoojca,

Dawida,towyrwęjezrękitwegosyna.

Jednakniewyrwęcałego

królestwa.Damtwojemusynowijednopokoleniezewzględuna
Dawida,megosługę,izewzględunaJeruzalem,którewybrałem.

11,13MałżeństwaSalomonazcudzoziemkamisłużyłypolitycekróla:sanktuariapogańskiebyłyprzeznaczonedlajegożonidlazagranicznychkupców,kontaktytejednakstanowiłyduże

zagrożeniedlaczystościjahwizmuiautorinterpretujefaktywduchuiwstyluPwt:jakoniewiernośćreligijną,którąBógkarzewzbudzającwrogównazewnątrz(w.14n)iwewnątrz(w.26n).

WrogowieSalomona.Jeroboam

WzbudziłwięcPanSalomonowiprzeciwnikawosobieHadada,

Edomity,zpotomstwakrólewskiego,wEdomie.

11,14.HadadEdomita.EdomzostałpodbityprzezDawidapodczaswojen,któretoczyłwceluujarzmieniasąsiednichnarodów(zob.2Sm8,13-14).GarnizonyDawidamiały

przypuszczalniezapewnićkontrolęnadszlakamihandlowymiorazdostępdoportunadzatokąAkaba.Teraz,byćmożezcichympoparciemEgiptu(zob.komentarzdow.22),nowyprzywódca
EdomitówpostanowiłwyzwolićsięspodkontroliIzraelitów.Niewielemamyinformacji,którepotwierdzałyby,żeEdombyłwtymczasieodrębnymnarodem.Hadadreprezentowałnajprawdopodobniej
jednoznajpotężniejszychplemionwtymregionie.Jegoopozycjamogłasięraczejprzejawiaćnapadaniemnakarawanyniżprowadzeniemwojnyoniepodległość.Wówczesnychźródłach
pozabiblijnychniemażadnejwzmiankinajegotemat.

AlbowiemkiedyDawidpobiłEdom,wtedydowódcawojska,

Joab,udałsiętamcelempogrzebaniazabitych,gdyżwybiłwszystkich
mężczyznwEdomie.

Joabbowiemsześćmiesięcyprzebywałtamz

całymIzraelem,ażdowytępieniawszystkichmężczyznwEdomie.

11,15-16.DziałaniaJoabaprzeciwkoEdoinowi.PodobneprzypadkieksterminacjinawielkąskalęznanesązdokumentówasyryjskichorazmasowegogrobuodkrytegowLakisz(zczasów

kampaniiSennacherybaprzeciwkoJudziew701przedChr.).Znacznączęśćz1500pochowanychtamosóbstanowilicywile.Wskazujetonaliczbępoległychpodczasoblężeniaoraznaeksterminację
stacjonującegownimgarnizonu.

WówczasówHadaduciekłrazemzludźmiedomskimispośród

sługswegoojca,abydostaćsiędoEgiptu.Hadadbyłwtedymałym
chłopcem.

Wydostawszysięz[kraju]Midian,przybylidoParani

zabrawszyzesobąludzizParan,przybylidoEgiptu,dofaraona,króla
egipskiego,którydałmumieszkanieorazwyznaczyłmuwyżywienie,
atakżedałmuziemię.

11,17-18.PodróżHadada.PodobniejakJeroboamwwersecie40,HadadszukałschronieniawEgipcie.UciekającprzedSalomonem,udałsięnapołudnieinawschódodEdomu,doziemi

Madian,wpółnocnejczęściPółwyspuArabskiego.PoszedłnastępniedoParanwpółnocno-zachodniejczęściSynaju(byćmożechodziooazęFera;zob.Lb13,3).Surowyterenorazokrężnyszlak
chroniłyuciekinierówprzedpościgiem.

11,18.Tożsamośćfaraona.Wprzeciwieństwiedowersetu40,wktórymzakrólaEgiptupodajesięSzeszonka,wymienionytutajfaraonpozostałanonimowy.Najprawdopodobniejpochodził

zXXIdynastii,niepodanojednakjegoimienia.PonieważHadadprzebywałwEgipcieoddzieciństwadoosiągnięciadojrzałości,mógłbyćzwiązanyzkilkomafaraonami,aprzynajmniejzOsorkonem
(984-978)iSiamunem(978-959przedChr.).WszyscyfaraonowieztegookresuprzyjęlibyzochotąpolitycznychuchodźcówzPalestynyiZajordania,starającsięwtensposóbzrównoważyćpotęgę
SalomonaiHiramawtymrejonieiprzeciwstawićsięim.

11,18.WygnanieHadada.InteresującymfaktemzżyciapolitycznegoBliskiegoWschodujestto,żepolitycznidysydenciikrólewscyuchodźcybylizwykleprzyjmowaniprzezkrólów

(Egiptu,Babilonu,Persji,anawetprzeddrugorzędnychwładcówPalestynyzob.OpowieśćSinuhe).Ludziecistawalisiępionkamiwszerszejgrzeprowadzonejprzezrywalizującychzesobą
monarchów,wktórejstawkąbyłaekonomicznaipolitycznakontrolanadcałymregionem.Uchodźcomudzielanogościny,przywiązywanoichprzezzawieraniemałżeństw,anastępnie,poudzieleniu
finansowegoiwojskowegowsparcia,wypuszczano,byzagrażaligranicomrywala.Wtensposóbjednoimperiummogłoprzyczyniaćsiędoosłabieniazasobówdrugiego,przygotowującsiędopodboju
jegoziem.

PonieważHadadpozyskałwielkiełaskiufaraona,tendałmuza

żonęsiostręswejżony,siostrękrólowejTachpnes.

11,19Tachpnes.BJ:„Tachpnes,WielkąPanią”.Niejesttoimięwłasne,lecztytułegipski:„małżonkakróla”.Jakojegoprzybliżonyodpowiednikużywanowhebr.wyrazugebîrah,„Wielka

Pani”,którymokreślanokrólową-matkę(por.15,13+).

11,19.Tachpnes.Wyraztenjestopartynaegipskimsłowiet.hmt.nswi,przypuszczalnie,niejestimieniemwłasnym,lecztytułem.Możnagoporównaćdohebrajskiegosłowagebira

(„królowamatka"),któreteżponimnastępujejakowyjaśnieniewtekścieoryginalnym.Kobietatabyłazatem„żonąkróla"imatkąnastępcytronu.

KiedysiostraTachpnesurodziłamujegosyna,Genubata,wtedy

TachpneswychowałagowdomufaraonaiGenubatzostałrazemz

synamifaraonanajegodworze.

11,20wychowała.Wedługgrec.Teksthebr.:„odstawiłaodpiersi”.

GdyHadaddowiedziałsięwEgipcie,żeDawidspocząłze

swoimiprzodkamiiżezmarłwódzwojska,Joab,wtedyHadadrzekł
faraonowi:Poślijmnie,abymudałsiędomegokraju.

Natofaraon

odrzekłmu:Czyciczegobrakujeprzymnieidlategopragniesziśćdo
twegokraju?Aonrzekł:Nie,alezechciejmniewysłać!

11,22BezpośredniopotymwierszuwBJwłączonow.25b:„Azłem,którepopełniłHadad,było:miałwnienawiściIzraelaikrólowałwEdomie”,zagrec.Porządekwierszywtekściehebr.

zostałzakłóconywłączeniemwzmiankioRezonie.

11.22.PróbyzatrzymaniaHadadapodejmowaneprzezfaraona.Jeślifaraonem,októrymtutajmowa,byłSiamun(cowydajesięprawdopodobne),jesttotensamwładca,któryzawarł

traktatzIzraelem(zob.1Krl3,1),przypieczętowującgomałżeństwemswojejcórkizSalomonem.WskazujetonazmianępolitykiodczasówDawida,kiedytoEgiptstarałsięograniczyćekspansję
Izraelitów,otaczającichtakiminieprzyjaciółmijakHadad.DecyzjaHadada,bypowrócićdoPalestynyizorganizowaćopórprzeciwkoSalomonowi,stawiałaSiamunawbardzoniezręcznejsytuacji.

WzbudziłteżBógSalomonowiprzeciwnikawosobieRezona,

synaEliady,któryuciekłodswegopanaHadadezera,królaSoby.

11.23.Rezon.Imięto,podwzględemetymologicznymzbliżonedorożen(„władca"),możebyćtytułemkrólewskim.Chociażniektórzybadaczesugerowali,żejegofaktyczneimiębrzmiało

Chezjon(zob.1Krl15,18),trudnouznaćtęhipotezązauzasadnioną.Przypuszczalniebyłonraczejojcem,amożenawetdziadkiemChezjona.Najwyraźniejtemudawnemuwasalowiaramejskiego
władcyHadadezeraudałosięumknąćzrąkDawida(2Sm8,3-8).Późniejprzezjakiśczasbyłwodzembandyrzezimieszków.WewczesnymokresiepanowaniaSalomonazostałwładcąDamaszkui
stworzyłkrólestwo(Aram),któremiałorywalizowaćzIzraelemprzezcałyXiIXw.przedChr.

11,23.Hadadezer,królSoby.Zob.komentarzdo2Sm8,3-8i10,6natematrywalizacjipomiędzyDawidemaaramejskimipaństwamizpółnocnegoZajordaniaizachodniejGalilei.Soba

leżałanapółnocodDamaszku(zob.komentarzdo2Sm8,3).Byłotojednozkilkukrólestwaramejskich,któresprawowałykontrolęnadczęściąSyriiipółnocnąMezopotamiąażdoczasuekspansji
IzraelazapanowaniaDawidaiSalomona.

Zgromadziłonprzysobieludziizostałprzywódcązgrai.Kiedy

Dawidichtępił,wtedyuszedłdoDamaszku,zdobyłgoiprzebywałw
nim,rządzącDamaszkiem.

ZostałwięcprzeciwnikiemIzraelaza

czasówSalomonaorazwrogiem,jakiHadad,gdyżznienawidziwszy
Izraela,królowałwAramie.

11,25WBJwierszskrócony:„ZostałprzeciwnikiemIzraelaprzezcałeżycieSalomona”(zob.przyp.11,22).UstanowieniekrólestwaDamaszku,gdziewcześniejsprawowałwładzęDawid

(2Sm8,6),przygotowałoIzraelowizażartegowroga.

11,24-25.Aram/Damaszek.JesttonazwamałegopaństwawokółsyryjskiegomiastaDamaszek(zob.2Sm8,5-6).WzrostjegopotęgipopodzialekrólestwaIzraelanadwapaństwa

spowodował,żestałsięonnajbardziejwpływowympaństwemobszaruSyro-Palestyny.AsyryjskieźródłazokresupanowaniaSalmanassaraIIIwspominająonimjakoważnymrywaluorazczołowym
państwiekoalicji(bitwapodKarkarw853przedChr.,zob.komentarzdo1Krl22,1).

PonadtoJeroboam,synNebataEfraimityzSeredy–matkajego

nazywałasięSerua,abyławdową–niegdyśsługaSalomona,
zbuntowałsięprzeciwkrólowi.

11,26.Sereda.MiejscenarodzinJeroboamamożnautożsamiaćzAinSeridaoddalonymook.24kmnapołudniowyzachódodSychemnaziemiachpokoleniaEfraima.

Aotosprawa,zpowoduktórejzbuntowałsięprzeciwkrólowi.

SalomonzbudowałMillo,aprzeztozamurowałwyłomwmurze

MiastaDawida,swegoojca.

11,27WBJdrugaczęśćwiersza:„SalomonbudowałwłaśnieMilloizamykałwyrwęMiastaDawida,swegoojca”.Niechodzituowyrwęwmurze,aleozasypaniedużegonaturalnegorowu

(jakbywyrwy)oddzielającegodolneMiastoDawidoweodnowychbudowliSalomona(świątyniipałacu)wzniesionychnaprzeciwległymskalistymwzgórzu(zob.przyp.9,15).

11,27.Wspierającetarasy(Millo).Zob.komentarzdo1Krl9,15,wktórymwyjaśnionobudowlanąfunkcjęMillo.

Jeroboamzaśbyłczłowiekiemuzdolnionym.WięcSalomon,

zobaczywszy,żemłodzieniecbyłsprawnympracownikiem,mianował
gonadzorcąwszystkichrobotnikówzroduJózefa.

11,28.UrządpiastowanyprzezJeroboama.JakoczłonekadministracjiSalomona,Jeroboambyłlokalnymprzywódcąregionalnegooddziałurobotników-grupyludzizwerbowanychdo

trwającejpewienczassłużby(pracytragarzy,robotnikówbudowlanych)zokręgu„domuJózefa"(pokoleńEfraima/Manassesa).Ponieważwtekścienieużytoterminu„pracaprzymusowa",można
sądzić,żeJeroboampracowałzIzraelitami,niezaśzniewolnikami.JegopozycjęmożnaporównaćdopozycjirabiegoAmurria(przywódcyAmorytów)wlistachzMari,któregorolapolegałana
dowództwiewojskowym,organizowaniupracyoraznadzorowaniuprzedsięwzięćbudowlanychprzyzaporachiodnawianiuświątyń.

GdypewnegorazuJeroboamwyszedłzJerozolimy,spotkałgo

nadrodzeprorokAchiaszzSzilo,odzianywnowypłaszcz.Sami
tylkoobydwajbylinapolu.

11,29.Achiasz.ChociażSzilo(zob.komentarzdo1Sm1,3)zostałozniszczonewczasachHelegoiutraciłoznaczeniejakoośrodekkultu,zachowałodziedzictworeligijnezwiązanezeswą

starożytnątradycją.To,żeAchiaszpochodzizpółnocy,możeniemiećwiększegoznaczenia.Odgrywajednakrolękreatorakrólów,znanązwcześniejszegookresutradycjiprorockiej.SauliDawid
zostalinamaszczeniprzezprorokaSamuela,którypobierałnaukiwSzilo.Precedenstenobowiązywałprzezcałenastępnestulecie,kiedytokażdazgłównychdynastiiPółnocnegoKrólestwa(Jeroboam,
Basza,Omri,Jehu)dochodziładowładzyiupadałazgodniezprzepowiedniąprorocką.Czasamiosobadesygnowananakrólagotowabyłaczekaćnawłaściwyczas(np.Jeroboam),inni(np.Jehu)na
wieśćoprorockiejprzepowiednirozpoczynaliwalkęowładzę.NaBliskimWschodziekapłaniczęstoodgrywaliważnąrolępolityczną,niesąjednakznaniżadniinniprorocy,którzytakjakprorocy
Izraelakreowalibykrólów.MimotonaBliskimWschodziewierzono,żeprorocynietylkoogłaszająprzesłaniepochodząceodbóstwa,leczwtrakcietejczynnościdokonujądziełbożych.Wpoleceniach
przekazanychwasalomprzezasyryjskiegokrólaAssarhaddonanakazujeon,byzawiadamiaćgoowszystkichnieodpowiednichlubnegatywnychstwierdzeniachwypowiedzianychprzezkogokolwiek,a
szczególnieprzekazywaćimionaproroków,ekstatykówlubwyjaśniaczysnów.Nicwięcdziwnego,żedziałaniaAchiaszaspowodowały,żeJeroboamznalazłsięwniebezpieczeństwie(w.40).

WtedyAchiaszzdjąłnowypłaszcz,którymiałnasobie,

porozdzierałgonadwanaścieczęści

11,30Symboliczneczynnościprorokówsąnietylkogestami,którecośwyrażają—jużonesamesąskuteczne(por.Jr18,1+).DziesięćkawałkówpłaszczaoddanychJeroboamowioznacza

dziesięćpokoleńpółnocnych(por.2Sm19,44),pozostałedwatojednotylkopokoleniezostawionenastępcySalomona:pokolenieJudy,którewchłonęłopotomkówSymeona(Joz19,1).

11,30.Rozdarciepłaszczaproroka.PłaszczrozdartyprzezAchiaszabyłzwykłąszatą(zob.Pwt22,26),niezaśstrojemsymbolizującympiastowanyurząd.Gesttenjestniezwykły,

zważywszynawysokikosztubioruifakt,żewiększośćludzimiałatylkojednązapasowąszatę.Gestysymbolicznebyłyjednązgłównychmetod,zapomocąktórychprorocyogłaszaliswojeprzesłanie.
Pewnegestybyłyczęstozwyczajnymi,normalnymiczynnościami,chociażzwyklenadawanoimjakiśdodatkowy,bardziejniezwykłycharakter(zob.komentarzdoEz4,1).Połączeniewypowiedzi
prorockiejzgestemsymbolicznymjeszczesilniejpodkreślało,żeproroctwozostałowypowiedzianeistałosięrzeczywistością.Istniejąpewnepodobieństwawwyobrażeniachdotyczącychmagiiu
wszystkichludówstarożytnegoświata.Podczasczynnościmagicznychdziałaniarytualnetowarzyszyłyzwyklezaklęciom,mającymnaceluspowodowanieokreślonychskutków.Natematdodatkowych
informacjiozwiązku,łączącymprorokówzczynnościamistosowanymiwmagiizob.komentarzdo2Krl4,34;5,11.

ipowiedziałJeroboamowi:Weźsobiedziesięćczęści,botak

rzekłPan,BógIzraela:OtowyrwękrólestwozrękiSalomona,atobie
damdziesięćpokoleń.

Jednotylkopokoleniebędziemiałzewzględu

naDawida,megosługę,izewzględunamiastoJeruzalem,które
wybrałemzewszystkichpokoleńIzraela.

Atodlatego,żeMnie

opuściłioddawałpokłonAsztarcie,boginisydońskiej,Kemoszowi,
bogumoabskiemu,iMilkomowi,boguAmmonitów,anieposzedł
moimidrogami,abywykonywaćto,couznajęzasprawiedliwe,oraz
mojepoleceniaiprawa,takjakjegoojciec,Dawid.

11,33Wszystkieczasowniki,zgodniezprzekładamistarożytnymi,sąw1.poj.Wtekściehebr.—1.mn.
11,33.Asztarte,Milkom/Moloch,Kemosz.Zob.komentarzdo1Krl11,5i7,gdziepodanoinformacjenatemattychkananejskichbogów.

Aleniezabioręzjegorękicałegokrólestwa.Choćzostawięgo

władcądokońcajegożyciazewzględunamegosługę,Dawida,
któregowybrałemzato,żezachowywałmojepoleceniaiprawa,

jednakzabiorękrólestwozrękijegosynaitobiedamtedziesięć
pokoleń.

Jegozaśsynowidamjednopokolenie,abyprzezto

zachowaćprzedsobąpłomykmegosługi,Dawida,powszystkieczasy
wJeruzalem,któresobieobrałem,bytamumieścićmojeimię.

11,36aby...zachować...płomykmegosługi,Dawida.BJ:„abymójsługa,Dawid,miałzawszelampę”,zatekstemhebr.Lampajestobrazemtrwałościrodu.
11,36.LampawJerozolimie[brakwtekścieprzekładuBT,przyp.tłum.].Podobniejakwiecznypłomieńjestsymbolemwytrwałościipamięci,panowaniepotomkaDawidawJerozolimie

tworzyogniwołącząceBożąobietnicęzdynastiąDawidową(2Sm7,8-16).Słowotojestużywanewpodobnymznaczeniuwjęzykuugaryckimiakadyjskim,gdziełączysięzutrwaleniempanowania
lubboskiejobecności.AsyryjskikrólTiglat-PileserIIInazywanybyłświatłemcałejludzkości.Starobabilońskiidiomrodzinępozbawionąpotomstwaukazujezapomocąobrazudopalającegosię
paleniska.

Ciebiezaśbiorę,abyśwładałwszystkim,czegozapragniesz,i

byłkrólemnadIzraelem.

Jeślibędzieszsłuchałwszystkiego,coci

rozkażę,ibędzieszchciałpostępowaćmoimidrogamiorazbędziesz
wykonywał,couznajęzasprawiedliwe,zachowującmojeprawai
polecenia,jakczyniłmójsługa,Dawid,tobędęztobąizbudujęci
domtrwały,jakzbudowałemDawidowi,ipowierzęciIzraela,

potomstwozaśDawidaponiżę,jednakniepowszystkiedni.

Potem

SalomonwszcząłposzukiwaniaJeroboama,abygozabić,ale
JeroboamschroniłsiędoEgiptu,doSzeszonka,królaegipskiego,i
zostałwEgipcieażdośmierciSalomona.

11,40.Szeszonk/Sziszak.Sziszak(SzeszonkI)byłprzywódcąwpływowejlibańskiejrodziny,któraosiedliłasięwrejonieDelty(Bubastis)wwynikupodbojówdokonanychkilkawieków

wcześniej(XIIw.przedChr.).SzeszonkożeniłsięzkobietąpochodzącązXXIdynastiiigdyjejliniawygasła,wstąpiłnatronEgiptu,zakładającXXIIdynastię(ok.945przedChr.).Umocniłswą
władzę,umieszczającczłonkówwłasnejrodzinynakluczowychstanowiskachizawierającsojuszeprzypieczętowywanemałżeństwami.Poobjęciupanowaniapodjąłzdecydowanewysiłki,zmierzające
doprzywróceniadawnejpotęgiEgiptuprzezzapoczątkowanieprogramuwznoszeniamonumentalnychbudowaliwkilkurejonachkraju:wdelcieNilu(wokolicachTanisiMemfis)orazw
Herakleopolis.RelacjabiblijnaorazjegoposągzachowanywBybloswskazują,iżbyłonżywozainteresowanyobjęciemegipskąhegemoniąobszaruSyro-Palestyny.InskrypcjaSzeszonkawKarnaku
opisujeinwazjęjegowojskwPalestyniew925przedChr.(zawieralistę154zniszczonychwówczasmiast);wojnatazostałarównieżupamiętnionanasteliwzniesionejwMegiddo.Jerozolimazostała
oszczędzona,ponieważRoboamzapłaciłzamiastoolbrzymiokup(1Krl14,26).

11,40.Egiptjakoobrońca.PodobniejakHadad,któryudałsięnapolitycznewygnaniedoEgiptu(zob.komentarzdo1Krl11,18),JeroboamzwróciłsiędoSzeszonkaopomociochronę.

Harmonizowałotozplanamifaraona,któryzamierzałwkroczyćdoPalestynywceluudzieleniapomocyrywalowiSalomona.Jestnawetmożliwe,żewycofanosięzżądaństawianychJeroboamowizatę
pomoc,gdywojskaSzeszonkazapuściłysiędalekonapółnocnewybrzeże,doTanakiMegiddo,iwgłąblądu,doBet-Szean.

ŚmierćSalomona

AczyżpozostałedziejeSalomonaorazwszystko,cozdziałał,i

jegomądrośćniesąspisanewKsiędzeDziejówSalomona?

11,41Tazaginionaksięgajest—jaksięwydaje—jednymzestarychźródełrozdz.3-11.
11,41.KsięgaDziejówSalomona.Autorzybiblijniczęstokończąrelacjęopanowaniuwładcówwzmiankąoinnychksięgachstanowiącychźródłonarracji-zwyklejesttoKsięgaKrólów

Izraela(zob.1Krl14,19;16,14).Źródłopodanewtymwerseciewydajesięoddzielnymkompendium,opisującymwydarzeniazokresupanowaniaSalomonaorazdodatkoweprzykładyjegomądrości.Z
historycznegopunktuwidzeniabardzoniefortunnejest,żeniemamydostępudotychmateriałów.Wświeciestarożytnymrocznikikrólewskieniestanowiłyobiektywnegozapisuwydarzeń,leczsłużyły
utrwaleniureputacjiwładcywobliczubogóworazdlapożytkujegonastępców.Niezależnieodtego,czyutworytemiałycharakterteologiczny,czypropagandowy,tworzonojezmyśląodziedzictwie,
którepozostaniepowładcy.

SalomonkrólowałwJerozolimienadcałymIzraelemprzez

czterdzieścilat.

SpocząłSalomonzeswoimiprzodkamiizostał

pochowanywMieścieDawida,swegoojca.Ajegosyn,Roboam,
zostałwjegomiejscekrólem.

1Krl12

ROZŁAMKRÓLESTWA

RoboamtracidziesięćpokoleńIzraela

RoboamudałsiędoSychem,bowSychemzebrałsięcały

Izrael,abygoustanowićkrólem.

UsłyszałotymJeroboam,syn

Nebata,kiedyjeszczebyłwEgipcie,dokądsięschroniłprzedkrólem
Salomonem,iwróciłzEgiptu.

12,2W.2-3a(dosłów„zgromadzenieIzraela”)sąglosąpochodzącąz2Krn10,którejbrakwgrec.Pozostająonewsprzecznościzw.20,któregoniemawtekścieKrn.Równieżwzmianka

oJeroboamieww.12jestglosą.WedługstarejopowieściniebyłogonazgromadzeniuwSychem—zostałwezwanydopieropóźniejprzezbuntowników(w.20).Pominąwszyuprzednioopowiadanieo
buncieJeroboama,kronikarzprzywołujetuniezręczniejegoucieczkędoEgiptu.—iwróciłzEgiptu.Wedługprzekładówstarożytnych.Teksthebr.:„iprzebywałwEgipcie”.

Posłanowięcponiegoiwezwanogo.KiedyprzybyłJeroboam

orazcałezgromadzenieIzraela,wtedyprzemówilidoRoboamatymi
słowami:

12,3całezgromadzenieIzraela.Jakwstarożytnychtekstachhistorycznych,„całyIzrael”oznaczatupokoleniapółnocneodróżnioneodJudy.WJerozolimieJudejczycyuznaliRoboama.W

SychemIzraelici,dyskryminowaniprzezSalomonanakorzyśćJudy,żądajągwarancji„konstytucyjnych”.Kryzyszarysowywałsięjużoddawna.

Twójojciecobarczyłnasjarzmem,tyzaśterazulżyj[nam]w

okrutnejpańszczyźnietwegoojcaiwtymjegociężkimjarzmie,które
nanasnałożył,amybędziemycisłużyć.

Natoimodpowiedział:

Odejdźcienatrzydni!Apotemprzyjdźciedomniezpowrotem!
Wobectegoludsięrozszedł.

AkrólRoboamzasięgnąłrady

starszych,którzystanowiliotoczeniejegoojca,Salomona,zajego
życia,mówiąc:Jakmiradzicieodpowiedziećtemuludowi?

Onizaś

takdoniegoprzemówili:Jeśliterazbędzieszuległytemuludowii
zechceszwyświadczyćimprzysługę,iodpowiedziećimoraz
przemówićdonichsłowamiłagodnymi,tobędącisługaminacałe
życie.

Aleonzaniechałrady,którąmudawalistarsi.Natomiast

zasięgnąłradymłodzieńców,którzyrazemznimwzrastaliistanowili
jegootoczenie.

Rzekłdonich:Cowyradzicieodpowiedziećtemu

ludowi,któryprzemawiałdomnietakimisłowami:Ulżyj[nam]w

jarzmie,którewłożyłnanastwójojciec?

Młodzieńcyzaś,którzy

razemznimwzrastali,takdoniegoprzemówili:Temuludowi,który
przemawiałdociebie,mówiąc:Twójojciecnałożyłnanasjarzmo,ty
zaśulżyjnamwtymjarzmie,powiesz:Mójmałypalecjestgrubszy
niżbiodramegoojca,

gdyżdotądmójojciecnałożyłnawasjarzmo

ciężkie,ajadołożędowaszegojarzma.Mójojcieckarciłwas
biczami,jazaśbędęwaskarciłbiczamizcierni.

Trzeciegodnia,tak

jakpowiedziałkrólsłowami:Wróćciedomnietrzeciegodnia,
przyszedłJeroboamicałyluddoRoboama.

Awtedykróldałludowi

surowąodpowiedź,gdyżnieposzedłzaradą,którąmudawalistarsi.

Przemówiłwięcdonichtak,jakradzilimłodzieńcy:Mójojciec

nałożyłnawasjarzmo,ajadołożędowaszegojarzma.Mójojciec
karciłwasbiczami,jazaśbędęwaskarciłbiczamizcierni.

Król

zatemniewysłuchałludu,astałosiętakzwoliPana,abyspełniłasię
Jegogroźba,którąwypowiedziałdoJeroboama,synaNebata,przez
AchiaszazSzilo.

KiedycałyIzraelzobaczył,żekrólgonie

wysłuchał,wtedytakodrzekłkrólowi:Jakiżwspólnydziałmamyz
Dawidem?WszakniemamydziedzictwazsynemJessego.Doswoich
namiotów,Izraelu!Teraz,Dawidzie,pilnujswegodomu!I
rzeczywiścieIzraelposzedłdoswoichnamiotów.

ARoboam

panowałtylkonadtymiIzraelitami,którzymieszkaliwmiastach
Judy.

GdyzaśkrólRoboamwysłałAdonirama,którybyłnadzorcą

robotnikówpracującychprzymusowo,całyIzraelobrzuciłgo
kamieniami,takiżumarł.WobectegokrólRoboampośpiesznie
wsiadłnarydwan,byuciecdoJerozolimy.

TakwięcIzraelodpadłod

roduDawidapodzieńdzisiejszy.

KiedycałyIzraeldowiedziałsię,

żeJeroboamwrócił,wtedyposłaliponiego,przyzywającgona
zgromadzenie.NastępnieustanowiligokrólemnadcałymIzraelem.
PrzydomuDawidazostałotylkosamopokolenieJudy.

Zażegnaniewojnybratobójczej

Roboam,przybywszydoJerozolimy,zebrałwszystkich

potomkówJudyicałepokolenieBeniamina,tojeststoosiemdziesiąt
tysięcywyborowychwojowników,abywszcząćwojnęzIzraelemo
przywróceniewładzykrólewskiejRoboamowi,synowiSalomona.

WówczasPanskierowałsłowodoSzemajasza,mężaBożego:

Powiedzkrólowijudzkiemu,Roboamowi,synowiSalomona,i

wszystkimpotomkomJudyorazBeniaminitom,jakoteżpozostałemu
ludowi:

TakmówiPan:NiewyruszajciedowalkizIzraelitami,

waszymibraćmi.Niechkażdywrócidoswegodomu,boprzezeMnie
zostałyzrządzonetewydarzenia.PosłuchalisłowaPańskiegoi
zawrócilizdrogistosowniedosłowaPańskiego.

Jeroboamwprowadzakultbałwochwalczy

JeroboamumocniłSychemnagórzeEfraimaizamieszkałw

nim,apóźniejwyprowadziłsięstamtąd,gdyżumocniłPenuel.

12,25.UmocnienieSychem.WybórSychem(TellBalata)napierwsząstolicęJeroboamawynikałzjegostrategicznegopołożenia(48kmnapółnocodJerozolimy,wprzesmykumiędzygórą

EbelaGadzim),obfitegozaopatrzeniawwodęorazbogatychzasobówrolniczych.StacjonowaniewSychemumożliwiałoteżkontrolęnahandlemiruchamiwojskwrejonieziempokoleniaEfraima.
DowodyarcheologicznepotwierdzająceponowneumocnienieSychemprzezJeroboamasąnieliczne,odnalezionojednakruinymurówkazamatowychiwieżwwarstwieIX,leżącenawarstwie
fortyfikacjizokresupóźnegobrązu.WarstwazniszczeńkończącawarstwęIXiXmożestanowićpotwierdzeniewtargnięcianateziemiewojskegipskiegofaraonaSzeszonka.Natematwcześniejszych
dziejówSychemzob.komentarzdoSdz9,1.

12,25.Penuel.Penuel/PenielutożsamiasięnajczęściejzTelled-Dahabesz-Szerkija,„KopcamiZłota",położonymnarzekąJabbok,8kmnawschódodJordanu.Jeroboammógłsiętutaj

przenieść,gdySzeszonkwtargnąłdoPalestyny,leczfakt,żePenuelpojawiasięnaliściepodbojówdokonanychprzezSzeszonkaznajdującejsięwKarnaku,wskazuje,żeschronienietoniebyło
wystarczającoodlegle.JeroboammógłwykorzystywaćtętwierdzędoutrzymywaniakontrolinadczęściąZajordania(Gileadu),którawcześniejznajdowałasiępodpanowaniemDawida.

NiebawemJeroboampomyślałsobietak:Wtychwarunkach

władzakrólewskamożepowrócićdoroduDawida,

bojeżelitenlud

będziechodziłnaskładanieofiardoświątyniPańskiej,tozechce
wrócićdoswegopana,Roboama,królaJudy,iwskutektegomogą
mniezabićiwrócićdokrólaJudy,Roboama.

12,27iwrócićdokrólaJudy,Roboama.Zatekstemhebr.WBJpominiętezagrec.jakodubletpierwszejczęściwiersza.
12,26-27.ZwiązkizJerozolimąidomemDawida.PonieważJerozolimazostałazdobytaprzezDawidaiwmieścietymDawidiSalomonzbudowalisanktuarium,istniałysilnewięzi

ideologicznełącząceDomBożyidomDawida,przyczymjedenidrugibyłzwiązanyzJerozolimą(natematdodatkowychinformacjidotyczącychJerozolimyjakoprywatnejwłasnościdynastiiDawida
zob.komentarzdo2Sm5,9).WświątyniwJerozolimieczczonoJahwe,któryustanowiłdynastięDawidową.DlategoJeroboamszukałsposobuzerwaniapolitycznychpowiązańzkultemJahwew
JerozolimiebezniszczeniatradycyjnychzwiązkówzJahweprzymierza,którywyprowadziłIzraelitówzEgiptuidałimziemię.

Dlategopozastanowieniusiękrólsporządziłdwazłotecielcei

ogłosiłludowi:Zbytecznejest,abyściechodzilidoJerozolimy.
Izraelu,otoBógtwój,którycięwyprowadziłzziemiegipskiej!

12,28sporządziłdwazłotecielce.Jeroboampragnieosiągnąćokreślonycelpolityczny,niezamierzazmieniaćbóstwa.ArcePrzymierza,którawJerozolimiebyłasymbolemobecności

Jahwe,przeciwstawiamłodegobyka,symbol„podnóżka”niewidzialnegoJahwe.Czynitonapodstawiejakiejśstarejtradycji,widocznejtakżewepizodzie„złotegocielca”wWj32.Obydwiete
opowieściuległyprzekształceniunaskutekpolemiki.Wybierającjednaktakisamsymbol,jakibyłzwiązanyzkultemBaala,Jeroboamotwierałfurtkęnajgorszymkompromisom(por.Oz13,2).Natym
polega„grzechJeroboama”,powracającyjakrefrenwpotępianiukrólówIzraelaprzezhistorykadeuteronomistycznego.

12,28.Złotecielce.PodobniejakArkaPrzymierza,złotecielceniebyłybożkami.TakjakArkaPrzymierza,złotecielcepełniłyrolętronówlubpiedestałów,naktórychznajdowałasię

chwałaBoża.Cielcestanowiłyodzwierciedleniereligijnegosynkretyzmu,byłybowiemreligijnymikulturowymzapożyczeniemzkulturyKananejczyków,takpowszechnieobecnejwśródIzraelitów.W
tekstachugaryckichbykilubcielcebyłyzwiązanezbogiemBaalemikultempłodności.Elbyłczęstookreślanyjako„BykEl",istniejerównieżopowieśćozwiązkuBaalaiAnat,wwynikuktórego
zrodzonyzostałwól.Całkiemmożliwe,żeJeroboamuważałtenkrokzadoskonałeposunięciepolityczne,podobającesięIzraelitom,którzylubiliłączenieobrazówzaczerpniętychzreligiiJahweikultu
Baala.Archeolodzyodnaleźliwkilkumiejscachposągicielcówwykonanezbrązulubwieluróżnychmateriałów(góraGilboa,Chasor,MiejsceBykaiAszkelon;posągiwykonanezceramikiwSzilo);
miałyonejednakzaledwie8-16cmdługości.

12,28.Cielcejakotrony.PonieważcelemJeroboamabyłostworzeniekonkurencyjnegoośrodkakultuwstosunkudoJerozolimy,koniecznebyłowyposażeniegowsymbolreligijnyrównie

potężnyjakArkaPrzymierza.SymbolcielcajestdobrzeznanywkontekstachkananejskichzIItysiącleciaprzedChr.,gdziełączysięgozpłodnościąisiłą.Abynieuznaćcielcówzabożki,
wskazywano,iżbyłyonejedynietronemJahwe.Przypuszczenietojestopartenarzeźbachireliefach,przedstawiającychkananejskichiugaryckichbogówstojącychnagrzbietachbyków.Oprócztego
kananejskibógksiężyca,Sin,orazNamiarbyliprzedstawianinapieczęciachcylindrycznychiwtekstachreligijnychzbykiemlubpodjegopostacią.ByćmożezłotecielceumieszczoneprzezJeroboama
wprzybytkachwDaniBetelmiałypełnićrolętronówlubboskichpiedestałówniewidzialnegoJahwe.Niektórzyuczenizwracaliuwagę,żewprzedstawieniachzIIItysiącleciaprzedChr.(główniena
pieczęciachcylindrycznych)bóstwostoinagrzebiecieskrzydlatychistotozłożonejbudowie(podobnejdocherubinów).DopierowIItysiącleciuprzedChr.,wSyrii,bykstałsiępopularnym
„piedestałem"bogów.

12,28.ZwiązekłączącycielcezJahwe.Wieluuczonychjestzdania,żezłotecielceJeroboamamiałyzwiązekzwprowadzonymprzezniego(synkretycznym)kultemJahwe.Przypuszczenie

toopierasięnabrakuinnegoboskiegoimieniazwiązanegozcielcamioraznawzmianceo„bogach,którzywyprowadziliwaszEgiptu"[BT:„otoBógtwój,którycięwyprowadziłzziemiegipskiej"].
Frazatawydajesięprzeczyćmożliwościpowiązaniaowychcielcówzegipskimbogiem-bykiem,Apisem(mimozwiązkówłączącychJeroboamazEgiptem;zob.1Krl11,40).Ugaryckieparalele
sugerujązwiązkicielcówzBaalemlubElem.PróbypowiązaniatychcielcówzSinem,bogiemksiężycazCharamiiUr,orazpozostałościamikultuprzodków,którezachowałysięwpokoleniachJózefa,
chociażpopartedużąilościądowodówtekstowychiarcheologicznych,nadalpozostająjedyniewsferzespekulacji.Niezależnieodpierwotnychintencjilubtłahistorycznego,wświadomościIzraelitów
cielcezostałyostateczniepowiązanezfałszywymkultem,wynikającymzezłamaniapierwszegolubdrugiegoprzykazania.Ostatniewytłumaczeniewydajesiębardziejprawdopodobne,ponieważ
jeszczestolatpóźniej,gdyJehuusuwałkultBaalazIzraela,niepodejmowałżadnychdziałańprzeciwkocielcom(zob.2Krl10,28-29).

PostawiłzatemjednegowBetel,adrugiegoumieściłwDan.

12,29W.29-30sąwBJkrótsze:„JednegopostawiłwBetel,30aludchodziłpielgrzymującdodrugiegoażdoDan”.Resztętekstuhebr.(zaktórymBT)wBJuważasięzarozrywający

zdaniedodatek.—Dan,wpobliżujednegozeźródełJordanu,iBetel,naszlakudoJerozolimy,znajdująsięnadwóchkrańcachnowegokrólestwa.Byłytosanktuariaczczonejużwcześniej(Rdz12,8;
itd.;Sdz17-18).

12,29.DaniBetel.WybranieprzezJeroboamatychdwóchmiejscnanarodoweośrodkireligijnewynikałozroli,którąpoprzednioodgrywaływkulciereligijnymIzraela.Betelbyło

miejscemdoświadczeniateofaniiprzezJakuba(Rdz28,10-22),znajdowałsiętamrównieżołtarz(Rdz35,1);DanpełniłorolęprzybytkudlapokoleniaDanawSdz18,27-31.Podwzględem

geograficznymmiejscateznajdowałysięnaprzeciwległychkrańcachkraju,coułatwiałoludowiodbywaniepielgrzymekiskładanieofiar.

TooczywiściedoprowadziłodogrzechuIzraela,boludposzedł

dojednegodoBetel,adodrugiegoażdoDan.

12,30.Betel.Zob.komentarzdoJoz8,9iSdz1,22-23.Leżącewodległościzaledwie17,5kmnapółnocodJerozolimy,nagranicymiędzydwomakrólestwami,Betel(Beitin?)stanowiło

naturalnemiejscenaprzybytekJeroboama.Jegosanktuariummogłościągaćpielgrzymów,którzyinaczejmusielibyodbywaćpodróżdalejnapołudnie,byoddawaćcześćBoguwświątyniSalomona.
OstatecznieBetelmiałoprzyćmićznaczeniemDanjako„królewskiesanktuarium".

12,30.Dan.Zob.komentarzdoSdz18,29.JeroboamnawiązałdotradycjiDan(Laisz)jakomiejscakultu-wczasach,gdyznajdowałasiętamkoloniafenicka,ipóźniej,gdywrejonten

przybyłopokolenieDana(Sdz18,27-31).Położonenapółnocnymkrańcu,nagranicyzFenicjąiSyrią,Dansłużyłoprzypuszczalniezamiejsceprowadzenianegocjacjitraktatowychorazjakoplacówka
graniczna.JejniecooddalonepołożenieupodnóżagóiyHermonorazoddalenieodośrodkawładzywIzraelu,znajdującegosięwSamarii,mogłosięjednakprzyczynićdoutratypoprzedniejpozycjiw
czasachJeroboama.PracewykopaliskowewDandoprowadziłydoodkryciawzniesionejtamprzezJeroboamawyżyny,wktórejustawionyzostałjedenzcielców.Kompleksprzybytkuznajdowałsięna
obszarzeowymiarach58,5mx43,5m,zdużymołtarzemustawionymnaotwartymdziedzińcu.

Ponadtourządziłprzybytkinawyżynachorazmianowałspośród

zwykłegoludukapłanów,którzyniebylilewitami.

12,31.Przybytkinawyżynach.PonieważupodłożastrategiiJeroboamakryłysięokreślonecelepolityczne,wydajesięnaturalne,żepopierałbydalszewykorzystywanietradycyjnych,

lokalnychprzybytkówlubwyżyn.Stanowiłotowyrazuznaniawiększejautonomiilokalnej(zob.prośbęprzywódcówpokoleńw1Krl12,4)orazpopularnychwytpolegającynapozwoleniu,by
„ludowa"formareligiikrzewiłasiębezwiększychograniczeńwtakichmiejscachjakgóraKarmel,Gilgal,MispaigóraTabor.Chociażniektóreztychmiejsckultumogłybyćotwartymiołtarzami,
wzmiankao„domach"(brakwtekściepolskiegoprzekładu,przyp.tłum.)sugeruje,żebyłytobardziejrozbudowaneobiektykultowezwiązanezośrodkamimiejskimi(2Kri17,9-11;2Krn1,3).
Oczywiście,brakcentralnejkontrolinadsprawowaniempraktykreligijnychułatwiałjedyniesynkretyzm.

12,31.Nowekapłaństwo.WdziejachBliskiegoWschodumożnawskazaćprecedensyosłabianiaznaczeniajednejgrupykapłańskiejnarzeczinnej.Naprzykład,egipskifaraonEchnaton

dążyłdozłamaniapotęgikapłanówAmona,bywzmocnićkultbogaAtona.PodobnieneobabilońskikrólNabonidzastąpiłMarduka(głównebóstwoczczonewjegoimperium)kultembogaksiężyca,
Sina.Wobydwuprzypadkachzemstaodsuniętychkapłanówspowodowałaodsunięcieodwładzydynastiipanującej.SposóbtraktowanialewitówprzezJeroboamawjegonowymkrólestwiewskazuje,że
imnieufał.Wydawałomusię,żepowołująckapłaństwoniewywodzącesięzlewitów,spowoduje,żejegopolityka(założenieprzybytkuwBeteliDan,złotecielce,wyżyny,nowykalendarzreligijny)
będzieśleporealizowana.KapłaniilewicimieliwIzraeluznacznywpływpolityczny,dlategoJeroboamuważał,iżwartopowołaćlojalistów,którychpozycjabyodniegozależała.

NastępnieJeroboamustanowiłświętowósmymmiesiącu,

piętnastegodniategomiesiąca,naśladującświętoobchodzonew
Judzie,orazsamprzystąpiłdoołtarza.TakuczyniłwBetel,składając
krwawąofiaręcielcom,któresporządził,iustanowiłwBetel
kapłanówwyżyn,któreurządził.

12,32NowaświątyniawBetelzostałapoświęconawŚwiętoNamiotów,podobniejakświątyniaSalomona.

Przystąpiłdoołtarza,któryzbudowałwBetelwpiętnastym

dniuósmegomiesiąca,cosobiewymyślił,abyustanowićświętodla
Izraelitów.Przystąpiłwięcdoołtarza,byzłożyćofiarękadzielną.

12,33wBetel.Wedługtekstuhebr.WBJpominiętezagrec.
12,32-33.Noweświęto.Ósmymiesiąc(marcheszwan)przypadananaszpaździernik-listopad.ŚwiętaJeroboamaodbywałysięzatemwmiesiącpogłównychświętachobchodzonychw

Jerozolimie,czyliNowymRokuiŚwięcieNamiotów.PonieważŚwiętoNamiotówbyłoświętemżniw(zob.komentarzdoPwt16,13-17),niektórzyuczenisugerowali,żezmianywkalendarzu
liturgicznymwprowadzoneprzezJeroboamawynikałyzpóźniejszejporyzbioruowocównaziemiachEfraimaniżJudy.Wyznaczenieokresuświątecznegowsiódmymmiesiącumogłoteżzawieraćw
sobiepewneelementypolityczne.Ztekstu1Krl8,2.65jasnowynika,żepoświęcenieświątyniwJerozolimiemiałozwiązekztymokresem.WBabiloniiświętoNowegoRokustanowiłookazjędo
obchodówkoronacjinarodowegobóstwaikróla.PonieważpoświęcenieświątyniłączyłosięzumieszczeniemnatronieJahwewJegoświątyni,możnawopisywanychtutajwydarzeniachdopatrzyćsię
przynajmniejograniczonejciągłości.Jeśliświętoobejmowałoobchodyzwiązanezwładząkrólewską,uroczystościorganizowanewJerozolimiebyłyoczywiścieskoncentrowanenawyjątkowejpozycji
dynastiiDawida.

1Krl13

PanrzucaklątwęnaołtarzwBetel

Pewnegorazu,kiedyJeroboamstałprzyołtarzu,składającofiarę

kadzielną,przyszedłznakazuPańskiegomążBożyzJudydoBetel

13,1.MążBoży.Natematomówieniaróżnychaspektówproroctwaiprorokówzob.komentarzdoPwt18,14-22.PodobniejaktomiałomiejscewSdz6,8,bezimiennyprorokokazujesię

obrońcąprzymierza.Jegoprzesłanie,odrzucająceJeroboamaiwzniesionyprzezeńołtarzwBetel,wyraźniewskazuje,iżprzybyteknienależałdoprawdziwegokultu.ProrocyBliskiegoWschoduczęsto
dostarczaliprzesłańzawierającychnapomnieniadotyczącetego,komuiwjakisposóbnależyoddawaćcześć;prorocywskazywaliteż,któreprzybytkisąprawdziwe,którezaśnie.

iznakazuPańskiegotakzawołałdoołtarza:Ołtarzu,ołtarzu!

TakmówiPan:OtorodowiDawidanarodzisięsyn,imieniemJozjasz,
którynatobiezłożyofiaręzkapłanówwyżyn,spalającychnatobie
ofiarykadzielne.Będąpalićnatobiekościludzkie.

13,2Będąpalić.Wedługtekstuhebr.WBJ:„będziepalić”,wedługprzekładówstarożytnych(podmiotemjestJozjasz).—Przepowiedniętę,którejdokładnośćiścisłośćsąobcepismom

proroków,dodanopóźniejdopierwotnejzapowiedzi,ograniczającejsiędow.3.

13,2.Ofiaryzludzi.Zob.komentarzdoRdz22,1-2i22,13-19,wktórymprzeanalizowanonegatywnystosunekIzraelitówdoskładaniaofiarzludzi(kontrastwSdz11,30-40).Chociaż

składanieludzkichofiar,szczególnieniemowląt,byłopraktykowaneprzezniektóreludyBliskiegoWschodu(istniejądowodyarcheologicznezKartaginy,NuziiTepeGawra;zob.Kpł18,21;2Krl
3,27),przekleństwo,któremążBożywypowiadawtejnarracji,łączysięzeskalaniemołtarzawBetel.Termin„ofiara"zostałwyjaśnionywnastępnejfrazie,zktórejwynika,żepalonebyłykości
zmarłych,niezaśstraconychofiar.Każdyświętyobiektmusiałbyćutrzymywanywczystościrytualnej.Spalenienaołtarzukościwyjętychzgrobówdoprowadziłobydotakgłębokiegoskalania,że
trudnobyłobyołtarzaponownieużywać.

Nadtowtymdniudałcudownyznak,ogłaszając:Takibędzieten

cudownyznak,któryzapowiedziałPan:Ototenołtarzrozpadniesięi
rozsypiesiępopiół,któryjestnanim.

13,3.Znak.Uwierzytelnienie„prawdziwego"prorokastawałosięmożliwedopierowówczas,gdyjegoprzepowiedniaokazałasięprawdziwalub,wsposóbbardziejspektakularny,gdy

Jahwezesłał„znak",bypotwierdzić,iżdanyprorokzostałprzezNiegoposłany.WtymprzypadkupotrzebnybyłnieomylnyznakBożegogniewuprzeciwkoołtarzowiwBetel.Niewystarczyłoby
zwyczajneogłoszenie,żewkońcuprzestaniebyćużywany.ZamiasttegomążBożyogłosiłrychłezniszczenieołtarzaorazzbezczeszczenieświętegopopiołupochodzącegozofiar.Wpopieletym
zawartybyłtłuszczprzeznaczonywyłączniedlaBoga(zob.Kpi1,16;6,10,gdziewskazano,wjakisposóbnależyusuwaćpopiół).ZgodniezBożympoleceniemmiałateżzostaćunieważnionasama
ofiarapoświęcenia.Wieleołtarzyodnalezionychprzezarcheologówwykonanozpiaskowca-miękkiejskały,którąmożnabyłowprostysposóbwydobywaćwkamieniołomachiktórawystępowaław
wystarczającejilości.Zanieczyszczenialubprzeznaczenieniewystarczającejilościczasunawyschnięciepowodowały,żekamieńpękałpodwpływemgorąca.

KiedykrólJeroboamusłyszałsłowomężaBożego,które

wypowiedziałdoołtarzawBetel,natychmiastwyciągnąłznadołtarza
rękę,wołając:Schwytajciego!Awtedyuschłamuręka,którą
wyciągnąłkuniemu,iniemógłjejcofnąćkusobie.

13,4.Uschłaręka.Większośćkomentatorówłączytęfizycznądolegliwośćzjakimśrodzajemkrwotokulubskrzepu,niewyjaśniatojednak,dlaczegoramiępozostałowyciągnięte.Stanten

przypominato,codzisiajokreślamymianem„katalepsji"(gwałtownegozaburzeniasystemunerwowegopowodującegosztywnieniemięśni).

Ołtarzzaśrozpadłsię,apopiółzołtarzarozsypałsięstosownie

docudownegoznakudanegoprzezmężaBożegoznakazuPańskiego.

WobectegokrólzwróciłsiędomężaBożego,mówiąc:Przejednaj

obliczePana,twegoBoga,ipomódlsięzamnie,abymodzyskał
władzęwręce!WtedymążBożyprzejednałobliczePanaiwnetkról
odzyskałwładzęwręce,iznowustałasiętaka,jakpoprzednio.

13,6Słowawnawiasiezatekstemhebr.WBJpominiętezaprzekładamistarożytnymi.

NastępniekrólprzemówiłdomężaBożego:Pójdźzemnądo

domuipożywsię,tocizłożędar.

NatomążBożyodrzekłkrólowi:

Choćbyśmidałpółtwegodomu,niepójdęztobąiniebędęjadł
chlebaaniteżpiłwodywtymmiejscu,

napodstawiesłowa

Pańskiego:Niebędzieszjadłchlebaaniteżpiłwodyiniepowrócisz
tądrogą,którąprzyszedłeś.

13,7-9.Wspólnyposiłekidary.Podczaszawieraniatraktatulubprzymierzaczęstospożywanowspólnyposiłekiskładanodary(zob.Rdz24,52;31,43-46;Wj24,9-10).Posiłekstanowił

integralnyelementzwyczajugościnności,którykazałnapewienczasodłożyćnabokwzajemnąwrogość(zob.Sdz19,1-9).OdmówienieprzezmężaBożegozawarciapokojuzJeroboamemjest
kolejnymznakiemodrzuceniaprzezJahwetegokrólaijegopolityki.PewnepodobieństwomożnadostrzecwsceniespotkaniaSamuelaiSaulaw1Sm15,24-31,gdzieoddawanieczciPanu
przypuszczalnieobejmowałoświątecznyposiłek,niwelującyróżnicemiędzynimiiodnawiająceichsojusz.WtymprzypadkupoleceniePanawyraźniezabraniałotakiegozbliżenia.

Poszedłwięcinnądrogą,niewracająctądrogą,którąprzyszedł

doBetel.

Pankarzeprorokazanieposłuszeństwo

Byłzaśpewienstaryprorok,mieszkającywBetel.Otóżjego

synowieprzyszliiopowiedzielimuwszystkooczynie,jakiegow
owymdniudokonałmążBożywBetel,orazpowtórzyliswemuojcu
tesłowa,którewypowiedziałdokróla.

13,11-34„Prorok”,nabî,reprezentujewtamtejepocetypczłowiekanatchnionegowstopniuniższymodrzeczywistego„mężaBożego”.Kontrastjestoczywisty,gdysiękonfrontujeEliaszai

Elizeuszaz„braćmiprorokami”(2Krl2;itd.;por.takżeAm7,14).

Wtedyichojciecrzekłdonich:Którądrogąposzedł?Synowie

jegowskazalimudrogę,którąudałsięmążBoży,przybyłyzJudy.

13,12wskazali.Wedługprzekładówstarożytnych.Teksthebr.:„zobaczyli”.

Onzaśrozkazałswoimsynom:Osiodłajciemiosła!Więc

osiodłalimuosła,aonwsiadłnaniego,

podążajączamężem

Bożym.Kiedyznalazłgosiedzącegopodterebintem,przemówiłdo
niego:CzytyjesteśmężemBożym,któryprzyszedłzJudy?Onzaś
muodrzekł:Ja.

Wtedymupowiedział:Chodźzemnądodomu,abyś

spożyłchleb.

Aleonodrzekłmu:Niemogęwrócićztobąaniiśćz

tobą,aniteżniebędęjadłchleba,anipiłztobąwodywtej
miejscowości,

13,16WBJpominiętesłowawnawiasie.Teksthebr.jesttuzbytrozbudowany.

boPanpowiedziałdomniesłowo:Niebędziesztamjadłchleba

anipiłwodyiniepójdzieszzpowrotemtądrogą,którąprzyszedłeś.

Natomuodparł:Jateżjestemprorokiem,jakity.Mnieteżanioł

rzekłsłowaPańskie:Zawróćgozesobądotwegodomu,abyspożył
chlebinapiłsięwody.Oszukałgo.

13,18Oszukałgo.Bygowypróbować.Dalszyciągopowieści,wbardzowyrazistymstyluludowym,przynositakiepouczenie:poleceniaBożewymagająabsolutnegopodporządkowaniasię;

mążBożyniepowinienwątpićwto,comupolecono,nawetgdybyjakiśaniołzniebanakazywałcoinnego(por.Ga1,8).

13,1-18.Postępowaniestaregoproroka.ChociażmężowiBożemuskutecznieudałosiępokrzyżowaćpróbyJeroboamazdobyciasobiejegoprzychylności,niepowiodłomusięuniknięcie

przyjęciaprzyjaznychgestówzestronywspólnotyprorockiejzBetel.WspólniespożytyposiłekmożewskazywaćnajakiśsojuszmiędzymężemBożymzJudyaprorokiem/prorokamizBetel.

Dlategotamtenwróciłznim,apóźniejwjegodomuspożył

chlebinapiłsięwody.

Agdyonisiedzieliprzystole,wówczasPan

skierowałsłowodoproroka,którygozawróciłzdrogi.

Zawołałon

domężaBożego,przybyłegozJudy:TakmówiPan:Zato,że
sprzeniewierzyłeśsięsłowomPanainiespełniłeśpolecenia,któreci
dałPan,Bógtwój,

gdyżpowróciłeśispożyłeśchleboraznapiłeśsię

wodywtymmiejscu,októrymcipowiedział:Niejedztamchlebaani
niepijwody!–twojezwłokiniewejdądogrobutwoichprzodków.

13,21-22.Wyroczniasądu.Prorocyczęstootrzymywaliprzesłanie,którewywoływałownichniepokójiktóregowolelibynieprzekazywać.Wyroczniatadowodzi,żestaryprorokzBetel

zachowałsięobłudnie,nieprzeszkodziłotojednakBoguwogłoszeniuzajegopośrednictwemwyrokunamężuBożymzazlekceważeniepierwotnychpoleceń,któreotrzymałodPana.

Kiedyjużzjedlichlebinapilisię,osiodłałosłaowemu

prorokowi,któregozawróciłzdrogi.

13,23Tutajusiłujesięoddaćskażonyteksthebr.WBJ:„Kiedyjużzjedliinapilisię,prorokosiodłałmuosła,aówmążodwróciłsięiruszył”,wedługprzekładówstarożytnych.

Agdyówodjechał,nadrodzenapadłnaniegolewizabiłgo.

Zwłokijegoleżałyporzuconenadrodze,akołonichstałosioł.

Równieżiówlewstałkołozwłok.

Poupływiepewnegoczasu

przechodzililudzieiujrzawszyzwłokiporzuconenadrodzeorazlwa
stojącegokołozwłok,przyszliipowiedzieliotymwmieście,w
którymówstaryprorokmieszkał.

Gdydowiedziałsięotymprorok,

któryzawróciłgozdrogi,powiedział:TojestmążBoży,który
sprzeniewierzyłsięsłowomPanaidlategoPanzesłałnaniegolwa,
abygorozszarpałizabił,wedługwyrokuzapowiedzianegomuprzez
Pana.

Następnierzekłdoswoichsynów:Osiodłajciemiosła!Więc

goosiodłali.

Wtedypojechałiznalazłzwłokiporzuconenadrodze,

jakteżosłailwastojącychkołozwłok.Lewtenniepożarłzwłokinie
rozszarpałowegoosła.

ProrokpodniósłwięczwłokimężaBożego,

włożyłjenaosłaiprzywiózłjezpowrotemdomiasta,abygo
opłakiwaćipogrzebać.

Wkońcuzłożyłjegozwłokiwswoim

grobie.Zapłakanowtedynadnim:Ach,mójbracie!

Kiedyjużgo

pochował,rzekł[prorok]doswoichsynów:Pomojejśmierci
pochowaciemniewgrobie,wktórymzostałpochowanymążBoży.
Złóżciemojekościkołojegokości.

13,26-32.Pogrzebanieproroka.NiezwykłysposóbśmiercimężaBożego(w.24-25)orazświadkowie,którzywidzielilwastojącegoobokciałainieatakującegoosła,miałoświadczyćo

tym,żebyłtosądBoży.Ten„znak",jeszczebardziejodznakuzniszczeniaołtarzawBetel,przekonałstaregoproroka,żebyłodpowiedzialnyzaśmierćkolegi.Wistociesłowa,którewypowiadaw
wersecie32,potwierdzająceważnośćprzekleństwa,któremążBożywypowiedziałpodadresemołtarzaiwyżynwSamarii,dowodząnieuniknionegospełnieniasłów„północnego"proroka.Abyuczcić
człowieka,któregozdradził,proroknabywadlańgrób(wrzeczywistościumieszczagowewłasnymgrobierodzinnym),wktórymionmiałzostaćpochowany-nazawszesplatającichpodwójne
przekleństwo.ChociażjednazinterpretacjiniezwykłejśmiercimężaBożegogłosi,żejegoprzekleństwowypowiedzianepodadresemołtarzaniebyłoważne,zachowanatutajopowieśćpotwierdza
prawdziwośćitłumaczyśmierćczłowieka,któryjewypowiedział.

Bonapewnospełnisiętazapowiedź,którąonogłosiłjako

wyrokPańskinatenołtarzwBetelinawszystkieprzybytkiwyżyn,
któresąwmiastachSamarii.

Jednakpotychwydarzeniach

Jeroboamniezawróciłzeswejzłejdrogi,leczprzeciwnie,mianował
kapłanówwyżynspośródzwykłegoludu.Ktotylkochciał,tego
wprowadzałnaurząd,takiżtenstawałsiękapłanemwyżyn.

Takie

postępowaniestałosiędlaroduJeroboamasposobnościądogrzechui
powodemusunięciagoizgładzeniazpowierzchniziemi.

1Krl14

DZIEJEKRÓLESTWDOCZASÓWELIASZA

SchyłekrządówJeroboama

WtymwłaśnieczasiezachorowałsynJeroboama,Abiasz.

WówczasJeroboampowiedziałswejżonie:Wstań,proszę,i

przebierzsiętak,abyniepoznano,żejesteśżonąJeroboama.
NastępniepójdzieszdoSzilo,gdzieprzebywaprorokAchiasz,który
przepowiedziałmi,żebędękrólemtegoludu.

14,2.4.Szilo.NatematdodatkowychinformacjidotyczącychAchiaszaiSzilozob.komentarzdo1Krl11,29.Niejestpewne,czywokresiewczesnejmonarchiiipodzielonegokrólestwaw

Szilo(Chir-betSeilun,położonemiędzyBetelaSychem)znajdowałosięsanktuariumnawolnympowietrzu,czyteżwiększykompleksświątynny.Wkażdymrazieobecnośćtamspołeczności
kapłańskiejspokrewnionejzrodzinąHelegosięgawsteczdookresusędziów(1Sm1,7-9)iażdookresumonarchiizdrugiejstrony(zob.Jr7,12-15,wktórympojawiasięwzmiankaojejzniszczeniu).
JakoośrodekreligijnySziloprzyciągałorównieżproroków,takichjakAchiasz,którzyłączylisamychsiebiezobecnościąBożą.

Weźmieszzesobądziesięćchlebóworazciastkaigąsiormiodui

pójdzieszdoniego.Oncioznajmi,cobędziezchłopcem.

14,3.Dardlaproroka.Zob.1Sm9,6-8;2Krl5,5orazkomentarzdo2Krl8,9,gdziewskazanoinneprzykładydarówskładanychprorokom.Byćmożeprorocy,podobniejaklewici,nie

posiadaliziemiibylizależnioddarówludzi,którzysięichradzili.Darmógłbyćniewielki,bowiemżonakrólapojawiłasiępodprzebraniem.Niezależnieodrozmiarów,wskazywałnaszacunekdla
Boga,któregoprorokreprezentował(zob.„dar"GedeonadlaanioławSdz6,18-21).Dużaliczbaobrazówwotywnychodnalezionychprzezarcheologówwstarożytnychmiejscachkananejskichi
izraelskichsugeruje,żepowszechnieskładanodaryzpokarmóworazsymbolekultupłodności,zasięgającwyrocznilubradzącsiębogów.

ŻonaJeroboamatakuczyniłaiwyruszywszy,przyszładoSziloi

weszładodomuAchiasza.Achiaszzaśjużniewidział,bowskutek
starościociemniał.

AlePanrzekłdoAchiasza:Otoprzyszłażona

Jeroboama,abydowiedziećsięodciebieoswoimsynu,boonjest
chory.Takitakjejpowiesz.Kiedywejdzie,będzieprzebrana.

DlategokiedyAchiaszusłyszałodgłosstąpaniawchodzącejprzez

drzwi,powiedział:Wejdź,żonoJeroboama!Czemutosięprzebrałaś?
Awłaśnieotrzymałemdlaciebieprzykrezlecenie.

Idź,powiedz

Jeroboamowi:TakmówiPan,BógIzraela:Jawywyższyłemcię
spośródluduiuczyniłemwodzemmegoluduizraelskiego

oraz

oderwałemkrólestwooddomuDawida,abyjedaćtobie,aletynie
stałeśsięjakmójsługa,Dawid,któryzachowywałmojepoleceniai
którypostępowałzamnązcałegosercaswego,czyniąctylkoto,co

jestsłusznewmoichoczach.

Przeztwojepostępowaniestałeśsię

gorszyodwszystkichtwoichpoprzedników,boośmieliłeśsięuczynić
sobieinnychbogów–posągiulanezmetalu,abyMnietymdrażnić,a
Mnąwzgardziłeś.

14,9Tojestreakcjajahwizmuwczystejpostaci:złotecielceJeroboama(którychciał,bysłużyłykultowiJahwe,12,28+)niemogąprzedstawiaćJahweisąjedynie„fałszywymibogami”.

DlategosprowadzęnieszczęścienaródJeroboama,gdyż

wytępięzdomuJeroboamanawetmalca,niewolnikaiwolnegow
Izraelu.TakwięcusunęśladporodzieJeroboama,jakuprzątasięgnój
doszczętu.

14,10nawetmalca.Dosł.:„nawettych,którzysiusiająpodmurem”.
—niewolnikaiwolnego.Odpowiednikihebr.todwasłowaoniejasnymznaczeniu.Wyrażająonecałość,tworzącprzytymaliterację.
14.9-10.Potępieniekróla.WMezopotamiiistniałasilnatradycja,wktórejramachfunkcjonowałstereotypkróladokonującegotragicznychwyborów,ściągającegonasiebiegniewbogówi

zagładęnakrólestwo.KlasycznymprzykłademjestmezopotamskikrólNaram-SinzdynastiiAkkadu,żyjącyuschyłkuIIItysiącleciaprzedChr.WutworzeznanymjakoPrzekleństwoAgacieupadek
królestwałączysięzfaktemzbezczeszczeniaprzezniegosłynnejświątyniEkur,wktórejczczonoEnlila,położonejwświętymmieścieNippur(chociażupadeknastąpiłdopierokilkadziesiątlatpotym
fakcie).

Ktoznależącychdo[rodziny]Jeroboamaumrzewmieście,tego

będążarłypsy,aktoumrzewpolu,tegobędążarłyptakipodniebne,
gdyżtakrzekłPan.

14,11Wyrażeniateoznaczająpozbawieniepogrzebu;jakokontrastpor.w.13.
14.10-11.RzucenieprzekleństwanadomJeroboama.Najgorszymprzekleństwemdladynastiipanującejbyławyroczniaowyginięciucałejrodzinyiprzekazaniuwładzykrólewskiejw

ręceinnegorodu.Właśniedlategoasyryjscywładcytworzylilistykrólów,którychusunęlisiłą,bystałysięonewidomągroźbądlatych,którzymyśląobuncie,anawet„niewystarczającoszybkooddają
pokłonustópkróla"(jakSidikiazJoppyopisanywrocznikachSennacheryba),BarwnyjęzykopisującycałkowitewyniszczenieroduJeroboama,jegosynówiwszystkichjegostronników/krewnych
posługujesięobrazemuchodzeniajakdym-łudzi,poktórychniepozostanieżadenślad,jakpouprzątniętymgnoju.Zbezczeszczenieichciał,któreniezostanąpochowaneibędąpożerane,niczym
odpadkiprzezpsyżywiącesiępadliną,dodatkowookrywahańbądomJeroboamaiodcinajegoczłonkówodprzodków(zob.Pwt28,26).Natematpodobnychprzekleństwprzeciwkokrólewskiemu
domowiIzraelazob.komentarzdo1Krl16,4.

Tyzaśruszajiidźdoswegodomu!Kiedytwenogiwejdądo

miasta,dzieckoumrze.

PotemcałyIzraelbędziejeopłakiwałi

pochowająje,botylkoonozroduJeroboamawejdziedogrobu,gdyż
zroduJeroboamatylkownimznalazłosięcośmiłegoPanu,Bogu
Izraela.

PansamustanowisobienadIzraelemkróla,którywytępi

ródJeroboama,cojużterazsięzaczyna.

14,14Słowawnawiasiezatekstemhebr.,gdziesąglosądow.15,napisanąprzezkogośprzebywającegonawygnaniu:„Otodzieńicóżterazwięcej?”.WBJpominięte.

PotemPanuderzywIzraelaizachwiejenim,jakchwiejesię

trzcinanawodzie,ażwreszciewyrwieIzraelaztejpięknejziemi,
którądałichprzodkom.PóźniejrozproszyichpozaRzekę,zato,że
zrobilisobieaszeryipobudzaliPanadogniewu.

14,15uderzywIzraela.Wedługtekstuhebr.WBJ:„Izraelsięzachwieje”,nazasadziedomysłu;por.dalszyciągwiersza.
14,15.Aszery.Zob.komentarznatematAszeryisłupów,któresymbolizowałyjejobecnośćwkananejskichmiejscachkultowych,podanywomówieniutekstówzPwt7,5iSdz2,13.

OpuściOnIzraelazpowodugrzechówJeroboama,którysam

zgrzeszyłidoprowadziłdogrzechuIzraela.

ŻonaJeroboamawstała,

wyruszyłaiwróciładoTirsy.Kiedywchodziławprogidomu,wtedy
zmarłówchłopiec.

14,17TirsatopierwszastolicaKrólestwaIzraelaprzedzałożeniemSamarii(16,24).DzisiajTellel-Far’ah,napółnocodNablus.
14,17.Tirsa.Zob.komentarzdoJoz12,24,gdzienaszkicowanosytuacjętegomiastaprzedokresemmonarchii.Wydajesięprawdopodobne,żeJeroboamsprawowałrządyzTirsy,podobnie

jaktoczynilijegobezpośredninastępcy-Basza,Ela,ZimriiOmri.TirsęutożsamiasięzTellel-Far'a,oddalonym11,5kmnapółnocnywschódodSychemorazpołożonymprzydrodzedoBet-Szean.
Miejscetocenionozpowoduusytuowanianawzniesieniu,stałegozaopatrzeniawwodę(dwaźródłazasilająceWadiFar’a)orazumiejscowieniawstrategicznympunkcieprzyszlakuhandlowym.
StwarzałoonorównieżdogodnydostępdobrodównaJordaniewAdam.Bramyifortyfikacjewzniesiononatym,copozostałozokresuśrodkowegobrązu.Wsposobiewznoszenianowychrezydencjiw
całymmieścieodnaleźćmożnaśladycentralnegoplanowania.OpolitycznymznaczeniumiastamożnarównieżwnosićnapodstawiewzmianekonimnaliściepodbojówfaraonaSzeszonkazokresujego
inwazjinaPalestynę.

Potempochowanogo,przyczymopłakiwałgocałyIzrael,

wedługzapowiedziPana,którąwyrzekłprzezswegosługę,proroka
Achiasza.

PozostałezaśdziejeJeroboama,jaktoczyłwojnęijak

królował,opisanesąwKsiędzeKronikKrólówIzraela.

14,19.Roczniki.Tradycyjnąmetodązapisywania,rokporoku,ważnychwydarzeńidokonańwładcówBliskiegoWschodubyłoprowadzeniekrólewskichannałów.Niektórezeznanych

kronikstarożytnych(np.rocznikikrólówasyryjskich),chociażużytecznedorekonstruowaniachronologiiipołożeniageograficznego,sąbardzoczęstojaskrawymprzykłademoficjalnejpropagandy.
Inne(np.rocznikipochodzącezokresuneobabilońskiego)zwyczajniepodająpozbawioneupiększeńinformacje.WzmiankanatematKsięgiKrólówIzraelarazjeszczepokazuje,żepisarzebiblijni
czerpaliinformacjezbardziejszczegółowychźródeł.

Aokres,wktórymkrólowałJeroboam,trwałdwadzieściadwa

lata.Potemspocząłzeswoimiprzodkami,ajegosyn,Nadab,zostałw
jegomiejscekrólem.

PanowanieRoboamawJudzie(931-914)

WJudziezaśkrólowałsynSalomona,Roboam.Miałon

czterdzieścijedenlatwchwiliobjęciawładzy,asiedemnaścielat
królowałwJerozolimie,tymmieście,którePanwybrałzewszystkich
pokoleńIzraela,abytamumieścićswojeimię.Jegomatka,
Ammonitka,miałanaimięNaama.

Judateżczyniłto,cojestzłew

oczachPana.WskutektegodrażniliGobardziej,niżtoczyniliich
przodkowieswoimigrzechami,jakiepopełniali.

14,22Judateżczynił...drażnili.Wtekściehebr.1.mn.,gdyżwszystkojestodnoszonedoJudywcałości.WBJ1.poj.,wskazującanaRoboama:„Onczyniłto,co...drażnił”,zagrec.

Boionizbudowalisobiewyżynyistele,iaszeryprzyołtarzach

nakażdymwzgórzuwyniosłymipodkażdymdrzewemzielonym.

14,23.Wyżyny.NajwyraźniejwśródKananejczykówrozpowszechnionebyłoużywanieprzybytkówznajdującychsiępodgołymniebem.Autor/autorzydeuteronomiczniuważalitoza

ohydę,bowiemlokalnemiejscakultuwzmacniałyreligię„ludową",wktórejzawartebyłyelementykultukananejskiego,przecząceobowiązującejdoktryniewyłącznegokultuJahwe.Ztegopowodu
zakazanebyłylokalneołtarze,świętesłupypoświęconeAszerze,świętegajeiwszelkiemiejscazwiązanezkananejskimibogami(Baalem,Eleniitd.)lubsprawowaniemkultuBożegopozaJerozolimą
(„miejscem,któresobiewybierzePan,Bógwasz,spomiędzywszystkichpokoleń,bytamumieścićsweimięnamieszkanie",Pwt12,5).Istniejeróżnicamiędzytymipołożonyminawolnympowietrzu
miejscamikultua„wyżynami"(bamah),wymienianymiwwielufragmentachjakoośrodkireligijneznajdującesięwmiastachimiasteczkach(1Krl11,7;Jr7,31;Ez16,16;2Krn21,11;stelakróla
Moabitów,Meszy).„Wyżyna"byłanajwyraźniejbudowląposiadającąwewnętrznepomieszczenia,wktórychznajdowałysięświętesprzęty,ołtarzorazkomnatydlakapłanów.Tedwatypybudowli
sakralnychzostaływyraźnieodróżnionew2Krl17,9-11.

14,23.Świętekamienie.Ustawionepionowokamienielubmassebothbyłynajwyraźniejtypowymrysemreligiikananejskiej;wzmiankionichpojawiająsięrównieżwpewnejliczbie

izraelskichkontekstówprzymierzowych(zob.Wj24,3-8;Joz24,25-27).ZwiązkizAszerą,Baalemiinnymibóstwamikananejskimistałysięprzyczynąichpotępieniajakorywalaizagrożeniadlakultu
Jahwe.ArcheolodzyodkryliświętekamieniewGezer,ChasoriArad.Wdwóchostatnichmiejscachznajdująsięonewyraźniewobrębieświętychbudowliizpewnościąstanowiłyjedenzelementów
odprawianychwnichpraktykkultowych.NakamieniachwChasorwyciętosymbolwzniesionychdłoniorazsłonecznydysk.Zezbiornikówznajdowanychczasamiuichpodstawymożnawnosić,że
polewanojeofiaramipłynnymi(libacjami).

14,23.SłupyAszery/aszery.JednąztypowychcechkultukananejskiegoorazsynkretycznegokultuodprawianegoprzezIzraelitówna„wyżynach"iwprzybytkachznajdującychsięw

miastachbyłowznoszeniesłupówAszery/aszer(Sdz3,7;1Krl14,15;15,13;2Krl13,6).Niewiadomodokońca,czybyłytozwyczajnedrewnianeslupy,mającesymbolizowaćdrzewa,czyteż
znajdowałysięnanichrzeźbioneprzedstawieniaboginipłodności.Niewiadomoteż,czybyłyelementemświętychgajów.Wzmiankaw2Krl17,10oaszerach„nakażdymwyniosłympagórkuipod
każdymdrzewemzielonym"wydajesięwskazywać,żebyłytosłupyustawianewcelachkultowych,niezaśspecjalniezasadzonewtymceludrzewa.JakomałżonkaEla,Aszerabyłanajwyraźniej
powszechnieczczonąboginią(zob.2Krl18,19),októrejkulciewspominasięwtekstachugaryckich(1600-1200przedChr.).Częstewzmiankinajejtemat,pojawiającesięwnarracjibiblijnej,
wskazują,żekulttejboginibyłgłównymrywalemkultuJahwe(zob.zakazzawartywWj34,13iPwt16,21).Tłumaczytozarównoliczbęwzmianekowznoszeniuiczczeniuaszer,jakizdecydowane
potępienietejpraktykiorazopispaleniaiścinaniatychsłupów(Sdz6,25-30;1Krl23,4-7).Natematdodatkowychinformacjizob.komentarzdoPwt7,5.

Zacząłsięrównieżwkrajunierządsakralny.Postępowali

wedługwszelkichobrzydliwościpogan,którychPanwypędziłsprzed
obliczaIzraelitów.

14,24.Mężczyźniuprawiającynierząd/nierządsakralny.Natematdodatkowychinformacjidotyczącychprostytucjikultowejzob.komentarzdoPwt23,17-18.Hebrajskitermin,którysię

tutajpojawia,używanyjestwformierodzajużeńskiegoimęskiego.Wsposóbeufemistycznyokreślaontych,którzyzostaliwyznaczenidookreślonegocelu.Tosamosłowopojawiasięwliteraturze
akadyjskiejnaoznaczenieosóbpoświęconychdosłużbywprzybytkulubświątyni.Wśródsłużbyświątynnejbyłyosobyuprawiającenierządsakralny,atakżepołożneipiastunki.Niewiadomodo
końca,jakiefunkcjemoglispełniaćmężczyźni.

Dlategowpiątymroku[panowania]królaRoboamanadciągnął

przeciwJerozolimiekrólEgiptuSzeszonk

14,25SzeszonktopierwszyfaraonzXXIIdynastii.WyruszyłonnawyprawęwojennądoPalestyny,oszczędzającjednakJudę(niewątpliwiezracjidaninypłaconejprzezRoboama).

izabrałkosztownościświątyniPańskiejorazkosztowności

pałacukrólewskiego.Wszystkotozabrał.Zabrałrównieżwszystkie
złotetarcze,któresporządziłSalomon.

WobectegokrólRoboam

zamiastnichsporządziłtarczezbrązuipowierzyłjedowódcomstraży
pilnującejwejściadopałacukrólewskiego.

14,27Strażeprzyboczne(albo„gońcy”,por.1Krl1,5)eskortowałyrydwankrólewski.

Odtądzakażdymrazem,kiedykrólwchodziłdoświątyni

Pańskiej,strażjenosiła,apotemodnosiładozbrojownistraży.

czyżpozostałedziejeRoboamaiwszystko,cozdziałał,niesąopisane
wKsiędzeKronikKrólówJudy?

PonadtomiędzyRoboamema

Jeroboamembyławojnaprzezcałyczas.

PotemRoboamspocząłze

swoimiprzodkamiwMieścieDawidowym.Jegomatka,Ammonitka,
miałanaimięNaama.Synjego,Abijjam,zostałwjegomiejsce
królem.

14,31Teksthebr.jesttuzbytrozbudowany.WBJpomijasięzdaniewnawiasie,dająctekstkrótszy,poprawionywedług2Krn12,16.

1Krl15

PanowanieRoboamawJudzie(931-914)

AbijjamzacząłkrólowaćwJudziewosiemnastymroku

[panowania]królaJeroboama,synaNebata.

Trzylatabyłkrólemw

Jerozolimie,ajegomatkamiałanaimięMaaka[ibyła]córką
Abiszaloma.

Poszedłondrogąwszelkichgrzechówswegoojca,które

[ten]przednimpopełniał,dlategożesercejegoniebyłoszczere
wobecPana,Bogaswego,jakbyłosercejegoprzodka,Dawida.

JednakwłaśniezewzględunaDawidaPan,Bógjego,zachowałmu

płomykwJerozolimie,dającmurodzonychsynówjakonastępcówi
zachowującJerozolimę,

ponieważDawidczyniłto,cojestsłusznew

oczachPana,iniezaniedbałniczego,comunakazałwciągucałego
swegożycia,zwyjątkiemsprawyChittytyUriasza.

…

15,6Wiersz6pomijasięprawiewewszystkichtłumaczeniachnowożytnych,traktującjakodublet14,30,gdyżbrakgownajlepszychrkpsachgrec.

AczyżpozostałedziejeAbijjamaorazwszystko,couczynił,nie

sąopisanewKsiędzeKronikKrólówJudy?Ponadtorównieżmiędzy
AbijjamemiJeroboamemtrwaławojna.

PotemAbijjamspocząłze

swoimiprzodkamiipochowanogowMieścieDawidowym.Synjego,
Asa,zostałwjegomiejscekrólem.

Asa,królJudy(911-870)

Asa,królJudy,objąłwładzęwdwudziestymroku[panowania]

Jeroboama,królaIzraela,

ikrólowałwJerozolimiewciągu

czterdziestujedenlat.JegomatkamiałanaimięMaaka[ibyła]córką
Abiszaloma.

Asaczyniłto,cojestsłusznewoczachPana,takjak

jegoprzodekDawid,

gdyżkazałwysiedlićzkrajuuprawiających

nierządsakralnyiusunąłwszelkiebożki,któresporządzilijego
przodkowie.

Anawetswąmatkę,Maakę,pozbawiłgodności

królowej-matkizato,żesporządziłabożkakuczciAszery.Ponadto
AsaściąłispaliłtegobożkanadpotokiemCedron.

15,13królowej-matki.BJ:„WielkiejPani”(zob.przyp.11,19).WJudzieiwinnychkrólestwachwschodnichkrólowa-matkamiałapewnąrangęhonorową(por.2,19)orazpewne

prerogatywy.Nosiłatytuł„WielkaPani”.Jejimięjestpodane,zparomawyjątkami,wewprowadzeniudoopisurządówkażdegonowegokróla.Maakazachowałatęgodnośćnawetzapanowaniaswego
wnuka,któryzacząłsprawowaćwładzęwbardzomłodymwieku.—bożka.BJ:„okropność”.Tłumaczenieniepewne.Niewiadomo,jakitobyłprzedmiot.

Alenieusuniętowyżyn.JednakserceAsywciągucałegojego

życiabyłoszczerewobecPana.

ZłożyłonwświątyniPańskiej

sprzętypoświęconenaofiaręprzezswegoojcaiprzezsiebie,srebroi
złotooraznaczynia.

RównieżmiędzyAsąikrólemIzraela,Baszą,

trwaławojnawciągucałegoichżycia.

AlbowiemkrólIzraela,

Basza,wtargnąłdoJudyizacząłumacniaćRama,aby[nikomu]nie
daćdostępudokrólaJudy,Asy.

WobectegoAsawziąłsrebroizłoto,

pozostałewskarbcachświątyniPańskiejiwskarbcachpałacu
królewskiego,ipowierzywszyjeswoimsługom,posłałjekrólAsa
przebywającemuwDamaszkukrólowiAramu–Ben-Hadadowi,
synowiTabrimona,synaChezjona,ztymisłowami:

15,18JesttoBen-HadadI.Odalszychdziejachdynastiizob.20,1.Asainaugurujepolitykęsprzymierzaniasięzobcymipaństwami,którąwielcyprorocybędąnieustanniewyrzucaćkrólom

judzkim(por.Iz7,4-9;8,6-8;itd.).

15,18.Tabrimon,Chezjon.Tedwiepostaciepojawiająsięwyłączniewobecnymkontekście.Niezachowałysiężadnearamejskieźródłaztegookresu,zaśwtradycjachasyryjskichnie

wymienionoówczesnychkrólówaramejskich.Imionatemająlogiczną,uzasadnionąformęaramejską,niedysponujemyjednakżadnymihistorycznymiinformacjaminatemattychpostaci.

Trwaprzymierzepomiędzymnąatobą,jakbyłomiędzymoim

ojcematwoimojcem.Otoposyłamcipodarunek:srebroizłoto.
WyruszizerwijswojeprzymierzezBaszą,królemIzraela,awtedy
odstąpiodemnie.

Ben-HadadposłuchałkrólaAsyiposławszy

dowódcówswegowojskanamiastaizraelskie,napadłnaIjjoniDan

oraznaAbelkołoBet-Maaka,jakteżnaKinerot,ażpokraj
Neftalego.

15,20naKinerot.OkolicanazachódodJezioraTyberiadzkiego.

GdytylkoBaszadowiedziałsięotym,zaniechałumacniania

RamainiebawemwróciłdoTirsy.

15,21wróciłdoTirsy.Zagrec.Teksthebr.:„przebywałwTirsie”.

WtedykrólAsazwołałwszystkichbezwyjątkuzJudy,aby

zabralizRamakamienieidrewno,zktóregopoprzedniobudował
Basza.PotemkrólAsarozbudowałzniegoGebaBeniaminaoraz
Mispa.

AczyżpozostałedziejeAsyicałajegodzielnośćoraz

wszystko,couczynił,atakżemiasta,którezbudował,niesąopisane
wKsiędzeKronikKrólówJudy?Kiedyjednaksięzestarzał,
zachorowałnanogi.

15,23atakżemiasta,którezbudował.Wedługtekstuhebr.WBJpominiętejakoglosa,sformułowanapodwpływempoprzedniegowiersza.

WkońcuspocząłAsazeswoimiprzodkamiizostałpochowany

wMieścieDawida,swegopraojca.Ajegosyn,Jozafat,zostałwjego
miejscekrólem.

NadabkrólujewIzraelu(909-908)

Nadabzaś,synJeroboama,objąłwładzęnadIzraelemwdrugim

roku[panowania]królajudzkiegoAsyidwalatapanowałnad
Izraelem,

15,25.Uwagachronologiczna.PodejmowaneprzezbiblijnegoautorapróbyskorelowaniaokresupanowaniaposzczególnychkrólówIzraelaiJudyniezawszebyłyłatwe.

NajprawdopodobniejpierwszymrokiempanowaniaAsybyłrok914przedChr.,Nadabwstąpiłjednaknatronprzypuszczalniedopierow911przedChr.Oprócztego,chociażNadabpanowałprzezdwa
kolejnelata,wistocierządziłjedyniekilkamiesięcy,zanimzostałzamordowanynajesieni910przedChr.

czyniącto,cozłewoczachPana,idącdrogąswegoojcawjego

grzechu,doktóregodoprowadziłIzraela.

Basza,synAchiasza,z

roduIssacharauknułspisekprzeciwniemu.Baszanapadłnaniego
kołoGibbetonu,będącegowewładaniuFilistynów,kiedyNadabi
wojskocałegoIzraelaoblegaliGibbeton.

15,27.Gibbeton.Leżącywodległościok.3,2kmnazachódodGezer(naterytoriumFilistynów),Tellel-MelatbyłprzypuszczalniejedyniewojskowąplacówkąnagranicyzIzraelem

(miejscetowymieniononaliścieziemprzekazanychpokoleniuDanawJoz21,23).JegostrategicznepołożeniepoświadczonejestwewzmiancezlistykampaniiTotmesaIII(1468przedChr.)i
asyryjskiegokrólaSargonaII,wokresiestłumieniaprzezeńbuntuwAszdod(713przedChr.;Iz20,1).

Wówczas,tojestwtrzecimroku[panowania]Asy,królaJudy,

Baszazabiłgoizostałwjegomiejscekrólem.

Zchwiląobjęcia

władzywymordowałcałyródJeroboama.Niezostawiłzrodu
Jeroboamaanijednejżywejduszy,dopókijejniewytraciłzgodniez
zapowiedziąPana,którąOnwyrzekłprzezswegosługę,Achiaszaz
Szilo,

15,29.Wymordowaniecałejrodzinypoprzednika.Zob.komentarzdo1Kil1,21,gdzieomówionopolityczneczystkitowarzyszącezmianomadministracji.Eliminującprzyszłychrywali

dotronu,Baszauprawdopodobniłpanowanieponimczłonkówwłasnejrodziny.Spełnienieprzekleństwa(1Krl14,7-16)rzuconegonadomJeroboamamaformępodobnąjakPrzekleństwoAgacie
(pochodzącezUrIII)okróluNaram-Sinie,który,bezczeszczącprzybytekwNippur,sprowadziłnasiebieiswojekrólestwogniewbogów.

zpowodugrzechówJeroboama,którysamzgrzeszyłi

doprowadziłdogrzechuIzraela,pobudzającdogniewuPana,Boga
Izraela.

AczyżpozostałedziejeNadabaiwszystko,couczynił,nie

sąopisanewKsiędzeKronikKrólówIzraela?

RównieżmiędzyAsą

ikrólemIzraela,Baszą,trwaławojnawciągucałegoichżycia.

15,32Tenwierszjestpominiętywwiększościprzekładównowożytnychjakozwykłydubletw.16.Takteżgrec.

BaszakrólujewIzraelu(908-885)

WtrzecimrokupanowaniaAsy,królaJudy,królemnad

IzraelemwTirsiezostałsynAchiasza,Basza,nadwadzieściacztery
lata.

15,33nadIzraelem.Zagrec.Teksthebr.:„nadcałymIzraelem”.
15,33.Tirsa.Zob.komentarzdo1Krl14,17.TirsastałasięoficjalnąstolicąPółnocnegoKrólestwazapanowaniaBaszy.PozostałaniądoczasuprzeniesieniaprzezOmriegostolicydo

Samarii(1Krl15,24).

15,33.Uwagachronologiczna.PanowanieBaszynastręczajedenznajtrudniejszyproblemówchronologicznychwBiblii.Gdyby,jakczytamywtymwersecie,Baszawstąpiłnatronw

trzecimrokupanowaniaAsyipanowałdwadzieściaczterylata,zmarłbywdwudziestymszóstymrokupanowaniaAsy(zob.1Krl16,8).Jednakw2Krn16,1AsaiBaszatoczązesobąwojnęw
trzydziestymszóstymrokupanowaniategopierwszego.Proponowanowielerozwiązań,żadnejednaknieokazałosięprzekonywające.ThieledatujepanowanieBaszynalata909-886przedChr.Miałon
panowaćwspółcześniezAsązJudyiBen-HadademI,królemDamaszku.ByłbytopoczątektrwającegostolatokresudominacjiwtymrejonieAramejczykówzDamaszku.

Czyniłonto,cozłewoczachPana,gdyższedłdrogąJeroboama

wjegogrzechu,doktóregotendoprowadziłIzraela.

1Krl16

PanskierowałnastępującesłowoprzeciwBaszydoJehu,syna

Chananiego:

Podniosłemcięzprochuiuczyniłemcięwodzemmego

luduizraelskiego,tyjednakposzedłeśdrogąJeroboama,aprzezto
doprowadziłeśdogrzechumójludizraelski,abyMnieobrażaćich
grzechami!

OtowięcJausunępotomstwoBaszyipotomstwojego

roduorazpostąpięzjegorodem,jakzrodemJeroboama,syna
Nebata.

ZmarłegozroduBaszywmieściebędążarłypsy,zmarłego

zaśwpolubędążarłyptakipodniebne.

16,4.Psy,ptaki,brakpogrzebu.LosprzepowiedzianyrodzinieBaszy(niezaśwyłączniejemusamemu)byłnajgorszy,jakimoglisobiewyobrazićstarożytni.Pozostawienieciałabez

pogrzebustanowiłonajwyższeupokorzenieizbezczeszczenie,bowiemwiększośćludówwierzyła,żeodpowiedni,przeprowadzonywewłaściwysposóbpochówek,decydujeojakościżycia
pośmiertnego.WEposieoGilgameszu,Enkidu,powróciwszyzeświataumarłych,powiadaGilgameszowi,żeci,którzyniezostalipogrzebani,niedoświadczająspokoju.Mówiteż,żeci,którzyniemają
żyjącychkrewnych,którzybysięonichtroszczyli,mogąsiężywićjedynieodpadkamizulicy.Babilońskieprzekleństwołączypogrzebzezjednoczeniemduszyzmarłegozosobami,którekocha.
Wiemy,żeIzraelici(podobniejakludysąsiednie)wierzyli,iżwłaściwypogrzebwpływanajakośćżyciapośmiertnego,ponieważchowalizmarłychzprzedmiotami,któremiałyimpomócwżyciu
pozagrobowym.Najczęściejbyłytonaczyniaceramiczne(wypełnionepokarmem)iozdoby(wceluodpędzeniazła)oraznarzędziaiprzedmiotyosobiste.PrawoIzraelitównakazywałonawet,byciało
wbitegonapalprzestępcyzostałozdjęteipogrzebaneozachodziesłońca,byniepożarłygoptakiiinnezwierzęta.PotwierdzajątodokumentyasyryjskiezItysiącleciaprzedChr.,np.Asurbanipalkaże
swoichprzeciwników,nakazującpozostawienieichciałnaulicyiwleczeniepoziemi.Pożarcieciałaprzezpadlinożercówuniemożliwiałourządzeniewłaściwegopogrzebuistanowiłonajbardziej
haniebnyrodzajkary.Przekleństwoasyryjskieztegookresugłosi:„Niechpsyrozerwąnastrzępyjegoniepogrzebaneciało".Wiadomoojednymprzypadku,wktórymciałazostałypoćwiartowanei
rzuconenapożarciepsom.Celemtegookrucieństwabyłonajczęściejuniemożliwienieprzeprowadzeniawłaściwegopochówku,iwtensposóbskazanienazagładęduszy,bywędrowała,niezaznając
odpoczynku,zamiastcieszyćsięspokojemwżyciupośmiertnym.WystawianieciałzmarłychnawidokpublicznybyłoczasamipraktykowaneprzezEgipcjan.

AczyżpozostałedziejeBaszyito,couczynił,orazjego

dzielnośćniesąopisanewKsiędzeKronikKrólówIzraela?

Potem

BaszaspocząłzeswoimiprzodkamiizostałpochowanywTirsie,a
jegosyn,Ela,zostałwjegomiejscekrólem.

16,6.Tirsa.TirsabyłakrólewskąsiedzibąJeroboama,późniejzaśstolicąPółnocnegoKrólestwa(przypuszczalnieodpoczątkupanowaniaBaszy).UtożsamiasięjązTellel-Far'aoddalonym

11,5kmnapółnocnywschódodSychem,przydrodzedoBet-Szean.Miejscetocenionozpowodupołożenianawzniesieniu,stałegozaopatrzeniawwodę(dwaźródłazasilająceWadiFar*a)oraz
umiejscowieniawstrategicznympunkcieprzyszlakuhandlowym.ByłteżstamtąddogodnydostępdobrodównaJordaniewAdam.Bramyifortyfikacjezostałyodbudowanenatym,copozostałoz
okresuśrodkowegobrązu.Odnaleźćteżmożnaśladycentralnegoplanowaniawewznoszeniunowychrezydencjiwcałymmieście.Opolitycznymznaczeniumiastamożnawnosićnapodstawie
wzmiankionimnaliściepodbojówfaraonaSzeszonkazokresujegoinwazjinaPalestynę.

PanowanieEliwIzraelu(885-884)

PonownieprzemówiłPanprzezprorokaJehu,synaChananiego,

przeciwBaszyijegorodowi,zpowoducałegozła,jakiegodopuścił
sięwoczachPana,drażniącGodziełemswoichrąk,jaktoczyniłród
Jeroboama,atakżezpowoduwytępieniategorodu.

16,7synaChananiego.Zagrec.Wtekściehebr.poimieniudodane:„proroka”.Całytenwierszjestdodatkiem,którypowtarzaw.1-4itłumaczyukaranieBaszy,podającnowypowód,obcy

duchowiksięgi.

Wrokudwudziestymszóstym[panowania]Asy,królaJudy,Ela,

synBaszy,zostałkrólemnadIzraelemwTirsienadwalata.

16,8.Uwagachronologiczna.PanowanieElibyłokrótkieinajwyraźniejpozbawioneznaczącychwydarzeń.Podobniejakwprzypadkujegopoprzednika,niemaonimżadnejwzmiankiw

dokumentachpozabiblijnych.Thieleumieszczajegopanowaniewlatach886-885przedChr.

JegopodwładnyZimri,wódzpołowyrydwanów,uknułspisek

przeciwniemu.KiedywięcoddawałsięonpijaństwuwTirsie,w
domuArsy,zarządcypałacuwTirsie,

wtedyZimriwtargnąłi

zadawszymuciosśmiertelny,zostałwjegomiejscekrólemw
dwudziestymsiódmymroku[panowania]Asy,królaJudy.

Gdytylko

zostałkrólemizasiadłnaswymtronie,wybiłcałyródBaszy,nie
zostawiającmunawetmalcaanijegokrewnych,aniprzyjaciół.

16,11.Zabicieczłonkówrodzinypoprzednika.Pozostawienieprzyżyciukrewnychkróla,siłąusuniętegoztronu(np.wwynikuzabójstwa),stanowiłozaproszeniedowojnydomowej.

Krewnimielihonorowyobowiązekpomszczeniapoprzedniegowładcy,zpewnościąznaleźlibyrównieżsojuszników,którzypoparlibyichwdążeniudoodzyskaniatronu.Takieniszczenierodzin
panującychbyłopraktykąpowszechniestosowanąwIzraeluinacałymBliskimWschodzie.

WytępiłwięcZimricałyródBaszyzgodniezzapowiedziąPana,

danąBaszyprzezprorokaJehu,

zawszystkiegrzechyBaszyorazza

grzechyjegosyna,Eli,którepopełniliiktórymidogrzechu
doprowadziliIzraela,drażniącswymimarnymibożkamiPana,Boga
Izraela.

16,13.Marnebożki.Wtekściejestmowajedynieo„przedmiotachbezwartościowych",leczbyłotookreślenieczęstostosowanewodniesieniudobożków-najważniejszeprzykłady

pochodzązokresupanowaniakrólówchetyckichwpołowieIIw.przedChr.orazzAsyriiiBabilonuzokresuodIXdoVIw.przedChr.Zapiskirocznikówmogłyprzybieraćformękrólewskich
inskrypcjiopisującychszczegółowokampaniewojennewładców.Opróczowychinskrypcjiistniałyrównieżkronikidworskie,wktórychodnotowywanocorokuważnewydarzenia.Dotejpory
archeologomnieudałosięodnaleźćrocznikówkrólówIzraelaiJudy.

AczyżpozostałedziejeEliiwszystko,couczynił,niejest

opisanewKsiędzeKronikKrólówIzraela?

PanowanieZimriegowIzraelu(884)

Wrokudwudziestymsiódmym[panowania]Asy,królaJudy,

ZimripanowałwTirsiesiedemdni,dopókiludobozowałpod
Gibbetonem,będącymwewładaniuFilistynów.

16,15.Uwagachronologiczna.SiedemdnipanowaniaZimnegoThieleumieszczaw885przedChr.
16,15.Gibbeton.GibbetonpojawiasięnaliściemiastzdobytychprzezfaraonaTotmesaIIIwczasiejegokampaniiwPalestynie(1pol.XVw.przedChr.).Ponadsiedemsetlatpóźniej

zdobycietegomiastabyłoważnymosiągnięciemasyryjskiegokrólaSargonaIIpodczasjegowyprawyprzeciwkoAszdodowi(713-712przedChr.).Jeślistarożytnemiastosłusznieutożsamiasięz
TellMalat,byłoonopołożonewmiejscuzetknięciasięrówninyfilistyńskiejzewzgórzamiJudy,niemal32kmnazachódodJerozolimyorazokoło6,5kmnazachódodGezer.Wtymrejonie
nieprowadzonopracwykopaliskowych,aleodnalezionośladypotwierdzającejegozasiedleniewewspomnianymokresie,jasnejestteż,żemiastobyłoufortyfikowane.

Alekiedytylkoówludobozującyusłyszałwieść:Zimriuknuł

spisekizabiłkróla,wtedycałyIzrael,przebywającywówczasw
obozie,ogłosiłkrólemwodzawojskaizraelskiego,Omriego.

16,16.Ogłoszeniekrólaprzezwojsko.Chociażzadaniewyborukrólazwyklenienależałodowojska,wsparciearmiibyłoważnymelementem,zapewniającymwstąpienienatron.Na

BliskimWschodziewojskowezamachystanubyłyprzypuszczalnieczęstsze,niżwskazująźródła,bowiemwiększośćkrólówpragnęłaukazać,żeobjęlitronwlegalnysposób.Użyciesiływojskowejdo
przejęciawładzyiwymuszeniaswojegopanowanianiebyłoprecedensem,którystarożytnikrólowiepragnęliutrwalać.Mimotoznanesąprzykładyprzejęciawładzyzrąkrodakówprzyużyciuarmii,
np.przezasyryjskichkrólówTiglat-PileseraIII(745przedChr.)iSargonaII(722przedChr.)orazperskiegokrólaDariuszaWielkiego(522przedChr.),chociażkażdyniecoinaczejukazywałwłasne
wstąpienienatron,podkreślającprawomocnośćswoichroszczeń.

NastępnieOmri,aznimcałyIzrael,wyruszyłspodGibbetonui

oblegliTirsę.

Niebawem,kiedyZimrizobaczył,żemiastozostało

zdobyte,wówczaswszedłdobasztypałacukrólewskiegoipodpalił
nadsobąpałackrólewski,iwskutektegozmarł

16,18.Basztapałacukrólewskiego.WTellel-Far'a,wmiejscu,wktórymznajdowałasięstarożytnaTirsa,odnalezionośladywskazującenazniszczenieiporzuceniemiastawopisywanym

okresie.Ufortyfikowanacytadelaodnalezionazostaławpółnocno-zachodniejczęściitoonawłaśniejestprzypuszczalniebasztąpodpalonąprzezZimnego.Podpalenieprzezkrólawłasnegopałacumiało
teżmiejscew648przedChr.,kiedytoBabilończycyrozpoczęlioblężenieAsurbanipalaiSzamasz-szuma-ukinpodpaliłwłasnypałac,bywnimspłonąć.

zpowoduswoichgrzechów,którychsiędopuścił,czyniącto,co

złewoczachPana,idącdrogąJeroboamawgrzechu,doktórego
doprowadziłonIzraela.

AczyżpozostałedziejeZimriegoorazjego

spisek,któryuknuł,niesąopisanewKsiędzeKronikKrólówIzraela?

OmrikrólujewIzraelu(884-873)

Wówczasludizraelskipodzieliłsię.Połowachciałaobwołać

królemTibniego,synaGinata,apołowabyłazaOmrim.

Tenlud

jednak,którybyłzaOmrim,przemógłówlud,którybyłzaTibnim,
synemGinata.WskutektegoTibnizginął,azacząłkrólowaćOmri.

16,21-22.Rywalizacjaowstąpienienatron.Kiedykrólewskiejwładzypoojcunieprzejmowałsyn,możnabyłooczekiwać,żepojawisiękilkupretendentówdotronuwrazze

wspierającymiichfrakcjami.NicniewiadomonatematcharakteruroszczeńTibniegoanigronajegozwolenników.Niepodanoteżinformacjinatematwojnydomowej,którawówczaswybuchła.

Wrokutrzydziestympierwszym[panowania]Asy,królaJudy,

OmriobjąłwładzęnadIzraelemnadwanaścielat.WTirsiekrólował
sześćlat.

16,23-28Omribyłzcałąpewnościąwielkimwładcą,aleKrl,interesującasięwyłączniereligijnąhistoriąIzraela,odnotowujejedyniezałożenieSamarii,któramiałazostaćstolicąażdo

końcaistnieniakrólestwa.

16,23.Uwagachronologiczna.ThieledatujepanowanieOmriegonalata885-874przedChr.Jesttoprzełomowymomentwhistoriitegoregionu,bowiemwówczasAsyryjczycybylijuż

gotowidorozpoczęciaekspansjinazachód.AsurnasirpalIIobjąłtronw883przedChr.irozszerzyłswojepanowanienacałyobszarEufratu,stającnaprzedprożupaństwznajdującychsięnazachodzie.
AramejskiepaństwoBit-Adini,położonenazachodnimkrańcuobszaruEufratu,dostałosiępodjegokontrolę,iw877przedChr.pomaszerowałnaczeleswoichwojskwstronęMorzaŚródziemnego,
późniejzaśnapołudnie,wstronęobszarupomiędzyrzekamiOrontes/LitaniaMorzemŚródziemnym,pobierającdaninyodwszystkichmiastażpoleżącynapołudniuTyr.Jednocześnieznaczącąsiłą
stalisięAramejczycyzDamaszkupodwodząBen-Hadada.TensplotokolicznościzmusiłIzraeladoposzukiwaniaszansywzawieraniusojuszówmiędzynarodowych.

PotemkupiłodSzemerazadwatalentyssrebragóręSzomron.

Następniezabudowałtęgórę,amiasto,którezbudował,nazwałod
imieniaSzemera,właścicielatejgóry–Samaria.

16,24.Samaria.TowłaśnieOmrizbudowałSamarięiuczyniłjąstolicąPółnocnegoKrólestwaIzraela.Oddalonaook.19,5kmnazachódodpoprzedniejstolicy,Tirsy,leżałaprzyważnym

skrzyżowaniudróg,miałateżłatwydostępdodolinyJizreelnapółnocy,Sychemnapołudniowymwschodzieorazwybrzeżamorskiegonazachodzie.Znajdowałasięteżwpobliżugłównychszlaków
przebiegającychnazachódodJordanunaliniipółnoc-południe.Podczaspracwykopaliskowychna„akropolu"odkrytoruiny,byćmożepałacuOmriego,atakżefragmentmuruoddzielającego„akropol"
oddolnegomiasta.Murmiałok.1,5mszerokościizostałzbudowanyznajlepszychznanychwówczasmateriałów(dużychkamiennychblokówustawionychwwykopie,wrazzgłowicamiirozporami).
Achabumocniłfortyfikacje,dodającmurkazamatowyoszerokościponad9m.

16,24.Dwatalentysrebra.2talentysrebrarównająsię6000syklów.Jesttoznaczniewiększakwotaodtej,którąDawidzapłaciłzamiejsce,gdziezostałaostateczniewzniesionaświątynia

wJerozolimie(chociażdziałkatajestdużowiększaodpoprzedniej).Nawetjeśliwskładnabytkuwchodziłcałyobszargórnegoidolnegomiasta,byłatonadalbardzokosztownanieruchomość.

Omrirównieżuczyniłto,cozłewoczachPana;anawetstałsię

gorszyodwszystkichswoichpoprzedników,

idącdrogąJeroboama,

synaNebata,wjegogrzechach,doktórychdoprowadziłonIzraela,
drażniącswymimarnymibożkamiPana,BogaIzraela.

Aczyż

pozostałedziejeOmriegoorazwszystko,cozdziałał,ijegodzielność
niesąopisanewKsiędzeKronikKrólówIzraela?

16,27.OmrinatleBliskiegoWschodu.ChociażwówczesnychźródłachniemawzmianeknatematzwiązkówzOmrim,źródłazpołowyIXw.przedChr.nawiązujądojegopostacina

kilkaróżnychsposobów.WinskrypcjiMoabitów,królMeszawspominaouciskaniuwprzeszłościjegokrajuprzezOmriego,wskazująctojakoprzyczynęswojejdominacjinadnastępcamiOmriego.W
asyryjskichinskrypcjachSalmanassaraIIIIzraelokreślanyjestmianemziemiOmriego.PonieważOmriutrzymywałprzyjaznestosunkizproasyryjskimTyremiSydonem,możliwe,żepodzielałich
politycznesympatie.SojuszOmriegozFenicjanamizostałprzypieczętowanymałżeństwemksięcia,następcytronu,Achaba,zksiężniczkąSydonu,Izebel.Politykataspowodowała,żeOmristałsię
wrogiemAramejczyków,którzybylinieprzyjaźniAsyriiistanowilinajwiększezagrożeniedlaIzraela.Mimotowydajesię,żeOmriemuudałosięwynegocjowaćwarunkiwspółpracyiutrzymywać
trudnypokójzAramejczykami-poprostuodczuwalioninaciskizestronyAsyryjczykówipotrzebowaliprzyjaciół.

Omrispocząłzeswoimiprzodkamiizostałpochowanyw

Samarii.Synjego,Achab,zostałwjegomiejscekrólem.

Achab(873-853)ikultpogański

Achab,synOmriego,objąłwładzęnadIzraelemwroku

trzydziestymósmym[panowania]Asy,królaJudy,ikrólowałAchab,
synOmriego,nadIzraelemwSamariidwadzieściadwalata.

16,29.Uwagachronologiczna.ThieledatujepanowanieAchabanalata874-853przedChr.Wiadomo,żeAchabpanowałjeszczew853przedChr.,ponieważwymieniasięgow

dokumentachSalmanassaraIIIjakojednązgłównychpostacikoalicjizachodniej,którastarłasięzAsyryjczykamiwbitwiepodKarkar,rozegranejwtymsamymroku.

Achab,synOmriego,równieżczyniłto,cozłewoczachPana,i

stałsięgorszyodwszystkichswoichpoprzedników.

Doszłodotego,

żeniewystarczyłomupopełnianietakichgrzechów,jakiepopełniał
Jeroboam,synNebata,gdyżwziąwszysobiezażonęIzebel,córkę
Etbaala,królaSydończyków,zacząłsłużyćBaalowiioddawaćmu
pokłon.

16,31Etbaala.BJ:„Ittobaala”.ByłonjednymzkapłanówboginiAsztarte.ObjąłwładzęwTyrzewtymsamymczasie,coOmriwIzraelu;obajuzurpatorzyzbliżylisiędosiebiei

przypieczętowaliwspólnotęinteresówzwiązkiemrodzinnym.KonsekwencjereligijnetychścisłychstosunkówzFenicjanamibędąsięrozwijaływcałymokresiesprawowaniarządówprzezAchaba.

16,31.Izebel.JedynamożliwawzmiankanatematIzebel,pochodzącaztegookresu,pojawiasięnapieczęcizwyrytymimieniemyzbl.Jesttodużapieczęćzmotywamiegipskimi,którym

towarzyszyfenickainskrypcjazawierającawspomnianeimię.Jakocórkakrólamogłaonapiastowaćurządnajwyższegokapłananarodowegobóstwafenickiego,BaalMelkarta.

16,31.Etbaal.EtbaalbyłkrólemSydończykówwlatach887-856przedChr.PanowałnadcałymregionemFenicji,stolicęmającwmieścieTyr.JózefFlawiusz,piszącywielewieków

później,opisujegojakokapłanaboginiAsztarte,któryprzejąłtron.Choćniezawszewypowiadasięwtychsprawachwsposóbwiarygodny,leczwydajesięsięgaćdogreckichźródeł,któremogłybyć
przekłademtekstówfenickich.EtbaalwznacznymstopniuprzyczyniłsiędorozwojuportuTyru,położonegonawyspie,iprzypuszczalniezbudowałpołudniowązatokęwrazzfalochronem.Niemao
nimżadnychwzmianekwpozabiblijnychźródłachztegookresu.

16,31.BaalMelkart.MelkartbyłgłównymbogiemTyrujużwXIXw.przedChr.UtożsamianogozmezopotamskimbogiemNergalem,panempodziemnegoświata,późniejzaśzgreckim

Heraklesem.CzasamiokreślanogomianemBaalazTyru,stądłączeniegozBaalem,któregoczciliIzebeliAchab.ByłotowięcinnebóstwoniżkananejskibógHadad,którywtekściebiblijnym
określanyjestzwyklemianemBaala.WaramejskiejinskrypcjiBir-Hadada,pochodzącejzIXw.przedChr.,Melkartjestbogiem-wojownikiem,zokresuStaregoTestamentuniezachowałysięjednak
żadnemityopowiadająceojegoczynach.WtekstachpóźniejszychMelkartukazanyjestjakoumierająceipowstającedożyciabóstwo(śmierćizmartwychwstanietowarzyszącyklicznymzmianomw
przyrodzie),którewydajesiępowracaćdożyciawogniu.PonieważwtekściebiblijnymnigdzieindziejniepojawiasiętytułMelkart,sugerowanoteżinnemożliwości.Najczęściejwskazujesię,że
BaalemtymmógłbyćBaalSzamem(panniebios),którybyłpowszechnieznanyjakogłównebóstwoFenicjanwItysiącleciuprzedChr.Jednakwiększośćinformacjinajegotematpochodzizokresupo
800przedChr.,dlategoniewielewiadomooczasachprzedstawionychwtejnarracji.

PonadtowzniósłołtarzBaalowiwświątyniBaala,którą

zbudowałwSamarii.

16,32.WświątyniBaalawSamarii.PracewykopaliskoweprowadzonewSamariiniedoprowadziłydotejporydoodkryciażadnychśladówświątyniBaalazbudowanejprzezAchaba.

Sugerowano,żewskazujeto,iżAchabiIzebeltraktowalimiastojakoświętyprzybytekBaala(natematprzywilejówzwiązanychztakimstatusemzob.komentarzdo2Sm5,9).Miastomogło
funkcjonowaćjakoodrębnajednostkapolityczna,podobniejakwwieluokresachpołożonynapołudniuSyjon.Natematimplikacjitakiegostanurzeczyzob,komentarzdo2Krl10,21.

Achabsporządziłteżaszerę.WskutektegoAchabjeszcze

więcejczynił[złego]niżwszyscykrólowie,którzyprzednimbyli,
drażniąc[tym]Pana,BogaIzraela.

16,33.SłupyAszery/aszery.Hebrajskiesłowo„aszera"możebyćimieniemboginipłodnościluboznaczaćprzedmiotkultowy(jaktomamiejscewtymwersecie).Kulttejboginibył

rozpowszechnionywreligijnychnurtachwIzraelu,czasamiAszerabyłateżukazywanajakomałżonkaJahwe.NawyobrażeniatakiewskazująinskrypcjezKuntilletAdżrudiChirbetel-Kom.W
mitologiikananejskiejwystępowałajakomałżonkagłównegobóstwa,Ela.AszerapojawiasięteżwliteraturzemezopotamskiejjużwXVIIIw.przedChr.,gdziejestmałżonkąbogaAmorytów,Amurru.
Przedmiotkultowymógł(chociażniemusiał)zostaćwyposażonywsymbolbóstwa.Slupymogłypełnićrolęsztucznegodrzewa,bowiemAszerajestczęstozwiązanazeświętymigajami.Czasami
przedmiotykultowewytwarzanolubbudowano,kiedyindziejsadzono.Posiadamyniewieleinformacjinatematroli,którąsłupyteodgrywaływpraktycerytualnej.

ZajegoczasówChielzBetelodbudowałJerychowedług

zapowiedziPana,którąwyrzekłprzezJozuego,synaNuna;położył
jegofundamentynaswoimpierworodnym,Abiramie,anaswoim
najmłodszym,Segibie,postawiłjegobramy.

16,34Możliwe,choćniepewne,żeobajsynowieposłużylijakoofiaraskładanaprzykładzeniufundamentówpodnowebudowle.
16,34.OdbudowanieJerycha.Jozuewypowiedziałprzekleństwonakażdego,ktoodbudujemiastoJerycho.Niegdyświeluinterpretatorówuważało,żewewspomnianymokresie

uroczystośćpoświęceniadomuobejmowałazłożenieofiaryzdzieckarodziny,któramiaławnimzamieszkać.Wyjaśniałobytofragmentyszkieletówdziecięcychzakopanepodprogiemdomu
(odgrywającymrolęplatformyofiarnej).Wpodobnysposóbbudowniczymiastaskładałwofierzedziecko,którebyłozakopywanewjegoważnymmiejscu.Obecniehipotezatazostaławdużymstopniu
zarzuconainiektórzykomentatorzydostrzegająraczejzwiązekpomiędzyprzekleństwemachorobązwanąschistosmatozą(przywrzycą).Schorzenietojestwywołaneprzezprzywryżyjącewnaczyniach
krwionośnych,przenoszoneprzezślimaki,którewdużejliczbiewystępująwJerycho.Przywrywywołująinfekcjęukładumoczowego,coprowadzidoniepłodnościizwiększonejśmiertelnościdzieci.

1Krl17

CZASYELIASZA

DwuletniasuszawkrólestwieAchaba

ProrokEliaszzTiszbewGileadzierzekłdoAchaba:Nażycie

Pana,BogaIzraela,któremusłużę!Niebędziewtychlatachanirosy,
anideszczu,dopókiniepowiem.

17,1zTiszbe.Lekturamittiszbezagrec.Teksthebr.:mittoszabe,„spośródmieszkańców”.—DokumentzhistoriąEliasza,wykorzystywanyjakoźródłopoczynającodtegomiejscaksięgi

(zob.Wstęp,s.239),niewątpliwiezawierałfaktypoprzedzająceopisanetuwydarzenia,autorjednakzaczynasięnanimopieraćwpunkcieponownegowłączeniajegoopowieści:suszamiałabyćkarąza
wprowadzeniekultuBaala(16,32-33).

17,1.TiszbewGileadzie.OTiszbeniewspominasięnigdzieindziejwStarymTestamencie,miejscejegopołożeniapozostajenieznane.TradycyjniewskazujesięIstiboddalone13kmna

północodrzekiJabbok,potwierdzatojednakniewieleargumentów.

17,1.PowstrzymaniedeszczuiBaal.PolitykaidziałaniaAchabaorazIzebelzmierzałydoumieszczeniaBaalawmiejscuJahwejakonarodowegobóstwaIzraela.Spór,wktórymzwyciężył

Eliasz,dotyczyłtego,którebóstwojestkrólem-którejestbardziejpotężne.Wmateriałachkananejskich,zachowanychwliteraturzestarożytnej(szczególniewinformacjachnatabliczkachugaryckich),
Baaljestbogiembłyskawiciburzy,odpowiedzialnymzaurodzajnośćziemi.Powstrzymującdeszcz,Jahweokazałpotęgęswojegopanowaniawsferze,któramiałapodlegaćwładzyBaala.Ogłoszenie
tegoAchabowizwyprzedzeniembyłosposobemukazaniakrólewskiegopanowaniaipotęgiJahwe.JeśliBaalpodawałsięzabóstwosprowadzającedeszcz,zaśJahweogłaszał,żedeszczpowstrzyma,
rozpoczynałosięwspółzawodnictwo.

PotemPanskierowałdoniegotosłowo:

Odejdźstądiudajsię

nawschód,abyukryćsięprzypotokuKerit,któryjestnawschódod
Jordanu.

17,3.PotokKerit.EpizodtenukazujepanowanieJahwe,któryudowadnia,żemożezaopatrywać,kogozechce.NieudałosięzlokalizowaćwpewnysposóbWadiKerit.BibliaTysiąclecia

tłumaczy„nawschódodJordanu",leczhebrajskafrazaoznacza„nadrodzedo",cowskazuje,żewadibyłojednymzzachodnichdopływówrzeki.Opisowitemuodpowiadapłynącywopustoszałym
miejscuWadiKelt.WadiSwenitprzepływaobokMikmasziwpołowiedrogidoJerychałączysięzWadiKelt,gdzieprzebiegagłówneprzejściewrejonieJordanu.Miejscetojestoddaloneook.48km
napołudniowywschódodSamarii.InnympotokiemwrejonieSamariijestWadiFaria,którywpływadoJordanuwpobliżubrodówwokolicachAdam.

Wodębędzieszpiłzpotoku,krukomzaśkazałem,żebyciętam

żywiły.

17,4.Żywionyprzezkruki.Krukignieździłysięwodludnychskalistychmiejscach,podobnychdoznajdującychsięwokolicachpotoku.Ichzwyczajgromadzenianadmiarużywnościw

skalnychgraniachdziałałnakorzyśćEliasza.Prorokmógłobserwować,gdzieptakiskładająpokarmiwybieraćgo.Chociażkrukiżywiąsięgłówniepadliną,zjadająrównieżowoce(np.daktyle).

Poszedłwięc,abyuczynićwedługrozkazuPańskiego,ipodążył,

żebyzamieszkaćprzypotokuKeritnawschódodJordanu.

Akruki

przynosiłymuranochlebimięsowieczorem,wodęzaśpiłzpotoku.

17,6ranochlebimięsowieczorem.Zagrec.Teksthebr.:„chlebimięsorano,chlebimięsowieczorem”.

Leczpopewnymczasiepotokwysechł,gdyżwkrajuniepadał

deszcz.

Eliaszwskrzeszazmarłego

WówczasPanskierowałdoniegotosłowo:

Wstań!Idźdo

SareptykołoSydonuitambędzieszmógłzamieszkać,albowiem
kazałemtampewnejwdowie,abyciężywiła.

17,9.Sarepta.Sarepta(współczesnaSarfanda)jestmiastemwpobliżuwybrzeżaMorzaŚródziemnego,położonymmiędzyTyremaSydonem.WtekstachegipskichpochodzącychzXIIIw.przedChr.
Sareptęwymieniasięjakomiastozzatoką.Kwitłotamrzemiosło;miastobyłoteżośrodkiemprzemysłowymwcałymItysiącleciuprzedChr.idalej,ażdoczasówrzymskich.Jegorolawtejopowieści
poleganapokazaniu,żeJahwesprowadziłsuszęrównieżnaojczysteziemieBaala.

WtedywstałizarazposzedłdoSarepty.Kiedywchodziłdo

bramytegomiasta,pewnawdowazbierałatamsobiedrwa.Zawołałją
ipowiedział:Dajmi,proszę,trochęwodywnaczyniu,abymsięnapił.

17,10.Zbieraniedrewubramymiasta.Kobietazbieraładrwa,byrozpalićmałeognisko.Hebrajskiczasownikwskazujenaszukanieporzuconejtamsłomy.Ruchodbywającysięw

bramachmiejskichorazpotrącanieładunkówpowodowały,żemożnatambyłoznaleźćmałekawałkidrewzgubioneprzezinnych.

17,10.Wdowa.Wspołeczeństwienarażonymnachorobyiwojnynietrudnobyłoznaleźćwdowę.Ponieważwdowomnieprzysługiwałyprawadziedziczne,wstarożytnychprawach

czynionodlanichspecjalnerozwiązania,np.umożliwiającezbieraniepokłosiaichroniąceprzeduciskiem.Wdowypotrzebowałyochronyprawnej,ponieważsameniemogłysiębronićiczęstobyły
zależneoddobroczynności.ZestwierdzeńwprologudokodeksuUr-NammuorazKodeksuHammurabiegowynika,żekrólowieuważalizaczęśćswejrolijako„mądrychwładców"chronieniepraw
ubogich,wdówisierot.PodobniewegipskiejOpowieściowymownymwieśniakupowódrozpoczynaswojewystąpienie,nazywającsędziego„ojcemsieroty,mężemwdowy".Jeślibógmiałobjawićsię
jakokról,wyraźnymsposobembyłookazanietroskiobezbronnychprzezzaspokojeniepotrzebwdowy,znajdującejsięwtrudnympołożeniu.

Onazaśzarazposzła,abyjejnabrać,alezawołałzaniąirzekł:

Weź,proszę,dlamnieikromkęchleba!

17,10-11.ProśbaEliasza.Natleobowiązującejtradycyjnejgościnności(ofiarowywanejzwyklewbramachmiasta)prośbaEliaszabyłabardzoskromna.Wokresiesuszyigłoduprośba

służyłajednakpodkreśleniuzbiorowejijednostkowejniedoli.

Natoodrzekła:NażyciePana,Bogatwego!Jużniemam

pieczywa–tylkogarśćmąkiwdzbanieitrochęoliwywbaryłce.
Właśniezbieramkilkakawałkówdrewnaikiedyprzyjdę,przyrządzę
sobieimemusynowi[strawę].Zjemyto,apotempomrzemy.

17,12.Pan,Bógtwój.KobietawyraźnienawiązujedoBogaIzraelitów,Jahwe.WwyglądzieEliaszamusiałobyćcośwskazującegonajegożydowskiepochodzenie,zaśkobietapostąpiła

zgodniezobowiązującymzwyczajem,wypowiadającprzysięgęwimieniubóstwawyznawanegoprzezosobę,doktórejsięzwraca.Używawięcpowszechniestosowanejformułyprzysięgi,jednocześnie
nieświadomiedokonującafirmacjiistnieniaJahwe.WjejsłowachniemożnasiędoszukiwaćżadnejosobistejwiarywJahwe.

17,12.Mąkaioliwa.Typowychwypiekiemstanowiącymjedenzpodstawowychskładnikówposiłkustarożytnychbyłymałepodpłomykizpszenicznejmąki,którepieczononaoliwie.

Eliaszzaśjejpowiedział:Niebójsię!Idź,zrób,jakrzekłaś;

tylkonajpierwzróbztegomałypodpłomykdlamnieiprzynieśmi!A
sobieiswemusynowizrobiszpotem.

BotakmówiPan,BógIzraela:

Dzbanmąkiniewyczerpiesięibaryłkaoliwynieopróżnisięażdo
dnia,wktórymPanspuścideszcznaziemię.

17,14.Zaopatrzeniewmąkęioliwę;urodzajność.MąkaioliwabyłydwomagłównymitowaramieksportowymiSarepty.Ichbrakwskazujenato,jakwielkapanowałasusza.Byłytoteż

dwanajbardziejpodstawoweproduktypotrzebnedoprzeżycia.Jakoistotneskładniki„jadłospisu"symbolizująonegłównąsferę,wktórejmożnabyłoobserwowaćurodzajność.Współzawodnictwo
międzyJahweiBaalemtrwa,gclyJahweokazuje,żezdolnyjestzaopatrywać„ludBaala"mieszkającyna„terytoriumBaala"równiełatwo,jakzaopatrujewłasnylud,irówniełatwo,jakpowstrzymuje

zaopatrzeniezgodniezeswojąwolą.

Poszławięcizrobiła,jakEliaszpowiedział,apotemzjadłoni

onaorazjejsyn,itakbyłocodzień.

17,15orazjejsyn.Nazasadziedomysłuzagrec.orazw.12i13.Teksthebr.:„ijejdom”.—itakbyło...codzień.WBJpominiętezagrec.Teksthebr.:„długo”.

Dzbanmąkiniewyczerpałsięibaryłkaoliwynieopróżniłasię,

zgodniezobietnicą,którąPanwypowiedziałprzezEliasza.

Potych

wydarzeniachzachorowałsyntejkobietybędącejgłowąrodziny.
Niebawemjegochorobatakbardzosięwzmogła,żeprzestał
oddychać.

WówczaspowiedziałaonaEliaszowi:Czegoty,mężu

Boży,chceszodemnie?Czypotoprzyszedłeśdomnie,abymi
przypomniećmojąwinęiprzyprawićośmierćmegosyna?

17,18Kobietaprzypisujeswojenieszczęścietemu,żemieszkauniejEliasz—mążBożyjestjakbyświadkiem:jegoobecnośćsprawia,żeukrytelubnieświadomewinywychodząnaświatło

dzienneiściągająkarę.

17,18.Śmierćsynamającazwiązekzprorokiem.Prorocybyliczęstouważanizaludziniebezpiecznych,którychtowarzystwojestbardzoryzykowne.Bogowiebywalirównieczęsto

surowymipanami,jakihojnymidobroczyńcami,prorocyzaśichreprezentowali.Oprócztego,gdybyproroksięrozgniewałlubzostałczymśurażony,mógłbypodwpływemimpulsuwypowiedzieć
jakieśprzekleństwo,którepóźniejmusiałobysięnieuchronniespełnić.Kobietazakłada,żeśmierćjejdzieckajestkarązajakąśdomniemaną(chociażnieznanąjej)zniewagę,którazwróciłauwagę
bóstwazpowoduobecnościproroka.Dotejporyodnosiłakorzyścizobecnościproroka,terazjednakstwierdza,żekosztbyłzbytwysoki.

NatoEliaszjejodpowiedział:Dajmitwegosyna!Następnie,

wziąwszygozjejłona,zaniósłgodogórnejizby,gdziesammieszkał,
ipołożyłgonaswoimłóżku.

Potem,wzywającPana,rzekł:OPanie,

Bożemój!Czynawetnawdowę,uktórejzamieszkałem,sprowadzasz
nieszczęście,dopuszczającśmierćjejsyna?

Późniejtrzykrotnie

rozciągnąłsięnadzieckuiznówwzywającPana,rzekł:OPanie,Boże
mój!Błagamcię,niechduszategodzieckawrócidoniego!

17,21.Trzykrotnierozciągnąłsięnaddzieckiem.Niektórzykomentatorzydopatrywalisięwtejczynnościreanimacjizzastosowaniemmetodysztucznegooddychaniausta-usta,bowiemw

czasachstarożytnychwierzono,żeśmierćnastępujewmomencieustaniaoddechu.Pełniejszyopistejprocedurypostępowania,podanyw2Krl4,34-35,sugerujeinnewyjaśnienie.Wliteraturze
mezopotamskiejzwiązanezzaklęciamidotknięciebyłosposobemobejmowaniaprzezdemonykontrolinadichofiarami-jesttoidiomoznaczającyopanowanie.Zgodnieztymwierzeniemwitalność,
lubsiłażyciowa,mogłabyćprzekazanaprzezjednociałodrugiemuwwynikubezpośredniegokontaktu.Przeznaśladowanieprocedury,rzekomostosowanejprzezdemony,prorokmógł,zasprawą
Jahwe(należyzwrócićuwagęnamodlitwę),wygnaćdemonyiprzywrócićchłopcużycie.EpizodtenuważanyjestzajedenznajwyraźniejszychprzykładówmagiisympatycznejwBiblii.

PanzaśwysłuchałwołaniaEliasza,gdyżduszadziecka

powróciładoniego,aonoożyło.

17,22.PowrótdożyciaaBaal.Jednąztypowychcechbóstwpłodnościjestcykliczneumieranieiożywaniezwiązanezwegetacjąiporamiroku.Bóstwo„umierało"wokresiemiesięcy

zimowychizstępowałodopodziemnegoświata.Późniejpowstawałozpodziemnegoświataizostawałoprzywróconedożycia,nawiosnę,przynoszącurodzajnośćziemi.Jegomocwywoływania
płodnościnieograniczałasiędoplonówizwierząt,leczobejmowałarównieżłudzi.Jakobóstwaregularniepowstającezmartwychbogowiepłodnościmieliteżmocsporadycznegoprzywracaniado
życianiektórychzmarłych.DlategoożywieniechłopcaprzezJahweponowniewskazywałonaJegomocwsferze,którąuważanozacentralnąarenędziałalnościBaala(zob.komentarzdo2Krl4,16-35).

WówczasEliaszwziąłdzieckoizniósłzgórnejizbytegodomu,

izarazoddałjematce.NastępnieEliaszrzekł:Patrz,syntwójżyje!

AwtedytakobietapowiedziaładoEliasza:Terazjużwiem,że

naprawdęjesteśmężemBożymisłowoPańskienatwoichustachjest
prawdą.

1Krl18

ProrokEliaszupominakrólaAchaba

Poupływiewieludni,wtrzecimroku,PanskierowałdoEliasza

tosłowo:Idź,pokażsięAchabowi,albowiemześlędeszcznaziemię.

PoszedłwięcEliasz,abypokazaćsięAchabowi,awtedywSamarii

panowałgłód.

AchabwezwałObadiasza,zarządcępałacu.A

ObadiaszodznaczałsięwielkąbojaźniąPańską,

18,3.Obadiasz,zarządcapałacu.Obadiaszzajmowałjedenznajwyższychurzędówwadministracjikrólewskiej(zob.komentarzdo1Krl4,6).Chociażurządtenstałsiępóźniej

odpowiednikiemstanowiskapremiera,wtymokresienajprawdopodobniejobejmowaładministrowaniekrólewskimiziemiamiiposiadłościami.Urządtenmiałnp.piastowaćurzędnikimieniem
Gedaliasz,zgodnieztreściąpieczęcipochodzącejzLakiszzVIw.przedChr.

bogdyIzebeltępiłaprorokówPańskich,wówczasObadiasz

zaopiekowałsięstuprorokami,ukryłichpopięćdziesięciuwgrociei
żywiłichchlebemiwodą.

18,4W.3b-4przerywajątokopowieści,wBJumieszczasięjemiędzydwomamyślnikami.Sąprzygotowaniemw.13.Natematowych„proroków”por.1Sm10,5+:odegrająoniważnąrolę

wcykluElizeusza.

18,4.ZabicieprorokówJahwe.Typowystarożytnysystemreligijnybyłtolerancyjnienastawionywstosunkudokultuinnychbogów.Lekceważeniebóstwa,któremogłookazaćsię

potężne,lubprześladowaniejegowyznawców,narażałobynajegogniewikarę.Religijnanietolerancjaiprześladowaniapojawiłysiędopierowpóźniejszymokresiedziejów.Działania,mającepozór
religijnychprześladowań,następowałyzwyklezprzyczynpolitycznych.EgipskifaraonEchnatonpodjąłdziałaniaprzeciwkokapłanombogaAmona-Re,abyichpozbawićwielkichwpływów
politycznychiekonomicznych.CelemIzebelbyłoumieszczenieBaalanatronieJahwejakokrólaiwcharakterzenarodowegobóstwaIzraela,cozresztąmogłowynikaćzjejoddaniaBaalowi.
Oczywiście,prorocyJahwesprzeciwialisiętemuwdziedziniereligijnej,politycznej,osobistejitradycyjnej.Bylionizdolnidostworzeniaoficjalnej,szerokiejopozycjiludności,musieliwięczostać
wyeliminowanizprzyczynpolitycznych.

OtóżAchabpowiedziałdoObadiasza:Ruszajprzezkrajw

kierunkuwszystkichwódidowszystkichpotoków.Możegdzieś
znajdziemytrawę,towyżywimykonieimułyiniezamorzymybydła.

18,5Ruszajprzezkraj.Zatekstemhebr.Grec.:„przejdziemykraj”.

Potempodzielilimiędzysiebiekraj,abygoobejść.Achab

poszedłosobnojednądrogą.Obadiaszzaśposzedłosobnodrugą
drogą.

KiedyObadiaszbyłwdrodze,zdarzyłosię,żewłaśniespotkał

goEliasz.Aongopoznałipadłszynatwarz,powiedział:Czyśtoty,
paniemój,Eliaszu?

Eliaszmuodpowiedział:Ja.Idź,powiedzswemu

panu:OtojestEliasz.

Obadiaszzaśrzekł:Czymzgrzeszyłem,że

wydajesztwegosługęnaśmierćzrękiAchaba?

NażyciePana,

Bogatwego!Niemanaroduanikrólestwa,doktóregobynieposłał

mójpan,abycięodszukać.Gdyzaśpowiedziano:Niema,tokazał
przysięgaćkażdemukrólestwuikażdemunarodowi,żeciebienie
możnaznaleźć.

Tyzaśterazmówisz:Idź,powiedztwemupanu:Oto

jestEliasz.

Przecieżmożesięzdarzyć,żekiedyjaodejdęodciebie,

totchnieniePańskieuniesieciebie,niewiemdokąd.Gdyzaśprzyjdę
powiedziećAchabowi,aoncięnieznajdzie,towówczasmożemnie
zabić!AwszaktwójsługaboisięPanaodswojejmłodości.

18,12Tenagłezniknięciasą—jaksięzdaje—czymścharakterystycznymwhistoriiEliasza(2Krl2,16)ibędąsiępowtarzaćażdojegoostatecznegozniknięcia(2Krl2,11n).DuchJahwe

jestsiłązewnętrzną,któraprzenosiproroka(por.Ez3,12;8,3;11,1;43,5;Dz8,39).

Czyżnieoznajmionomemupanu,couczyniłem,kiedyIzebel

zabijałaprorokówPańskich?Jakwówczasukryłemstuludzispośród
prorokówPańskich,popięćdziesięciuwgrocie,iżywiłemich
chlebemiwodą.

Atyterazmówisz:Idź,powiedztwemupanu:Oto

jestEliasz!Ależonmniezabije!

NatoEliaszodpowiedział:Na

życiePanaZastępów,któremusłużę,napewnodziśmusiępokażę.

ObadiaszwięcposzedłnaprzeciwAchaba,zarazgozawiadomił.

AchabzaśposzedłnaprzeciwEliasza.

GdyAchabzobaczyłEliasza,

powiedziałmu:TotyjesteśtendręczycielIzraela!

Aonmuodrzekł:

NiejadręczęIzraela,alewłaśnietyiródtwegoojcawaszym
porzucaniemprzykazańPańskich,aponadtotyposzedłeśzaBaalami.

18,18porzucaniemprzykazańPańskich.Takteksthebr.WBJ:„porzucacieJahwe”,zagrec.

Terazwięcwydajrozkaz,abyzgromadzonoprzymniecałego

IzraelanagórzeKarmel,atakżeczterystupięćdziesięciuproroków
BaalaorazczterystuprorokówAszery,stołownikówIzebel.

18,19(orazczterystuprorokówAszery).Wdalszymciąguopowieściniebędziejużonichmowy.WBJpominiętejakoglosa.—UludówsąsiadującychzIzraelemistnieliekstatycy(Jr

27,9n)tworzącylicznezgromadzeniapodobniejakprorocyJahwe(18,4).ChodzituoprorokówoddanychBaalowizTyru,wezwanychdoIzraelaprzezIzebel,któraichutrzymywała.

18,19.GóraKarmel.JesttoprzypuszczalniegóraKarmelpołożonanapołudnieodwspółczesnejHajfy,któraoddawnapełniłarolęgranicymiędzyIzraelemaFenicjąi,podobniejakwiele

innychgór,uważanabyłazamiejsceświęte.JużnalistachfaraonaTotmesaIII(XVw.przedChr.)KarmelzostałprzypuszczalniewymienionyjakoświętagórawznoszącasięwokolicyAkko.Asyryjski
królSalmanassarIIIpobierałtamdaninęodTyruikrólaIzraelaJehuw841przedChr.Określenie„Karmel"oznaczafaktyczniepasmogórskierozciągającesięnadługościok.15kmododsłoniętych
skałnadMorzemŚródziemnym,napołudniowywschódodMegiddo,popółnocno-zachodnikraniecdolinyJizreel.Niejestpewne,naktórymzeszczytówpasmadoszłodowspółzawodnictwa.Możliwe,
żescenatarozegrałasięustópgóry,niezaśnaszczycie.Miejscakultuznajdowałysięzwykleraczejupodnóżaświętejgóry,niżnaszczycie,uważanymzaświętyiniedostępnydlaludności.Eliaszw
końcuwstąpiłnaszczyt,bywznieśćmodlitwęodeszcz(w.42).

18,19.StołownicyIzebel.Interesujące,żeprorocyBaalaiAszerysąstołownikamiIzebel,niezaśAchaba.Fakttenwskazuje,żetoonazapomocąswoichśrodkówiwewłasnych

pomieszczeniachgościłaibyładobroczyńcątychżeproroków.

SądBożynadprorokamipogańskimi

AchabrozesłałpoleceniewszystkimIzraelitomizgromadził

prorokównagórzeKarmel.

WówczasEliaszprzybliżyłsiędocałego

luduirzekł:Jakdługobędzieciechwiaćsięnaobiestrony?Jeżeli
Jahwejest[prawdziwym]Bogiem,toJemusłużcie,ajeżeliBaal,to
służciejemu!Natonieodpowiedzielimuanisłowa.

18,21chwiaćsięnaobiestrony?Znaczenieostatniegosłowajestniepewne.BJ:„kulećnaobydwienogi?”(por.grec),cosięzgadzazgestamiprzywołanymiww.26:Izraelicitańczą

jednocześniedlaJahweidlaBaala.

WtedyEliaszprzemówiłdoludu:Tylkojasamocalałemjako

prorokPański,prorokówzaśBaalajestczterystupięćdziesięciu.

Wobectegoniechnamdadządwamłodecielce.Oniniechwybiorą

sobiejednegocielcaiporąbiągoorazniechgoumieszcząnadrwach,
aleognianiechniepodkładają!Jazaśoprawiędrugiegocielcaoraz
umieszczęnadrwachiteżognianiepodłożę.

18,23orazumieszczęnadrwach.Zatekstemhebr.WBJpominiętezagrec.

Potemwybędzieciewzywaćimieniawaszegoboga,anastępnie

jabędęwzywaćimieniaPana,abysięokazało,żetenBóg,który
odpowieogniem,jest[naprawdę]Bogiem.Całylud,odpowiadającna
to,zawołał:Dobrypomysł!

18,24Rzecznietylkowudowodnieniu,kto—JahweczyBaal—jestpanemgórlubjestpotężniejszyoddrugiego,zasadniczochodzioto,któryznichjestBogiem,asłowoEliasza,jego

modlitwa(w.37)iokrzykiludu(w.39)niepozostawiajążadnejwątpliwości:stawkawtymwspółzawodnictwietomonoteizmwiaryizraelskiej.

18,23-24.Charakterwspółzawodnictwa.Istniejątrzyważnewyobrażeniazwiązanezeskoncentrowaniemwspółzawodnictwawokółzdolnościbóstwadozesłaniaognia.(1)Ogieńbył

znakiemobecnościBóstwa.Wtekstachbiblijnych,odpłonącegokrzewuisłupaogniapotronBogazwizjiEzechiela(Ez1,4),ogieńtowarzyszyteofaniom(objawieniomBoga).Wtymznaczeniu
współzawodnictwomobilizowałorywalizującebóstwadoobjawieniasię.(2)Ogieńmazwiązekzbłyskawicamibogaburzy.JakobógburzyBaalprzedstawianybyłzpękiembłyskawicwdłoni.W
tekstachreligijnychmówisięteżonimjakoociskającymbłyskawicelubrzucającymogień.WjednymzutworówBaalwznosinawetswójdomzapomocąognia.Baalbyłzatemuważanyprzezswych
czcicielizapanaognia.Zgodniezcelemnarracjibiblijnej,ukazującejwyższośćJahwewkażdejdziedziniedominacjiBaala,zdolnośćdospuszczeniaogniamaznaczeniekluczowe.(3)Ogieńoznacza
przyjęcieofiary.Ofiarycałopalnetegorodzajutowarzyszyłyzwyklezanoszeniupróśb.Wtymprzypadkuprośbawszystkichdotyczyłaustaniasuszy.Jeśliobydwiestronywznosiłymodłyoustanie
suszy,deszczmógłzostaćprzezkażdąprzypisanywłasnemubóstwu.Dlategocelemwspółzawodnictwabyłoukazanie,którybógodpowienaprośbyswoichczcicieli.Jeśliogieńzostaniezesłany,będzie
tooznaczało,żeprośbazostałaprzyjęta,ideszcz,któryspadnie,będziemógłzostaćprzypisanywłaściwemubóstwu.Należyzatemdostrzegaćbliskizwiązekmiędzyzesłaniemogniaazesłaniem
deszczu.

EliaszwięcrzekłdoprorokówBaala:Wybierzciesobiejednego

młodegocielcaizacznijciepierwsi,bowasjestwięcej.Następnie
wzywajcieimieniawaszegoboga,aleognianiepodkładajcie!

Wzięli

więccielcaioprawiligo,apotemwzywaliimieniaBaalaodranaaż
dopołudnia,wołając:OBaalu,odpowiedznam!Aleniebyłoani
głosu,aniodpowiedzi.Zaczęliwięctańczyć,przyklękającprzy

ołtarzu,któryprzygotowali.

18,26Wzięliwięccielca.Zagrec.Wtekściehebr.potychsłowachdodane:„któryimzostałdany”.

Kiedyzaśnastałopołudnie,Eliaszszydziłznich,mówiąc:

Wołajciegłośniej,botobóg!Więcmożejestzamyślonyalbozajęty,
alboudajesięwdrogę.Możeonśpi,więcniechsięobudzi!

18,27.SzyderstwaEliasza.Wtekściebiblijnymczytamyoczterechdziałaniach,któreEliaszprzypisujeBaalowi:jestzamyślony,zajęty,udajesięwdrogę,śpi.Możnajeporównaćz

niektórymiczynnościami,któreBaalwykonujewtekstachugaryckich.KiedyboginiAnatudajesięnaposzukiwanieBaala,powiada,żewybrałsięonnałowy.Literaturaugaryckaopisującaśmierć
Baalaukazujejąjakopowtarzającesięnadwerężenie,zktóregobógmusizostaćprzebudzony.Klasyczneźródło,naktórepowołujesięJózefFlawiusz,MeanderzEfezu,podaje,żekrólTyru,Hiram,
współczesnyDawidowi,rozkazałodprawienierytuałuwceluprzebudzeniaHeraklesa(=Melkartazob.komentarzdo1Krl16,31).Wmitologiiukazywanobogówzaangażowanychwwykonywanie
różnychczynności,podobnychdotych,którymiparająsięludzie.ChociażsłowaEliaszamiałybyćszyderstwem,niebyłynierealistycznymprzedstawieniemwierzeńKananejczyków.ProrocyBaalanie
potraktowalibyjegosugestiijakoszyderstwalubczegośniegodnegobóstwa.

Potemwołaligłośniejikaleczylisięwedługswojegozwyczaju

mieczamiorazoszczepami,ażsiępokrwawili.

Kiedyjużpołudnie

minęło,onijeszczeprorokowaliażdoczasuskładaniaofiary
pokarmowej.Aleniebyłoanigłosu,aniodpowiedzi,aniteżdowodu
uwagi.

18,29Wzmiankaoofierzewieczornej(Wj29,39;Lb28,4;2Krl16,15)jesttutajzwykłymokreśleniemporydnia.
18,26-29.ZwracaniesięprorokówdoBaala.WBTczytamy,żeprorocyBaala„tańczyli,przyklękającprzyołtarzu"(w.26)i„kaleczylisięwedługswojegozwyczajumieczamioraz

oszczepami"(w.28).Czasownikpojawiającysięwpierwszejfraziejestkontrowersyjny.Jesttotensamhebrajskiczasownik,którywWj12tłumaczonyjestjako„pomijać"(zob.komentarzdoWj
12,11).Byćmożelepiejrozumiećgojakoczujnetrwaniewpostawieobronnej.NaBliskimWschodzieznanychjestwieleprzykładówrytualnychtańców,żadenniepochodzijednakzliteratury
związanejzKananejczykami.Samookaleczenie,októrymtutajomowa,byłoelementemrytuałużałobnego.WliteraturzeugaryckiejbogowieczyniątonawieśćośmierciBaala.Oprócztegotekst
mądrościowyzUgaritwspominaokrwawychobrzędachżałobnychwykonywanychprzezekstatycznychproroków.

WreszcieEliaszprzemówiłdoludu:Przybliżciesiędomnie!A

oniprzybliżylisiędoniego.Poczymnaprawiłrozwalonyołtarz
Pański.

18,30.NaprawienieołtarzaprzezEliasza.Hebrajskiesłowo,któregotutajużyto,wskazuje,żepoprzedniołtarzJahwezostałzniszczonyiniktgonienaprawił.Możnasądzić,żezburzono

gozpowodupopieraniaprzezIzebelkultuBaala.Niszczenierywalizującychlubniedozwolonychwyżynbyłoczęstoelementemprzeprowadzanychreformreligijnych.Wierzono,żemiejscepołożeniai
orientacjasanktuariumlubołtarzabyływyznaczoneprzezbóstwoimiałyistotneznaczenie.Dlatego,chociażwwersecie32Eliasz„zbudował"[BT:„ułożyłkamienienakształtołtarza"]ołtarz
składającysięzdwunastukamieni,możnatorozumiećjako„naprawienie",wznaczeniunawiązaniadotradycjiołtarzawcześniejwykorzystywanegowtymmiejscu.

Eliaszwziąłdwanaściekamieniwedługliczbypokoleń

potomkówJakuba,któremuPanpowiedział:ImiętwojebędzieIzrael.

NastępnieułożyłkamienienakształtołtarzakuczciPanaiwykopał

dokołaołtarzarówopojemnościdwóchseaziarna.

18,32W.31-32a(ażdosłów:„kuczciPana”)są—jaksięzdaje—glosą.
18,32.Rozmiaryicelrowu.Opisanyrówmógłpomieścićok.44l[BT:„dwasea"]ziarna,niebyłzatemzbytduży.Byćmożetekstbiblijnynawiązujedotypowegonaczynia(wtekście

hebrajskim:„domy"),któremieściłowsobieokreślonąilośćziarna(podobniejakmypowiedzielibyśmyodwulitrowejbutelce).Celemrowubyłozebraniewody,którawprzeciwnymraziewsiąkłabyw
wysuszonąziemię.

Potemułożyłdrwaiporąbawszymłodegocielca,położyłgona

tychdrwach

irozkazał:Napełnijcieczterydzbanywodąiwylejcie

nacałopalenieoraznadrwa!Potempolecił:Wykonajcietodrugiraz!
Onizaśtowykonali.Iznównakazał:Wykonajcietrzeciraz!

18,34drwa!Potymdodanewgrec:„Itakzrobili”.Wtekściehebr.pominięte.
18,33-34.Wylaniewodynaofiarę.Możnabysądzić,żewylaniewodynaołtarzoznaczałowielkąstratędlałudzi,którzyjużtrzecirokborykalisięzsuszą.Należyjednakpamiętać,żenic

wtekścieniewskazuje,żebyłatoświeża,słodkawoda.ZnajdującesięwpobliżuMorzeŚródziemnebyłopełnewody,któranienadawałasiędopicia.

Onizaśwykonalitoporaztrzeci,ażwodaoblałaołtarzdokołai

napełniłateżrów.

18,35Eliaszniedokonujetupraktykmagicznych,bysprowadzićdeszcz,leczchceuczynićcudogniabardziejoczywistym.

NastępniewporzeskładaniaofiarypokarmowejprorokEliasz

wystąpiłirzekł:OPanie,BożeAbrahama,IzaakaorazIzraela!Niech
dziśbędziewiadomo,żeTyjesteśBogiemwIzraelu,aja,Twójsługa,
naTwójrozkaztowszystkouczyniłem.

Wysłuchajmnie,oPanie!

Wysłuchaj,abytenludzrozumiał,żeTy,oPanie,jesteśBogiemiTy
znównawracaszichserca.

18,37Cududowodni:1.prorokomBaalaicudzoziemskiemuotoczeniuIzebel(„Niechdziśbędziewiadomo”,w.36),żeniemajączegoszukaćwIzraelu,gdzieBogiemjestJahwe;2.

Izraelitom(„abytenludzrozumiał”,w.37),żeJahwejestjedynymBogiem,którynawracadosiebieichserca.

AwówczasspadłogieńodPanaistrawiłżertwęidrwaoraz

kamienieimuł,jakiteżpochłonąłwodęzrowu.

18,38orazkamienieimuł.Takteksthebr.WBJpominiętejakoglosa.
18,38.OgieńodPana.BogowieburzyBliskiegoWschoduciskalibłyskawice,zaktórychpomocązsyłaliogień.Wcałymtymokresiekrólowieasyryjscynazywająbogówpłomieniami

ognia,wspominająteżoogniu,któryspuszczają.Assarhaddon(królAsyriizXVIIw.przedChr.)opisujemarsziatakswoichwojsk,porównującjedonieugaszonegoognia.Wierzono,żebóstwo
uczestniczywtensposóbwwalcetoczonejprzezludzi.Ogieńwzniecanybłyskawicamistanowiłpodstawowąbrońbóstwa.ChociażwydarzenianagórzeKarmelnieukazująJahweużywającegoognia
doniszczenianieprzyjaciół,posługujesięOntymnarzędziemdopokonaniaswojegoprzeciwnika,Baala.Innymepizodem,wktórymPanspuściłogień,pochłaniającyofiarę,byłauroczystość
poświęceniaAaronaijegosynów(Kpł9,24).

Całyludtoujrzałipadłnatwarz,apotemrzekł:NaprawdęPan

jestBogiem!NaprawdęPanjestBogiem!

Eliaszzaśimrozkazał:

ChwytajcieprorokówBaala!Niechżadenznichnieujdzie!Zaraz
więcichschwytali.EliaszzaśsprowadziłichnadpotokKiszonitam
ichwytracił.

18,40WwalceJahweiBaalasługitegoostatniegospotkałlos,którywtamtychczasachbyłudziałempokonanych.
18,40.DolinaKiszon/potokKiszon.PotokKiszonpłynienapółnocnyzachód-odpółnocnegokrańcadolinyJizreelażdoMorzaŚródziemnego,nawschódodHajfy.Zasilajągopotoki

spływającezgórnależącychdopasmaKarmeluorazzewzgórzGalileiwokolicachNazaretu.

Koniecklęskisuszy

PotemEliaszpowiedziałAchabowi:Idź!Jedzipij,bosłyszę

odgłosdeszczu.

18,41Poszczono,byprzygotowaćsiędoofiaryibywyjednaćdeszcz.

Achabzatemposzedłjeśćipić,aEliaszwszedłnaszczyt

Karmeluipochyliwszysiękuziemi,wtuliłtwarzmiędzykolana.

Potempowiedziałswemusłudze:Podejdźno,spójrzwstronę

morza!Onpodszedł,spojrzałiwnetpowiedział:Niemanic!Nato
muodrzekł:Wracajsiedemrazy!

Zasiódmymrazem[sługa]

powiedział:Otoobłokmałyjakdłończłowiekapodnosisięzmorza!
Wtedymurozkazał:Idź,powiedzAchabowi:Zaprzęgajiodjeżdżaj,
abyciędeszczniezaskoczył.

18,44.Obłok.Wtekścieniepodanożadnejwskazówkinatematporyroku,wktórejwydarzeniatemiałymiejsce.LatemwPalestynieniemazwykleopadówdeszczu,chociażnaniebie

pojawiająsięczasamichmury.Zimajestnatymobszarzeporądeszczową.Deszczeprzychodzązwyklezzachodu(odstronymorza),nacozwróconotutajuwagę.Wrazznadejściemporydeszczowej,na
jesieni,ulewnedeszczenadciągająszybkozzachodu.Porównaniewielkościobłokudoludzkiejdłoniwskazuje,jakdalekosięonznajdował-możnagobyłozasłonić,wyciągającrękę.

Niebawemchmuryorazwiatrzaciemniłynieboispadłaulewa,

więcAchabwsiadłnawóziudałsiędoJizreel.

18,45Jizreelówcześnietojakbydrugastolicakrólówizraelskich(21,1;2Krl8,29;9,30n).
18,45.Jizreel.Jizreelleżałowodległości24-32kmodpasmagóryKarmel.Miejscetoznajdowałosięupołudniowo-wschodniegowejściadodolinyJizreel,międzywzgórzemMoreagórą

Gilboa.TamwłaśnieAchabzbudowałsobiezimowąstolicę.WwynikupracarcheologicznychprowadzonychwrejonieJizreelodkrytopokaźnąkrólewskąrezydencjęztegookresu,zajmującądużą
częśćwzgórza(zob.komentarzdo1Krl21,1).

ArękaPańskawspomogłaEliasza,byprzepasawszyswebiodra,

pobiegłprzedAchabemwkierunkuJizreel.

18,46.Opasaniebioder.„Opasaniebioder"oznaczazwyklezwiązanielubwłożeniezapasluźnychkońcówszaty,abyprzygotowaćsiędojakiejśwyczerpującejczynności.Wersetten

nastręczapewnetrudności,bowiemhebrajskiczasownik,któryzostałwnimużyty,pojawiasiętylkowtymmiejscuijegoznaczeniejestniepewne.Naprzykład,jeśliEliasz„opasałbiodra"przed
zabiciemprorokówBaala,terazmógłzwyczajnierozwiązaćszaty.Teksthebrajskiniewspominateżożadnychszatach.

18,46.EliaszbiegnącyprzedAchabem.Wersettenniemówi,żeEliaszprześcignął,leczżebiegłprzedrydwanemAchaba,dopókitenniedotarłdoJizreel.Ludziebiegnącyprzed

rydwanemkrólalubksięciapełnilirolęjegoorszaku(zob.komentarznatemattejsamejfrazyw2Sm15,1).Eliasz,działającypodwpływemmocyJahwe,odgrywałrolęprorockiegoherolda,
najwyraźniejogłaszajączmianępostawyAchabaijegowiernośćJahwe.MocJahweprzynosibłogosławieństwo,pomyślnośćizwycięstwo.Wtekstachchetyckichprzedrydwanemkrólabiegnąbogowie
-tutajczynitoEliaszjakoprzedstawicielBoga.Bir-Rakib,aramejskikrólzVIIIw.przedChr.,dowodzi,żejestwiernymwasalemasyryjskiegokrólaTiglat-PileseraIII„biegnącukoła(jegorydwanu])".

1Krl19

ProrokEliaszratujesięucieczką

KiedyAchabopowiedziałIzebelwszystko,coEliaszuczynił,i

jakpozabijałmieczemproroków,

wtedyIzebelwysłaładoEliasza

posłańca,abypowiedział:Niechtosprawiąbogowieitamtodorzucą,
jeśliniezrobięjutroztwoimżyciem[tak],jak[sięstało]zżyciem
każdegoznich.

Widzącto,Eliaszpowstałiratującsięucieczką,

przyszedłdoBeer-SzebywJudzieitamzostawiłswegosługę,

19,3Widząc.Wedługtekstuhebr.Przekładystarożytne:„zląkłszysię”.
19,3.Beer-Szeba.Beer-SzebaznajdujesięnanajdalejnapołudniewysuniętymkrańcuziemiIzraela.MiastotopołożonebyłowpółnocnymNegebie,wmiejscudzisiejszegoTelles-Seba(5

kmnawschódodobecnegomiasta).Jegonazwapochodziodstudnikopanychwceludostarczeniawodyludowiibydłuprzebywającemuwtymrejonie(zob.Rdz26,23-33).Odnalezionodowody
archeologicznewskazującenazasiedlenietegomiejscaodokresumonarchiiażdookresuperskiego.

asamojedendzieńdrogiodszedłnapustynię.Przyszedłszy,

usiadłpodjednymzjanowcówipragnącumrzeć,powiedział:Wielki
jużczas,oPanie!Zabierzmojeżycie,boniejestemlepszyodmoich
przodków.

19,4.Podróżnapustynięnaodległośćjednegodniadrogi.Eliaszzmierzałnajwyraźniejnapołudniowyzachód,wstronęPółwyspuSynajskiego.Wciągujednegodniadrogiprorok

pokonałbyjednątrzeciąodległościdoKadesz-Barnea.

19,4.Drzewojanowca.Krzewjanowcajasnego(retamametami)powszechniewystępujenatymobszarze,osiągając1,5-3mwysokości.Jestjedynąrośliną,któradostarczacieniaw

suchym,półpustynnymrejonie.

Poczympołożyłsiępodjednymzjanowcówizasnął.Aoto

anioł,trącającgo,powiedziałmu:Wstań,jedz!

Eliaszspojrzał,aoto

przyjegogłowiepodpłomykidzbanzwodą.Zjadłwięciwypił,i
znówsiępołożył.

PonownieaniołPańskiwróciłitrącającgo,

powiedział:Wstań,jedz,boprzedtobądługadroga.

19,5-7.Pokarmdostarczanyprzezanioła.NiemaniczegouderzającegowopisiepożywieniadostarczanegoEliaszowiprzezanioła.Jesttopodobnastrawa,którąnaprośbęproroka

przygotowaławdowa(zob.komentarzdo1Krl17,13).Byćmożenajbardziejznaczącejestto,żenapustyniIzraelicipieklipodobnepodpłomykizmanny(Lb11,8).

Powstawszyzatem,zjadłiwypił.Następnieumocnionytym

pożywieniemszedłczterdzieścidniiczterdzieścinocyażdoBożej
góryHoreb.

19,8ażdoBożejgóryHoreb.Por.Wj19,1+.Chcącocalićprzymierzeiprzywrócićwierzeczystość,Eliaszudasięnamiejsce,gdziesięBógobjawił(Wj3i33,18—34,9)igdziezostało

zawarteprzymierze(Wj19;24;34,10-28):swojedziełowiążeonwtensposóbzdziełemMojżesza.MojżesziEliasz,zbliżeniprzezteofanięnaHorebie,stanąponownieoboksiebiewczasie
przemienieniaChrystusa,tejteofaniiNT(Mt17,l-9n).

19,8.PodróżdogóryHoreb.HorebtoinnanazwagórySynaj.JeśligóraSynajznajdowałasięwpołudniowejczęścipółwyspu,nacowydajesięwskazywaćtekstbiblijny(zob.komentarz

doWj19,1-2),Eliaszmusiałprzebyćkolejnych320km,atozłatwościąmogłozająćmuczterdzieścidni.Karawanyczęstopokonywaływciągudniaokołokm,leczEliaszniebyłprzyzwyczajonydo
tegorodzajupodróży,awdodatkuporuszałsięsamotnie.Wtakichwarunkachiwpustynnymklimacieniczymniezwykłymbyłobypokonywanie8kmdziennie.

Tamwszedłdopewnejgroty,gdzieprzenocował.WtedyPan

skierowałdoniegosłowoiprzemówił:Cotyturobisz,Eliaszu?

19,9dopewnejgroty.„Rozpadlinaskały”,wktórejschroniłsięMojżeszpodczasobjawieniasięBoga(Wj33,22).

Aonodpowiedział:ŻarliwościązapłonąłemoPana,Boga

Zastępów,gdyżIzraeliciopuściliTwojeprzymierze,rozwaliliTwoje
ołtarze,aTwoichprorokówzabilimieczem.Takżejasamtylko
zostałem,aonigodząjeszczeinamojeżycie.

19,10W.9b-10sądubletemw.13-14.

Wtedyrzekł:Wyjdź,abystanąćnagórzewobecPana!Aoto

Panprzechodził.Gwałtownawichurarozwalającagóryidruzgocąca
skały[szła]przedPanem;alePananiebyłowwichurze.Apo
wichurze–trzęsienieziemi:Pananiebyłowtrzęsieniuziemi.

trzęsieniuziemipowstałogień:Pananiebyłowogniu.Apotym
ogniu–szmerłagodnegopowiewu.

19,12Huragan,trzęsienieziemi,błyskawice,którewWj19uwidaczniałyobecnośćJahwe,sątujedynieznakamizapowiadającymiJegoprzejście;szmerłagodnegowiatrusymbolizuje

intymnośćJegorozmowyzprorokami,aleniesłodyczdziałania:straszliwerozkazydaneww.15-17świadcząofałszutejinterpretacji,niestetydosyćrozpowszechnionej.

KiedytylkoEliaszgousłyszał,zasłoniwszytwarzpłaszczem,

wyszedłistanąłprzywejściudogroty.Awtedyrozległsięgłos
mówiącydoniego:Cotyturobisz,Eliaszu?

19,11-13.Ogień,wiatritrzęsienieziemitowarzysząceteofanii.Teofaniatoukazaniesię/manifestacjaobecnościBożej.NaBliskimWschodzieteofaniamiałaczęstozwiązekzbitwą.

Wierzono,żeboskiwojownikwałczypostronieswojegoludu,miotającbłyskawice(pioruny,ogień),wzniecającwicheriwstrząsającziemią,bywprawićnieprzyjacielawprzerażenie.Odsumeryjskiego
utworuWywyższenieInannapochetyckiemityoboguburzy,akadyjskieiugaryckiemitologie,bogowieukazywanibylijakociskającybłyskawicepodczassądunadswyminieprzyjaciółmi.Baala
przedstawianojakotrzymającegowdłonigarśćgromów.TerminologiazwiązanazbłyskawicamipojawiasięrównieżwretorycestosowanejprzezwładcówChetytówiAsyryjczyków,którzyukazywali
samychsiebiejakonarzędziabogów,miotającegromynatych,którzyzłamalitraktatylubstanęlinadrodzeposzerzeniaichimperiów.RównieżJahweIzraelitówukazywanybyłjakoboskiwojownik,
Eliaszwskazujejednak,żewwyobrażeniutymzawierałosięznaczniewięcej(zob.następnykomentarz).

Eliaszodpowiedział:ŻarliwościązapłonąłemoPana,Boga

Zastępów,gdyżIzraeliciopuściliTwojeprzymierze,rozwaliliTwoje
ołtarze,aTwoichprorokówzabilimieczem.Takżejasamtylko
zostałem,aonigodząjeszczeinamojeżycie.

PanpowołujeEliaszadonamaszczenianowychkrólówi

prorokaElizeusza

WtedyPanrzekłdoniego:Idź,wracajswojądrogąkupustyni

Damaszku.Akiedytamprzybędziesz,namaściszChazaelanakróla
Aramu.

19,15.PustyniaDamaszku.Określenie„pustyniaDamaszku"odnosisiędowielkiejPustyniSyryjskiejrozciągającejsięodDamaszkuażdodorzeczaEufratu.Pustyniętęomijazakolem

obszar„ŻyznegoPółksiężyca".

PóźniejnamaściszJehu,synaNimsziego,nakrólaIzraela.A

wreszcieElizeusza,synaSzafatazAbel-Mechola,namaściszna
prorokapotobie.

19,16DwapierwszezadaniabędąwykonanefaktycznieprzezElizeusza.-Elizeusza...namaścisz.Prorokównienamaszczano(Wj30,22+),użytotutegoterminuzracjiparalelizmuzdwoma

poprzednimimianowaniamiprzezBoga.Rytnamaszczeniaprzysługiwałkrólom(1Sm9,26+).

19,15-16.Namaszczenietrzechnastępców.Eliaszpopełniłbłąd,sądząc,żejestniezastąpiony-żejestostatnią,jedynąnadziejąBoga.Wskazująctrzechnastępców,Panwyraźnieoznajmia,

żenigdyniejestpozbawionywyjścia.AramejskikrólChazaelbędzienarzędziemBożegosądunadIzraelem(natematdodatkowychinformacjizob.komentarzdo2Krl10,32).Jehuzostaniekrólem
IzraelaiwymierzykaręBożądomowiAchaba(natematdodatkowychinformacjizob.komentarzdo2Krl10).ElizeuszbędziekontynuowałposługęprorockąpełnionąprzezEliasza.

19,15.Abel-Mechola.Abel-MecholależałonazachodnimbrzegurzekiJordan,napołudnieodBet-Szean.NajbardziejprawdopodobnymmiejscemjegolokalizacjijestTellAbuSus,

oddalone17,5kmnapołudnieodBet-Szean(wpołudniowymkońcudolinyBet-Szean),wmiejscugdzierzekaJabiswpływaodzachodudoJordanu.

Astaniesiętak:uratowanegoprzedmieczemChazaelazabije

Jehu,auratowanegoprzedmieczemJehuzabijeElizeusz.

19,12-17.PlanJahwe.LudyBliskiegoWschoduwierzyły,żebogowieczynnieuczestnicząwwydarzeniachhistorycznych.Królowietwierdzili,żezostaliumieszczeninatronieprzez

opiekuńczebóstwo,orazżewspierałoichono,kierowałonimiiobdarzałozwycięstwemorazpomyślnością.Należyjednakzauważyć,żeowozaangażowaniebogówzawszezawierawsobieelement
politycznejpropagandy.BogowieBliskiegoWschoduniemieliplanu,którymoglibyobjawić.Chociażwierzono,żebogowieczynnieuczestniczyliwbiegudziejów,nicniewskazuje,że
ukierunkowywalihistorię.WomawianychwersetachEliaszdowiadujesię,żeJahweniejestjedynieżądnymkrwiwojownikiem,broniącymlubobalającymkrólówwedlechwilowegokaprysu.Jahwe
maokreślonycelwobechistorii.Jegowojnyniesągniewnymrozlewemkrwi-istniejedługofalowyplan,któryjeststarannierealizowany.Poustaniuognia,burzyiwichruBożyplanmożezostać
przedstawiony.„Szmerłagodnegopowiewu"zwersetu12nieopisujesposobu,wjakiPanprzemówiłdoproroka.Oddajeraczejgłębokąciszę,którazapanowałapocałymzgiełkuzniszczenia.To
właśniewtejwiszącejwpowietrzuciszymożnabyłousłyszećgłosJahweudzielającegowskazówek.

ZostawięjednakwIzraelusiedemtysięcytakich,którychkolana

nieugięłysięprzedBaalemiktórychustagonieucałowały.

19,18.Usta,którenieucałowałyBaala.NaczarnejsteliSalmanassaraIIIkrólIzraelitów,Jehu,całujeziemięprzedasyryjskimkrólem.WEnumaEliszzgromadzeniebogówcałujestopy

Marduka,gdytenstłumiłbuntiustanowiłsiebienajwyższymbóstwempanteonu.Gesttentradycyjniewyrażałpoddaniesiękrólomibogom.Podobniecałowaniebożkaobejmowałoucałowaniejego
stópjakowyrazhołdu,poddaniaiuległości.WlistachzMariKibri-Dagan,namiestnikTerka,radziZimri-Limowi,królowiMari,byprzybyłdoTerkaucałowaćstopyposągubogaDagona.

[Eliasz]poszedłstamtądiodnalazłElizeusza,synaSzafata,

orzącego:dwanaściepar[wołów]przednim,aonprzydwunastej.
WtedyEliasz,podszedłszydoniego,zarzuciłnaniegoswójpłaszcz.

19,19W.19-21pochodzązcykluElizeusza.
—zarzuciłnaniegoswójpłaszcz.Płaszczsymbolizujeosobowośćiprawajegowłaściciela.PłaszczEliaszamateżcudownąskuteczność(2Krl2,8).Eliasznabywawtensposóbprawow

stosunkudoElizeusza,któryniemożesięodtegouchylić.Niszczącswójpługizabijającwołyzaznaczyłonwyrzeczeniesiępoprzedniegostanu.

19,19.Oraniedwunastomaparamiwołów.Posiadaczeziemscymogliszybciejwykonaćorkę,posługującsięwielomapługamiciągniętymiprzezwoły,kierowaneprzezrobotnika.Elizeusz

jesttuodpowiedzialnyzadwanaścietakichzespołów.

19,19.Płaszczproroka.Szata,októrejtutajmowa,jestszatązewnętrzną,nietakąjednak,októrejmowaw1Sm15,27.Charakterystycznypłaszczprorokawykonanyzostał

przypuszczalniezeskóryzwierzęcejibyłpokrytywłosiem(zob.Za13,4),chociażniewszystkiepłaszczemiałytakiwygląd.NiewielewiadomonatematubioruprorokówzBliskiegoWschodu,trudno
więcdokonaćanalizyporównawczej.Naasyryjskichinskrypcjachzpoczątkutegookresuukazanokilkapostacinoszącychpłaszczezgłowamilwów.Niektóreztychpostaciwykonujączynności
rytualne(taniec)itowarzysząbóstwu.Badaczesądzą,żemogątobyćegzorcyści.

WówczasElizeuszzostawiłwołyipobiegłszyzaEliaszem,

powiedział:Pozwólmiucałowaćmegoojcaimojąmatkę,abym
potemposzedłzatobą.Onmuodpowiedział:Idźiwracaj,bopococi
touczyniłem?

Wtedypowróciłdoniegoizarazwziąłparęwołów,

złożyłjenaofiarę,anajarzmiewołówugotowałichmięsoorazdał
ludziom,abyzjedli.NastępniezabrałsięiposzedłszyzaEliaszem,
stałsięjegosługą.

19,21.OdpowiedźElizeusza.Pocałunekbyłczęściejstosowanyjakogestpowitanianiżpożegnania(wzmiankaopożegnaniu,pojawiającasięwniektórychprzekładach,zostaładodana

przeztłumaczyinieznajdujesięwhebrajskimoryginale).Wzmiankaopocałunkuojca(lubdziadka)isyna/córkipojawiasięwkilkukontekstachjakowstępdoudzieleniabłogosławieństwa(Rdz27,26;
31,28.55;48,10)iotomożeteżtutajpośredniochodzić.Mięsozabitychwołówmogłobyćprzewidzianenauroczystośćtowarzyszącąudzieleniubłogosławieństwa.Wydajesię,żeElizeuszprosiło
pozwolenienauzyskaniebłogosławieństwarodziców.

1Krl20

WojnakrólaAramuzAchabem

Ben-Hadad,królAramu,zebrałcałeswojewojsko–abyłowraz

znimtrzydziestudwóchkrólów,jakteżkonieirydwany–anastępnie
nadciągnął,obległSamarięinatarłnanią.

20,1ToBen-HadadII,królaram.księstwaDamaszku,następcaBen-HadadaI(15,18+).
—trzydziestudwóchkrólów.SątowasaleBen-Hadada(por.w.24).
20,1.Ben-Hadad,królAramu.Aramejskahistoriategookresunadałzawierawieleniewiadomych,zaśtrudnościwynikająm.in.ztego,żekilkuwładcównosiłoimięBen-Hadad(„syn

[boga]Hadada").Sytuacjędodatkowokomplikujefakt,żewpochodzącychztegoczasuinskrypcjachSalmanassaraIIIpojawiasiępostaćHadadezera(zob.komentarzdo2Sm8,3).PierwszyBen-
Hadad,wspomnianywrozdziale15,panowałw1pol.IXwiekuprzedChr.,chociażpodanieprecyzyjnychdatniejestmożliwe.W2Krl8królzamordowanyprzezChazaela(ok.842przedChr.)nosi
imięBen-Hadad.WzmiankaoBen-HadadziepojawiasięteżnainskrypcjipoświęconejbogowiMelkartowi,ponownieniewiadomojednak,doktóregoBen-Hadadasięodnosi.Uczenisugerowali
następującąkolejność:Ben-HadadI(1Krl15),Ben-HadadII(1Krl20),Hadadezer(inskrypcjaSalmanassara,imięHadadezerjestuważaneprzezniektórychbadaczyzawariantimieniaBen-Hadad),
Ben-HadadIII(inskrypcjapoświęconaMelkartowi),Chazael,Ben-HadadIV.NiedysponujemyobecnieinnymiźródłamizBliskiegoWschodu,którepozwoliłybynawyświetlenietejkwestii.

20,1.Trzydziestudwóchkrólów.Wowychczasachczęstopowstawałykoalicjemałychkrólestw.KiedySalmanassarIIInajechałziemiezachodniew853przedChr.,dobitwypodKarkar

stanęłakoalicjadwunastugłównychkrólów.WinskrypcjiSalmanassarawymienionoliczbęjazdy,piechotyirydwanów,którychdostarczyłkażdyzczłonkówkoalicji.Wokresietymnadalistniałowiele
miast-państworazgrupplemiennych,naktórychczelestali„królowie",trudnosobiejednakwyobrazićkoalicjęzłożonąztrzydziestudwóchtakichpaństewek.

NiebawemwysłałposłówdokrólaIzraela,Achaba,domiasta,

abymuoświadczyli:TakrzekłBen-Hadad:Twojesrebroitwoje

złotojestmojeoraztwojeżonyitwoisynowiesąmoi.

20,3twojeżonyitwoisynowie.Zagrec.Wtekściehebr.dodane:„dobra”.—sąmoi.Takteksthebr.WBJ:„sątwoi”,nazasadziedomysłu(por.w.7).

NatoodpowiedziałkrólIzraelatymisłowami:Wedługtwego

słowa,paniemój,królu,twójjestemjaiwszystko,comoje.

20,4Achabmówi,jakbyzostałpokonanyijużbyłwasalem.Przedopisywanymtuoblężeniemmiałymiejscejakieśniepowodzeniaizraelskie(aluzjadonichww.34).

Potemposłowieciwróciliipowiedzieli:Takkazałpowiedzieć

Ben-Hadad:Ponieważposłałemdociebie,abypowiedziano:Twoje
srebroitwojezłotooraztwojeżonyitwoichsynówmniewydasz,

zatemjutrootejporzepoślędociebiemojesługi,abyprzeszukali

twójdomidomytwoichsług,awszystko,coimsięspodoba,mają
przejmowaćwswojeręceizabierać.

20,6coimsięspodoba.Wedługprzekładówstarożytnych.Teksthebr.:„cotobiesięspodoba”.
20,5-6.Danina.AchabbyłpoczątkowoskłonnyzapłacićdaninęipoddaćsięwładzyBen-Hadada.Wyrażeniezgodynaukładwasalnyoznaczałoby,żeczłonkowierodzinyAchabazostaną

wzięcijakozakładnicy,comiałozagwarantowaćprzestrzeganiewarunkówtraktatu.WokresietymAsyryjczycybralijakozakładniczkężonęwasala,byskłonićgodouległegopostępowania.We
fragmencietympodobnieczyniąAramejczycy.KiedyBen-Hadadodkrywa,żeAchabgotówjestprzystaćnajegowarunki,ogłasza,żezabierzewszystkozjegopałacu,couznazawartościowe.

Wtedykrólizraelskizwołałcałąstarszyznękrajuirzekł:

Zechciejciezrozumiećizauważyć,żeonmazłezamiary.Kiedy

przysłałdomniepomojeżonyipomoichsynóworazpomojesrebro
izłoto,tomunieodmówiłem.

20,7Zatekstemhebr.WBJ:„Domagasięodemniemoichżonimoichdzieci,aprzecieżmunieodmówiłemmojegosrebraimojegozłota”,zagrec.—WedługpoprawekBJww.3i7

Achabzgodziłsięwydaćskarbiec,aleodmówiłwydaniarodziny.Wtekściehebr.przeciwnie:Achabzgodziłsięwydaćwszystko,sprzeciwiasięjednakrewizjomigrabieżymiasta.

Wtedycałastarszyznaicałyludpowiedzielimu:Niesłuchaji

niezgadzajsię!

RzekłwięcdoposłówBen-Hadada:Powiedzcie

memupanu,królowi:Wszystko,conapoczątkupoleciłeśtwemu
słudze,uczynię,aletejrzeczyniebędęmógłzrobić.Posłowiezaraz
poszliizanieśliodpowiedź.

Ben-Hadad,znowuposyłającdoniego,

rzekł:Niechajbogowietomiuczyniąitamtodorzucą,jeślistarczypo
garścigruzuSamariidlacałegowojska,któremampodsobą.

Król

izraelski,odpowiadającnato,rzekł:Powiedzcie:Przypasującybroń
niechsięniechwali,jakodpasujący.

[Ben-Hadad]słuchałtego

sprawozdania,kiedypiłonsamikrólowiewnamiotach.Wówczas
powiedziałswoimpoddanym:Stańciewszyku!Stanęliwięcwszyku
przeciwmiastu.

AotopewienprorokposzedłdoAchaba,króla

izraelskiego,irzekł:TakmówiPan:Czyświdziałcałytenwielki
tłum?OtoJawydamgodziśwtwojeręce,aprzeztopoznasz,żeJa
jestemPan.

WtedyAchabzapytał:Przezkogo[wyda]?Odrzekł:Tak

mówiPan:Przezdrużynynaczelnikówokręgów.Achabponownie
zapytał:Ktorozpoczniebitwę?Odpowiedział:Ty!

20,14CałytendialogjestzasięganiemradyBogacodosposobuprowadzeniawalki(22,5n;por.Sdz1,1n;20,18;zob.Wj33,7+i1Sm14,18).
20,13-14.Rolaproroka.WokresieproroctwaprzedklasycznegoprorocyIzraelaspełnialipodobnąrolęjakichodpowiednicyzterenówBliskiegoWschodu(zob.komentarzdoPwt18,14-

22).Jednąznajczęstszychdziedzindziałalnościprorokówbyłodoradzaniewsprawiepodejmowaniadziałańzbrojnych.Ponieważwierzono,żeudziałBogajestkoniecznymwarunkiemosiągnięcia
zwycięstwa,początkiemdziałańwojennychbyłoBożepoleceniestanięciadobitwy.Owoboskiepoleceniejesttypowymelementemkrólewskichinskrypcjiasyryjskich.Ważnebyłorównieżradzeniesię
bóstwawsprawieczasurozpoczęciawojnyorazstrategii,którąnależyobrać.ZapanowaniaSaulaiDawidategorodzajuinformacjeuzyskiwanozwyklezapośrednictwemkapłanów,zasięgających
wyroczniprzypomocyodpowiednichprzedmiotów(zob.komentarzdo1Sm14,10;22,10i23,9-12).Teraz,zamiastzadawaćpytaniakapłanowi,skierowanopytaniedoproroka,który,jako
przedstawicielBoga,dostarczywyroczniprorockiejstanowiącejodpowiedźBóstwa.

Dokonałwięcprzeglądudrużynnaczelnikówokręgów.Zebrało

sięichdwustutrzydziestudwóch.Ponichdokonałprzegląducałego
ludu,wszystkichIzraelitów.[Byłoich]siedemtysięcy.

Wyprawili

sięwpołudnie,kiedyBen-Hadadoddawałsiępijaństwuwnamiotach,
aznimtrzydziestudwóchwspomagającychgokrólów.

Najpierw

wyszłydrużynynaczelnikówokręgów.WtedyposłanodoBen-
Hadadaizawiadomionogo,mówiąc:WyszliludziezSamarii.

Aon

rzekł:Czywyszliwzamiarachpokojowych,czyteżwyszliwalczyć,
bierzcieichżywcem!

Atymi,którzywyszlizmiasta,byłydrużyny

naczelnikówokręgówiwojskozanimi.

Każdypokonałswego

przeciwnika.DlategoAramejczycyuciekli,aIzraeliciichgonili.Ben-
Hadad,królsyryjski,teżratowałsięucieczkąnakoniurazemz
jezdnymi.

20,20nakoniurazemzjezdnymi.Wedługtekstuhebr.,gdziedosł.:„nakoniuinajeźdźcach”.BJ:„nakoniuzaprzęgowym”,zagrec.

Wyszedłteżkrólizraelskiizabrałkonieorazrydwany.Zadał

więcAramowiwielkąklęskę.

20,21zabrałkonie.Zagrec.Teksthebr.:„uderzyłnakonie”.

Ponowniepodszedłówprorokdokrólaizraelskiegoirzekłdo

niego:Idź!Nabierzodwagiizastanówsięorazprzewiduj,co
powinieneśuczynić,bopoupływierokukrólAramunapadniena
ciebie.

RównieżisłudzykrólaAramurzeklidoniego:Ichbogowie

sąbogamigór.Dlategonaspokonali.Natomiastwalczmyznimina
równinie,wtedynapewnomyichpokonamy!

20,23.28.Bogowiegór,bogowiedolin.WpoliteistycznejkulturzeBliskiegoWschodubogowiemielizwykleokreślonyobszarjurysdykcji(podobniejakprzywódcypolityczni).Mogłasię

onapokrywaćzgranicaminarodowymi(każdynaródposiadałwłasnebóstwoopiekuńcze)lubobszarami//granicamitopograficznymi(rzeki,góry,jeziora,równiny),jaktomamiejscetutaj.Fakt,że
Izraelbyłkrajemgórzystym,orazżeobydwiejegostolice,SamariaiJerozolima,położonebyływrejoniegórzystym,przyczyniłsiędowyobrażenia,iżobszarempanowaniaJahwesągóry.

Więctakzrób:Usuńkażdegozkrólówzjegostanowiska,a

zamiastnichustanównamiestników.

Tyzaśmusiszwystawićnowe

wojsko,takiejakto,którecipoległo;równieżkoniejaktamtekonie
orazrydwanyjaktamterydwany.Apotemwalczmyznimina
równinie,tonapewnoichpokonamy.Posłuchałichgłosuitakzrobił.

20,24-25.Zaplanowanastrategia.Taktykaobranapodczasdrugiejkampaniiznacznieróżniłasięodprzyjętejwfaziepierwszej.Podczaspierwszejfazykoalicjaaramejskaprzypuściła

bezpośredniataknaSamarię.Działaniawojennepolegałynaprowadzeniuoblężenia.Wdrugiejfaziepołożononacisknienawzięcieobrońcówgłodemlubdokonaniewyłomuwmurachmiasta,lecz
wydaniebitwywotwartympolu,gdzieAramejczycymogliwpełniwykorzystaćswojerydwanyioddziałyjazdy.Zpowoduodmiennejtaktykiwalki,amożeniepowodzeniapierwszejkampanii,
Aramejczycywyznaczylinowągrupędowódcówpolowychiuzupełnilisiłyrekrutami.

PoupływierokuBen-Hadadrzeczywiściedokonałprzeglądu

AramejczykówinadciągnąłdoAfeknabitwęzIzraelem.

20,26Rokupływał,czylisiękończył,podczaswiosennegozrównaniadniaznocą(por.2Sm11,1).
20,26.Afek.Zlokalizowaniemiejsca,wktórymrozegrałasięopisanatutajbitwa,utrudniafakt,żewstarożytnymIzraelukilkamiastnosiłonazwęAfek(byćmożenawetpięć).Najczęściej

jakomiejscebitwywskazujesięobszarpołożonynapołudnieodJezioraGalilejskiego,nadrodzezDamaszkudoIzraela.Problemwtym,żetrudnoprzypuścić,byAramejczycywybralimiejscetak
odległeodSamariilub,byIzraelicitakbardzosięoddalili,abyzwiązaćichsiły.BardziejlogicznewydajesięjakieśmiejscepołożonewdolinieJizreel.WykorzystanieAfekjakopunktuzbornegoprzez
FilistynówpodczasbitwypodGilboawydajesiępotwierdzaćtęmożliwość(zob.komentarzdo1Sm28,4i29,1).

Dokonawszyteżprzeglądu,Izraelicizaopatrzeniwżywność

wyruszyliimnaprzeciw.IrozłożylisięobozemIzraeliciprzednimi
jakdwastadkakóz,Aramejczycyzaśzapełniliokolicę.

Wtedy

podszedłdokrólaizraelskiegomążBożyirzekł:TakmówiPan:
PonieważAramejczycypowiedzieli:Pan,BógIzraela,jestBogiem
gór,aniejestOnBogiemrównin,damcałetowielkiemnóstwow
twojeręce,abyściewiedzieli,żeJajestemPan.

20,28mążBoży.Prorok,októrymbyłamowaww.13i22.—abyściewiedzieli.Wedługtekstuhebr.WBJ:„abyświedział”,zagrec.

Siedemdniobozowalijedninaprzeciwdrugich.Dopiero

ósmegodniadoszłodobitwy,awówczasIzraelicipobilijednegodnia
stotysięcypiechotyAramejczyków.

20,29stotysięcy.Taliczbaoraznastępnatowytwórfantazji,cojestcechąopowieściludowych.

KiedypozostaliucieklidoAfek,domiasta,wtedyzwaliłsię

murnadwadzieściasiedemtysięcypozostałychludzi.Ben-Hadadteż
uciekłiwmieścieprzechodziłzkryjówkidokryjówki.

20,30.UcieczkadoAfek.PonieważnieudałosięustalićpołożeniaAfek,niemożnapowiedziećniczegonatematarcheologicznychszczątkówfortyfikacji.Zawaleniesięmurówniezostało

połączonewsposóbkonkretnyzoblężeniemanizrobieniemwyłomu,niewskazanoteżnazwiązektegowydarzeniazjakąśBoskąinterwencją.Głównąmetodąburzeniamurówbyłowykonywaniepod
nimipodkopów.Badaczesugerowali,żecelemsuchychfos(zktórychusuniętoziemięażdoskalistegopodłoża)byłozapobieżeniedrążeniutuneli,któremogłybydoprowadzićdozawaleniasięmurów.
Osłabieniefundamentówmuruprowadziłodorunięciakonstrukcji,którasięnanichwznosiła.

Jegosłudzypowiedzielimu:Otosłyszeliśmy,żekrólowierodu

Izraelasąłaskawymikrólami.Pozwól,żeopaszemyworaminasze
biodra,apowrozaminaszeszyje.Potempójdziemydokróla
izraelskiego,możezostawinasprzyżyciu.

20,31opaszemyworaminaszebiodra,apowrozaminaszeszyje.Oznakiżałobyipokuty.
20,31.Woryipowrozy.Wórbyłtradycyjnymznakiemżałoby.NasarkofaguAhiramaprzedstawionokobietynosząceworywokółbioder,narzuconenasuknie.Powrozywyrażały

przypuszczalnie,żekobietyuważałysięzajeńców.AsyryjskieiegipskiereliefyukazująjeńcówzSyriizpowrozaminaszyi.

Opasaliwięcworamibiodra,apowrozamiszyjeiprzyszedłszy

dokrólaizraelskiego,powiedzieli:TwójsługaBen-Hadadmówi:
Proszę,darujmiżycie!Aonodpowiedział:Czyjeszczeżyje?Onjest
moimbratem.

20,32moimbratem.Królowie-wasaleuważalisięza„sługi”suwerena,któremupodlegali,królowiezaśmającyjednakowąwładzęnazywalisięwzajemnie„braćmi”.Ben-Hadaduznajesię

terazzapokonanego,Achabjednakodrzucajegohołd,aposłowiesłysząc,żenazywago„bratem”,odgadują,żesprawaichpanajestwygrana.

Ludzieci,wziąwszytozadobryznak,skwapliwiepodchwycili

gozasłowoipowiedzieli:Ben-Hadadbratemtwoim!Onzaś
rozkazał:Idźcieiprzyprowadźciego!WkrótceBen-Hadadwyszedł
doniego.Wtedygoprzyprowadzilidoniegonarydwan.

20,33.Zaproszeniedorydwanu.Wasalbiegłzwykleobokkołarydwanu(zob.inskrypcjaaramejskiegokrólaBir-Rakiba),zaśrównisobiezapraszanibylidowspólnejjazdy.Zwracającsię

doBen-Hadadajakdobrataizapraszającgodorydwanu,Achabwyrażagotowośćdoponownegoomówieniałączącegoichzwiązku.Prawdopodobnejest,żeAchabbyłuważanyzawasalaBen-Hadada,
wówczaszaśpoprzedniołączyłichtraktatzwierzchni.MógłonnakładaćnaAchabaobowiązekpłaceniadaninyiznajdowaniasiępodwładząpaństwaAramu.Nowa„braterska"więźmiałabyć
związkiemrównych,niewymagającympłaceniadaniny.Terazobajmielizajmowaćrównorzędnąpozycję,udzielającsobiewzajemniewojskowegowsparcia,udostępniającszlakihandlowei
umożliwiającprowadzeniehandlunarównychprawach.PobłażliwośćAchabadostrzecmożnawjegopropozycjiułożeniastosunkównarównychprawach,zamiastwykorzystaniaokazjidouczynienia
Ben-Hadadajegowasalem.

Potem[Ben-Hadad]doniegopowiedział:Temiasta,któremój

ojcieczabrałtwemuojcu,zwrócęci.Ponadtobędzieszmógłurządzić
sobiebazarywDamaszku,jakurządziłsobiemójojciecwSamarii.
[RzekłAchab]:Janapodstawieprzymierzacięuwolnię.Następnie
[Achab]zawarłznimprzymierzeiwtedygouwolnił.

20,34Janapodstawieprzymierzacięuwolnię.WBJ:„Codomnie—powiedziałAchab—wypuszczęcięnamocyprzymierza”.WtrąceniewBJdodanedlauwydatnieniasensu.
20,34.Warunkitraktatu.Zwrotpodbitychziemoznaczałprzywrócenietradycyjnejgranicymiędzyobydwomanarodami.InneustępstwazestronyBen-Hadadadotyczyłyumożliwienia

prowadzeniahandlu.Jednymzpierwszychdziałań,którepodejmowano,gdyważnemiastodostawałosiępodkontrolęnowegokróla,byłozbudowanieplacunajegocześć,gdziemogliprowadzićhandel
jegokupcy.Późniejwmieścieosiedlałasiękoloniacudzoziemskichkupców.PrzykłademtejpraktykijestdziedziniecpołożonynazewnątrzbrammiastaDan.Archeolodzyodkrylitamśladywielu
budynków,któreuznanozanależącedokompleksutargowegozbudowanegodlauczczeniaaramejskiegozdobywcy,gdzienapoczesnymmiejscuznajdowałasięstela(obecnieokreślanamianem
„InskrypcjidomuDawida").

PanzapowiadaAchabowinowąkarę

Pewienczłowiekspośródsynówprorockichrzekł,zrozkazu

Pana,doswegowspółtowarzysza:Uderzmnie,proszę!Aleów
człowiekniechciałgouderzyć.

Wówczasmurzekł:Ponieważnie

posłuchałeśgłosuPana,otoskorotylkoodejdzieszodemnie,
napadnienaciebielew!Kiedyodszedłodniego,lewupatrzyłgosobie
izabiłgo.

20,36Historiaswoimludowymstylemupodabniasiędoopowieści13,24n:każdenieposłuszeństwosłowuBogalubmężaBożego,motywowanenawetpowodamibardzochwalebnymi,

podlegakarze:koncepcjataniedorównujepoglądomwielkichproroków,aleodzwierciedlastanświadomościstarożytnychgrupludzinatchnionych.

[Ówczłowiek]znalazłsobieinnegoczłowiekairzekł:Uderz

mnie,proszę!Wtedytenczłowiekwymierzyłmutakicios,żego
zranił.

20,37Taranamapomócprorokowi,bywziętogozarannegożołnierza(w.39).

Aówprorokposzedłistanąwszykrólowiizraelskiemuna

drodze,niedałsiępoznaćdziękiprzepascenaoczach.

Akiedykról

gomijał,wtedyonzawołałdokrólairzekł:Twójsługaszedłwwir
walkiiotojakiśczłowiekoddaliłsięiprzyprowadziwszykogośdo
mnie,powiedział:Pilnujtegoczłowieka.Jeślibyzniknął,tobędziesz
musiałzajegożycieoddaćtwojeżyciealbobędzieszmusiałzapłacić
talentsrebra.

Iwłaśniezdarzyłosię,żekiedytwójsługabyłzajętytu

itam,wówczas[pilnowany]znikł.Królizraelskiwówczasmu
powiedział:Takiniechbędzienaciebiewyrok,tysamrozstrzygnąłeś.

20,35-40.Działaniaproroka.Epizodzczłowiekiem,któryodmówiłuderzeniaproroka,wskazywał,żenawetaktmiłosierdziawyrażającynieposłuszeństwoBożemuprzykazaniuprowadzi

doutratyżycia.Prorokzostałprzypuszczalnierannywgłowę,cospowodowało,żeprzepaskanaoczachwyglądałabardzorealistycznie.Chociażsłużyłaonajakoprzebranie,ranamogłapomócmuw
uzyskaniudostępudokróla.Interesujące,żechociażkrólznanybyłzeswojegomiłosierdzia(w.31)iokazałłaskęBen-Hadadowi,sąd,którywydalwsprawiezranionegoproroka,trudnouznaćza
miłosierny.Talentsrebrabyłolbrzymiąkwotą,sugerującą,żewięzieńbyłbardzoważnąosobą.Natemat„synówprorockich"[BT:„uczniówprorockich"]zob.komentarzdo1Sm19,20.

Aonszybkozdjąłprzepaskęzeswoichoczu.Dopierowtedy

królizraelskispostrzegł,żetojestjedenzproroków.

20,41Prorocymielibyćmożejakiśznakrozpoznawczynaczole:tatuaż,nacięciealbotonsurę(por.2Krl2,23).

Wówczas[tamten]powiedziałmu:TakmówiPan:Zato,że

wypuściłeśzeswojejrękiczłowieka,którypodlegamojejklątwie,
będzieszmusiałzajegożycieoddaćtwojeżycieitwójludzajegolud.

Królizraelskiodjechałwięcniezadowolonyirozgniewany;iprzybył

doSamarii.

1Krl21

ZgubnywpływIzebelnakrólaAchaba

Potychwydarzeniachtonastąpiło.NabotJizreelitamiałwinnicę

wJizreelobokpałacuAchaba,królaSamarii.

21,1ChodziopałacAchabawJizreel(18,46),anieopałacwSamarii(2Krl9,25-26);tenstanrzeczywyjaśniaglosawłączonawteksthebr.,któradostałasięjednakwniewłaściwemiejsce

po„Nabot”.Tupodanawnawiasie.WBJpominięta.

21,1.PałacwJizreel.NatematogólnychinformacjidotyczącychJizreelzob.komentarzdo1Krl18,45.PałacwJizreelzostałodkopanynapoczątkulat90.Prostokątnyplacbyłotoczony

muremkazamatowymznarożnymibasztami.Posiadałponadtosześciokomorowąbramę,fosęiziemnewały.Fosazostaławydrążonawskaleimiałaprzeciętnieok.6mgłębokości.WPalestynie
stosowanosuchefosyprzypuszczalniewceluuniemożliwieniakopaniatunelipodmuramimiasta.Jizreelbyłooddaloneook.37kmodSamarii.

AchabzatemzwróciłsiędoNabota,mówiąc:Oddajmina

własnośćtwojąwinnicę,abyzostałaprzerobionadlamnienaogród
warzywny,gdyżonaprzylegadomegodomu.Ajadamcizanią
winnicęlepsząodtej,chybażewydajecisięsłuszne,abymcidał
pieniądzejakozapłatęzanią.

Nabotzaśodpowiedział:Niechmnie

Panbroniprzedtym,bymmiałcioddaćdziedzictwomychprzodków.

21,3.Winnicajakoczęśćdziedzictwa.OfertaAchababyławięcejniżsprawiedliwa,możnająnawetuznaćzahojną.OdmowaNabotaniewynikałajedyniezprzywiązaniadotradycyjnego
„gospodarstwarodzinnego",leczzpewnychzagadnieńteologicznych.Własnośćziemibyładaremprzymierza.Rozdzielonapomiędzypokolenia,rodyirodzinywłasnośćziemskabyławyrazemudziału
każdegozIzraelitówwobietnicachikorzyściachprzymierza(natematdodatkowychinformacjizob.komentarzdoKpi25,23).ListyzMariiUgaritpotwierdzająpraktykęciągłościwłasnościziemioraz
suroweprzepisyregulującejejprzekazywanie-niedostarczanotamjednakichreligijnegouzasadnienia.Możliwe,żeJizreeljakomiasto,wktórymznajdowałasiękrólewskarezydencja,miało
uprzywilejowanystatus,zaśwszyscyobywatele-określonekorzyści(zob.komentarzdo2Sm5,9).Wśródnichznajdowałasięochronaprzedkonfiskatąziemiprzezkróla,nawetjeśliproponowanow
zamianinnąnieruchomość.

Achabprzyszedłwięcdoswegodomurozgoryczonyi

rozgniewanysłowami,któreNabotJizreelitawypowiedziałdoniego,
amianowicie:Niedamtobiedziedzictwamoichprzodków.Następnie
położyłsięnaswoimłożu,odwróciłtwarzinicniejadł.

Niebawem

przyszładoniegoIzebel,jegożona,izapytałago:Czemuduchtwój
jesttakrozgoryczony,żenicniejesz?

Onzaśjejodpowiedział:Bo

rozmawiałemzNabotemJizreelitą.Powiedziałemmu:Sprzedajmi
twojąwinnicęzapieniądzealbo,jeślichcesz,damcizamiastniej
inną.Aonpowiedział:Niedamtobiemojejwinnicy.

Natorzekłado

niegoIzebel,jegożona:Totyterazsprawujeszrządykrólewskienad
Izraelem.Wstań,jedzibądźdobrejmyśli.Tojacidamwinnicę
NabotaJizreelity.

21,7.Prawakróla.Uczenisądzą,żewwersecietymdostrzecmożnaróżnicępomiędzyprawamikrólawIzraeluiprzywilejami,któremiałwówczesnejFenicji.Różnicetedotycząspraw

związanychz(1)ostatecznąwłasnościąziemii(2)władząabsolutnąkróla.Jeślichodziopierwszezagadnienie,Izraeliciwierzyli,żeziemiajestwłasnościąJahwe,Fenicjaniezaśtraktowaliziemięjako

własnośćfeudalnąwładcy-ziemiabyładaremnadanymprzezwładcę.Jeślichodziozagadnieniedrugie,królowieIzraelaniesprawowalitakdespotycznejwładzyjakwiększośćówczesnychmonarchów
-królnieznajdowałsięwIzraeluponadprawem.Izebelmogłaniebyćprzyzwyczajonadotakichsubtelnychróżnic.

PotemwimieniuAchabanapisałalistyiopieczętowałajego

pieczęcią,anastępniewysłaładostarszyznyidostojników,którzybyli
wmieście,sąsiadującychzNabotem.

21,8którzybyliwmieście.Dodanewtekściehebr.WBJpominięte.

Wlistachtaknapisała:OgłościepostiposadźcieNabotaprzed

ludem.

21,9Wczasachnieszczęściaogłaszanopostorazmodlitwępubliczną(Sdz20,26;Jl1,14;2,15;itd.),byprzebłagaćBogaiodkryć,jakigrzechiprzezkogopopełnionysprowokowałJego

gniew(wpostacisuszy,głodu...).JakaśklęskażywiołowamusiałasłużyćprzebiegłościIzebeljakopretekst.

21,9.Ogłoszeniepostu.Królmógłogłosićpostizwykleczyniłtowzwiązkuzjakąśprośbąodoniosłymznaczeniu(zob.1Sm7,6).Naprzykładwokresiesuszy,któranękałakraj,dzień

postumógłmiećnaceluzanoszeniemodłówodeszczi,byćmoże,poszukiwanieprzewinień,którestałysięprzyczynąpojawieniasięplagi.PodobniejakDawiddoprowadziłdośmierciczłonków
rodzinySaula,bypomścićzniewagę,którejdopuścilisięw2Sm21,śmierćNabotajesttutajpróbąpołożeniakresusytuacji,którastanowiłapodstawępostu.

21,9.PosadzenieNabotaprzedludem.PosadzenieNabotanapoczesnymmiejscuprzedludemmogłoodzwierciedlaćjegopozycjęspołecznąorazuzasadnićtwierdzenie,żejegodziałania

mogąmiećwpływnacałąspołeczność.Obokniegousiedlidwajfałszywiświadkowie,bypóźniejmóctwierdzić,żesłyszelijegosłowa.

Posadźcieteżnaprzeciwniegodwóchludzinikczemnych,by

zaświadczyliprzeciwniemu,mówiąc:ZbluźniłeśBoguikrólowi.
Potemgowyprowadźcieikamienujcie,takabyzmarł.

21,10dwóchludzinikczemnych.Prawowymagałodwóchświadkówwsprawach,któremogłysięzakończyćwyrokiemśmierci(Lb35,30;Pwt17,6;por.Mt26,60n).—Zbluźniłeś.Tekst

hebr.tuorazww.13:„błogosławiłeś”.TakasamazmianawHi1,5.11;4,5.9.

—abyzmarł.Wydajesię,żedobraskazanegonaśmierćprzechodziłynakróla.

Jegowspółobywatele,starsiorazdostojnicymieszkającyw

mieściezrobili,jakimIzebelpoleciłaijakbyłonapisanewlistach,
któredonichwysłała.

AwięcogłosilipostiposadziliNabotaprzed

ludem.

Potemprzyszłodwóchludzinikczemnych,którzyzasiadłszy

przednim,zaświadczyliprzeciwniemu,mówiąc:Nabotzbluźnił
Boguikrólowi.Dlategowyprowadziligozamiastoiukamienowali
go,wskutekczegozmarł.

21,11-13.PrzestępstwoNabota.Rzucenieprzekleństwanakrólazwykleobejmowałootwartąodmowęlojalnościwobecniego(np.wSdz9,27-28i2Sm16,7-8)przezzłożenienajego

barkicałejwinyzazaistniałąsytuację.PodobnieprzeklęcieBogabyłozwiązanezwyrzeczeniemsięlojalnościwobecNiegoiobejmowałoprzypisanieMuzłalubzdyskredytowanieGo,czasamipoprzez
przypisanieMuwiny.WIz8,21przeklętojednocześnieBogaikrólawkontekścieobarczeniaichwinązatrudnepołożenielubzaistniałykryzys.Gdyspołecznośćpodejmujetutajpostwceluustalenia
przyczynykryzysu,podstawieniświadkowiepowiadają,żesłyszeli,jakNabotobarczyłwinąBogaikróla.Czyntenzostałuznanyzazdradęstanu,zaśNabotskazanyprzezsędziów(którychskłoniono
dowydaniatakiegowerdyktu)nakaręśmierci.TekstzAlalachwskazuje,żeziemieczłowieka,któryzostałskazanynaśmierćzadopuszczeniesięzdrady,powracałydokrólestwa.

SamizaśposłalidoIzebel,abypowiedzieć:Nabotzostał

ukamienowanyizmarł.

KiedywięcIzebelusłyszała,żeNabotzostał

ukamienowanyizmarł,powiedziałaAchabowi:Wstań,weźw
posiadaniewinnicęNabotaJizreelity,którejniezgodziłsiędaćciza

pieniądze,boNabotnieżyje,leczumarł.

KiedytylkoAchab

usłyszał,żeNabotumarł,zarazwstał,abyzejśćdowinnicyNabota
Jizreelityiwziąćjąwposiadanie.

EliaszwimieniuPanakarciAchaba

WtedyPanskierowałsłowodoEliaszazTiszbe:

21,17-29NależyzauważyćpodobieństwosytuacjizinterwencjąNatanauDawida(2Sm12):taksamoJahweujmujesięzamaluczkimprzeciwkomożnemu,taksamopokutującygrzesznik

otrzymujeodroczenieizostanieukaranydopierowswoimsynu;sąjednaktakżeróżnice:dynastiaDawidowazachowujeobietnicę,dynastiaAchababędzie„wymieciona”,Natanpozostajeprorokiem
DawidaipobłogosławiSalomona.Eliaszjest„wrogiem”Achaba.

WstańizejdźnaspotkanieAchaba,królaizraelskiego.Jeston

właśniewSamarii,wwinnicyNabota,doktórejzszedł,abywziąćją
wposiadanie.

Ipowieszmu:TakmówiPan:Czyżniedokonałeś

mordu,anadtozagrabiłeświnnicę?Potempowieszmu:Takmówi
Pan:Tam,gdziepsywylizałykrewNabota,będąlizałypsyrównieżi
twojąkrew.

21,19Potempowieszmu.Wedługtekstuhebr.WBJ:„OtodlaczegotakmówiJahwe”,zagrec.
21,19.Psyliżącekrew.Wstarożytnościpsybyłypadlinożercamiwłóczącymisiępoulicachiżywiącymisięodpadkami.Porzucenieciałaczłowieka(acóżdopierokogośzrodziny

królewskiej)oznaczałohaniebnąśmierć,anawetbrakwłaściwegopochówku.Starożytniuważali,żebrakodpowiedniegopogrzebuzagrażapośmiertnemużyciuzmarłego(natematdodatkowych
informacjizob.komentarzdo1Krl16,4).Izraelicibyliprzekonani,żeciałoiduszaczłowiekasązasadniczonierozdzielne.Ztegopowoduciałozmarłychtraktowanebyłozwielkimszacunkiem,
uważanobowiem,żewdalszymciągujestelementembytutych,którzyodeszli.TekstyasyryjskiepochodzącezItysiącleciaprzedChr.potwierdzająpodobnątroskę,np.Asurbanipalkarzeswoich
przeciwników,pozostawiającichciałanaulicachiwłóczącpomieście.Przekleństwoasyryjskiepochodząceztegosamegookresugłosi:„Niechpsyrozedrąnastrzępyjegoniepogrzebaneciało".

AchabodpowiedziałnatoEliaszowi:Jużznalazłeśmnie,mój

wrogu.Wówczas[Eliasz]rzekł:Znalazłem,bozaprzedałeśsię,żeby
czynićto,cojestzłewoczachPana.

OtoJasprowadzęnaciebie

nieszczęście,gdyżwymiotęiwytępięzdomuAchabanawetmalca,
niewolnikaiwolnegowIzraelu,

ipostąpięztwoimrodem,jakz

rodemJeroboama,synaNebata,ijakzrodemBaszy,synaAchiasza,
zato,żeMniepobudziłeśdogniewuiponadtodoprowadziłeśdo
grzechuIzraela.

RównieżioIzebeltakmówiPan:Psybędążarły

IzebelpodmuremJizreel.

21,23podmuremJizreel.Wedługtekstuhebr.WBJ:„napoluJizreel”,wedługniektórychrkpsówhebr.orazprzekładówstarożytnych.

ZmarłegozroduAchabawmieściebędążarłypsy,azmarłego

wpolubędążarłyptakipodniebne.

Naprawdęniebyłonikogo,kto

bytak,jakAchab,zaprzedałsię,abyczynićto,cojestzłewoczach
Pana.Albowiemdotegoskłoniłagojegożona,Izebel.

21,25W.25-26sąrefleksjąredaktora,któryniebyłprzekonanyoszczerościżaluAchaba(w.27-29).

Bardzohaniebniepostępował,służącbożkom;zupełnietak,jak

toczyniliAmoryci,którychPanwydziedziczyłnarzeczIzraelitów.

KiedyAchabusłyszałtesłowa,rozdarłszatyiwłożyłwórnaciało

orazpościł.Kładłsięteżspaćwworzeichodziłpowoli.

21,27.OdpowiedźAchaba.WstarożytnymIzraeluprzywdziewanieworapokutnegoipostuważanozapodstawoweoznakipokutyiżałoby.PozaBibliąwdokumentachBliskiegoWschodu

niewielemożnaznaleźćnatematpostu.Ogólniewzmiankionimpojawiająsięwkontekścieżałoby.WStarymTestamenciepostjakopraktykareligijnamaczęstozwiązekzzanoszeniempróśbdoBoga.
Wielkieznaczenieprośbypowodowało,iżczłowiekbyłtakzaaferowanyswoimstanemduchowym,żesprawyfizyczneschodziłynadalszyplan.Wtymsensieaktpostubyłprocesem,prowadzącymdo
oczyszczeniaiukorzeniasięprzedBogiem(Ps69,10).Wórpokutnywykonanybyłzkoziejlubwielbłądziejsierści.Wwieluprzypadkachwóroznaczajedynieprzepaskębiodrową.Nasarkofagu
Ahiramaprzedstawionopogrążonąwżałobiekobietę,naktórejsukni,wokółbioder,owiniętocoś,cojestprzypuszczalnieworempokutnym.

WtedyPanskierowałsłowodoEliaszazTiszbe:

Zapewne

zobaczyłeś,żeAchabupokorzyłsięprzedeMną?Dlategoże
upokorzyłsięprzedeMną,niesprowadzęniedolizajegożycia.
Niedolęsprowadzęnajegoródzażyciajegosyna.

1Krl22

OstatniawojnaiśmierćkrólaAchaba

Przeztrzylatapanowałpokój,niebyłowojnymiędzyAramema

Izraelem.

22,1.Uwagachronologiczna:bitwapodKarkar.MinęłytrzylataodczasuzawarciasojuszuprzezAchabaiBen-Hadada,opisanegopodkoniecrozdziału20.Uczenisądzą,żeichsojusz

przetrwałzpowoduzagrożeniazestronyasyryjskiegokrólaSalmanassaraIII,któryruszyłwtymokresiezwojskaminazachód.Wkońcu,w853przedChr.,zagroziłpołudniowemuAramowi,gdzie
wyszłymunaprzeciwwojskakoalicjidwunastuzachodnichpaństw,stającdobitwypodKarkar.NaliścieSalmanassarawymienionoAchaba,królaIzraela,iHadadezerazDamaszkujakodwóch
najważniejszychczłonkówsojuszu,któremuprzewodziłIarhulenizChamat.KarkarleżałonadrzekąOrontes,wodległościok.240kmnapółnocodDamaszkuijedynieok.40kmnapółnocodChamat.
ChociażSalmanassarprzypisywałsobiezwycięstwo,badaniapóźniejszychdziejówtegoregionudowiodły,żeczłonkomzachodniejkoalicjiudałosięzrealizowaćswójgłównycel.Dopierodziesięćlub
dwanaścielatpóźniej,gdykonfederacjauległaosłabieniu,Salmanassarmógłwjakimśstopniuobjąćkontrolęnadtymrejonem.PrzypuszczalnietowłaśniezwycięstwowwalcezSalmanassaremdało
AchabowipewnośćsiebieiskłoniłodopodjęciadziałańwojennychprzeciwkoAramejczykom,byodzyskaćRamotwGileadzie.

WtrzecimrokukróljudzkiJozafatodwiedziłkrólaizraelskiego.

22,2Dwakrólestwazbliżyłysiędosiebie:Joram,synJozafata,poślubiłAtalię,siostręAchaba(2Krl8,18).

Wówczaskrólizraelskirzekłdoswoichsług:Czyżniewiecie,

żeRamotwGileadziedonasnależy?Amyniekwapimysiędo
odebraniagokrólowiAramu!

22,3KrólemAramuprawdopodobniejestjeszczeBen-HadadII(por.20,1).Ramot,zabraneprzezAramejczykówzaczasówOmriegoalbojeszczeprzednim,niezostałooddanepozawarciu

pokojuwAfek(20,34).Zob.także2Krl8,28.

NastępniezwróciłsiędoJozafata:Czypójdzieszzemnąna

wojnęoRamotwGileadzie?Jozafatzaśodpowiedziałkrólowi
izraelskiemu:Jatak,jakity;ludmój,jakitwójlud;koniemoje,jaki
twojekonie.

PonadtoJozafatrzekłkrólowiizraelskiemu:Najpierw

zapytaj,proszę,osłowoPańskie!

Królizraelskizgromadziłwięc

okołoczterystuprorokówirzekłdonich:Czypowinienemwyruszyć
nawojnęoRamotwGileadzie,czyteżpowinienemtegozaniechać?
Aoniodpowiedzieli:Wyruszaj,aPanwydajewręcekróla.

22,6Owi„prorocy”pozostająnautrzymaniukrólaidlategosąoddanijemu,anieJahwe,jakprorocymasakrowanilubprześladowaniprzezIzebel(18,4.13;19,1).StądpytanieJozafata(w.

7).

JednakJozafatrzekł:Czyniematujeszczejakiegośproroka

Pańskiego,abyśmymogliprzezniegozapytać?

Natokrólizraelski

odrzekłJozafatowi:Jestjeszczejedenmąż,przezktóregomożna

zapytaćPana,alejagonienawidzę,bonieprorokujemidobrze,tylko
źle.TojestMicheasz,synJimli.WtedyJozafatpowiedział:Niemów
tak,królu!

22,8Micheasz,synJimli.TegoprorokatylkoimięłączyzMicheaszem,któregoproroctwazachowałysięwzbiorzeDwunastuProrokówMniejszychiktóryżyłpółtorawiekupóźniej.

Zawołałwięckrólizraelskiktóregośdworzaninairzekł:

PośpieszpoMicheasza,synaJimli!

KrólizraelskiiJozafat,król

judzki,ubraniwokazałeszatykrólewskiesiedzielinaswoichtronach
naplacuuwrótbramySamarii,aprzednimiprorokowaliwszyscy
prorocy.

Sedecjasz,synKenaany,sporządziłsobierogiżelaznei

powiedział:TakmówiPan:NimibędzieszbódłAramażdoich
wytępienia.

22,11Sedecjasz,postaćskądinądnieznana,ukazujesiętujakoprzywódcagrupyekstatyków.Jegosymbolicznaczynność(por.11,30+iJr18,1+)miałaoznaczaćzwycięstwoAchaba,a

nawetjespowodować.Rogitooznakasiły(Pwt33,17;itd.).

Iwszyscyprorocypodobnieprorokowali,mówiąc:Idźna

RamotwGileadzieizwyciężaj!Panwydajewręcekróla.

Tenzaś

posłaniec,któryposzedłzawołaćMicheasza,powiedziałmutak:
Zauważ!Przepowiednietychprorokówsąjednakowopomyślnedla
króla.Niechżewięctwojaprzepowiedniabędzietaka,jakkażdegoz
nich,ażebyśzapowiedziałpowodzenie.

WówczasMicheaszodrzekł:

NażyciePana!Napewnobędęmówiłto,coPanmipowie.

Potem

przyszedłprzedkróla.Wtedykrólodezwałsiędoniego:Micheaszu!
CzypowinniśmywyruszyćnawojnęoRamotwGileadzie,czyteż
powinniśmytegozaniechać?Wówczasdoniegoprzemówił:Wyruszaj
izwyciężaj,aPanwydajewręcekróla.

22,15Micheaszpowtarzadosł.to,comówiąfałszywiprorocy,kpisobiejednakzkróla,aletensięniepozwalaoszukać.

Królzaśmupowiedział:Ilerazymamcięzaklinać,żebyśmi

mówiłtylkoprawdęwimięPana?

Wówczasrzekł:Ujrzałemcałego

Izraelarozproszonegopogórach,jakowcebezpasterza,iPanrzekł:
Niemanadnimipana.Niechkażdywróciwpokojudoswegodomu.

WtedykrólizraelskizwróciłsiędoJozafata:Czyżcinie

powiedziałem?Nieprorokujemipomyślności,tylkonieszczęścia.

Tamtenzaśdalejmówił:DlategosłuchajwyrokuPańskiego!

UjrzałemPanasiedzącegonaswymtronie,astałyprzyNimpoJego
prawejipolewejstroniewszystkiezastępyniebieskie.

22,19zastępyniebieskie.Duchyprzebywającewniebie,którestanowiądwórJahwe.

WówczasPanrzekł:KtozwiedzieAchaba,abyposzedłipoległ

wRamotwGileadzie?Gdyzaśjedenmówiłtak,adrugimówił
inaczej,

wystąpiłpewienduchistanąwszyprzedPanem,powiedział:

Jagozwiodę.WtedyPanrzekłdoniego:Jak?

22,21wystąpiłpewienduch.BJ:„wtedywystąpiłDuch”.Topersonifikacjaduchaproroczego,któregozamysłBożyprzekształciwduchakłamstwa(w.22).

Onzaśodrzekł:Wyjdęistanęsięduchemkłamstwawustach

wszystkichjegoproroków.Wówczas[Pan]rzekł:Możeszzwieść,to
cisięuda.Idźitakuczyń!

OtodlategoterazPanwłożyłducha

kłamstwawustatychwszystkichtwoichproroków.Panbowiem
zawyrokowałtwojązgubę.

WtedySedecjasz,synKenaany,podszedł

iuderzyłMicheaszawpoliczek,mówiąc:KtórędytoduchPański
przeszedłodemnie,abymówićztobą?

AMicheaszodrzekł:Ototy

samtozobaczysztegodnia,kiedybędzieszprzechodziłzkryjówkido
kryjówki,abysięschować.

Królizraelskizaśrozkazał:Weź

MicheaszaikażgozaprowadzićdoAmona,dowódcymiasta,ido
synakrólewskiego,Joasza,

ipowiedz:Takrzekłkról:Wtrąćciego

dowięzieniaiżywciegochlebemiwodąjaknajskąpiejażdomego
powrotuwpokoju.

22,27ażdomegopowrotuwpokoju.Czylijako„zwycięzcy”(por.8,9;2Sm19,25-31;Jr43,12).

NatoMicheaszpowiedział:Gdybyśmiałpowrócićwpokoju,

znaczyłobyto,żePanniemówiłprzezemnie.Idodał:Słuchajcie
wszystkienarody!

22,28(Idodał:„Słuchajciewszystkienarody!”).Zatekstemhebr.WBJpominiętejakoglosa.JesttopoczątekproroctwkanonicznegoMicheasza,dodanyprzezglosatora,którypomylił

obydwiepostacie.

JednakkrólizraelskiiJozafat,króljudzki,wyruszylinaRamot

wGileadzie.

TamkrólizraelskipowiedziałJozafatowi:Zanimpójdę

wbój,przebioręsię,tyzaśwdziejswojeszaty!Następniekról
izraelskiprzebrałsięidopierowtedyprzystąpiłdowalki.

22,30przebioręsię.Wedługprzekładówstarożytnych.Teksthebr.:„przebierzsięiwyrusz”,copozostajewsprzecznościzdalszymciągiemopowieści.

AkrólAramuswoimtrzydziestudwudowódcomrydwanów

wydałtakirozkaz:Niewalczcieanizmałym,anizwielkim,tylkoz
samymkrólemizraelskim.

22,31trzydziestudwu.Wtekściehebr.glosawzorowanana20,1.16,którejniema2Krn18,30.WBJpominięta.

ToteżkiedydowódcyrydwanówzobaczyliJozafata,

powiedzieli:Tenjestkrólemizraelskim.Wtedyzwrócilisiękuniemu,
abyznimwalczyć.WówczasJozafatwydałokrzykbojowy.

Kiedy

dowódcyrydwanówspostrzegli,żenieonjestkrólemizraelskim,
zawróciliodniego.

Apewienczłowieknaciągnąłłukiprzypadkiem

ugodziłkrólaizraelskiegomiędzypasapancerz.Powiedziałwięckról
swojemuwoźnicy:Zawróćiwywieźmniespośródwojska,bo
zostałemzraniony.

22,34spośródwojska.Teksthebr.:„zpola”.BJ:„ztegozamieszania”,zagrec.

Tegodniarozgorzaławalka;akrólstałnarydwanienaprzeciw

Aramejczyków.Wieczoremzaśzmarł,akrewzranyściekałado
wnętrzarydwanu.

Ozachodziesłońcaobózobiegłowołanie:Każdy

doswegomiastaikażdydoswegokraju!

Królzmarł!Apotem

powrócilidoSamarii.NastępniepogrzebanokrólawSamarii.

22,37Królzmarł!Wedługtekstuhebr.WBJ:„Królnieżyje!”,zagrec.

PotemobmytorydwannadsadzawkąSamarii.Wtedypsy

zlizałyzniegokrew,anierządnicekąpałysię[tam],według
zapowiedzi,którąwyrzekłPan.

22,38obmyto.Wedługgrec.Teksthebr.:„obmył”.Wierszjestglosą,któraprzypomina21,19,jednakzabicieNabotamiałomiejscewJizreel,a21,29mówioprzeniesieniukaryzAchabana

jegosyna.

22,12-38.MicheasziAchab.Zob.komentarzdo2Krn18.
22,38.SadzawkaSamarii.PodczasprowadzeniapracwykopaliskowychwSamarii,wpobliżupółnocno-zachodniegonarożnikamurupałacu,natrafiononadużąsadzawkę(owymiarach4,8

mX6,6m);trudnojeststwierdzić,czywłaśnieoniątutajchodzi.Niewiadomo,czykąpałysięwniejnierządnice,czyzmywanowniejkrew(czyteżjednoidrugie).

AczyżpozostałedziejeAchabaiwszystko,couczynił,oraz

domzkościsłoniowej,któryzbudował,niesąopisanewKsiędze
KronikKrólówIzraela?

22,39.Domzkościsłoniowej.Wopisywanymokresiedekoracjezkościsłoniowejbyłybardzorozpowszechnione;wykorzystywanojenp.doinkrustowaniamebliiwykonywaniaściennych

paneli.JednymzgłównychźródełkościsłoniowejbyłAram(niewyginąłjeszczewówczasżyjącytamgatuneksłoniasyryjskiego).Składanorównieżdaninyzeskórikłówsłoniorazżywychzwierząt.
PodczaspracarcheologicznychprowadzonychwpałacuAsurnasirpalawKalaodnalezionopięknerzeźbyzkościsłoniowejzdobiącemury.Ponadpięćsetfragmentówdekoracjizkościsłoniowej,
datowanychnaIXiVIIIw.przedChr.,odkrytorównieżwSamarii.Nawielupojawiająsięegipskieifenickiemotywyartystyczne.

Achabspocząłzeswoimiprzodkami,asynjego,Ochozjasz,

zostałwjegomiejscekrólem.

PanowanieJozafatawJudzie(870-848)

Jozafat,synAsy,objąłwładzęwJudziewczwartymroku

[panowania]Achaba,królaizraelskiego.

Wchwiliobjęciarządów

Jozafatmiałtrzydzieścipięćlat,akrólowałwJerozolimie
dwadzieściapięćlat.JegomatcebyłonaimięAzuba,[abyła]córką
Szilchiego.

22,42.Uwagachronologiczna.ThieledatujepanowanieJozafatana872-848przedChr.(innesystemydatowaniaodbiegająodpodanegooniewięcejniżdwalata).Winskrypcjach

pochodzącychzBliskiegoWschoduniepojawiająsiężadnewzmiankinatemattegowładcy.

Poszedłonwewszystkimdrogąswegoojca,Asy.Niezboczyłz

niej,starającsięczynićto,cosłusznewoczachPańskich.

Tylko

wyżynnieusunięto.Ludskładałjeszczeofiarycałopalneikadzielne
nawyżynach.

Jozafatzachowałpokójzkrólemizraelskim.

Aczyż

pozostałedziejeJozafataidzielność,jakąokazałizjakąwalczył,nie
sąopisanewKsiędzeKronikKrólówJudy?

Usunąłteżzkrajuresztę

uprawiającychnierządsakralny,którytrwałzaczasówjegoojca.

22,47.Mężczyźniuprawiającynierządsakralny.Natematdodatkowychinformacjidotyczącychnierządusakralnegozob.komentarzdoPwt23,17-18.Hebrajskitermin,któryzostałtutaj

użyty,występujewformieżeńskiejimęskiej,ioznaczaeufemistycznieprzeznaczonychdowykonywaniaokreślonychfunkcji.Tosamosłowopojawiasięwliteraturzeakadyjskiejnaoznaczenieludzi,
którzyzostalipoświęceninasłużbęwprzybytkulubświątyni.Uprawiającynierządsakralnyznajdowalisięwśródsłużbyświątynnej,podobniejakpołożneipiastunki.Niejestjasne,jakiefunkcje
wykonywalicimężczyźni.

KiedywEdomieniebyłokróla,ustanowiłkróla.

22,48Teksttegowierszajestniepewny,ajegosensstanowiprzedmiotdyskusji.BJ:„KiedywEdomieniebyłokróla,król49Jozafatwystawił...”.

JozafatwystawiłokrętyTarszisz,abypłynęłydoOfirupozłoto.

Jednakniepopłynęły,bouległyrozbiciupodEsjon-Geber.

22,49.Flotadalekomorska.Handeldalekomorskipojawiłsięjużw1pol.IIItysiącleciaprzedChr.WpołowieIItysiącleciaprzedChr.flotaUgaritliczyła150statków.Odnalezienie

zatopionegostatkuhandlowego(uwybrzeżaUluburunwTurcji)pochodzącegoztegookresuwskazuje,żeprzewożononimiróżnorodnetowary.StatkihandlowezIw.przedChr.wyposażonebyływ
jedenmasztzbocianimgniazdem,miałyteżjedenlubdwarzędywioseł.Długośćtakiejnawywynosiłaok.15m,chociażznanesąrównieżwiększestatki.

22,49.Ofir.WzmiankaozłociezOfirupojawiasięnainskrypcjizTellWasilepochodzącejzVIIIw.przedChr.Dokładnepołożenietegomiejscaniejestznane.Fakt,żedostarczanoje

statkamidoportuwEsjon-Gebersugeruje,żeznajdowałosięgdzieśwArabii,chociażrozpatrywanorównieżinnemiejsca-wIndiachiAfryceWschodniej.

22,49.Esjon-Geber.Esjon-GeberbyłomiastemportowympołożonymnakońcuzatokiAkaba.Wielubadaczysądzi,żeznajdowałosięwmiejscuTellel-Cheleifa(niektórzyutożsamiająjez

Elat)lubnawyspieDżeziratFaron(WyspaKoralowa)-wjedynychmiejscachregionu,gdzieodnalezionośladystarożytnegoportu.Ostatniązhipotezuprawdopodobniłypodwodnebadania
archeologiczne,podczasktórychnatrafiononamasywnemuryipirsy(chociażniepochodzącezokresużelaza)orazniewielkieilościceramikizokresużelaza.Technologiabudowysztucznejzatoki
portowejbyłapodobnadotej,którejśladyodnalezionowfenickimTyrze.

WtedyOchozjasz,synAchaba,powiedziałJozafatowi:Niech

moisłudzyidąnaokrętyztwoimisługami!AleJozafatniechciał.

Jozafatspocząłzeswoimiprzodkamiizostałpochowanyprzy