Spistreści

Lb1

.10

PIERWSZYSPISMĘŻCZYZNZDOLNYCHDOWALKI

Rozmieszczeniepokoleńwobozie

Lewiciwmiejscepierworodnych

Dziedzictwokobietzamężnych

.162

Zakończenie

.164

KSIĘGALICZB

BibliaTysiąclecia

WydanieV

zkomentarzamiBibliiJerozolimskiej

WydawnictwoPallotinum

2006

WstępdoKsięgiLiczb

Księgaliczbnosiwhebr.nazwęzaczerpniętąznajważniejszego

zwrotupierwszegoswegowierszabemidbar(napustyni).LXXiWlg
natomiastnadałyjejnazwęoddużejilościliczbwystępującychw
tekście(Arithmoi,Numeri).Dotychtradycjinawiązałanazwapolska.

Tematykaksięgiobejmujeobokszereguwydarzeńokresuwędrówki

napustynitakżeszeregpraw.Najczęściejjednakbraklogicznego
związkumiędzynimiabiegiemwypadkówdziejowych.Niewątpliwie
podejmujeLbwątekobupoprzednichczęściPięcioksięgu.Izraelici
przebywająnapustyniSynaj(Lb1,1-10,10)iwędrująprzezpustynię
Kadesz(Lb10,11-22,1)wkierunkuMoabu(Lb22,2-36,13)jużjako
naródzwiązanyprzymierzemzBogiem.

Strukturaliterackajesttuznacznietrudniejszadoustalenianiżw

poprzednichtrzechksięgach.Pozorniebezładnezestawieniemateriału
-totylkozłudzenie,zasugerowaneprzezteorięczterechźródeł
Pięcioksięgu(zob.WstępdoPięcioksięgu).Redaktorzyznali
wprawdzietradycjękapłańskąwróżnychjejwarstwachobokźródła
jahwistycznegoielohistycznego,opracowalijejednakipołączyli
dośćsamodzielnie.Pewnewłaściwościliterackieopowiadań(śmierć
Aarona,Miriam:Lbrozdz.20,[->Lb20,1]izapowiedźśmierci
Mojżesza:Lb27,12n)wskazująnato,żedrugaczęśćksięgimiaław
ostatecznejredakcjistanowićzakończeniezasadniczejczęści
Pięcioksięgu.Poszczególneepizodysąpołączonetematycznie(np.
starszatradycjaobuncieAbiramaiDatanazmłodsząobuncie
Koracha-Lbrozdz.16[->Lb16,1]).Naspecjalnąuwagęzasługuje
opowieśćoBalaamie(rozdz.22-24[->Lb22,1]),zdradzająca
pochodzeniezterenówgranicznychmiędzyIzraelemaMoabem.
Obecnaformategourywkuposiadazarównocechycharakterystyczne
źródłaJjakiE.Przepisyprawneczerpiąredaktorzyprzedewszystkim
zeźródełkapłańskich,niekiedyprzekazujątakżeurywkistarych
zbiorów(np.Lbrozdz.16[->Lb16,1]).

Powyższedanezdająsięwskazywaćnato,żedzisiejszaredakcja

księginależydoostatniegoetapurozwojutradycjikapłańskiej.
OdpowiadaonokresowiEzdrasza,kiedycałośćkodeksukapłańskiego
wrazzdodatkami(np.Lb9,6-13)zostałauznanazaoficjalneprawo
państwowe.Oprehistoriistarszychtradycji-zob.Wstępogólnydo
Pięcioksięgu.

Teologiczneznaczenieksięgipoleganaprzedstawieniukonsolidacji

dwunastupokoleńwokółprzybytkuJahweijegokultuwświetle
idealnegookresuwędrówkipopustyni.Hierarchiakapłańska
obejmujeobokpotomkówAaronatakżepodporządkowanychim
lewitów,którzynależąwspecjalnysposóbdoJahwe,jakożywaofiara
pierwocin(Lb3,12-13.40-50).NadtoLbsnujeszeregprzykładów
niewiernościIzraelawczasiewędrówkiorazbuntówprzeciw
ustanowionymprzezBogaprzywódcom.Winnychspotykakara(Lb
12,12nn;Lb25,5),nieoszczędzającanawetpotomkówLewiego(Lb
16,21.35).WpewnymsensiedosięgaonanawetMojżeszaiAarona,
którzyzachwilowenieposłuszeństwozostanąwyłączenizgrona
bezpośrednichzdobywcówZiemiObiecanej(Lb20,12.24),mimoże
posiadalimocprzebłaganiaBoga(Lb14,11nn;Lb17,11nn).Postać
Mojżesza,wodzaiprawodawcy,zajmujewksiędzemiejscecentralne.
Siedemdziesięciu"starszych"uczestniczywdarzeDucha
przysługującegoMojżeszowi.EchaopisówLbznajdujemywST:w
Ps78[77][->Ps78[77],1];Ps106[105][->Ps106[105],1];Mdr18,20-
25;Syrrozdz.45n[->Syr45,1].Prawdopodobnymakcentem
mesjańskimksięgisąprzepowiednieBalaama(Lb24,7.17n),które
podprastarymsymbolemkrólewskimgwiazdy(zob.komentarz)
wskazująnaprzyszłegowładcęświata.WążmiedzianyopisanywLb
21,4-9jesttypemukrzyżowanegoZbawcy(J3,14n;J8,28;J12,32),a
manna(Lb11,7)-Eucharystii(J6,31).NadtoNTmówiopostaci
Balaamaw2P2,15;Jud1,11;Ap2,14,nawiązujedoopisówLbw
Hbr3,2-5;Hbr3,7-4,3;Hbr7,5;Hbr9,13.Dosłownezaścytaty
zachodzą:Lb16,5w2Tm2,19orazLb30,3wMt5,33.

Lb1

PIERWSZYSPISMĘŻCZYZNZDOLNYCHDO

WALKI

Dniapierwszegodrugiegomiesiąca,wdrugimrokupowyjściuz

Egiptu,tymisłowamiprzemówiłPandoMojżeszanapustyniSynajw
NamiocieSpotkania:

1,1-4,49TenfragmentwredakcjikapłańskiejpokazujeIzraelajakowspólnotęświętą,obdarzonąpotrzebnymistrukturami,uporządkowaną.Dziękiswojemumiejscuwobozie,swoim

zadaniom,anawetdziękiswejliczbie(rozumianejjakowykuppierworodnych)lewicistanowiąsercetejwspólnoty.Spisludnościjestsamwsobieaktemreligijnym(por.2Sm24).—Codo
podawanychliczb,różniąsięoneczęstowposzczególnychrkpsachhebr.iwtłumaczeniachstarożytnych.

1,1Dniapierwszegodrugiegomiesiąca.CzyliwmiesiącpoustawieniuNamiotuSpotkania(Wj40,17).
1,1.PustyniaSynaj.Określenie„pustyniaSynaj”oznaczaobszarpustynnywokółgóry,naktórymIzraelicirozłożylisięobozem(zob.komentarzdoWj19,1-2).
1,1.Chronologia.PorównująctentekstzWj40,17,możnastwierdzić,żeprzybytekstałtamodmiesiąca,aIzraeliciobozowaliustópgórySynajodniemalroku.

DokonajcieobliczeniacałegozgromadzeniaIzraelitówwedług

szczepówirodów,liczącwedługgłówimionawszystkichmężczyzn.

1,2Celspisu.Wstarożytnymświeciespisyprzeprowadzanowceluzaciągumężczyzndowojskalubpozyskaniasiłyroboczejdowielkichrobótpaństwowych.Częstoczynionotow

zamiarzepobraniapodatkupogłównego.SpiszKsięgiLiczbłączysięzpoboremdowojska,niemożnagojednakłatwooddzielićodspisuopisanegowWj30,11-15(zob.komentarz),wktórympobrano
odludupodateknarzeczświątyni.

TyiAarondokonajciespisuwszystkichIzraelitówzdolnychdo

walki,odlatdwudziestuwzwyż,wedługichzastępów.

Zkażdego

pokoleniawinienwamtowarzyszyćmąż,głowarodu.

Imionawodzówpokoleń

Aotoimionamężów,którzywinniwamtowarzyszyć:z

[pokolenia]Rubena–Elisur,synSzedeura;

z[pokolenia]Symeona–

Szelumiel,synSuriszaddaja;

z[pokolenia]Judy–Nachszon,syn

Amminadaba;

z[pokolenia]Issachara–Netaneel,synSuara;

[pokolenia]Zabulona–Eliab,synChelona.

ZsynówJózefa:z

[pokolenia]Efraima–Eliszama,synAmmihuda;z[pokolenia]
Manassesa–Gamliel,synPedahsura;

z[pokolenia]Beniamina–

Abidan,synGideoniego;

z[pokolenia]Dana–Achijezer,syn

Ammiszaddaja;

z[pokolenia]Asera–Pagiel,synOkrana;

[pokolenia]Gada–Eliasaf,synDeuela;

z[pokolenia]Neftalego–

Achira,synEnana.

Cizostaliwezwanizcałejspołeczności,abyli

oniwodzamipokoleńswoichprzodków,naczelnikamitysięcyIzraela.

1,16tysięcy.Todawneokreślenie,znaczącetyleżco„ród”(1Sm10,19.21),alepodkreślaaspektmilitarny.

MojżesziAaronrozkazaliprzyjśćowymmężom,którzy

imienniezostaliwyznaczeni.

Zebraliwięccałezgromadzenie

pierwszegodniadrugiegomiesiąca,akażdypodawałswoje
pochodzeniewedługszczepówirodów.Poczynającodlatdwudziestu
wzwyż,liczonoichimionajednegozadrugim.

1,18swojepochodzeniewedługszczepówirodów.PunktistotnywStarymPrzymierzu,gdziewarunkiemwybraniabyłaprzynależnośćdoroduAbrahama.Stądwagarodowodówpodanych

w1Krn1-9.Por.takżeNe7,4.5.61.

ZgodniezrozkazemPanadokonałMojżeszspisunapustyni

Synaj.

Danespisuludności

SynówRubena,pierworodnegoIzraela,ichpotomkówwedług

szczepówirodów,liczącimionaigłowy–wszystkichmężczyznod
dwudziestulatwzwyż,zdolnychdowalki–

spisanychzpokolenia

Rubenabyłoczterdzieścisześćtysięcypięciuset.

SynówSymeona,

ichpotomkówwedługszczepówirodów,liczącimionaigłowy–
wszystkichmężczyznodlatdwudziestuwzwyż,zdolnychdowalki–

spisanychzpokoleniaSymeonabyłopięćdziesiątdziewięćtysięcy

trzystu.

SynówGada,ichpotomkówwedługszczepówirodów,

liczącimionamężczyznodlatdwudziestuwzwyż,zdolnychdowalki
–

spisanychzpokoleniaGadabyłoczterdzieścipięćtysięcy

sześciusetpięćdziesięciu.

SynówJudy,ichpotomkówwedług

szczepówirodów,liczącimionaodlatdwudziestuwzwyż,zdolnych
dowalki–

spisanychzpokoleniaJudybyłosiedemdziesiątcztery

tysiącesześciuset.

SynówIssachara,ichpotomkówwedług

szczepówirodów,liczącimionaodlatdwudziestuwzwyż,
wszystkichzdolnychdowalki–

spisanychzpokoleniaIssachara

byłopięćdziesiątczterytysiąceczterystu.

SynówZabulona,ich

potomkówwedługszczepówirodów,liczącimionaodlatdwudziestu
wzwyż,wszystkichzdolnychdowalki–

spisanychzpokolenia

Zabulonabyłopięćdziesiątsiedemtysięcyczterystu.

SynówJózefa–

synówEfraima,ichpotomkówwedługszczepówirodów,licząc
imionaodlatdwudziestuwzwyż,wszystkichzdolnychdowalki–

spisanychzpokoleniaEfraimabyłoczterdzieścitysięcypięciuset.

SynówManassesa,ichpotomkówwedługszczepówirodów,licząc

imionaodlatdwudziestuwzwyż,wszystkichzdolnychdowalki–

spisanychzpokoleniaManassesabyłotrzydzieścidwatysiące

dwustu.

SynówBeniamina,ichpotomkówwedługszczepówi

rodów,liczącimionaodlatdwudziestuwzwyż,wszystkichzdolnych
dowalki–

spisanychzpokoleniaBeniaminabyłotrzydzieścipięć

tysięcyczterystu.

SynówDana,ichpotomkówwedługszczepówi

rodów,liczącimionaodlatdwudziestuwzwyż,wszystkichzdolnych

dowalki–

spisanychzpokoleniaDanabyłosześćdziesiątdwa

tysiącesiedmiuset.

SynówAsera,ichpotomkówwedługszczepówi

rodów,liczącimionaodlatdwudziestuwzwyż,wszystkichzdolnych
dowalki–

spisanychzpokoleniaAserabyłoczterdzieścijeden

tysięcypięciuset.

SynówNeftalego,ichpotomkówwedług

szczepówirodów,liczącimionaodlatdwudziestuwzwyż,
wszystkichzdolnychdowalki–

spisanychzpokoleniaNeftalego

byłopięćdziesiąttrzytysiąceczterystu.

Otoci,którychspisu

dokonałMojżesziAaronwrazzwodzamiizraelskimi,którychbyło
dwunastumężówpojednymzkażdegorodu.

Całkowitaliczba

Izraelitówzdolnychdowalki,spisanychwedługswychrodów,odlat
dwudziestuwzwyż–

wynosiwcałościsześćsettrzytysiącepięćset

pięćdziesiąt.

1,46ZEgiptuwyszłosześćsettysięcy.Obydwieteliczbynależywyjaśniaćwtakisamsposób(por.Wj12,37+).
1,46.Wielkośćpopulacji.NapewneproblemyzwiązanezpodanymitutajliczbamizwróciliśmyuwagęwkomentarzudoWj12,37.

Lewiciniepodlegalispisowiwedługswychrodów.

Pan

bowiemrzekłdoMojżeszatymisłowami:

Niebędzieszspisywał

pokoleniaLewiegowedługliczbygłówiniepoliczyszichrazemz
resztąIzraelitów.

PowierzysznatomiastlewitomtroskęoPrzybytek

Świadectwa,owszystkiejegosprzętyicokolwiekdoniegonależy:
onibędąnosićzarównoprzybytek,jakiwszystkiejegosprzęty,będą
musłużyćidokołaniegorozbijąswojenamioty.

Gdyprzybytek

będziezmieniałswemiejsce,rozbiorągolewici,agdysięzatrzyma,
znowugozbudują;jeślisięzbliżydoprzybytkuktośniepowołany,
będzieukaranyśmiercią.

Izraelicizaśrozbijąnamiotywedług

swoichzastępów:każdynaswoim[miejscuw]obozieikażdypod
swojąchorągwią.

1,52.Rozmieszczeniepokoleń.Przybytekotaczałynamiotykapłanówilewitów,zaśpozostałepokoleniabyłyrozlokowanenaobszarzezewnętrznegoprostokąta,potrzypokoleniana

każdymboku.WtymokresieobozowiskawojskowenaplanieprostokątabyłytypowedlaEgipcjan;zostałyteżprzedstawionewasyryjskiejsztucezIXw.przedChr.,wktórejnamiotkrólaznajdował
sięwchronionymmiejscuwcentrumobozu.PokolenieJudyjakoprzywódcypokoleńIzraelitówstałonaczelenajważniejszegowschodniegoobozu(wejścieprzybytkubyłozwróconewstronę
wschodu).PokolenieRubena,najstarszegosyna,stałonaczeleobozupołudniowego;apokolenieDana,pokolenienajstarszegozsynówkonkubin,wiodłogrupępółnocną.Pokoleniawywodzącesięod
synówRacheliobozowałypostroniezachodniejpodwodząEfraima,synaJózefa,któremuprzysługiwałyprawapierworodnego.

1,52.Chorągwie.Warmiiegipskiejkażdyoddziałnosiłimięwłasnegobóstwa,zaśnajegochorągwiwidniałjegosymbol.Wydajesięwięcprawdopodobne,żenachorągwikażdego

pokoleniawidniałjegoznak.Niektórzykomentatorzyuważająjednak,żehebrajskiesłowooznaczaraczejoddziałwojskowyniżchorągiew.

LewicinatomiastrozłożąsięobozemwokółPrzybytku

Świadectwa;wtedykaraniespadnienazgromadzenieIzraelitów.
LewicibędąstrzegliPrzybytkuŚwiadectwa.

1,53kara.BJ:„Gniew”,zatekstemhebr.ChodziorozmaitekaryBoże(por.Kpł10,1-3;Pwt29,2327),powiązanetubezpośredniozobecnościąBoga,którymieszkawprzybytkuiktórego

obraziłbybrakszacunkuzestronyludu.

Izraelicispełniliiwykonaliwszystko,coPannakazał

Mojżeszowi.

Lb2

Rozmieszczeniepokoleńwobozie

PotemPanprzemówiłdoMojżeszaiAaronatymisłowami:

NiechIzraelicirozbijąnamioty,każdypodswojąchorągwią,pod

znakamiswoichrodów,dokołaNamiotuSpotkania,alewpewnym
oddaleniu.

OdwschodurozbijeobózJuda,stosowniedooddziałów

swoichzastępów,awodzemsynówJudybędzieNachszon,syn
Amminadaba.

Wojskojegowedługspisuliczysiedemdziesiątcztery

tysiącesześciuset.

OboknichzajmiemiejscepokolenieIssachara,

któregowodzemmabyćNetaneel,synSuara.

Wojskojegowedług

spisuliczypięćdziesiątczterytysiąceczterystu.

Następniepokolenie

Zabulona,awodzemsynówZabulonabędzieEliab,synChelona.

Wojskojegowedługspisuliczypięćdziesiątsiedemtysięcy

czterystu.

WszystkichspisanychwobozieJudywedługichzastępów

–stoosiemdziesiątsześćtysięcyczterystu.Onipierwsibędązwijać
namioty.

Odpołudniowejstrony[będzie]chorągiewobozuRubena

wedługswoichzastępów,awodzemsynówRubenabędzieElisur,syn
Szedeura.

Wojskojegowedługspisuliczyczterdzieścisześćtysięcy

pięciuset.

OboknichrozbijeobózpokolenieSymeona.Wodzem

synówSymeonabędzieSzelumiel,synSuriszaddaja.

Wojskojego

wedługspisuliczypięćdziesiątdziewięćtysięcytrzystu.

Następnie

pokolenieGada.WodzemsynówGadabędzieEliasaf,synDeuela.

Wojskojegowedługspisuliczyczterdzieścipięćtysięcysześciuset

pięćdziesięciu.

WszystkichspisanychwobozieRubenajestwedług

ichzastępówstopięćdziesiątjedentysięcyczterystupięćdziesięciu.
Jakodrudzybędązwijaćnamioty.

PotemwyruszyNamiotSpotkania

–obózlewitówwśrodkuinnychobozów–wedługtego,jakrozbijali
namioty,takteżruszaćbędą,każdynaswoimmiejscu,podswoją
chorągwią.

Odzachodu[będzie]chorągiewobozuEfraimawedług

swoichzastępów.WodzemsynówEfraimabędzieEliszama,syn

Ammihuda.

Wojskojegowedługspisuliczyczterdzieścitysięcy

pięciuset.

OboknichpokolenieManassesa:wodzemsynów

ManassesabędzieGamliel,synPedahsura.

Wojskojegowedług

spisuliczytrzydzieścidwatysiącedwustu.

Wreszciepokolenie

Beniamina:wodzemsynówBeniaminabędzieAbidan,syn
Gideoniego.

Wojskojegowedługspisuliczytrzydzieścipięćtysięcy

czterystu.

WszystkichspisanychwobozieEfraimawedługich

zastępówjeststoosiemtysięcystu.Onijakotrzecibędązwijać
namioty.

Odpółnocy,stosowniedoswoichoddziałów,[będzie]

chorągiewobozuDanawedługswoichzastępów.Wodzemsynów
DanabędzieAchijezer,synAmmiszaddaja.

Liczbajegowojska

wedługobliczeniawynosisześćdziesiątdwatysiącesiedmiuset.

OboknichrozbijeobózpokolenieAsera.WodzemsynówAsera

będziePagiel,synOkrana.

Wojskojegowedługspisuliczy

czterdzieścijedentysięcypięciuset.

WkońcupokolenieNeftalego.

WodzemsynówNeftalegobędzieAchira,synEnana.

Wojskojego

wedługspisuliczypięćdziesiąttrzytysiąceczterystu.

Wszystkich

spisanychwobozieDanajeststopięćdziesiątsiedemtysięcy
sześciuset.Onijakoostatnibędązwijaćnamiotywedługswych
chorągwi.

OtoIzraelicispisaniwedługswoichrodów.Wszystkich

spisanychwobozachwedługichzastępówjestsześćsettrzytysiące
pięćsetpięćdziesięciu.

2,3-32.Wynikspisu.WkomentarzudoWj12,37zwróciliśmyuwagę,żeinterpretacjapodanychliczbnastręczapewnetrudności.Najbardziejprawdopodobnymrozwiązaniemwydajesię,że

podanetutajliczbystanowiąswoistepołączenieznaczeń.Ponieważhebrajskiesłowoprzetłumaczonejako„tysiąc”(7p)możeteżoznaczać„oddziałwojskowy”,liczbywrodzaju74000(w.4)można
odczytywaćjako74oddziaływojskowe(cowsumiedawałobyliczbę600mężczyzn).Sumapodanawwersecie32mogłapierwotnieoznaczać598oddziałówwojskowych(‘lp),czyli5000(‘lp)i500
mężów.Jednakwjakiejśfazieprocesuprzekazutekstutedwaznaczeniasłowazostałypomieszaneidodanedosiebie,codałowrezultacie603000.Jeślizaprezentowanahipotezajestwłaściwa,liczba
Izraelitów,którzyopuściliEgipt,wynosiłaokoło20000osób.

Wedługtego,coPanpoleciłMojżeszowi,lewiciniezostali

spisanirazemzresztąIzraelitów.

Izraeliciwykonywaliwszystko

wedługtego,coMojżeszowipoleciłPan:obozowaliwedługswych
chorągwiizwijaliobóz,każdywswympokoleniuiswymrodzie.

Lb3

POKOLENIELEWIEGO

Kapłani

TakotoprzedstawiałasięrodzinaAaronaiMojżeszawczasie,

gdyPanmówiłdoMojżeszanagórzeSynaj.

SynowieAaronamieli

następująceimiona:pierworodnyNadab,następnieAbihu,Eleazar
orazItamar.

3,2ZEleazarempowiązanoSadokairesztękapłanówświątynijerozolimskiej(1Krn5,30n;18,16;por.2Sm8,17).OdItamara,poprzezAchimeleka,pochodziAbiatar,innykapłanz

czasówDawida(1Krn24,3n;por.2Sm20,25).

OtoimionasynówAarona,namaszczonychkapłanów,których

poświęcił,bypełnilikapłańskąsłużbę.

NadabiAbihuzmarlijednak

wobecPananapustyniSynaj,gdychcielizłożyćwofierzeinnyogień.
Niemielionisynówidlategosłużbękapłańskąspełnialiwobecności
ojcaswego,Aarona:EleazariItamar.

Obowiązkilewitów

PrzemówiłznowuPandoMojżeszatymisłowami:

Każsię

zbliżyćpokoleniuLewiegoipostaw[je]przedkapłanemAaronem;
niechajmusłużą.

Pełniącsłużbęwprzybytku,troszczyćsiębędą

wszyscyoto,ocoonsamicałaspołecznośćwinnidbaćwzwiązkuz
NamiotemSpotkania.

WinnistrzecwszystkichsprzętówNamiotu

Spotkaniaiwezmąnasiebiestaranieotowszystko,ocowinnisię
troszczyćIzraelici,gdychodziopełnieniesłużbywprzybytku.

OddajwięclewitówAaronowiijegosynom;winnimubyć

całkowicieoddaniprzezIzraelitów.

3,9Chodziosługiniższejrangiwświątynizbudowanejpowygnaniu(Ezd2,43+).—winnimubyćcałkowicieoddani.Wgrec,sam.orazwdwunasturkpsachhebr.:„winniMniebyć

całkowicieoddani”.

Aaronowiijegosynomzlecisz,bypełnilipowierzonąimsłużbę

kapłańską.Gdybysięzbliżyłktośniepowołany,mabyćukarany
śmiercią.

3,7-10.Lewicijakostrażnicyprzybytku.Lewici,rozłożeniobozemwokółprzybytku,otrzymalipoleceniezabiciakażdegoniepożądanegointruza,ograniczaliwięcdostęp.Starożytne

świątynieniebyłymiejscempublicznychzgromadzeńkultowych,leczrezydencjąbogów.KapłaniukazanizostalijakostrażnicywtekstachChetytóworazwtekstachzMaripołożonegowgórnymbiegu
Eufratu.MieszkańcyBabiloniiwierzyli,żewstępudoświątynibroniłytakżedemonyiopiekuńczeduchy.

Obowiązkilewitów

IrzekłjeszczePandoMojżesza:

3,11-13LewicinależądoJahwe,podobniejakpierworodni,którychzastępują(Wj13,11+).IchstatuswyrażawjakiejśpierwszejformieideałpoświęceniaosobyludzkiejBogu.W

chrześcijaństwierozwiniesiętowduchowościkapłańskiejiwinstytucjimonastycznej.PodobniejakwWj13,14,instytucjęlewitówpowiązanozdziesiątąplagą(Wj11,4n;12,29n),aichwybór
zrozumianojakozamianęzapierworodnychIzraela,którzywówczaszostalioszczędzeni(por.8,12).

OtoJawziąłemlewitówspośródsynówIzraelanamiejsce

wszystkichpierworodnych,którzysięnarodzilizłonamatek,dlatego
lewicisąmojąwłasnością.

DoMniebowiemnależywszystko,co

jestpierworodne.Wdniu,kiedyzabijałemwszystko,cobyło
pierworodnewziemiegipskiej,poświęciłemdlasiebiewszystko
pierworodnewIzraelu,począwszyodczłowiekaażdobydlęcia.Do
mnienależą;JajestemPan.

3,12-13.Lewicinamiejscewszystkichpierworodnych.Wwielukulturachstarożytnegoświataistniałkultprzodków.Ofiarypłynnewylewanezazmarłychmiałyzapewnićichopiekęi

pomocżyjącym.WBabiloniewierzono,żebezcielesnyduch(utukki)lubzjawa(etemmu)mogłybyćbardzoniebezpieczne,jeśliniezostałyotoczonewłaściwąopieką;częstobronionosięprzednimi
zaklęciami.Początkiemopiekinadzmarłymbyłourządzeniemuwłaściwegopochówku,późniejwymaganebyłynieprzerwaneofiaryiczczeniepamięcitych,coodeszli.Pierworodnysynbył
odpowiedzialnyzapodtrzymywaniekultuprzodków,dlategootrzymywałwdziedzictwierodzinnebóstwa(częstoprzedstawiającezmarłychprzodków).Chociażniemadowodównaistnieniekultu
przodkówlubkultupogrzebowegowIzraelu,słowapotępieniaprorokówwyraźniewskazują,żebyłatojednazniedozwolonychpraktykstosowanychprzezlud.Przeniesieniestatusupierworodnychna
lewitówoznaczałousunięcierodzinnegokultuprzodkówpodtrzymywanegoprzezpierworodnychiwprowadzenieogólnonarodowychpraktykreligijnychpodnadzoremlewitów(zob.teżkomentarzdo
Wj13,1-3;Pwt14,1-2;26,14).Natemattłaprawnegozob.komentarzdoLb8,24-26.

Rodylewitów

MówiłdalejPandoMojżeszanapustyniSynajtymisłowami:

DokonajspisuwszystkichsynówLewiegowedługichrodówi

szczepów;wszystkichmężczyznwwiekuodjednegomiesiąca
wzwyż.

MojżeszwięcdokonałichspisunarozkazPana,takjakmu

zostałopolecone.

AotoimionasynówLewiego:Gerszon,Kehati

Merari.

ImionazaśsynówGerszonawedługichrodzin:Libnii

Szimei.

SynowiezaśKehatawedługswychrodzin:Amram,Jishar,

ChebroniUzzjel,

asynowieMerariegowedługswychrodzin:

MachliiMuszi.TosąrodzinyLewiegowedługichrodów.

GerszonapochodząrodzinyLibnitówiSzimeitów;tosąwłaśnie
rodzinyGerszonitów.

Liczbaspisanychmężczyznwwiekuod

jednegomiesiącawzwyżwynosiłaunichsiedemtysięcypięciuset.

RodzinyGerszonitówrozbijałyobózzaprzybytkiemodstrony

zachodniej.

GłowąroduGerszonabyłEliasaf,synLaela.

NamiocieSpotkaniamieliGerszonicipowierzonąpieczęosam
przybytek,onamiotijegopokrycie,jakrównieżozasłonęwiszącąu
wejściadoNamiotuSpotkania,

dalejozasłonydziedzińcaorazo

zasłonęprzywejściunadziedziniec,któryotaczaprzybytekiołtarz,
wreszcieopowrozypotrzebnedotejsłużby.

OdKehatapochodzą

rodziny:Amramitów,Jisharytów,ChebronitówiUzzjelitów;sąto
rodzinyKehatytów.

Całkowitaliczbaspisanychmężczyzn,wwieku

odjednegomiesiącawzwyż,wynosiłaunichosiemtysięcytrzystu
ludziprzeznaczonychdopełnieniasłużbywprzybytku.

Rodziny

Kehatytówrozbijałynamiotyodstronypołudniowejprzybytku.

GłowąroduKehatytówbyłElisafan,synUzzjela.

Mielisięoni

troszczyćoarkęistół,oświecznik,ołtarzeorazinnesprzęty
przybytkuprzeznaczonedosłużbyBożej,wreszcieozasłonęijej
obsługiwanie.

KsięciemksiążątrodówlewickichbyłEleazar,syn

kapłanaAarona.Onmiałnadzórnadtymi,którzypełnilisłużbęw
świątyni.

OdMerariegopochodząrodziny:MachlitówiMuszytów;

sątorodzinyMerarytów.

Całkowitaliczbaspisanychmężczyzn,w

wiekuodjednegomiesiącawzwyż,wynosiłaunichsześćtysięcy
dwustu.

GłowąrodzinMerarytówbyłSuriel,synAbichaila.

Rozbijalioninamiotyodpółnocnejstronyprzybytku.

Merarytom

powierzonotroskęodeskiprzybytku,ichpoprzeczki,słupyrazemz
podstawami,wszelkisprzętdotegonależącyijegoobsługę;

dalejo

słupydziedzińcarazemzichpodstawami,wreszcieokołkiipowrozy.

MojżesziAaronwrazzsynamirozbijalinamiotyodstrony

wschodniejprzedNamiotemSpotkania.OnitowimieniuIzraelitów
mielipełnićsłużbęprzyświątyni.Gdybyzaśzbliżyłsięktoś
niepowołany,miałbyćukaranyśmiercią.

Całkowitaliczbalewitów

spisanychprzezMojżeszanarozkazPana–mężczyznwwiekuod
jednegomiesiącawzwyż–wynosiładwadzieściadwatysiące.

Lewiciwmiejscepierworodnych

RzekłznowuPandoMojżesza:Dokonajspisumężczyzn

pierworodnychIzraelitów,wwiekuodjednegomiesiącawzwyż,i
zróbimiennyichwykaz.

WeźdlaMnielewitów–boJajestemPan–

wmiejscepierworodnychspośródIzraelitów,podobnieteżbydło
lewitówwmiejscewszystkiego,copierworodnezbydłaIzraelitów.

SpisałwięcMojżesz,stosowniedorozkazuPana,pierworodnych

Izraelitów,

iokazałosię,żewszystkichmężczyznpierworodnychod

miesiącawzwyż–wedługtego,jakzostalispisani–byłowwykazie
imiennymdwadzieściadwatysiącedwieściesiedemdziesięciutrzech.

3,43Podanatuliczbapokrywasięzliczbąlewitów(w.39),aowychdwustusiedemdziesięciutrzechpierworodnych,którzystanowiąnadwyżkę,mabyćwykupionychzapieniądze(por.Kpł

27,3-7),copóźniejstaniesiępowszechnąregułą.

RzekłznowuPandoMojżeszatymisłowami:

Weźlewitówna

miejscewszystkichpierworodnychuIzraelitóworazbydłonależące
dolewitówzamiastichbydła.IbędąlewicinależećdoMnie,boJa
jestemPan.

Jakowykupzaowychdwustusiedemdziesięciutrzech

pierworodnychIzraelitów,którzyprzewyższająliczbęlewitów,

weźmieszpopięćsyklówodgłowywedługwagisyklazprzybytku;

syklpodwadzieściager.

DajtosrebroAaronowiijegosynomjako

wykupzatychnadliczbowych.

WziąłwięcMojżeszwykupodtych,

którzyprzekraczaliliczbęwykupionychprzezlewitów.

Otrzymał

srebroodpierworodnych:tysiąctrzystasześćdziesiątpięćsyklów
wedługwagisyklaprzybytku.

Mojżeszoddałsrebrozwykupu

AaronowiijegosynomnarozkazPana,takjakPanpolecił
Mojżeszowi.

3,47-51.Srebrozwykupu.Koncepcjawykupulubsrebrazwykupupojawiasięwtekstachakadyjskich(Babilonia)iugaryckich(Kanaan),chociażniespełniawnichtejsamejfunkcji.

NaródnabyłtutajodBogaswoichpierworodnych,„wymieniając”ichnalewitów;pozostałepierworodnepotomstwomogłozostaćwykupioneprzezzapłaceniekwotwymienionychwKpł27,6.
Przeciętnysyklważył11,4g,chociażpojawiająsięrównieżwzmiankinatemat„ciężkiegosykla”,którymógłmiećwiększąmasę.Wagiprzybytkuposiadałystandardowąwartość,jednakważyłymniej
odsyklaznajdującegosięwpowszechnymobieguna„rynku”.Uczeniuważają,żesyklprzybytkumiałmniejsząwagęodzwykłegosykla(zob.komentarzdoWj30,13).5syklówodpowiadałookoło
połowierocznychdochodówrodziny.

Lb4

Kehatyci

NastępniemówiłPandoMojżeszaiAaronatymisłowami:

WyłączspośródsynówLewiegoKehatytów,pełnąichliczbęwedług

szczepówirodów,

odlattrzydziestudopięćdziesięciu,czyli

wszystkich,którzysązdolnipełnićsłużbę,abywykonywalipracew
NamiocieSpotkania.

ZadaniemKehatytówbędzietroskaorzeczy

najświętsze.

Kiedybędziesięzwijaćobóz,wejdzieAaronzsynami.

ZdejmąoniokrywającązasłonęiowinąniąArkęŚwiadectwa.

Następniepołożąpokrowieczeskórydelfinów,anatymrozciągną

tkaninęcałązfioletowejpurpury,wreszciezłożądrążki.

4,6.Skórakrowymorskiej/delfina.WMorzuCzerwonymżyłyzarównokrowymorskie(roślinożernessaki-Hydrodamalisgigas),jakidelfiny,którychskórymogłybyćwyprawianei

wykorzystywanejakodekoracja.ZpowoduskórpolowanonanieodtysiącleciwzdłużcałegowybrzeżaZatokiArabskiej.Hebrajskiesłowopojawiającesięworyginalemożnateżporównaćz
akadyjskimwyrazem,któryoznaczapółszlachetnykamieńożółtejlubpomarańczowejbarwie;możesięwięcodnosićraczejdobarwnikaookreślonymkolorzeniżdozwierzęcia.

4,6.Tkaninęcałązfioletowejpurpury.Kiedyśtłumaczonotojako„tkaninębłękitną”,obecnie-„błękitno-purpurową”lub„fioletową”.Barwnik,zktóregouzyskiwanotenkolor,stanowił

jedenzgłównychproduktóweksportowychFenicji.OtrzymywanogozmorskichmięczakówMurextrunculus,którezamieszkiwałypłytkiewodyprzybrzeżneMorzaŚródziemnego.Starożytnemiejsca
wytwarzaniabarwnikaodkrytorównieżwDor,wzdłużpółnocnegowybrzeżaIzraela.Chemicyszacują,żedowyprodukowaniajednejuncjiczystegobarwnikapotrzebabyłobydwustupięćdziesięciu
tysięcymięczaków.Barwniktenbyłwykorzystywanydosporządzanianajświętszychprzedmiotów,np.zasłonyMiejscaNajświętszegoorazszatnajwyższegokapłana.

Równieżnadstołempokładnymrozciągnątkaninęzfioletowej

purpury,naktórejpołożąmisy,czasze,pateryidzbanydoofiar
płynnych;chlebustawicznejofiarywiniensięrównieżnanim
znajdować.

Następnieokryjągotkaninąkarmazynową,wreszcie

pokrowcemzeskórdelfinów,nakonieczałożądrążki.

Potemwezmą

tkaninęzfioletowejpurpuryiokryjąniąpodstawęświecznikałącznie
zlampami,nożycami,naczyniamidoknotóworazwszystkimi
naczyniaminaoliwę,używanymidojegoobsługi.

Następnieowiną

go–wrazzcałymprzynależnymsprzętem–pokrowcemzeskóry
delfinówiumieszcząnanoszach.

Terazrozciągnąnadzłotym

ołtarzemtkaninęzfioletowejpurpuryiokryjągopokrowcemzeskór
delfinówizałożądrążki.

4,11Chodzioołtarzkadzenia.

Następniewezmąwszystkiepozostałesprzętynależącedo

służbywświątyni,owinąjetkaninązfioletowejpurpury,okryją
pokrowcemzeskórdelfinówiumieszcząnanoszach.

Potem

oczyszcząołtarzzpopiołuiokryjączerwonąpurpurą.

4,13Mowaoołtarzucałopalenia.

Położąnanimwszystkienaczyniaużywanedosłużbyprzy

ołtarzu:popielnice,widełki,łopatki,kropielnice;wszystkietesprzęty
ołtarzaokryjąpokrowcemzeskórdelfinówizałożądrążki.

Przy

zwijaniuobozu,gdyAaronisynowiejegoskończąokrywać
przedmiotyświęteiwszystkieprzynależnedonichsprzęty,wtedy
przystąpiąKehatyci,abyjenieść.Niewolnoimjednakprzedmiotów
świętychdotykać,boumarliby.Takątosłużbęmajądospełnienia
KehatyciwNamiocieSpotkania.

Eleazarzaś,synkapłanaAarona,

będziesiętroszczyłooliwędooświetlenia,opachnącekadzidło,o
stałąofiarępokarmową,wreszcieoolejnamaszczenia.Winien
czuwaćnadcałymprzybytkiemoraznadwszystkim,cosięwnim
znajduje:nadMiejscemŚwiętymijegosprzętami.

ImówiłdalejPan

doMojżeszaiAarona:

Niedopuśćcie,byszczeprodzinKehatytów

zostałspośródlewitówwytracony.

Postarajciesięraczej,abyżyli,a

niemusieliumrzeć,gdysięzbliżądorzeczynajświętszych.Aaroni
jegosynowieprzyjdąiwskażąkażdemu,comaczynićiconosić.

Samijednak[Kehatyci]niemogąprzyjść,bychoćprzezchwilę

popatrzećnarzeczyświęte,boumarliby.

Gerszonici

MówiłdalejPandoMojżesza:

Dokonajobliczenia

Gerszonitówwedługrodówirodzin.

Spiszeszludziwwiekuodlat

trzydziestudopięćdziesięciu,zdolnychdopełnieniasłużby,aby
wykonalipracewNamiocieSpotkania.

Aotonaczymmapolegać

służbaGerszonitów,comajączynićiconosić:

winninosićtkaniny

przybytkuisamNamiotSpotkaniałączniezpokrowcem;pokrowiec
zeskórdelfinów,któryleżynawierzchu,orazzasłonęprzywejściu
doNamiotuSpotkania.

Następniezasłonydziedzińcaizasłonęz

bramywejściowejnadziedziniec,któryotaczadokołaprzybyteki
ołtarz,wreszcienależącedotegopowrozyiwszystkiesprzęty
potrzebnedotejsłużby.

WszystkiepraceGerszonitówdotyczące

tego,comająnosićicoczynić,podlegaćbędąrozkazomAaronai
jegosynów;powierzycieichpieczywszystkoto,comająnosić.

TakabędziesłużbarodzinGerszonitówwobecNamiotuSpotkania.

NadzórnadnimibędzienależałdoItamara,synakapłanaAarona.

Meraryci

Dokonaj[również]spisuMerarytówwedługichrodzinirodów.

Dokonaszspisuludziwwiekuodlattrzydziestudopięćdziesięciu,

zdolnychdopełnieniasłużby,abywykonywalipracewNamiocie
Spotkania.

PełniącsłużbęwNamiocieSpotkania,będąnosićdeski

przybytkuinależącedonichpoprzeczkiorazsłupyłączniez
podstawami;

dalejsłupyotaczającedziedziniecdokołazich

podstawami,palikinamiotuipowrozyorazcałysprzętdotego
należący.Zrobicieimiennywykazwszystkiego,comająnosić.

Taka

będziesłużbarodzinMerarytów.Wpełnieniuwszystkichswych
obowiązkówwobecNamiotuSpotkaniabędąpodlegaćItamarowi,
synowikapłanaAarona.

Spislewitów

NastępnieMojżesz,Aaroniksiążętaspołecznościdokonali

spisuKehatytówwedługichrodzinirodów,

ludziwwiekuodlat

trzydziestudopięćdziesięciu,wszystkichzdolnychdopełnienia
służbyidowykonywaniapracwNamiocieSpotkania.

Spisanych

wedługrodzinbyłodwatysiącesiedmiusetpięćdziesięciu.

Sąto

spisanizrodzinKehatytów:całkowitaliczbatych,którzymająpełnić
służbęwNamiocieSpotkania,aktórychspisałMojżesziAaronna
rozkazPanaprzekazanyzapośrednictwemMojżesza.

Dokonanoteż

spisuGerszonitówwedługichrodzinirodów,

wwiekuodlat

trzydziestudopięćdziesięciu,zdolnychdopełnieniasłużbyido
wykonywaniapracwNamiocieSpotkania.

Spisanychwedługich

rodzinirodówbyłodwatysiącesześciusettrzydziestu.

Tobyłapełna

liczbaspisanychzrodzinGerszonitów–wszystkich,którzymieli
pełnićsłużbęwNamiocieSpotkania,aktórychspisałMojżeszi
AaronnarozkazPana.

DokonanoteżspisuMerarytówwedługich

rodzinirodów,

wszystkichwwiekuodlattrzydziestudo

pięćdziesięciu,zdolnychdopełnieniasłużbyidowykonywaniaprac
wNamiocieSpotkania.

Spisanychwedługrodzinbyłotrzytysiące

dwustu.

TobyłaliczbaspisanychzrodzinMerarytów,aspisutego

dokonaliMojżesziAaronnarozkazPanadanyMojżeszowi.

Całkowitaliczbalewitów,którychspisaliMojżesz,Aaroniksiążęta

Izraelawedługrodzinirodów,

wszystkichspisanychludzi,zdolnych

dopełnieniasłużbyidowykonywaniapracwNamiocieSpotkania
orazdonoszeniaciężarów,

byłoosiemtysięcypięciuset

osiemdziesięciu.

4,46-48.Liczbalewitów.PodanatutajliczbamężczyznzpokoleniaLewiego,wwiekuodtrzydziestudopięćdziesięciulat,wynosi8580,zaśwLb3,30liczbawszystkichmężczyznpowyżej

miesiącażyciawynosi22000osób.Oznaczałobyto,że13420mężczyznnieosiągnęłojeszczetrzydziestegolubprzekroczyłopięćdziesiątyrokżycia.Takastrukturawiekowapopulacjiwydajesię
rozsądnaiwskazuje,żepodaneliczbypozostająwewłaściwychproporcjach.Możliwe,żetakżetutajpomieszanodwaznaczeniahebrajskiegosłowatłumaczonegojako„tysiąc”(zob.komentarzdoLb
2,3-32).

StosowniedonakazuPanaMojżeszwyznaczyłkażdemu,coma

czynićiconosić.Zostalispisani,takjakPanpoleciłMojżeszowi.

Lb5

POKOLENIELEWIEGO

Spislewitów

PrzemówiłznówPandoMojżesza:

5,1—6,27Teprawa,dziełoredakcjikapłańskiej,sądodatkamisformułowanymiwduchuPrawaczystości(Kpł11-16).Wykazująpodobieństwodoprzepisówuzupełniających,włączonych

doKodeksuświętości,jaknp.Kpł20,22-25.

RozkażIzraelitomusunąćzobozukażdegochoregonatrąd,

cierpiącegonawyciekioraztego,ktostałsięnieczystyprzyzwłokach
zmarłego.

5,2.Zakaźnechorobyskóry.Natematnaturyopisanychtutajschorzeńzob.komentarzdoKpł13,2.
5,2.Wycieki.Natematróżnychrodzajówwyciekówzob.komentarzdoKpł15.
5,2.Rytualnanieczystość.Niekażdejnieczystościmożnabyłauniknąć,częstojejprzyczynaniemiałateżzwiązkuzgrzechem.Trudnobyłouniknąćkilkurodzajównieczystości-

nieczystościocharakterzeseksualnym,związanychzchorobąlubpowstałychwwynikukontaktuzciałemzmarłego/padliną.Chociażbyłotoraczejsprawąobyczajuniżetyki,świętaprzestrzeńmusiała
byćchronionaprzedtym,coniewłaściwe.Powszechniewierzonoteż,żekrewmenstruacyjnązamieszkujądemony.Wkulturachstarożytnegoświata,m.in.wEgipcie,BabiloniiiPersji,nieczystość
spowodowanaporodembyłatraktowanapodobniejaknieczystośćwynikającazmiesiączki.

Takmężczyznę,jakikobietęmacieusunąćpozaobóz,abynie

plugawiliwaszegoobozu,gdzieJamieszkampośródwas.

5,3WedługredakcjikapłańskiejNamiotSpotkaniastałjakobywsamymśrodkuobozu,podczasgdydawnetradycjelokalizujągopozaobozem(por.Wj33,7).
5,3.Usunąćpozaobóz.ChociażobózIzraelitówniemusiałsięodznaczaćtymsamympoziomemczystościcoobszarprzybytku,istniałyograniczeniadotyczącegotego,ktomógłwnim

przebywać.Ograniczeniatepojawiająsięrównieżwliteraturzebabilońskiej,wktórejzakazdotyczychorychnachorobyskórne,cizaśmusieliprzebywaćwizolacji.Przypuszczalnieowinieszczęśnicy
mieszkaliwpobliżugrobowców.

UczynilitakIzraeliciiusunęliichpozaobóz;takuczynili

Izraeliciwedługtego,coPannakazałMojżeszowi.

Zwrotdobranieprawniezabranego

PrzemówiłznówPandoMojżeszatymisłowami:

Powiedz

Izraelitom:jeżelimężczyznalubkobietadopuszczasięjakiegoś
grzechuwobecludzi,popełniającprzestępstwoprzeciwPanu,to
osobataponosiwinę.

Mająwyznaćgrzechpopełnionyioddaćdobro

nieprawniezabranezdodaniempiątejczęścitemu,wobeckogo
zawinili.

5,6-7.Charakterprawodawstwa.WtejczęściKsięgiLiczbomówionoprzypadek,wktórymktośwykorzystałuroczystąprzysięgę,byoszukaćdrugiegowsądzie,późniejzaśodczuwałz

tegopowoduwyrzutysumienia.Koniecznebyłowówczasdokonaniezadośćuczynienia(polegającegonazwrociewartościprzedmiotupowiększonejo20%)pokrzywdzonemu,jegonajbliższemu
krewnemulubkapłanowi,orazzłożenieodpowiedniejofiaryprzebłagalnej.WprawachHammurabiegodowartościprzedmiotudodawanozwyklejednąszóstątytułemodsetek.

Ajeśliniemaonkrewnego,któremumożnabyzwrócić,zwrot

należnyPanuprzejdzienakapłana,zwyjątkiembaranaofiarowanego
naofiaręprzebłagalną,przezktórądokonatamtennanimobrzędu
przebłagania.

Wszystkiezaśświętedary,któreprzynosząkapłanowi

Izraelici,należećbędądoniego.

ŚwiętedarykażdegoIzraelitybędą

należałydokapłana.Cokolwiekktośdakapłanowi,staniesięjego
własnością.

Ofiarazaposądzenie

RzekłznowuPandoMojżesza:

5,11-31SądyBoże,tzw.ordalia,praktykowanoodniepamiętnejstarożytnościażpośredniowiecze—chodziłoodojściedosprawiedliwejdecyzjisądowej,gdydowodywinybyły

niewystarczające.NacałymstarożytnymWschodzieznanoordaliasądowepolegającenawrzuceniuoskarżonegodorzeki.Opisanatutajpróbapiciagorzkichwódnigdzieniemaanalogii.Jesttozcałą
pewnościąjakaśstarapraktyka,naktórąnałożyłsięrytuałizraelski:interwencjakapłana,ofiara,przysięgaitd.

TakmówdoIzraelitów:Gdymążmażonęrozpustnąitago

zdradzi

przezto,żeinnymężczyznazniąobcowałcieleśnie,

wylewającnasienie,aniespostrzegłtegojejmąż,idopuściłasię
nieczystościwukryciu,gdyżniebyłoświadka,którybyjąpochwycił
nagorącymuczynku

gdywięcduchpodejrzeniaogarniemężai

zacznieonpodejrzewaćżonęswoją,wwypadkugdyrzeczywiściesię
splamiła,lubbędziejąposądzał,choćsięniesplamiła–

5,14.Podstawadziałańprawnych.Jedynąpodstawąopisanejtutajproceduryjestpodejrzliwośćmężakobiety.Słowo,któregoużytowwersecie12naokreśleniecharakteruprzestępstwa,

oznaczazwyklenadużyciezaufanialubaktświętokradztwa(zob.komentarzdoKpł5,14-16).Byćmożekobietazłożyławcześniejprzysięgęnaswojąniewinność,terazzaśzostałaoskarżona,że
przysięgałafałszywie.Takieoskarżeniemogłozostaćspowodowanenp.stwierdzeniemciążyidojściemprzezmężadowniosku,żedzieckoniejestjego.

wówczaswinienmążprzyprowadzićżonęswojądokapłanai

przynieśćjakodarofiarnyzaniądziesiątączęśćefymąki
jęczmiennej.Niewylejejednaknatooliwyaniteżniepołoży
kadzidła,gdyżjesttoofiarazaposądzenie,ofiaradlawyjawienia,
któramawykazaćwinę.

5,15.Działaniapodejmowaneprzezmęża.Niewiadomodlaczegomążskładatutajdarofiarny.Wprzeciwieństwiedotradycyjnejofiarypokarmowej,wjegoskładwchodzijęczmień

(składanywofierzeprzezludziubogich),niezaśpszenica;niezawierarównieżoliwyikadzidła,stanowiącychelementyofiarpokarmowych-składników,któremiałyzwiązekznieświadomym
przewinieniem.Zwykleoliwaikadzidłokojarzyłysięzuroczystymiobchodami,tęokazjętrudnozaśuznaćzaświąteczną.

Wówczasrozkażekapłanzbliżyćsiękobiecieistawijąprzed

Panem.

Następnienalejekapłanwodyświętejdonaczynia

glinianego,weźmieniecopyłuznajdującegosięnapodłodze
przybytkuirzucigodowody.

5,16-17.Działaniakapłana.WtekstachzMari(północno-zachodniaMezopotamia)czytamyopróbie,polegającejnapoproszeniubogówowypiciewodyzmieszanejzpyłemzbram

miasta.Miałoichtozwiązaćprzysięgądoochronymiasta.Opisanetutajskładnikibyłyświęte(wodaświęta,pyłzpodłogiprzybytku),zostałyteżzmieszanezgodniezespisanymprzekleństwem,które
nakładałonakobietęobowiązekochronyczystościprzybytku.

TerazpostawikapłankobietęprzedPanem,odkryjejejwłosyi

położynajejręceofiarędlawyjawienia,czylizaposądzenie;wodę
zaśgorzką,niosącąklątwę,kapłanbędzietrzymałwswymręku.

5,18.Odkryjejejwłosy.Gdzieindziejtakiepostępowaniewiążesięzżałobą,comożewskazywać,żekobietaodbywałażałobę,dopókinieogłoszonowerdyktuPana.

Wtedyzaprzysięgniekobietęipowiedoniej:Jeślirzeczywiście

żadeninnymężczyznaztobąnieobcowałijeślisięzinnymnie
splamiłaśnieczystościąwzględemswegomęża,wówczaswoda
gorzka,niosącaklątwę,nieprzyniesieciszkody.

Jeślijednakbyłaś

niewiernaswemumężowiistałaśsięprzeztonieczysta,ponieważ
innymężczyzna,anietwójmąż,obcowałztobą,wylewając
[nasienie]–

wówczasprzeklniekapłankobietęprzysięgąklątwyi

powiedoniej:NiechżecięPanuczynipoprzysiężonym
przekleństwempośródludutwego,niechzwiotczejątwojebiodra,a
łononiechspuchnie.

Wodaniosącaprzekleństwoniechwnikniedo

twegownętrza,sprawiając,żespuchnietwojełono,abiodra
zwiotczeją.Odpowienatokobieta:Amen,Amen.

Potemwypisze

kapłannazwojusłowaprzekleństwa,anastępniezmyjejewodą
gorzką.

Wreszciedawypićkobieciewodęgorzką,niosącąklątwę,

abywodyprzekleństwaweszływnią,sprawiającgorzkiból.

5,23-24.„Próba”(„sądBoży”)naBliskimWschodzie.„Próba”(„sądBoży”)byłasytuacjąprawną,wktórejoskarżonegowydawanowręceBożezapomocąokreślonegomechanizmu,

zwyklenarażającegogonaniebezpieczeństwo.Jeślibóstwopodejmowałointerwencję,oskarżonyniedoznawałszkody,couważanozarównoznacznezogłoszeniemjegoniewinności.Wwiększości
przypadkówniebezpiecznyelement„sądubożego”stosowanegonaBliskimWschodziewiązałsięzwodą,ogniemlubtrucizną.Oskarżonego,któregowystawianonadziałanietychelementów,uważano
zawinnego,chybażebóstwostwierdziłocoinnego,wstawiającsięwjegoobronie.Wprzeciwieństwiedoowychpraktyk,wtekściebiblijnymniemamowyomagiianiniebezpieczeństwie;stworzono
jedyniesytuację,wktórejBógmógłudzielićodpowiedzi.Kobietabyławięcuważanazaniewinną,dopókiokoliczności(podwpływemdziałaniaBożego)niewskazały,żejestinaczej.Kodeks
Hammurabiegozawierapodobneprzypadki,wktórychkobietamusiprzejśćpróbęrzeki,bymożnabyłoustalićjejwinęlubniewinność.

Następnieweźmiekapłanzrąkkobietyofiaręzaposądzenie,

wykonagestkołysaniaprzedPanemizłożynaołtarzu.

Potem

weźmiezniejpełnądłoniączęśćjakopamiątkęispalinaołtarzu.

Terazdakobieciedopiciawodęprzeklętą:jeślinaprawdęstałasię

nieczystaiswojemumężowiniewierna,wodawnikniewnią,
sprawiającgorzkiból.Łonojejspuchnie,abiodrazwiotczeją,ibędzie
owakobietaprzedmiotemprzekleństwapośródswegonarodu.

5,27.Potencjalnenegatywnerezultaty.Komentatorzysugerowaliróżnechoroby,odkrwawieniamacicznegopociążęurojoną,osteoporozęlubzanikgenitaliów.Niezależnieodfizycznych

objawów,tekstwyraźniewskazuje,żeskutkiempróbybędzieniepłodność.Jeślikobietastanęłaprzedsądemibyłabrzemienna,byćmożeoczekiwano,żepłyn,którypodanojejdopicia,wywoła
poronienie,jeśliciążabyłaskutkiemrozwiązłegopostępowania.

Jeślijednaktakobietaniestałasięnieczysta,leczprzeciwnie

jestczysta–pozostaniebezszkodyiznówbędzierodzićdzieci.

Takiejestprawoodnoszącesiędoposądzenia,gdyżonanie

dochowawiernościswojemumężowiistaniesięprzeztonieczysta

lubgdymążzaczniejąposądzać,iwtedystawijąprzedPanem,a

kapłanspełniwzględemniejwszystkowedługtegoprawa.

Mąż

będziewtedybezwiny,ażonaponiesiezasłużonąkarę.

Lb6

Nazireat

PrzemówiłznowuPandoMojżeszatymisłowami:

6,1-27Nazirejczyk,czyli„poświęcony”Bogu,zobowiązujesięnaczastrwaniaswegoślubudonieobcinaniasobiewłosównagłowie,dopowstrzymaniasięodnapojówpoddanych

fermentacjiorazdoniezbliżaniasiędojakichkolwiekzwłok.PierwszazasadaślubuwyrażajegopoświęceniesięBogu,któregomocypozwalawsobiedziałać(por.Rdz49,26;Pwt33,16,gdzie
nazirejczykiemjestnazwanyJózef);drugawyrażawyrzeczeniesięłatwegożycia(por.Rekabitów,Jr35,5-8);trzeciajestznakiemspecjalnejprzynależnościdoBoga(por.podobnewymaganiewzględem
kapłanów,Kpł21,1-2i10-11).Por.Am2,11-12iniektóreprzykładytegoślubuzłożonegonapewienczasopisanewDz18,18;21,23-26.Ślubnazireatu(bezograniczeniaczasowego?)mógłbyć
narzuconydzieckuprzezmatkę,jakwprzypadkuSamsona(Sdz13,5-7.14;16,17),Samuela(1Sm1,11,brakpowstrzymaniasięodwina),JanaChrzciciela(Łk1,15,brakelementudługichwłosów).

TakmówdoIzraelitów:Gdyjakiśmężczyznalubjakaśkobieta

złożyślubnazireatu,abysiępoświęcićdlaPana,

musisię

powstrzymaćodwinaisycery,niemożeużywaćoctuwinnegoioctu
zsyceryanisokuzwinogron;niewolnomujeśćwinogronzarówno
świeżych,jakisuszonych.

6,3.Powstrzymywaniesięodwinaisycery.Wtekściebiblijnymużytokilkuróżnychhebrajskichsłówoznaczającychnapojealkoholowesporządzonezwinogron.Chociażwjęzyku

hebrajskimistniejąnazwynapojówalkoholowychwytwarzanychzinnychskładników(np.zboża),słowaużytewtymfragmenciesąużywanewyłącznienaoznaczenienapojówzwinogron.Wskazuje
to,żenazirejczycyniemoglispożywaćjedynienapojówalkoholowychzwinogron.Niechodzitutajostanodurzenia,leczowszelkienapojezwinogron.

Przezcałyczastrwanianazireatuniebędzieniczegospożywaćz

winnegoszczepu,począwszyodwinogronniedojrzałychażdo
wytłoczyn.

6,3-4.Powstrzymywaniesięodspożywaniaproduktówzwinogron.Niektórzykomentatorzywzakaziespożywaniaproduktówzwinogrondostrzegająwywyższeniepasterskiego,

wędrownegostylużycia,trudnosięwtymjednakdopatrzyćjakiegośbiblijnegolubkapłańskiegocelu.Zdrugiejstrony,winogronasąjednymzgłównych,najbardziejcharakterystycznychproduktów
rolnychKanaanu,dlategomogąbyćwsposóbsymbolicznyzwiązanezzagadnieniempłodności(należyzwrócićuwagę,żezwiadowcyposłaniprzezMojżeszawrócilizolbrzymimikiściamiwinogron
[Lb13,24]nadowódurodzajnościziemiKanaan).Wzmiankaoużyciurodzynkówdowytwarzaniaplackówzrodzynkami,mającychzwiązekzkultempłodności,pojawiasięrównieżOz3,l.

Przezcałyczastrwanianazireatunożyceniedotknąjegogłowy.

Dopókinieupłynieczas,najakipoświęciłsięPanu,będzieświętyi
mapozwolić,bywłosyjegorosłyswobodnie.

Wokresie,kiedyjest

poświęconyPanu,niemożesięzbliżyćdożadnegotrupa.

6,6.Znaczenieprzypisywanewłosom.ZfenickiejinskrypcjipochodzącejzIXw.przedChr.dowiadujemysięoofiarowaniuobciętychwłosówwceluspełnieniaślubówzłożonychbogini

Asztarte.Ważnejestzatem,żewtekściebiblijnymniewspominasięotym,conależyuczynićzobciętymiwłosami.Niezostałyonezłożonewofierze,jaktoopisanowfenickiejinskrypcji,niezłożono
ichteżwświątyni,jaktoczynionowniektórychkulturachstarożytnych.WłosypoświęconeBogumiałyrosnąćswobodnie,niemożnaichbyłostrzyc(w.9).Umężczyznwłosybyłysymbolemmęskości
lubpłodności(zob.2Sm10,4).Kobietyozdabiałyipielęgnowałyjejakoznakurody.Wzakazie„Niebędziecieobcinaćwkółkowłosównagłowie”i„Niebędzieszgoliłwłosówpobokachbrody”(Kpł
19,27)użytotejsamejterminologii,cowtekściezKpł19,9-10poświęconymżniwom.Wobydwuprzypadkachpojawiasięmotywofiary-wjednymdlaubogich,wdrugiejdlaBoga.WKodeksie
Hammurabiegokarązakrzywoprzysięstwojestobcięciebrodypojednejstronie.KodeksŚrodkowegoPaństwaasyryjskiegopozwalałwłaścicielowiniewolnika,którytrafiłdoniewolizadługi,wyrwać
muzakaręwłosy(zob.Ne13,25).Zobydwuprawwynika,żeutratawłosówbyłauważanazaznakhańby.Wmyślistarożytnejwłosy(podobniejakkrew)stanowiłyjedenzgłównychsymboliludzkiego
życia.Ztegowzględubyłyczęstostosowanewmagiisympatycznej.DowodemmożebyćwysłanielokuprorokawrazzjegoproroctwemdokrólaMari.Zapomocąmagiinapodstawiewłosów
decydowano,czyproroctwonależyuznaćzaprawdziwe(zob.Kpł19,27).Badaniawykazały,żewstarożytnościobcięciewłosówsłużyłoodróżnieniusięodotoczenia(np.wokresieżałoby)lub
powtórnemuwejściudoludzkiejspołeczności(np.wprzypadkunazirejczyków).

Nawetprzyswoimzmarłymojcu,matce,bracieczysiostrzenie

możeściągnąćnasiebienieczystości,gdyżnosinaswejgłowie
[znamię]poświęceniadlaPana.

6,6-7.Zakazzbliżaniasiędozmarłych.Skalaniewywołanekontaktemzezwłokamibyłojednąznajbardziejpowszechnychinajtrudniejszychdouniknięciaprzyczynrytualnejnieczystości

(zob.komentarzdoLb19,11).Niektórzyuczenispekulowali,żerytualnanieczystośćspowodowanaprzezkontaktzciałemzmarłegomogłabyćreakcjąnarozpowszechnionywówczaskultzmarłych
(zob.komentarzdoLb3,1,lewicinamiejscewszystkichpierworodnych).

PodczascałegookresutrwanianazireatujestpoświęconyPanu.

6,8.Kulturowetłonazireatu.Niemawątpliwości,żetrzyobszaryzakazanenazirejczykomsymbolizowałypłodność(produktyotrzymywanezwinogron),magięsympatyczną(włosy)i

kultzmarłych(skalaniepoprzezkontaktzezwłokami).Byłytotrzygłówneelementypopularnychpraktykreligijnych,którestarałsięusunąćkultJahwe.Trudnojednakustalić,dlaczegoakurattetrzy
elementyzostaływybrane,anijakiewyobrażeniakryłysiępierwotniezaskładanymślubem.

Gdybyjednakktośnagleprzynimumarłisprowadził[przezto]

nieczystośćnajegopoświęconągłowę,toonostrzyżejąwdniu
oczyszczenia,ostrzyżejądniasiódmego.

Ósmegodniaprzyniesie

dwiesynogarlicealbodwamłodegołębiekapłanowiprzywejściudo
NamiotuSpotkania.

Jednegokapłanzłożyjakoofiaręprzebłagalną,

drugiegozaśnaofiaręcałopalnąidokonaprzebłaganiazaniego,za
winę,jakąściągnąłnasiebieprzyzwłokachzmarłego.Wtendzień
zostanieznówgłowajegopoświęcona.

PoświęcisięznowudlaPana

naczasnazireatuiprzyprowadzibarankarocznegojakoofiarę
zadośćuczynienia.Poprzednijednakokresniebędziepoliczony,gdyż
splamiłswojepoświęcenie.

6,9-12.Procedurarytualnawprzypadkunaruszeniaślubu.Naruszenierytualnegoślubuwymagałooczyszczeniaołtarza,wtymcelubyłyjednakpotrzebnejedynienajmniejkosztowne

ofiary(zgołębi).Trzebabyłorównieżzłożyćbarankanaofiaręprzebłagania,bowiemzłamanieślubuwiązałosięznadużyciemwiary/zaufaniawobecBoga(zob.komentarzdoKpł5,14-16).

Takiejestprawodotyczącenazirejczyków.Wdniu,kiedy

upłynieczasnazireatu,przyprowadzisięgoprzedwejściedoNamiotu
Spotkania.

AonprzyniesiejakodarofiarnydlaPanabaranka

jednorocznegobezskazynaofiaręcałopalną,dalej,jednorocznąowcę
bezskazynaofiaręprzebłagalnąibaranabezskazyjakoofiarę
biesiadną,

nadtokoszchlebówprzaśnychznajczystszejmąki

zaprawionejoliwąiprzaśnepodpłomykipomazaneoliwą,łączniez
przynależnądonichofiarąpokarmowąipłynną.

Kapłanzaniesie

wszystkoprzedPanaizłożyofiaręprzebłagalnąorazofiarę
całopalenia.

BarananatomiastzłożyjakoofiarębiesiadnądlaPana,

łączniezkoszemchlebówprzaśnych.Kapłanzłożypotemjegoofiarę

pokarmowąipłynną.

WtedyuwejściadoNamiotuSpotkania

nazirejczykostrzyżeswepoświęconewłosyirzucijewogień,w
którympłonieofiarabiesiadna.

Następnieweźmiekapłanugotowaną

łopatkębarana,chlebprzaśnyzkoszaorazprzaśnypodpłomykizłoży
jenaręcenazirejczyka,gdyonjużostrzyżeswewłosy.

Kapłan

daramiofiarnymiwykonagestkołysaniaprzedPanem;jesttoświęty
darnależnykapłanowipróczmostkakołysaniaiłopatkiodłożonejna
ofiarę.Odtądmożenazirejczykpićwino.

6,13-20.Zakończenieokresuślubu.Zakończenieokresuobowiązywaniaślubunazireatuwymagałozłożeniawieluofiar(zob.komentarzdopierwszychrozdziałówKsięgiKapłańskiejna

tematinformacjidotyczącychkażdejznich),poktórychtrzebabyłoostrzycispalićwłosy.Większośćślubów,któreskładanonaBliskimWschodzie,miałacharakterwarunkowy,związanyzprzeszłąlub
teraźniejsząprośbą(zob.komentarzdoKpł27);niemawięcpowodu,byprzypuszczać,żewprzypadkuślubunazireatubyłoinaczej.Nicdziwnego,żepunktemkulminacyjnymzłożonegoślububyło
ofiarowaniedarów.BiblijnyślubnazireatuwyróżnianatleinnychślubówBliskiegoWschodurytualnyokrespowstrzymywaniasięodróżnychczynnościprzedzłożeniemofiar.

Takiejestprawoodnoszącesiętakdonazirejczyka,któryzłoży

śluby,jakdodarówofiarnychślubowanychPanu,niezależnieodtego,
nacogostać.Stosowniedoślubuwinienwypełnićwszystkieprawa
swegonazireatu.

ImówiłznowuPandoMojżeszatymisłowami:

PowiedzAaronowiijegosynom:Takotomaciebłogosławić

Izraelitom.Powiecieim:

NiechcięPanbłogosławiistrzeże.

Niech

Panrozpromieniobliczeswenadtobą,niechcięobdarzyswąłaską.

NiechPanzwrócikutobieobliczeswojeiniechcięobdarzy

pokojem.

6,24-26.RolabłogosławieństwawświecieBliskiegoWschodu.Starożytniwierzyli,żebłogosławieństwaiprzekleństwakryjąwsobiemocpowodowaniaokreślonychskutków

stanowiącychichspełnienie.Błogosławieństwo,októrymtutajczytamy,byłoprzypuszczalniewypowiadaneprzezkapłana,gdyczcicielopuszczałświątyniępoudzialewjakimśrytuale.Wczęści
JerozolimyznanejjakodolinaHinnomodnalezionodwamałesrebrnezwoje.Byłytoamuletyzgrotygrobowej(VIlubVIIw.przedChr.),naktórychzapisanotobłogosławieństwo.Dodzisiajsąone
najstarszymegzemplarzemtekstuPismaŚwiętego.MotywrozpromienionegoobliczazpowodudoznanegomiłosierdziapojawiasięwdokumentachiinskrypcjachzterenówMezopotamii(XIIw.przed
Chr.)orazwstarożytnymliściezUgarit.Prócztegozwrotwzywającybogów,byudzieliliopiekiiobdarzylidobrem,pojawiasięregularniewugaryckichiakadyjskichpozdrowieniach.Nakoniec,
hebrajskiesłowa„niechcięPanbłogosławiistrzeże”wymalowanonadużymglinianymdzbaniezIXw.przedChr.odnalezionymwKuntilletAdżrudwpółnocnymSynaju.

TakbędąwzywaćimieniamojegonadIzraelitami,aJaimbędę

błogosławił.

6,27Dosł.:„NiechpołożąwtensposóbimięmojenaIzraelitów,aJaimbędębłogosławił”.JesttosemickaformuławyrażającaprzychylnośćBoga.ImięBoże,wezwanetrzykrotnie,

zapewniaIzraelowiobecnośćBoga,któryochrania.

Lb7

Daryofiarnewodzówpokoleń

GdyukończyłMojżeszbudowęprzybytku,namaściłgoi

poświęciłwrazzewszystkimisprzętami;podobnieiołtarzrazemze
wszystkimisprzętamidoniegonależącyminamaściłipoświęcił.

7,1-89Poprawachdodanychwrozdz.5-6powracahistoriakapłańska,którasięciągnieażdo10,28.
7,1.Celnamaszczeniaświętychsprzętów.Namaszczeniestanowiłoaktpoświęcenia.Niewiadomo,czydokonywanogozapomocąoliwy,czykrwi-przypuszczalnieużytotejpierwszej.

WtedyksiążętaIzraela,głowyposzczególnychrodów,książęta

pokoleńiprzewodniczącywspisieprzynieśliswojedary.

PrzyprowadzilionidlaPana:sześćkrytychwozówidwanaście

wołów;przypadałwięcjedenwózoddwóchksiążątipojednymwole
odkażdego.Przyprowadzilijeprzedprzybytek.

WówczasrzekłPan

doMojżesza:

Weźjeodnichiniechbędąprzeznaczonedoużytkuw

NamiocieSpotkania.Podzieljepomiędzylewitówodpowiedniodo
ichsłużby.

WziąłwięcMojżeszwozyiwołyioddałjelewitom.

OdpowiedniodoichsłużbydałGerszonitomdwawozyicztery

woły.

OsiemwołówiczterywozydałMerarytom,odpowiedniodo

ichsłużby,podnadzoremItamara,synakapłanaAarona.

Kehatytom

nicniedał,gdyżonimielipowierzonątroskęorzeczynajświętsze,
któremielinosićnaramionach.

Wdniupoświęceniaołtarza

przynieśliksiążętaswojedary.Gdyjeprzynieśliprzedołtarz,

Pan

rzekłdoMojżesza:Niechkażdegodniajedenzksiążątprzyniesie
swójdarofiarnynapoświęcenieołtarza.

Tym,którypierwszegodnia

przyniósłdarofiarny,byłNachszon,synAmminadabazpokolenia
Judy.

Jegodarofiarnystanowiły:misasrebrnawagistutrzydziestu

syklóworazczarasrebrnawagisiedemdziesięciusyklów–według
wagizprzybytku–obydwienapełnionenajczystsząmąkązaprawioną
oliwąnaofiarępokarmową,

7,13.Misasrebrna.Dwasrebrneprzedmioty,októrychtutajczytamy,bardziejprzypominałykształtemmisę-pierwszybyłniemaldwukrotniewiększyoddrugiegoibyłodniego

przypuszczalniegłębszy.Misaiczaraważyłyodpowiedniook.130i70syklów.

7,13.Najczystszamąka.Mąka,októrejtutajmowa,byłakasząlubkasząmanną,którapowstawaławprocesieprzetwarzaniapszenicynamąkę.Tegosamegoelementuużywanowofiarach

pokarmowych(zob.komentarzdoKpł2,1).

czaszazłotawagidziesięciusyklów,napełnionakadzidłem,

7,14.Czaszazłota.Czaszeteważyłyok.4uncji.Hebrajskiesłowoprzetłumaczonejako„czasza”oznaczazwyczajnie„dłoń”.WAmarnieodnalezionoszczypce,którychkońcemiałykształt

dłoni,jednakfakt,żemożnajebyłonapełnićkadzidłem,wskazujeraczejnaczaryniższczypce.Chociażprzedmiotytebyłystosunkowomałe,kadzidło,któresięwnichmieściło,byłobardzocenne,
dlategonawetjegomałailośćstanowiładużydar,niewspominającowartościzłota.

młodycielec,baranirocznejagnięnaofiaręcałopalną,

kozioł

naofiaręprzebłagalną,

wreszciedwawoły,pięćbaranów,pięć

kozłówipięćjednorocznychowieczeknaofiarębiesiadną.Tobyłdar
ofiarnyNachszona,synaAmminadaba.

Drugiegodniaprzyniósłdar

ofiarnyNetaneel,synSuara,książęIssacharytów.

7,14-18.Funkcjazanoszonychdarów.Tekstbiblijnyniewspomina,żeprzyprowadzonezwierzętazostałyzłożonewofierze,zaśhebrajskiesłowoprzetłumaczonejako„dary”nieodnosi

siędoofiar.Zwierzętazostałypoświęconeprzybytkowiiprzeznaczonenadarofiarny(wskazanenaliście),stałysięjednakwłasnościąprzybytku,któramogłazostaćwykorzystanazgodniezpotrzebami.
Zaopatrzenieprzybytkuwpodstawoweśrodkiumożliwiającefunkcjonowanieprzypominauroczysteprzyjęcie,związanezwprowadzeniemsiędonowegodomu.

Jegodarofiarnystanowiły:misasrebrnawagistutrzydziestu

syklów,czarasrebrnawagisiedemdziesięciusyklów–wedługwagi
przybytku–obydwienapełnionenajczystsząmąkązaprawionąoliwą
naofiarępokarmową,

czaszazłotawagidziesięciusyklów,

napełnionakadzidłem;

młodycielec,baranijednorocznejagnięna

ofiaręcałopalną,

koziołnaofiaręprzebłagalną,

wreszciedwawoły,

pięćbaranów,pięćkozłówipięćjednorocznychowieczeknaofiarę
biesiadną.TobyłdarofiarnyNetaneela,synaSuara.

Trzeciegodnia

przyniósłdarofiarnyksiążęZabulonitów,Eliab,synChelona.

Jego

darofiarnystanowiły:misasrebrnawagistutrzydziestusyklów,czara
srebrnawagisiedemdziesięciusyklów–wedługwagiprzybytku–
obydwienapełnionenajczystsząmąkązaprawionąoliwąnaofiarę
pokarmową,

czaszazłotawagidziesięciusyklów,napełniona

kadzidłem,

młodycielec,baranijednorocznejagnięnaofiarę

całopalną,

koziołnaofiaręprzebłagalną,

wreszciedwawoły,pięć

baranów,pięćkozłów,pięćjednorocznychowieczeknaofiarę
biesiadną.TobyłdarofiarnyEliaba,synaChelona.

Czwartegodnia

przyniósłdarofiarnyksiążęRubenitów,Elisur,synSzedeura.

Jego

darofiarnystanowiły:misasrebrnawagistutrzydziestusyklów,czara
srebrnawagisiedemdziesięciusyklów–wedługwagiprzybytku–

obydwienapełnionenajczystsząmąkązaprawionąoliwąnaofiarę
pokarmową,

czaszazłotawagidziesięciusyklów,napełniona

kadzidłem,

młodycielec,baranijednorocznejagnięnaofiarę

całopalną,

koziołnaofiaręprzebłagalną,

wreszciedwawoły,pięć

baranów,pięćkozłów,pięćjednorocznychowieczeknaofiarę
biesiadną.TobyłdarofiarnyElisura,synaSzedeura.

Piątegodnia

przyniósłdarofiarnyksiążęSymeonitów,Szelumiel,syn
Suriszaddaja.

Jegodarofiarnystanowiły:misasrebrnawagistu

trzydziestusyklów,czarasrebrnawagisiedemdziesięciusyklów–
wedługwagiprzybytku–obydwienapełnionenajczystsząmąką
zaprawionąoliwąnaofiarępokarmową,

czaszazłotawagidziesięciu

syklów,napełnionakadzidłem,

młodycielec,baranijednoroczne

jagnięnaofiaręcałopalną,

koziołnaofiaręprzebłagalną,

wreszcie

dwawoły,pięćbaranów,pięćkozłów,pięćjednorocznychowieczek
naofiarębiesiadną.TobyłdarofiarnySzelumiela,synaSuriszaddaja.

SzóstegodniaprzyniósłdarofiarnyksiążęGadytów,Eliasaf,syn

Deuela.

Jegodarofiarnystanowiły:misasrebrnawagistu

trzydziestusyklów,czarasrebrnawagisiedemdziesięciusyklów–
wedługwagiprzybytku–obydwienapełnionenajczystsząmąką
zaprawionąoliwąnaofiarępokarmową,

czaszazłotawagidziesięciu

syklów,napełnionakadzidłem,

młodycielec,baranijednoroczne

jagnięnaofiaręcałopalną,

koziołnaofiaręprzebłagalną,

wreszcie

dwawoły,pięćbaranów,pięćkozłów,pięćjednorocznychowieczek
naofiarębiesiadną.TobyłdarofiarnyEliasafa,synaDeuela.

SiódmegodniaprzyniósłdarofiarnyksiążęEfraimitów,Eliszama,

synAmmihuda.

Jegodarofiarnystanowiły:misasrebrnawagistu

trzydziestusyklów,czarasrebrnawagisiedemdziesięciusyklów–
wedługwagiprzybytku–obydwienapełnionenajczystsząmąką
zaprawionąoliwąnaofiarępokarmową,

czaszazłotawagidziesięciu

syklów,napełnionakadzidłem,

młodycielec,baranijednoroczne

jagnięnaofiaręcałopalną,

koziołnaofiaręprzebłagalną,

wreszcie

dwawoły,pięćbaranów,pięćkozłów,pięćjednorocznychowieczek
naofiarębiesiadną.TobyłdarofiarnyEliszamy,synaAmmihuda.

ÓsmegodniaprzyniósłdarofiarnyksiążęManassytów,Gamliel,syn

Pedahsura.

Jegodarofiarnystanowiły:misasrebrnawagistu

trzydziestusyklów,czarasrebrnawagisiedemdziesięciusyklów–
wedługwagiprzybytku–obydwienapełnionenajczystsząmąką
zaprawionąoliwąnaofiarępokarmową,

czaszazłotawagidziesięciu

syklów,napełnionakadzidłem,

młodycielec,baranijednoroczne

jagnięnaofiaręcałopalną,

koziołnaofiaręprzebłagalną,

wreszcie

dwawoły,pięćbaranów,pięćkozłów,pięćjednorocznychowieczek
naofiarębiesiadną.TobyłdarofiarnyGamliela,synaPedahsura.

DziewiątegodniaprzyniósłdarofiarnyksiążęBeniaminitów,

Abidan,synGideoniego.

Jegodarofiarnystanowiły:misasrebrna

wagistutrzydziestusyklów,czarasrebrnawagisiedemdziesięciu
syklów–wedługwagiprzybytku–obydwienapełnionenajczystszą
mąkązaprawionąoliwąnaofiarępokarmową,

czaszazłotawagi

dziesięciusyklów,napełnionakadzidłem,

młodycielec,barani

jednorocznejagnięnaofiaręcałopalną,

koziołnaofiarę

przebłagalną,

wreszciedwawoły,pięćbaranów,pięćkozłów,pięć

jednorocznychowieczeknaofiarębiesiadną.Tobyłdarofiarny
Abidana,synaGideoniego.

Dziesiątegodniaprzyniósłdarofiarny

książęDanitów,Achiezer,synAmmiszaddaja.

Jegodarofiarny

stanowiły:misasrebrnawagistutrzydziestusyklów,czarasrebrna
wagisiedemdziesięciusyklów–wedługwagiprzybytku–obydwie
napełnionenajczystsząmąkązaprawionąoliwąnaofiarępokarmową,

czaszazłotawagidziesięciusyklów,napełnionakadzidłem,

młody

cielec,baranijednorocznejagnięnaofiaręcałopalną,

koziołna

ofiaręprzebłagalną,

wreszciedwawoły,pięćbaranów,pięćkozłów,

pięćjednorocznychowieczeknaofiarębiesiadną.Tobyłdarofiarny
Achiezera,synaAmmiszaddaja.

Jedenastegodniaprzyniósłdar

ofiarnyksiążęAserytów,Pagiel,synOkrana.

Jegodarofiarny

stanowiły:misasrebrnawagistutrzydziestusyklów,czarasrebrna
wagisiedemdziesięciusyklów–wedługwagiprzybytku–obydwie
napełnionenajczystsząmąkązaprawionąoliwąnaofiarępokarmową,

czaszazłotawagidziesięciusyklów,napełnionakadzidłem,

młody

cielec,baranijednorocznejagnięnaofiaręcałopalną,

koziołna

ofiaręprzebłagalną,

wreszciedwawoły,pięćbaranów,pięćkozłów,

pięćjednorocznychowieczeknaofiarębiesiadną.Tobyłdarofiarny
Pagiela,synaOkrana.

Dwunastegodniaprzyniósłdarofiarnyksiążę

Neftalitów,Achira,synEnana.

Jegodarofiarnystanowiły:misa

srebrnawagistutrzydziestusyklów,czarasrebrnawagi
siedemdziesięciusyklów–wedługwagiprzybytku–obydwie
napełnionenajczystsząmąkązaprawionąoliwąnaofiarępokarmową,

czaszazłotawagidziesięciusyklów,napełnionakadzidłem,

młody

cielec,baranijednorocznejagnięnaofiaręcałopalną,

koziołna

ofiaręprzebłagalną,

wreszciedwawoły,pięćbaranów,pięćkozłów,

pięćjednorocznychowieczeknaofiarębiesiadną.Tobyłdarofiarny
Achiry,synaEnana.

Tedarynapoświęcenieołtarzaprzynieśli

książętaizraelscywdniujegonamaszczenia:dwanaściemis
srebrnych,dwanaścieczarsrebrnychidwanaścieczaszzłotych.

Każdamisaważyłastotrzydzieści[syklów]srebra,akażdaczara

siedemdziesiąt.Ogólnyciężarnaczyńsrebrnychwynosiłdwatysiące
czterystasyklówsrebra–wedługwagiprzybytku.

Czaszzłotych,

wypełnionychkadzidłem,byłodwanaście;każdaczaszaważyła
dziesięćsyklów–wedługwagiprzybytku.Ogólnyciężarzłotaczasz
wynosiłstodwadzieściasyklów.

Ogólnaliczbabydła

przeznaczonegonaofiaręcałopalnąwynosiła:dwanaściecielców,
dwanaściebaranów,dwanaściejednorocznychjagniąt,zdodaniem
przynależnychofiarpokarmowychidwanaściekozłównaofiarę
przebłagalną.

Ogólnaliczbabydłaprzeznaczonegonaofiarę

biesiadnąwynosiła:dwadzieściaczterywoły,sześćdziesiątbaranów,
sześćdziesiątkozłówisześćdziesiątjednorocznychowieczek.Tobyły
[daryofiarnena]poświęcenieołtarza,gdyzostałnamaszczony.

Gdy

MojżeszwchodziłdoNamiotuSpotkania,byrozmawiaćzNim,
słyszałmówiącydoniegogłosznadprzebłagalni,którabyłanadArką
Świadectwapomiędzydwomacherubami.Takmówiłdoniego.

7,89mówiącydoniego.Lekturamedabbernazasadziedomysłu.Teksthebr.:middabber,skażony.—Takmówiłdoniego.Tozdanieniemazwiązkuaniztym,cojepoprzedza,aniztym,co

ponimnastępuje.Jegosensjestniepewny.Możnajerozumiećdwojako:„ion(tzn.„głos”)doniegomówił”albo„iOn(tzn.„Jahwe”)powiedziałdoniego”,zakładającwtymdrugimprzypadku,że
dalszyciągzdaniazaginął.

Lb8

Lampyświecznika

PanmówiłdoMojżeszatymisłowami:

TakmówdoAaronaito

mupowiedz:Gdyustawiszlampy,wtedysiedemlampmarzucać
światłonaprzedniąstronęświecznika.

8,2Wulgatawtymmiejscu:„Rozkaż,abylampybyłyzwróconekupółnocy,naprzeciwkostołuchlebówpokładnych,tobowiemwtymkierunkujestzwróconyświecznik,którymają

oświetlać”.

8,2.Świecznik.Motywświecznikaotrzechodgałęzieniachpokażdejstronieumieszczonejcentralnieosiwystępowałpowszechniewśródziemnomorskichkulturachzokresupóźnegobrązu.

Zob.komentarzdoWj25,31-40.

Aaronuczyniłtak;naprzedniejstronieświecznikaumieścił

lampywedługnakazu,jakidałPanMojżeszowi.

Świecznikzaśbył

wykonanywnastępującysposób:byłkutyzezłota–odpodstawyaż
dokwiatówbyłkuty.Byłonsporządzonyzgodniezwzorem,jakiPan
podałMojżeszowi.

Ofiarowanielewitów

MówiłznówPandoMojżeszatymisłowami:

Wyłączlewitów

spośródIzraelitówioczyśćich.

Postąpiszzaśznimiwtensposób,

abyichoczyścić:pokropiszichwodąprzebłagania,ogolącałeswoje
ciało,wypiorąszaty,iwtedybędączyści.

8,7wodąprzebłagania.Takteksthebr.WBJ:„wodąoczyszczającą”(por.19,1+).Dosł.:„wodągrzechu”.
8,7.Ogoleniecałegociaławceluoczyszczenia.Egipscykapłanimusieliczasamigolićgłowyicałeciałopodczasrytuałuoczyszczenia.Brzytwybyłyczęstowykonanezbrązu.Miały

kształtnożaozaokrąglonejrączcelubostrzazcienkąrączką,przymocowanąprostopadledopłaskiejpowierzchni.

Następniewezmąmłodegocielcazestadainależącądotego

ofiarępokarmowąznajczystszejmąkizaprawionejoliwą;tyzaś
weźmieszdrugiegocielcazestadanaofiaręprzebłagalną.

Każ

wystąpićlewitomprzedNamiotSpotkaniaizbierzcałezgromadzenie
Izraelitów.

GdywyprowadziszlewitówprzedPana,Izraeliciwłożą

nanichręce.

8,10.Włożenierąk.PodobnaproceduraużywanabyłapodczasskładaniaofiarprzezIzraelitów(zob.komentarzponiżej).Tensymbolicznygestwyznaczałlewitówdosłużbywimieniu

Izraelitów.

NastępnieAarongestemkołysaniawobecPanaprzekaże

lewitówjakoofiaręIzraelitówibędąprzeznaczeninasłużbędlaPana.

8,11.Lewicijakoofiarakołysania.Ofiarakołysania[lepiej:ofiarapodniesienia]byłaobrzędempoświęcenia(zob.komentarzdoKpł8,27).

Lewiciwłożąręcenagłowycielców,atyjednegoznichzłożysz

naofiaręprzebłagalną,adrugiegojakocałopaleniedlaPana,bywten
sposóbdokonaćnadlewitamiobrzęduprzebłagania.

8,12Lewici,upodobnienidoofiary(w.10;por.Kpł1,4),mająbyćoczyszczenizwszelkiegoskażeniaświatemzewnętrznym,niesakralnym.Należyzauważyć,żepróczzastąpienialewitami

pierworodnychIzraela(por.3,12-13)pojawiasiętudrugiezastępstwo:składasięwofierzezwierzętawmiejscelewitów.

8,12.Lewiciwłożąręcenagłowycielców.Zob.komentarzdoKpł1,4.
8,12.Dokonanienadlewkamiobrzęduprzebłagania.Natemathebrajskiegosłowa,któreprzetłumaczonotutajjako„przebłaganie”,aoznaczającegooczyszczająceskutkizłożonejofiary,

zob.komentarzdoKpł1,3-4.Tutajniezłożonojednakżadnejofiary,leczjedyniewykorzystanosymbolikęofiar.LewiciniewykonywaliobrzędówoczyszczeniawintencjiIzraelitów-byłotozadanie
kapłanów.ZamiasttegobronililuduprzedBożymgniewem,dostarczającwykupu.Takiedziałaniabyłypowszechniestosowanewbabilońskichichetyckichrytuałachukojeniagniewubóstwa.

StawiszlewitówprzedAaronemijegosynamiiofiarujeszich

Panugestemkołysania.

WyodrębnijlewitówspośródIzraelitów,

gdyżonidoMnienależą.

Gdyichoczyścisziofiarujeszgestem

kołysania,przyjdąlewicisłużyćwNamiocieSpotkania.

SąoniMnie

oddaninawłasnośćspośródIzraelitów.BioręichspośródIzraelaw

miejscetego,cootwierałonomatki–toznaczy[wmiejsce]
wszystkichpierworodnych.

DoMniebowiemnależywszystko,co

pierworodnewIzraelu,takspośródludzi,jakteżibydła.Poświęciłem
ichdlasiebiewowymdniu,kiedypobiłemwszystkichpierworodnych
wziemiegipskiej.

Obecniebioręlewitówwmiejscewszystkich

pierworodnychIzraelitów

idajęichAaronowiijegosynomjako

własnośćspośródIzraelitów,byzaIzraelitówpełnilisłużbęw
NamiocieSpotkania.BędąwyjednywaćprzebaczeniedlaIzraelitów,
byniespotkałaichkara,wwypadkugdysamizbliżąsiędo
przybytku.

Mojżeszwięc,AaronicałaspołecznośćIzraelitów

postąpilizlewitamitak,jakPanrozkazałMojżeszowi–wedługtego
postąpiliIzraeliciznimi.

Lewicidokonaliswegooczyszczeniai

wypraliswojeszaty,AaronzaśgestemkołysaniaofiarowałichPanu.
Potemdokonałnadnimiobrzęduprzebłagania,bywtensposób
zostalioczyszczeni.

Następnielewicizostalidopuszczenido

pełnieniasłużbywNamiocieSpotkaniapodkierunkiemAaronaijego
synów.JakrozkazałPanMojżeszowiwsprawielewitów,tak
postąpionoznimi.

ItakmówiłdalejPandoMojżesza:

Takiejest

prawoodnoszącesiędolewitów:poukończeniudwudziestego
piątegorokużyciamogąsłużyćwNamiocieSpotkania.

ukończeniupięćdziesięciulatsąwolniodsłużbyiniebędąjejdalej
wykonywać.

Mogąwprawdziepomagaćswoimbraciomw

NamiocieSpotkaniaprzywykonywaniuzajęć,aledowłaściwej
służbyniemogąbyćdopuszczeni.Takmaszpostąpićzlewitamiw
sprawieichsłużby.

8,24-26.Rolalewitów.NaBliskimWschodzieczęstozawieranoumowęprawną,zgodniezktórąwierzycielmiałprawodokorzystaniazusługczłowiekazrodzinydłużnika,któremu

udzieliłpożyczkilubprzekazałcośwużytkowanie.Człowiektenmusiałwykonywaćkonkretnąpracęprzezzgóryokreślonyczas.Oweusługipełniłyrolęprocentuodudzielonejpożyczki.Człowiek
zabezpieczającydługstawałsięczłonkiemdomuwierzycielaiotrzymywałodniegoopiekęorazutrzymanie.Podobnielewicibylinasłużbiewdomuwierzyciela(Boga)iodNiegootrzymywaliopiekęi
utrzymanie.WwynikutejtransakcjiIzraeliciodzyskalizpowrotemswoichpierworodnych.

Lb9

PASCHAIWYMARSZ

CzasPaschy

WpierwszymmiesiącudrugiegorokupowyjściuzEgiptu

mówiłPandoMojżeszanapustyniSynaj:

9,1-14Tenfragment,takżeztradycjikapłańskiej,nienależyjednakdotegosamegoschematuchronologicznegocoLb1(tamopowieśćzaczynasięwdrugimmiesiącu,1,1).Dowielkiego

prawodawstwakapłańskiegodotyczącegoPaschy(Wj12)dodanotutajprzepisyuzupełniająceoogromnymznaczeniupraktycznymdlaŻydówzdiaspory,którzymusielinatoświętopielgrzymowaćdo
Jerozolimy(Pwt16,2)inaktórychrozmaitewarunkipodróżyściągałystannieczystości:ryzykowalioniwykluczeniezuroczystościpaschalnychzpowodubrakuczasuwymaganegonaryty
oczyszczenia.

9,1.PustyniaSynaj.JesttoobszarpustynnyokalającygóręSynaj(zob.komentarzdoLb1,1).

WoznaczonymczasiewinniIzraeliciobchodzićPaschę.

9,2.Pascha.ByłytopierwszeobchodyPaschyodczasuustanowieniategoświętarokwcześniejwEgipcie.Natematznaczeniahebrajskiegosłowa,zob.komentarzdoWj12,11.Dodatkowe

uwaginatematŚwiętaPaschymożnaznaleźćzkomentarzachdoWj12,1-23.

Będzieciejąobchodzićdniaczternastegotegomiesiąca,o

zmierzchu.Maciejąobchodzićwedługodnoszącychsiędoniejprawi
zwyczajów.

NakazałwięcMojżeszIzraelitomobchodzićPaschę.

ObchodzilijąnapustyniSynajdniaczternastegopierwszego

miesiąca,ozmierzchu.Izraeliciwykonalidokładniewszystko,coPan
nakazałMojżeszowi.

Wypadkiszczególne

Znaleźlisięjednakmężowie,którzyzpowodu[dotknięcia]

zwłokludzkichzaciągnęlinieczystośćiniemogliwtymdniu
obchodzićPaschy.MężowiecistanęliwowymdniuprzedMojżeszem
iAaronem

irzeklidonich:Zaciągnęliśmynieczystośćzpowodu

[dotknięcia]zwłokludzkich.Czemuwięcmamybyćwykluczenize
złożeniadaruofiarnegodlaPanawoznaczonymczasierazemze
wszystkimiIzraelitami?

AMojżeszimodpowiedział:Zaczekajcie,a

japosłucham,coPanwzględemwasrozporządzi.

Panwtensposób

przemówiłdoMojżesza:

TakmówdoIzraelitów:Jeśliktośzwas

albozwaszychpotomkówzaciągnienieczystośćprzyzwłokachalbo
będziewtymczasieodbywałdalekąpodróż,winien[mimoto]
obchodzićPaschędlaPana.

[Ciwszyscy]winnijąobchodzić

czternastegodniaozmierzchu,wdrugimmiesiącu;powinniwtedy
spożywać[przytym]chlebprzaśnyigorzkiezioła.

Niemogąnic

zostawićdoranaaniteżłamaćżadnejkości;winniobchodzićPaschę
wedługustalonegoobrzędu.

Ktozaśjestczystyiniejestwpodróży,

amimotozaniedbaświętowaniaPaschy,takimabyćwyłączony
spośródswegoludu,gdyżnieprzyniósłPanuwoznaczonymczasie
daruofiarnego.Takiczłowiekponiesieodpowiedzialnośćzaswój
grzech.

Jeślijakiśprzybyszzatrzymałsiępośródwasibędzie

obchodziłPaschędlaPana,winienjąobchodzićwedługprawi
zwyczajówodnoszącychsiędoPaschy.Jednoprawobędzieuwasdla
przybysza,jakteżdlatubylca.

ObłokjakoznakobecnościPana

Wdniu,kiedyustawionoprzybytek,okryłgowrazzNamiotem

Świadectwaobłok,iodwieczoraażdoranapozostawałnad
przybytkiemnakształtognia.

9,15.Rolainaturaobłoku.Niektórzybadaczesądzili,żesłupobłokuiogniabędziemożnawyjaśnićjakowynikaktywnościwulkanicznej.WybuchwulkanunawyspieTheraw1628roku

przedChr.położyłkrescywilizacjiminojskiej.ByćmożejegoskutkibyłyzauważalnewdelcieNilu.Datatawydajesięjednakzbytwczesna;takateorianiewyjaśniarównieżzjawiskaporuszaniasię
słupaobłokuanijegolokalizacjiwrelacjibiblijnej(Izraeliciporuszalisięnapołudniowywschód).Zbiblijnegotekstuniewynika,żeobłokpowstałwsposóbnadprzyrodzony,leczjedynieżeposłużył
jakonarzędzieBożegoprowadzenia.Ztegopowoduniektórzyuczenisugerowali,żedotegoceluwystarczyłjakiś„koksownik”niesionynatyczceprzezkroczącenaczeleoddziałyzwiadowców-
metodatabyłaczęstostosowanaprzezwędrownekarawany.Jednakobłokjestzawszeukazywanyjakodziałającysamoistnie(zstępujący,poruszającysię),niezaśobsługiwanyprzezludzi(niemażadnej
wzmianki,żebyłprzenoszonyprzezczłowieka),trudnowięcudowodnićprawdziwośćhipotezyooddziałachidącychprzodem.Wstarożytnymświeciejasnalubognistaauraotaczającabóstwojest
zjawiskiemtypowym.Wliteraturzeegipskiejbogówprzedstawianonakształtuskrzydlonegosłonecznegodysku,któremutowarzysząburzoweobłoki.Wjęzykuakadyjskimsłowomelammuopisuje
widzialnąmanifestacjęchwałybóstwa,któreotoczonejestdymemlubobłokiem.Wmitologiikananejskiejkoncepcjamelammuzostała,byćmoże,wyrażonazapomocąsłowaanan-tegosamego,co
hebrajskiesłowoprzetłumaczonejako„obłok”.Pojawiasięonojednakzbytrzadkoimazbytniejasneznaczenie,bymożnabyłomiećwtejkwestiipewność.Wkażdymrazie,jeślitakbyło,dymbył
widocznyzadnia,zaśwewnętrznypłomieńprzeświecałprzezniegownocy.(Zob.komentarzdoWj13,21-22).

Itaksiędziałozawsze:obłokokrywałgowdzień,awnocy

jakbyblaskognia.

Kiedyobłokpodnosiłsięnadprzybytkiem,

Izraelicizwijaliobóz,awmiejscu,gdziesięzatrzymał,rozbijaligo
znowu.

NarozkazPanaIzraelicizwijaliobóziznowunarozkaz

Panarozbijaligozpowrotem;jakdługoobłokspoczywałna
przybytku,pozostawaliwtymsamymmiejscu.

Nawetwtedy,gdy

obłokprzezdługiczasrozciągałsięnadprzybytkiem,Izraelici,
posłusznirozkazowiPana,niezwijaliobozu.

9,19posłusznirozkazowiPana.Innetłumaczenie.BJ:„oddawalicześćJahwe”.

Leczzdarzałosięrównieżtak,żeobłokkrótkiczaspozostawał

nadprzybytkiem;wtedyrównieżrozbijaliobóznarozkazPanaina
Jegorozkazgozwijali.

Zdarzałosięitak,żeobłokpozostawałtylko

odwieczoradorana,anadranemsiępodnosił;wtedyonizwijali
obóz.Niekiedypozostawałprzezdzieńinoc;skorotylkosiępodniósł,
natychmiastzwijaliobóz.

Jeślipozostawałdwadni,miesiącczy

dłużej–gdyobłokrozciągałsięnadprzybytkiemiokrywałgo,
pozostawaliIzraeliciwmiejscuiniezwijaliobozu;skorotylkosię
podniósł,zwijaliobóz.

NarozkazPanarozbijaliobózinarozkaz

Panagozwijali.PrzestrzegalinakazówPana,danychprzezMojżesza.

Lb10

Przepisyotrąbach

TakmówiłPandalejdoMojżesza:

Sporządźsobiedwietrąby

srebrne.Maszjewykuć.Będąonesłużyłydozwoływaniacałej
społecznościidawaniaznakudozwijaniaobozu.

10,2.Dwietrąbysrebrne.Informacjanatematmateriału,zktóregojewykonano,wyraźniewskazuje,żeniebyłytotrąbyzrogubarana,októrychwspominasięwinnychkontekstach.W

tymokresiecylindryczne,rozszerzającesiękudołowitrąbybyłyużywanewkontekściemilitarnymirytualnym.Zostałyoneprzedstawionenaegipskichreliefachorazpoświadczoneprzezodnalezione
starożytneinstrumenty,pochodzącenp.zgrobowcakrólaTut.

10,2.Wykorzystywaniesrebra.TechnikaotrzymywaniasrebrabyłaznanajużwpołowieIIItysiącleciaprzedChr.Zapomocąprocesunazywanegokupelacjąsrebropozyskiwanozrud

ołowiuwwynikukilkakrotnegooczyszczania.RzemieślnicyzUr,zajmującysięwytwarzaniemprzedmiotówzesrebra,robilizniegoinstrumentymuzyczneorazinneprzedmiotywIIItysiącleciuprzed
Chr.

Gdysięnanichzatrąbi,masięzebraćprzytobiecała

społecznośćuwejściadoNamiotuSpotkania.

Leczgdytylkow

jednązatrąbisz,zbiorąsięwokółciebiejedynieksiążęta,wodzowie
oddziałówIzraela.

Gdyzatrąbicieprzeciągle,zwinąobózci,którzy

gorozbiliodstronywschodniej.

10,5zatrąbicieprzeciągłe.BJ:„będziecietowarzyszyćdźwiękowitrąbokrzykami”.Hebr.teruahoznaczaprzedewszystkimokrzykreligijnyiwojenny(w.9;31,6ipor.Joz6,5.20;Am1,14;

2,2;So1,16;itd.),związanyzrytuałemarki(1Sm4,5;por.2Sm6,15).Etapywędrówkiprzezpustynięsąprzedstawionejakomarszwojenny.Zwyczajwydawaniaokrzykówrozszerzyłsięnaświęta
królewskie(23,21;por.1Krl1,34.40)ireligijne(Kpł25,9;Lb29,1;Ps33,3+).

Gdydrugirazprzeciąglezatrąbicie,zwinąobózci,którzysąod

stronypołudniowej.Znakiemdozwinięciaobozubędzieprzeciągły
głostrąby.

10,6ci,którzysąodstronypołudniowej.Wgrec.ivet.lat.dodanopotychsłowach:„Zatrzecimdźwiękiemtrąb,któremutowarzysząokrzyki,zwinąobózci,którzysąodzachodniejstrony.

Zaczwartymdźwiękiem,któremutowarzysząokrzyki,zwinąobózci,którzysąodstronypółnocnej”.

Leczdlazwołaniazgromadzenianiebędziecietrąbićprzeciągle.

10,3-7.Sygnałydawanetrąbkami.Podczaswojnyużywanoróżnychsygnałów.Sygnałyogniowebyłystosowaneprzezgarnizonyoraznaotwartympolu.Podstawowerozkazy

przekazywanoczasamizapomocąpodniesionejlaskiluboszczepu.SygnałyprzekazywanedźwiękiemtrąbkistosowanowEgipciewokresiepóźnegobrązu(zatemwczasachodpowiadających
opisywanymwydarzeniom)wkontekściemilitarnymireligijnym.Sygnałyskładałysięzrozmaitychkombinacjidługichikrótkichdźwięków.

Trąbićmająkapłani,synowieAarona;będzietodlawasidla

waszychpotomkówprawemwiekuistym.

Gdywwaszymkraju

będzieciewyruszaćnawojnęprzeciwnieprzyjacielowi,którywas
napadnie,będziecieprzeciągledąćwtrąby.Wspomniwtedynawas
Pan,waszBóg,ibędziecieuwolnieniodnieprzyjaciół.

Równieżw

waszedniradosne,wdniświęte,nanowiuksiężyca,przywaszych
ofiarachcałopalnychibiesiadnychbędzieciedąćwtrąby;onebędą
przypomnieniemowasprzedPanem.JajestemPan,Bógwasz.

Porządekmarszu

Drugiegoroku,dwudziestegodniadrugiegomiesiąca,podniósł

sięobłokznadPrzybytkuŚwiadectwa.

10,11Tenwierszjestpoprzedzonywsam.orazwtłumaczeniusyroheksaplarnymnastępującymtekstem:„JahwepowiedziałMojżeszowi:Dosyćjużczasuprzebywaliścienatejgórze.

WyruszciestądiidźciekugórzeAmorytów,dowszystkichjejmieszkańcówosiadłychnarówninie,wgórach,nanizinie,wNegebie,nadbrzegiemmorskim,wziemiKanaaniwLibanie,ażpowielką
rzekę,rzekęEufrat.Otowydajęwamtenkraj,idźcie,posiądźcietęziemię,którąpoprzysiągłemojcomwaszym,Abrahamowi,IzaakowiiJakubowi,daćponichichpotomstwu”

10,11.Chronologia.WtymmomencieIzraeliciznajdowalisięnadalustópSynaju,aopuściliEgiptzaledwietrzynaściemiesięcywcześniej.Wnaszymkalendarzubyłbytowczesnymaj.

IzraelicirozpoczęliswojąpodróżzpustyniSynaj,przestrzegając

postojów.ObłokzatrzymałsiędopieronapustyniParan.

10,12.Trasawędrówki.JeślibiblijnapustyniaSynajoznaczapołudniowączęśćPółwyspuSynajskiego,Izraelicipomaszerowalinapółnocnywschód.PustyniaParan,naktórejleżyKadesz-

Barnea,jestzwyklelokalizowanawpółnocno-wschodnimkrańcuSynaju.Kilkamiejsc,wktórychIzraeliciurządzilietapy,wymienionowkońcowejczęścirozdziału11.Izraeliciwiększączęśćokresu
czterdziestulatspędzilinapustyniParan.

TakwyruszyliporazpierwszywedługrozkazuPana,danego

przezMojżesza:

PierwszaruszyłachorągiewobozusynówJudy

wedługswoichzastępów,azastępomjegoprzewodziłNachszon,syn
Amminadaba.

ZastępypokoleniasynówIssacharaprowadził

Netaneel,synSuara.

ZastępypokoleniasynówZabulonaprowadził

Eliab,synChelona.

Skorozwiniętoprzybytek,ruszyli,niosąc

przybytek,GerszoniciiMeraryci.

Potemruszyłachorągiewobozu

synówRubenawedługswoichzastępów,azastępomjegoprzewodził
Elisur,synSzedeura.

ZastępypokoleniasynówSymeonaprowadził

Szelumiel,synSuriszaddaja.

ZastępypokoleniasynówGada

prowadziłEliasaf,synDeuela.

WtedyruszyliKehatyci,którzymieli

nieśćsprzętynajświętsze.Ustawionozaśprzybytek,zanimoni
przybyli.

NastępnieruszyłachorągiewobozusynówEfraimawedług

swoichzastępów,azastępomjegoprzewodziłEliszama,syn
Ammihuda.

ZastępypokoleniasynówManassesaprowadził

Gamliel,synPedahsura.

ZastępypokoleniasynówBeniamina

prowadziłAbidan,synGideoniego.

Potemruszyłachorągiewsynów

Danawedługswoichzastępów,tworząctylnąstrażcałegoobozu.
ZastępomichprzewodziłAchiezer,synAmmiszaddaja.

Zastępy

pokoleniasynówAseraprowadziłPagiel,synOkrana.

Wreszcie

zastępypokoleniasynówNeftalegoprowadziłAchira,synEnana.

TakibyłporządekmarszuIzraelitówpodzielonychnaoddziały.W

tensposóbruszali.

MojżesziChobab

RzekłMojżeszdoChobaba,synaReuela,Madianity,swojego

teścia:Idziemydokraju,októrymPanpowiedział:Dajęgowam.
Pójdźznami,abędziemyciświadczyćdobro,bowiemPanprzyrzekł
dobraIzraelowi.

10,29-32Tusięzaczynająopisyzaczerpniętejużniezcyklukapłańskiego,leczzjahwistycznego(zwstawkamielohistycznymi).—Chobab(por.Wj2,18+)tojedenzKenitów(24,21+),

którychpołącząwięziprzyjaźnizJudejczykamiiktórzybędąpanowaćnadokolicamiHebronu(Sdz1,16;Joz14,14).

10,29.Chobab,synReuela.WWj2teśćMojżeszazostałnazwanyReuelem;wWj3nazwanogoJetro,tutajzaśwydajesięnosićimięChobab(zob.Sdz4,11).Trudnośćtęmożnausunąć,

zwracającuwagęnaniejasnościterminologiczne.Hebrajskiesłowooznaczająceteścia/krewniakapłcimęskiejmacharakterwieloznaczny.Użytewodniesieniudobliskichkrewnychżonymoże
oznaczaćjejojca,brata,anawetdziadka.Większośćwyjaśnieńuwzględniatenfakt.ByćmożeReuelbyłdziadkiemgłowyrodu,Jetro-ojcemSeforyiwtensposóbteściemMojżesza,zaśChobab
szwagremMojżesza,synemJetro.Innąmożliwościąjest,żeJetroiChobabbyliszwagrami,zaśReuelojcem(zob.Wj3,1).

Tenmupowiedział:Niemogęiśćztobą,leczwrócęraczejdo

megokrajuidomojejrodziny.

Nieopuszczajnas–rzekłMojżesz–

tybowiemznaszmiejscanapustyni,gdziemożemyrozbićobóz,ty
będziesznaszymprzewodnikiem.

Gdyzaśwyruszyszznami,

dopuścimyciędoudziałuwewszystkichdobrach,jakichnamudzieli
Pan.

TakwięcruszyliodGóryBożejiciągnęliprzeztrzydni.Arka

PrzymierzaPańskiegoszłaprzednimipodczastrzechdnipodróży,
szukającdlanichmiejscapostoju.

PodczasdniaobłokPanabyłnad

nimi,gdywychodzilizobozu.

10,34Wgrec.wiersztenumieszczonopow.36.

Gdyarkawyruszała,mówiłMojżesz:Podnieśsię,oPanie,i

niechsięrozprosząnieprzyjacieleTwoi;aci,którzyCięnienawidzą,
niechajucieknąprzedTobą.

Agdysięzatrzymywała,mówił:Wróć,

oPanie,domnóstwaizraelskichzastępów.

10,36Teokrzykiocharakterzewojennymstanowiąelementrytuałuarki(por.także10,5+),którawbitwachodgrywałaokreślonąrolę(1Sm4,3n;2Sm11,11).Zdrugiejstrony,Wyjściez

Egiptuorazprzemieszczaniesięnapustynizostałyprzedstawionejakokampaniewojskoweipoczęścibyłynimi.

Lb11

ETAPYMARSZUNAPUSTYNI

Tabeera

LeczludzacząłszemraćprzeciwPanu,narzekając,żejestmu

źle.GdytousłyszałPan,zapłonąłgniewem.Zapaliłsięprzeciwnim
ogieńPanaizniszczyłostatniączęśćobozu.

11,1GniewBoży,którynajczęściejprzybieraformęjakiejśkary,jestjednymzaspektówabsolutnejświętościBoga(Kpł17,1+),Jego„zazdrości”(Pwt4,24+),któranietolerujeżadnego

przeciwstawianiasięJegoplanom,azwłaszczażadnejniewiernościprzymierzu(11,33;12,9;Pwt1,34;6,15;9,8;2Krn19,2;Iz5,25;Na1,2;itd.).Gniewprzetozakładamiłosierdzie(Wj34,6+).Jego
pełneiostateczneobjawieniesięczekananadejście„dnia”(Am5,18+;So1,15;por.Dn8,19;Mt3,7;Ap19,15+).

LudwołałdoMojżesza,aonwstawiłsiędoPanaiwygasłogień.

DlategoteżnadanotemumiejscunazwęTabeera,gdyżogieńPana

wśródnichzapłonął.

11,3Nazwataznaczy—jaksięzdaje—„miejscepastwiska”,leczautorpowiązałjązpodobniebrzmiącymrdzeniem,któryznaczy„palić”.
11,3.Tabeera.Istniejąpowody,byłączyćTabeerazKibrot-Hattaawa(w.34),niemabowiemwzmiankiopodróży,którazjednegomiejscadoprowadziłaIzraelitówwdrugie.Każdanazwa

stanowiodzwierciedleniewydarzeń,któresiętamrozegrały.Niemamożliwościpewnegookreśleniapołożeniatychmiejsc.

Narzekanieludu

Tłumpospolitegoludu,którybyłwśródnich,ogarnęłażądza.

Izraelicirównieżzaczęlipłakać,mówiąc:Któżnamdamięsa,abyśmy
jedli?

11,4-34Wtejopowieściłącząsiędwietradycje—jednaomannieiprzepiórkach(w.4-13,18-24a,31-34),drugaodarzeDucha,któryzstąpiłnastarszychludu(w.14-17,24b-30).Epizod

mannyiprzepiórekzostałusytuowanywWjmiędzyWyjściemzEgiptuaprzybyciemnaSynaj(por.Wj16,1+).TutajrozgrywasięonwdrodzedoKadesz(por.13,26).Wobuprzypadkachróżne
elementyrozmaitychtradycjiujętowsztucznąramęgeograficzną.

11,4.Mięso.Mięsem,któregopożądaliIzraelici,niebyławołowina,baraninalubdziczyzna.Izraelicimielizesobąbydło,leczniechcielizabijaćzwierząt,byniepomniejszaćswoichstad.

Cowięcej,ichmięsoniebyłoelementemtypowegojadłospisu,leczspożywanojejedyniepodczasszczególnychokazji.ŻycienadbrzegiemrzekiwEgipcieprzyzwyczaiłoIzraelitówdoregularnego
spożywaniarybinastępnyfragmentczynijasnym,żetowłaśnieoichmięsochodziło.

Wspominamyryby,któreśmydarmojedliwEgipcie,ogórki,

melony,pory,cebulęiczosnek.

11,5.,Jadłospis”IzraelitówwEgipcie.WtekściewymienionotrzyskładnikipożywieniaIzraelitówwokresie,gdyprzebywaliwEgipcie.Kilkaznichznamyztekstówegipskichi

ściennychpolichromii.MelonybyłyarbuzamilubCucumismelo,melonamiochropawejskórzebarwyżółtejlubzielonej.

Terazzaśjesteśmywycieńczeni,niemamynic,niewidzimy

niczegopróczmanny.

Mannazaśbyłapodobnadonasionkolendrai

miaławyglądbdelium.

Ludziewychodziliizbieraliją,potemmełli

wręcznychmłynkachalbotłukliwmoździerzach.Gotowalijąw
garnkachlubrobilizniejpodpłomyki;smakmiałatakijakciastona
oleju.

Gdynocąopadałarosanaobóz,opadałarównocześniei

manna.

11,6-9.Manna.ChlebzniebazostałnazwanymannąwWj16,31,wktórejteżgoopisano.Fakt,żemannapojawiałasięrazemzrosą(Wj16,4),wskazuje,żedozaspokojeniapotrzeb

IzraelitówBógwykorzystałnaturalnyproces.Najczęściejwskazujesięnawydzielinęmałychmszyc(pluskwiakaczerwca,Trabutinamannipara),żywiącychsięsokiemdrzewtamaryszku.Kiedy
wydzielinatatwardniała,spadałanaziemię.Ludziezbieralijąiużywalijakosłodzik.Problemwtym,żezjawiskotowystępujejedyniewokreślonychporachroku(odmajadolipca)itylkotam,gdzie
rosnądrzewatamaryszku.Wczasiepełnegosezonudrzewawytwarzałyjedynieok.230kgtejsubstancji,copozostajewsprzecznościzrelacjąbiblijną,głoszącą,żeludziezbieralicodziennie22dag
mannynaosobę.Innitwierdzą,żemannabyłasłodkim,zakrzepłymsokiemjesionumannowego,powszechniewystępującegonapołudniowymSynaju,któregoużywanodosłodzeniaplacków.Podobnie
jakwprzypadkuplagegipskichnadprzyrodzonejestnietylesamopojawieniesiętegozjawiska,cojegorozmiaryiczas.Mimotonaturalnewyjaśnienianieodpowiadająbiblijnyminformacjom.To,co
wwiększościprzekładówokreślasięmianemnasionkolendry(rzadkowystępującejnapustyni),przypuszczalnieoznaczaszersząkategorięroślinpustynnych,któremająbiałenasiona(zob.Wj16,4-9).

Mojżeszusłyszał,żeludnarzekarodzinami–każdauwejścia

doswegonamiotu.WtedyrozpaliłsiępotężniegniewPana,atakże
Mojżeszowiwydałosiętozłe.

RzekłwięcMojżeszdoPana:Czemu

takźlesięobchodziszzesługąswoim,czemuniedarzyszmnie
życzliwościąizłożyłeśnamniecałyciężartegoludu?

Czytoja

począłemtenludwłoniealbojagozrodziłem,żemipowiedziałeś:
Nośgonałonieswoim,jaknosipiastunkadziecię,izanieśgodo
ziemi,którąpoprzysiągłemdaćichprzodkom?

Skądwezmęmięsa,

abydaćtemucałemuludowi?Aprzecieżprzeciwmniepodnoszą
skargęiwołają:Dajnammięsadojedzenia!

Niemogęjużsam

dłużejdźwigaćtroskiotenlud,jużminazbytciąży.

Skorotakze

mnąpostępujesz,toraczejmniezabij,jeślidarzyszmnie
życzliwością,abymniepatrzyłnaswojenieszczęście.

OdpowiedźPana

WtedyrzekłPandoMojżesza:ZgromadźdlaMnie

siedemdziesięciumężówspośródstarszychIzraela,októrychwiesz,
żesąstarszymiluduinadzorcami,iprzyprowadźichdoNamiotu
Spotkania;niechtamstanąrazemztobą.

WtedyJazstąpięibędęz

tobąmówił;wezmęzducha,któryjestwtobie,damim,ibędąrazem
ztobądźwigaćciężarludu,atygosamjużwięcejniebędzieszmusiał
dźwigać.

Ludowizaśpowiedz:Oczyśćciesięnajutro,abędziecie

jeśćmięso.NarzekaliścieprzedPanemiwołaliście:Ktonamda
mięso,abyśmyjedli?O,jaknamdobrzebyłowEgipcie!Terazda
wamPanmięsodojedzenia.

Będzieciejespożywaćnietylkoprzez

jedendzieńalbodwa,albopięćczydziesięćlubdwadzieścia,

lecz

przezcałymiesiąc,ażwamprzeznozdrzawyjdzieiprzejmiewas
wstrętem;odrzuciliściebowiemPana,któryjestpośrodkuwas,i
narzekaliścieprzedNim,mówiąc:DlaczegowyszliśmyzEgiptu?

OdpowiedziałMojżesz:Sześćsettysięcymężówpieszychliczyten

lud,pośródktóregojestem,aTymówisz:Damimmięsoijeśćbędą
przezcałymiesiąc!

Gdybysięzabiłodlanichwszystkieowcei

woły,czyżbytowystarczyło?Albogdybysięwszystkierybymorskie
złowiło,czyżbędzieimdosyć?

Panjednakodpowiedział

Mojżeszowi:CzyżrękaPanajestzbytkrótka?Zobaczysz,czymowa
mojasięspełni,czyteżnie.

Siedemdziesięciustarszychotrzymujenatchnienieprorockie

IwyszedłMojżesz,byoznajmićludowisłowaPana.Następnie

zwołałsiedemdziesięciustarszychluduiustawiłichwokółnamiotu.

APanzstąpiłwobłokuimówiłznim.Wziąłzducha,którybyłw

nim,iprzekazałgoowymsiedemdziesięciustarszym.Agdyspoczął
nanichduch,wpadliwuniesienieprorockie.Niepowtórzyłosięto
jednak.

11,25Niepowtórzyłosiętojednak.Otrzymalioniduchaproroczegojedynieczasowo,leczzdaniehebr.możnateżtłumaczyć(Wulgata):„niemogącprzestać”.
11,25.Duchiprorokowanie.Proroctwoekstatycznelubproroctwopochodząceodczłowieka„owładniętego”,znajdującegosięwstanieprzypominającymtrans,byłoznanezarównow

Izraelu,jakinacałymBliskimWschodzie.WMezopotamiiekstatycznegoprorokaokreślanomianemmuhhu,zaśwIzraelustanekstazypowodował,żeprorokówuważanoczęstozaludziobłąkanych
(zob.np.1Sm19,19-24;Jr29,26).TutajzjawiskotonieprowadzidoprzekazaniaprofetycznegoprzesłaniaodPana,leczjestznakiemwładzyBoganadstarszymiIzraela.Podtymwzględemmożnaje
porównaćdojęzykówognia,któreukazałysięwpokojunagórzewDz2.

Dwóchmężówpozostałowobozie.JedennazywałsięEldad,a

drugiMedad.Nanichteżzstąpiłduch,bonależelidowezwanych,
tylkonieprzyszlidonamiotu.Wpadliwięcwoboziewuniesienie
prorockie.

PrzybiegłmłodzieniecidoniósłMojżeszowi:Eldadi

Medadwpadliwoboziewuniesienieprorockie.

Jozue,synNuna,

któryodmłodościswojejbyłwsłużbieMojżesza,zabrałgłosirzekł:
Mojżeszu,paniemój,zabrońim!

AleMojżeszodparł:Czyż

zazdrosnyjesteśomnie?ObytakcałyludPanaprorokował,obymu
dałPanswegoducha!

PoczymudałsięMojżeszrazemzestarszymi

zpowrotemdoobozu.

PodniósłsięwiatrzesłanyprzezPanai

przyniósłodmorzaprzepiórki,izrzuciłnaobózzobujegostronna
dzieńdrogi,ipokryłyziemięnadwałokciewysoko.

11,31.Przepiórki.Małe,pulchneprzepiórkiwędrowneczęstoprzelatywałynadSynajem,zmierzającnapółnoc-zSudanudoEuropy-zwyklewokresieodmarcadokwietnia.Ptakileciały

zwiatremisiadałynaziemi(lubwodzie),gdypojawiałsiębocznywiatr.Zmęczone,częstoleciałytaknisko,żemożnajebyłołatwopochwycić.Przepiórkiszukającelądowiska,naktórymmogłyby
odpocząć,częstotopiłymałełodzie.NaPółwyspieSynajskimtakgęstopokrywałyziemię,żejednelądowałynadrugich.(Zob.Wj16,13).

Ludziebylinanogachprzezcałydzień,przeznocinastępny

dzieńizbieraliprzepiórki.Ktomałozebrał,przyniósłnajmniej
dziesięćchomerów.Irozłożylijewokółobozu.

11,32.Dziesięćchomerów.Chomer[omer]oznaczałciężar,którymożnabyłozaładowaćnaosła.Wrazzupływemczasuchomerstałsiębardziejdokładnąmiarąsubstancjisypkich,nie

zawszebyłjednakużywanywsposóbprecyzyjny.Szacujesię,żedziesięćchomerówmogłomiećwagęodczterdziestudosześćdziesięciubuszli.NajwyraźniejIzraelicidalisięopanowaćprzez
chciwość.Zwykleptakikonserwowanosoląprzedwysuszeniem.Ponieważniewspomnianootymwtekście,byćmożeczynnośćtazostałapominięta.Wskazujeto,żeplagą,któradotknęłaIzraelitów,
byłozatruciepokarmowe.

Mięsojeszczebyłomiędzyichzębami,jeszczenieprzeżute,

gdyjużzapaliłsięgniewPanaprzeciwludowiiuderzyłgoPanwielką
plagą.

DlategoteżnazwanotomiejsceKibrot-Hattaawa,botam

pochowanoludzi,którychopanowałopożądanie.

11,34Kibrot-Hattaawa.Mogłatobyćautentycznanazwageograficznaoznaczeniu„grobyTaawa”(możenazwajakiegośszczepu),którejskądinądniedasięzlokalizować.Pewnetylko,że

zgodnieztreściąopowieścitradycjazrozumiałająjako„grobypożądania”.

11,34.Kibrot-Hattaawa.MiejscetoutożsamiasięwstępniezAinel-Kadra.

ZKibrot-HattaawaruszyłluddoChaserotitamrozbiliobóz.

Lb12

Chaserot.NarzekaniaMiriamiAarona

MiriamiAaronmówiliźleoMojżeszuzpowoduKuszytki,

którąwziąłzażonę.RzeczywiściebowiemwziąłzażonęKuszytkę.

12,1-15Opowieśćpochodzi—jaksięzdaje—ztradycjielohistycznej,zostałajednakwjakimśstopniuzretuszowanawduchukapłańskim.
12,1zpowoduKuszytki.„Kusz”zwykleznaczy„Etiopia”.ŻonaMojżeszabyłabywięcEtiopką,jednakwHa3,7KuszanjestwymienionyrazemzMadianem.Kuszyckiemałżeństwo

Mojżeszabyłobyzatemwariantemtradycjiomałżeństwiemadianickim(por.Wj2,18+),aowążonąbyłabySefora.

12,1.Kuszytka,którąMojżeszwziąłsobiezażonę.WStarymTestamencienazwaKuszmożeoznaczaćkilkaróżnychmiejsc,chociażnajczęściejdotyczyobszaru,którywprzekładach

oddajesięjako„Etiopię”.Jesttomylące,bowiemKuszniepokrywasięzewspółczesnąEtiopią(Abisynią),leczoznaczaraczejziemięciągnącąsięwzdłużNilunapołudnieodEgiptu,czylistarożytną
Nubię(leżącąnaobszarzedzisiejszegoSudanu).GranicępomiędzyEgiptemaNubiąwyznaczaławstarożytnościIlubIIkataraktaNilu.Wydajesięmałoprawdopodobne,byobszarNubiisięgał
kiedykolwiekpozaVIkataraktęwChartumie.InnahipotezałączywspomnianychtuKuszytówzKuszan,którewHa3,7utożsamionozziemiąMadian.Przypuszczenietoniektórymbadaczomwydało
sięinteresujące,ponieważwiadomooinnymmałżeństwieMojżeszazMadianitkąSeforą(zob.Wj2-4).ChociażzarzutyMiriamiAaronawydająsięmiećpodłożeetniczne,zbytmałowiemy,aby
możnabyłoprecyzyjnieustalićnarodowośćżonyMojżesza.NamalowidłachegipskichNubijczycymająciemnąbarwęskóry,czasamibrakujeimjednakcechokreślanychjako„negroidalne”.

Mówili:CzyżPanmówiłzsamymtylkoMojżeszem?Czynie

mówiłrównieżznami?APantousłyszał.

Mojżeszzaśbył

człowiekiembardzoskromnym,najskromniejszymzewszystkich
ludzi,jacyżylinaziemi.

IzwróciłsięnaglePandoMojżesza,

AaronaiMiriam:PrzyjdźciewszyscytrojedoNamiotuSpotkania.I
poszliwszyscytroje,

aPanzstąpiłwsłupieobłoku,zatrzymałsięu

wejściadonamiotuizawołałnaAaronaiMiriam.Gdyobydwoje
podeszli,

12,5.Słupobłoku.OgólnąanalizęmotywusłupaobłokumożnaznaleźćwkomentarzudoWj13,21-22.NatematsłupaobłokujakoformyspotkaniaBogazMojżeszemzob.komentarzdo

Wj33,10.TymrazemsłupobłokuprzybyłdoNamiotuSpotkaniawcelurozsądzeniasprawy.Wliteraturzekananejskiejgłównebóstwo,E1,takżemieszkawnamiocie(tamteżodbywasięzgromadzenie
bogów)iwychodzizniego,byoznajmićswojewyroki.Natematinnegoprzykładusądu,tymrazemkaryogłoszonejznamiotu,zob.komentarzdoKpł9,23.

rzekł:Słuchajciesłówmoich:Jeślijestuwasprorok,objawię

musięprzezwidzenia,wsnachbędęmówiłdoniego.

12,6BJ:„Jahwerzekł:.../Jeślijestwśródwasprorok”,szyknazasadziedomysłu.Por.Wulgatę.Teksthebr.:„Onrzekł:...jeślijestwśródwasprorok,Jahwe”.
12,6.Prorocy.WtymokresieinstytucjaprorockabyłajużdobrzeugruntowananaBliskimWschodzie.Zbiblijnegotekstuwynika,żetypowąformąobjawieniabyłysnyiwizje.Wponad

pięćdziesięciutekstachpochodzącychzMari(zokresuokilkasetlatwcześniejszegoodczasówMojżesza)lokalniurzędnicydonosilikrólowiMari,Zimri-Limowi,owypowiedziachprorockich.Wizjei
snyposługiwałysięczęstojęzykiemsymboli,którywymagałwyjaśnienia(częstozapomocąmetodprzepowiadaniaprzyszłościlubprzezludziznającychsenniki;zob.komentarzdoRdz40,5-18);by
zrozumiećBożeobjawieniedaneMojżeszowi,nietrzebabyłojednakrozwiązywaćtakichzagadek.

Lecznietakjestzesługąmoim,Mojżeszem.Uznanyjestza

wiernegowcałymmoimdomu.

12,7ToodpowiadazarzutowiAaronaiMiriamzw.2:zwyczajnejformieprofetyzmu(w.6;samaMiriamteżjestprorokinią,Wj15,20)BógprzeciwstawiałączącąGozMojżeszemzażyłość

(por.Wj33,11+;33,20+).Inniwdrodzewyjątkuotrzymaliczęśćjegoducha(11,25).NiewątpliwiepośmierciMojżeszaBógwzbudzicałąlinięproroków(Pwt18,15.18+),Mojżeszjednakpozostanie
największymznich(Pwt34,10)ażdoJanaChrzciciela,zwiastunaNowegoPrzymierza(Mt11,9-11p).

Twarząwtwarzmówiędoniego–wsposóbjawny,anieprzez

wyrazyukryte.OnteżpostaćPanaogląda.Czemuośmielaciesięźle
mówićomoimsłudze,oMojżeszu?

12,8postaćPana.Grec.oraztłumaczeniesyr.:„chwałęPana”.

IzapaliłsięgniewPanaprzeciwnim.Odszedł[Pan],

aobłok

oddaliłsięodnamiotu,leczotoMiriamstałasięnaglebiałajakśnieg
odtrądu.GdyAarondoniejsięzwrócił,spostrzegł,żebyłatrędowata.

12,10ZostałaukaranatylkoMiriam,mimożeswojąwinęuznajeteżAaron(w.11).Możewpierwotnejformieopowieścibyłukaranytakżeon,tradycjakapłańskazmodyfikowałabyjednak

wtymmiejscutekst.

12,10.ChorobaMiriam.WystępowaniechorobyHansena(współczesnejnazwytrądu)naBliskimWschodziewokresiepoprzedzającymczasyAleksandraWielkiegoniezostało

potwierdzone(zob.komentarzdoKpł13,1-46).ChorobyskóryopisanetutajiwinnychfragmentachStaregoTestamentubliższesąłuszczycyiegzemie.Analogiadomartwychurodzeńwwersecie12
dodatkowopotwierdzatędiagnozę,bowiemopisujełuszczeniesięskóry(niewystępującewchorobieHansena),niezaśmartwicę(zniszczenietkankiorganizmu,wtymkościinerwów).Barwamartwego
płoduzmieniałasięzczerwonejwbrązowoszarą,następnieskórazaczynałaulegaćrozpadowi.

WtedyrzekłAarondoMojżesza:Proszę,paniemój,niekarznas

zagrzech,któregośmysięnierozważniedopuściliijesteśmywinni.

Niedopuść,byonastałasięjakmartwypłód,którynapółzgniły

wychodzizłonaswejmatki.

WtedyMojżeszbłagałgłośnoPana:O

Boże,spraw,proszę,byznowustałasięzdrowa.

Panrzekłdo

Mojżesza:Gdybyjejojciecplunąłwtwarz,czyżniemusiałabysię
przezsiedemdniwstydzić?Takmabyćonaprzezsiedemdni
wyłączonazobozu,apotemmożeznowupowrócić.

12,14apotemmożeznowupowrócić.Grec:„będzieoczyszczona”.

ZgodnieztymzostałaMiriamnasiedemdniwyłączonaz

obozu.Ludjednaknieruszyłdalej,zanimMiriamniezostałaprzyjęta
zpowrotem.

NastępnieludwyruszyłzChaserotirozbiłobózna

pustyniParan.

12,16.PustyniaParan.Zob.komentarzdoLb10,12.

Lb13

WywiadwziemiKanaan

OdezwałsięznowuPandoMojżeszatymisłowami:

13,1—14,45Rozdziałytemająkompozycjęniejednolitą.Łatwowyodrębnićwnichtradycjękapłańską:zawieraonalistęwysłańcówww.1-6.21(rozpoznaniewcałymkrajuw

przeciwieństwiedotego,comówiąw.18i22),25-26.32-33;14,1-3.5-10(dodaniedoJozuegoKaleba,por.w.30)i26-38.Resztanależydotradycjistarszej,jahwistycznejielohistycznej.—Inneteksty,
dotyczącerekonesansudokonanegoprzezKalebawKanaanie(32,6-15;Pwt1,19-46;Joz14,6-14(por.Joz6,1+)),zależąodniniejszejopowieści,wktórejsięzachowałohistorycznewspomnienie
przedostaniasięgrupykalebickiejdoPalestynyzpominięciemdrogiokrężnejprzezTransjordanię.Codow.39-45por.w.39+.

Poślijludzi,abyzbadalikrajKanaan,którychcędaćsynom

Izraela.Wyśleciepojednymzkażdegopokoleniaichprzodków,tych
wszystkich,którzysąwnichksiążętami.

WysłałichwięcMojżesz

zgodniezrozkazemPanazpustyniParan,abylicimężowiewodzami
Izraelitów.

Aotoichimiona:ZpokoleniaRubenaSzammua,syn

Zakkura;

13,4Listętę,zaczynającąsięodRubena,należyzestawićzanalogicznąlistązrozdz.1,imionasąjednakróżne,wieleznichnosiłyosobywspółczesneDawidowi.

zpokoleniaSymeonaSzafat,synChoriego;

zpokoleniaJudy

Kaleb,synJefunnego;

zpokoleniaIssacharaJigeal,synJózefa;

pokoleniaEfraimaOzeasz,synNuna;

zpokoleniaBeniaminaPalti,

synRafu;

zpokoleniaZabulonaGaddiel,synSodiego;

zpokolenia

Józefa:zpokoleniaManassesaGaddi,synSusiego;

zpokolenia

DanaAmmiel,synGemalliego;

zpokoleniaAseraSetur,syn

Miszaela;

zpokoleniaNeftalegoNachbi,synWafsiego;

pokoleniaGadaGeuel,synMakiego.

Otoimionamężów,których

Mojżeszposłałcelemrozpoznaniakraju.Ozeaszowi,synowiNuna,
dałpóźniejMojżeszimięJozue.

13,16Jozue.Znaczy:„Jahwezbawia”.

MojżeszposłałichcelemzbadaniaziemiKanaan,mówiąc:

IdźcieprzezNegeb,anastępniewstąpcienagóry.

13,17NależyporównaćwywiadowcówwysłanychprzezJozuego(Joz2,1)zwysyłanymiprzezDanitów(Sdz18).Por.takżeLb21,32;Joz7,2;Sdz1,23.

Zobaczcie,jakijestkraj,amianowiciejakiludwnimmieszka,

czyjestsilnyczyteżsłaby,czyjestliczny,czyteżjestgomało.

Jaki

jestkraj,wktórymonmieszka:dobryczyzły,ijakiemiasta,w
którychonmieszka:obronneczybezmurów?

Dalej,jakajest

ziemia:urodzajnaczynie,zalesionaczybezdrzew?Bądźcieodważni
iprzynieściecośzowocówtejziemi.Abyłtowłaśnieczas
dojrzewaniawinogron.

WyruszyliwięcibadalikrajodpustyniSin

ażdoRechob,uWejściadoChamat.

13,21uWejściadoChamat.NajdalszypółnocnykraniecZiemiObiecanej(zob.przyp,dorozdz.34orazSdz20,1).Wedługw.22wyprawazatrzymujesięwokolicachHebronu.

CiągnęliprzezNegebiprzybylidoHebronu,gdzieprzebywali

Achiman,SzeszajiTalmaj–Anakici.Hebronzostałzbudowany
siedemlatwcześniejniżSoanwEgipcie.

13,21-22.Zasięgwywiadu.PustyniaSinjestobszaremrozciągającymsięnapołudnieodliniiłączącejpołudniowykraniecMorzaMartwegozMorzemŚródziemnym.Określasięgo

równieżmianemNegebu.PustyniaSinwyznaczapołudniowągranicęKanaanu.RechobjestczęstoutożsamianezdzisiejszymTellel-Balat,położonymniemalwpołowiedrogipomiędzyMorzem
ŚródziemnymaChasor.Lebo-Chamat[BT:„WejściedoChamat”]toprzypuszczalniedzisiejszeLebwechpołożonenadjednymzeźródełOrontesu.WyznaczałoonopołudniowągranicęziemiChamat,a
więcpółnocnągranicęKanaanu.Tepunktyodniesieniasugerują,żewywiadowcyzbadalikrajpomiędzyźródłamirzekiJordanapołudniowągranicązMorzemŚródziemnym,nadługościliczącejok.
560km.

13,22.Anakici.OpotomkachAnakawspomnianowwersetach22i28.Gdynadawanonazwyludom,określonoichmianemHurian(biblijnychChorytów,zob.komentarzdoPwt2).

PotomkowieAnakabylizwykleuważaniza„olbrzymów”(w.33;Pwt2,10-11;2Sm21,18-22),chociażokreślenie„olbrzymiegowzrostu”możebyćbardziejwłaściwe.Innestarożytneźródłanie
wspominająoAna-kitach,leczwegipskimliściezapisanymnapapirusieAnastasiII(XIIIw.przedChr.)opisanogwałtownychidzikichwojownikówKanaanu,owzrościesięgającymponad2m.W
Telles-SaidijanaobszarzeZajordaniaodnalezionodwakobieceszkieletypodobnegowzrostu,pochodzącezXIIw.przedChr.

13,22.ZbudowanieHebronu.MiastoHebronpowstałonasiedemlatprzedZoan.NazwaZoanoznaczaegipskiemiastoDja’net,któreGrecynazywaliTanis.Stałosięonostolicąrejonu

deltywokresieXIIdynastii(XIIw.przedChr.).Najdawniejszymzestarożytnychbudowniczych,któregoistnieniepotwierdziłyodkryciaarcheologiczne,byłPsusennesIżyjącyokołopołowyXIw.
przedChr.ArcheologicznyukładHebronujestbardzozłożony.Miejscetobyłozamieszkanewokresiewczesnegobrązu(IIItysiąclecieprzedChr.),znajdowałosięteżtamufortyfikowanemiastow
okresieśredniegobrązuII(dopołowyIItysiącleciaprzedChr.).IstniejądowodyplemiennegozasiedleniawokresiepodbojuIzraelitów,późniejzaś,ponownie,stałegozasiedleniawokresieżelaza(od
1200przedChr.).Trudnoprzesądzić,doktóregoHebronunawiązujesięwtymwersecie.

PrzybyliażdodolinyEszkol.Tamodcięligałąźkrzewu

winnegorazemzwinogronamiiponieślijąwedwóchnadrągu;do
tego[zabrali]jeszczeniecojabłekgranatuifig.

Miejscetonazwano

dolinąEszkolzewzględunawinogrona,któretamIzraeliciodcięli.

13,24Eszkol.Znaczy:„winogrono”.DolinatależywpobliżuHebronu.
13,24.DolinaEszkol.Naobszarzetymznajdujesięwielestrumieni(wadi),niełatwowięcustalić,októrądolinęchodzi.WrejoniedzisiejszegoHebronu,wpobliżuwadi,leżymiejscowość

Rametel-‘Amlehznanazuprawywinogron.

Poczterdziestudniachwrócilizrozpoznaniakraju.

Przyszlina

pustynięParandoKadeszistanęliprzedMojżeszemiAaronemoraz
przedcałąspołecznościąIzraelitów,złożyliprzednimisprawozdanie
orazpokazaliowocekraju.

13,26Kadesztoniemiastoczyjakiśinnyokreślonypunkt,aleregion—chodzionajwiększąinajważniejsząoazęnapółnocodSynaju.Leżyonaok.siedemdziesięciupięciukmna

południowyzachódodBeer-Szeby.NazwatazachowałasięwdzisiejszejformieAinQedeis.OdniepamiętnychczasówowaoazabyładlakarawanjednymzetapówwdrodzedoEgiptu.

13,26.Kadesz.Kadesz-BarneautożsamiasięzwyklezAinel-Kudeiratoddalonymook.80kmnapołudnieodBeer-Szeby,któramanajbardziejobfitezasobywodywcałymregionie.Nie

odnalezionotamżadnycharcheologicznychśladówztegookresu,leczmiejscetooddawnabyłoetapemwędrownychpasterzyiBeduinów,zaśdużailośćceramikiz„Negeb”(naczyńglinianych
pochodzącychztegookresu)sugeruje,żepodobniebyłowokresiewędrówkiIzraelitów.

Itakimopowiedzieli:Udaliśmysiędokraju,doktóregonas

posłałeś.Jesttokrajrzeczywiścieopływającywmlekoimiód,aoto
jegoowoce.

13,27.Opływającywmlekoimiód.KrajKanaanzostałopisanyjakoziemia„opływającawmlekoimiód”.Określenietooznaczaurodzajnośćziemiijejprzydatnośćdlapasterskiegostylu

życia,niekonieczniezaśurodzajnośćrozumianąwkategoriachrolnictwaosiadłego.Mlekobyłoproduktemhodowli,zaśmiódsymbolizujenaturalnezasoby(przypuszczalnieraczejsyropzdaktyliniż
miódpszczeli).PodobnewyrażeniapojawiająsięwugaryckimeposieoBaaluiMocie(odzyskanieurodzajnościprzezziemięopisanotamzapomocąobrazupotoków/wadiopływającychwmiód).
Dawnetekstyegipskie,np.OpowieśćSinuhe,opisująkrajKanaanjakobogatywnaturalnezasobyorazpłodyrolne.

Jednakżelud,którywnimmieszka,jestsilny,amiastasą

obwarowaneibardzowielkie.WidzieliśmytamrównieżAnakitów.

AmalekicizajmująokoliceNegebu;wgórachmieszkająChittyci,

JebusyciiAmoryci,Kananejczycywreszciemieszkająnadmorzemi
nadbrzegamiJordanu.

13,29.MieszkańcyZiemiObiecanej.Wwersecie29czytamy,żeludyzamieszkująceZiemięObiecanątoAmalekici,Chetyci,Jebusyci,AmoryciiKananejczycy.Amalekici,którzy

wywodzilisięodAbrahamapoprzezEzawa(Rdz36,15),byliludemnomadówlubpółnomadów,któryzamieszkiwałregionNegebuiSynajuw2.poł.IItysiącleciaprzedChr.DobrzeznaniChetyci
pochodzilizAnatolii(dzisiejszaTurcja),leczróżnegrupyzamieszkująceSyrięiKanaanbyłyteżnazywaneHatti,cizaśniemusielibyćspokrewnienizChetytami.HattimieszkającywKanaaniemieli
semickieimiona,zaśChetycizAnatoliibyliludemindoeuropejskim.JebusycimieszkalinaobszarzerozciągającymsięwokółJerozolimyiznanisąjedyniezprzekazówStaregoTestamentu,które
jednakpodająbardzomałoinformacjinaichtemat.Amoryci(wMezopotamiiznanijakoAmurrulubMartu)występująwdokumentachpisanychodpołowyIIItysiącleciaprzedChr.Większośćbadaczy
uważa,żeichkorzeniepochodzązSyrii,leczpóźniejzamieszkiwalioniwieleróżnychmiejscnaBliskimWschodzie.Termintenbyłużywanynaoznaczenieobszarugeograficznego(„mieszkańcy
zachodu”)lubgrupyetnicznej.NiektórzyAmoryciwiedliżywotnomadów;wSyriijużuschyłkuIIItysiącleciaprzedChr.istniałyjednakrównieżamoryckiepaństwa-miasta.Kananejczycy
zamieszkiwaligłówniewarownemiastaKanaanu,chociażwydajesię,żeniebylionirdzennymimieszkańcamitejziemi.WlistachzAmarny(połowaIItysiącleciaprzedChr.)ichkrólowieokreślali
samychsiebiemianemKinanu-termintenpojawiasięrównieżnaegipskichinskrypcjachpochodzącychztegookresu.ZachowałysięrównieżzapiskiegipskiedotyczącemieszkańcówKanaanu.Lista
jeńcówwziętychpodczaskampaniiwojennejAmenhotepaII(XVw.przedChr.)podajeliczbępojmanychKananejczyków,Apiru(ludziwyzutychzziemi,wysiedlonych),Szasu(ludówwędrownych,
czasamiłączonychztakimibiblijnymigrupamijakMadianicilubAmalekici)iHurru(Huryci).

WtedypróbowałKalebuspokoićlud,[któryzacząłsięburzyć]

przeciwMojżeszowi,irzekł:Trzebaruszyćizdobyćkraj–napewno
zdołamygozająć.

Leczmężowie,którzyrazemznimbyli,rzekli:

Niemożemywyruszyćprzeciwtemuludowi,bojestsilniejszyodnas.

Irozgłaszalizłewiadomościokraju,któryzbadali,mówiącdo

Izraelitów:Kraj,któryprzeszliśmy,abygozbadać,jestkrajem,który
pożeraswoichmieszkańców.Wszyscyzaśludzie,którychtam
widzieliśmy,sąwysokiegowzrostu.

Widzieliśmytamnawet

olbrzymów–Anakicipochodząodolbrzymów–awporównaniuz
nimiwydaliśmysięsobiejakszarańczaitakimibyliśmywich
oczach.

13,33.Jakszarańcza.Typowezastosowaniemetafory„zwierzęcej”doopisaniawzględnegorozmiaruzapomocąprzesadnegoporównania(por.polskie„jakpchły”).Szarańczabyłajadalna,

cobudzidodatkowe,przerażająceskojarzenia,żeludzieci„złatwościąbyichprzełknęli”.WugaryckimeposieKeretarmiazostałaporównanadoszarańczywcelupodkreśleniaolbrzymiejliczby
wojowników.

Lb14

BuntIzraelitów

Wtedycałezgromadzeniezaczęłowołać,podnoszącgłos.I

płakałludowejnocy.

IzraeliciszemraliprzeciwkoMojżeszowii

Aaronowi.Całezgromadzeniemówiłodonich:Obyśmybylipomarli
wEgipciealbotunapustyni!

CzemunasPanprzywiódłdotego

kraju,jeślipaśćmamyodmiecza,anaszeżonyidziecimająsięstać
łupemnieprzyjaciół?CzyżnielepiejnambędziewrócićdoEgiptu?

Mówiliwięcjedendodrugiego:Wybierzmysobiewodzaiwracajmy

zpowrotemdoEgiptu.

MojżesziAaronpadliprzedcałym

zgromadzeniemspołecznościIzraelitówtwarząnaziemię.

AJozue,

synNuna,iKaleb,synJefunnego,którzynależelidobadającychkraj,
rozdarliszaty

14,6.Rozdarliszaty.NaBliskimWschodzierozdarcieszatbyłoobokposypaniagłowypopiołemgłównąformąwyrazużałoby.Pozabiblijnyprzykładtejpraktykimożnaznaleźćw

ugaryckimeposieAkchat(ok.1600przedChr.),wktórymsiostrabohaterarozdzieraszatęojca,przepowiadającnadciągającąsuszę.Takigestczęstooznaczasmutekzpowoduśmiercikrewnego,
przyjacielalubważnejosobistości(2Sm3,31).Jednakrozdarcieszatbyłorównieżgestemwyrażającymwstyd(jakwtymprzypadku),utratęgodnościlubpozycji(2Sm13,19).

imówilidocałejspołecznościIzraelitów:Kraj,który

przeszliśmycelemzbadaniago,jestwspaniałymkrajem.

Jeślinam

Pansprzyja,tonaswprowadzidotegokrajuidanamtenkraj,który
prawdziwieopływawmlekoimiód.

14,8.Opływawmlekoimiód.Zob.komentarzdoLb13,27.

TylkoniebuntujciesięprzeciwkoPanu.Niebójciesięteżludu

tegokraju,gdyżichpochłoniemy.Obronaodniegoodstąpi,aznami
jestprzecieżPan.Zatemniebójciesięich!

14,9Obrona.BJ:„cieńosłaniający”.Jesttookreśleniebóstwpogańskich,charakteryzującejejakoprzeciwieństwostraszliwegożarusłońca.—Wmiejsce„cieńosłaniający”grec:„czas

(przychylny)”.

GniewPanaiwstawiennictwoMojżesza

Całezgromadzeniemówiło,byichukamienować,gdywtem

ukazałasięchwałaPanawobecwszystkichIzraelitównadNamiotem
Spotkania.

IrzekłPandoMojżesza:Dokądżejeszczetenludbędzie

Miuwłaczał?DokądżewierzyćMiniebędziemimoznaków,jakie
pośródnichzdziałałem?

Zabijęichzaraząizupełniewytracę,a

ciebieuczynięojceminnegonarodu,którybędziewiększyisilniejszy
niżoni.

MojżeszrzekłjednakdoPana:Egipcjaniesłyszeli,żeTyten

naródwyprowadziłeśswąmocąspośródnich,

idonieśliotym

mieszkańcomtegokraju.Słyszelioni,żeTy,Panie,przebywasz
pośródtegonaroduibywaszwidzianytwarząwtwarz;żeTwójobłok
stoinadnimi,żeTywśróddniaidzieszprzednimiwsłupieobłoku,a
wnocywsłupieognistym.

Gdywięctennaródwybijeszdo

ostatniegomęża,narody,któreotymposłyszą,powiedząoTobie:

Panniemógłsprawić,bytennaródwszedłdokraju,którymu

poprzysiągł,idlategoichwytraciłnapustyni.

14,13-16.Bożaopiekaijejkonsekwencje.LudyzamieszkująceBliskiWschódwierzyływopiekębogów.Każdemiastomiałoopiekuńczebóstwo(np.opiekunem-patronemBabilonubył

Marduk);bogówmiałyteżrzemiosła-ichczłonkowiezwracalisiędoopiekuńczychbóstwzprośbąszczególnąpomoc.Gdymiastalubnarodytoczyłyzesobąwojny,dowalkistawalirównieżich
bogowie.Bogowieprzegranychokrywalisięhańbąitraciliwyznawców.Modlitwa,którąMojżeszzanosidoJahwe,wskazujenaświadomośćBożejopiekinadIzraelitamiorazznajomośćobietnicy
ziemiipotomstwa.ZniszczenieprzezJahweIzraelitównapustynimogłobyzostaćzrozumianejakoniespełnienieprzezNiegoobietnicdanychprzodkom.

Niechsięokaże,Panie,całaTwojamoc,jakprzyobiecałeś,

mówiąc:

Pannieskorydogniewu,bogatywłaskę,przebacza

niegodziwośćigrzech,leczniepozostawiagobezukarania,tylko
karzegrzechyojcównasynachdotrzeciego,anawetczwartego
pokolenia.

OdpuśćwięcwinytegoluduwedługwielkościTwego

miłosierdzia,takjakznosiłeśtenludodEgiptuażdotąd.

Przebaczenieikara

IodpowiedziałPan:Odpuszczamzgodnieztwoimsłowem.

Lecz–namojeżycie–napełnisięchwałąPanacałaziemia.

Wszyscy,którzywidzielimojąchwałęiznaki,któredziałałemw

Egipcieinapustyni,awystawialiMnienapróbęjużdziesięciokrotnie
iniesłuchalimegogłosu,

ciniezobacząkraju,któryobiecałempod

przysięgąichojcom.Żadenztych,którzyMnąwzgardzili,nie
zobaczygo.

Tylkosłudzememu,Kalebowi,któryożywionyinnym

duchemokazałMipełneposłuszeństwo,dozwolęwejśćdokraju,
któryjużprzewędrował,ipotomstwujegodamgowposiadanie.

AmalekiciiKananejczycymieszkająwdolinie.Jutrozawróciciei

pociągniecienapustynięwkierunkuMorzaCzerwonego.

14,25.Informacjegeograficzne.Izraelici,którzyobawialisiępodążyćwprostnapółnocdoKanaanu,otrzymalipolecenieudaniasięnapołudnieodKadesz(napustyniParan)dorejonu

EilatnadzatokąAkaba.HebrajskieokreślenieYamSuphużytewtymwerseciemożenieoznaczaćMorzaCzerwonego,lecz(podobniejakwLb21,4iPwt1,40;2,1)Akabę,znajdującąsięnawschodnim
wybrzeżuPółwyspuSynajskiego.

PanprzemówiłznówdoMojżeszaiAaronairzekł:

14,26W.26-38sąparalelnedow.11-25,leczzredagowanewduchuopowieścikapłańskiej,dlaktórejludwybranyjestwspólnotąpoliczoną.

Jakdługomamznosićtoprzewrotnezgromadzenieszemrzące

przeciwMnie?SłyszałemszemranieIzraelitówprzeciwMnie.

Powiedzim:Namojeżycie–wyroczniaPana–postąpięzwami

wedługsłów,którewypowiedzieliścieprzedeMną.

Trupywasze

zalegnątępustynię.Wywszyscy,którzyzostaliściespisaniwwieku
oddwudziestulatwzwyż,wy,którzyprzeciwkoMnieszemraliście,

niewejdzieciezpewnościądokraju,wktórymuroczyście

poprzysiągłemwamzamieszkanie,zpewnościąniewejdziecie–z
wyjątkiemKaleba,synaJefunnego,iJozuego,synaNuna.

Wasze

małedzieci,októrychmówiliście,żebędąwydanenałup,onewejdąi
poznająkraj,którymwywzgardziliście.

Jeślizaśchodziowas,to

trupywaszelegnąnatejpustyni,

asynowiewasibędąsiębłąkalina

pustyniprzezczterdzieścilat,dźwigającciężarwaszejniewierności,
pókitrupywaszeniezniszczejąnapustyni.

Poznaliściekrajw

przeciąguczterdziestudni;każdydzieńterazzamienisięwrokiprzez
czterdzieścilatpokutowaćbędzieciezawiny,ipoznacie,cotoznaczy,
gdyJasięoddalę.

14,34gdyJasięoddalę.BJ:„opuścićMnie”.Innemożliwetłumaczenie:„mojaniełaska”.

Ja,Pan,powiedziałem!Zaprawdę,wtensposóbpostąpięztązłą

zgrają,którasięzebrałaprzeciwMnie.Natejpustynizniszczejąi
tutajpomrą.

Ludzieci,którychMojżeszposłałnazbadaniekrajui

którzypopowrociepobudzilizgromadzeniedoszemrania,podając
fałszywewiadomościokraju,

ciludzie,którzyzłośliwiepodali

fałszywedaneokraju,pomarlinagłąśmierciąprzedPanem.

owychludzi,którzybadalikraj,pozostaliprzyżyciutylkoJozue,syn
Nuna,iKaleb,synJefunnego.

14,36-38.Loswywiadowców.PoczątkowoBógtakbyłrozgniewanyzpowodunarzekaniaIzraelitów,żecałyludmiałumrzećwwynikuplagi(w.12).JednakMojżeszuprosiłJahweo

zmiłowanieiwyrokśmiercizamieniononapozostanienapustynicałegopokolenianiewiernychIzraelitów,którzymielinigdynieujrzećZiemiObiecanej.Jedyniezwiadowcy,którzyzłożyliraport
podającywwątpliwośćBożąmoc,zginęlinatychmiastwwynikuzesłaniaplagi.Hebrajskiesłowoprzetłumaczonejako„nagłaśmierć”jestzbytniejasne,bymożnabyłowskazaćokreślonąchorobę,
chociażniektórzybadaczeuważają,żechodziodżumędymieniczą.WStarymTestamenciepoważneświętokradztwolubbluźnierstwospotykałosięzkarąBożą.

MojżeszprzekazałtesłowawszystkimIzraelitom.Aludbardzo

sięzasmucił.

14,39-45Konkluzjateologicznatejdługiejopowieści:Izraelprawieukresuswojejwędrówki,naproguZiemiObiecanej,przestajewierzyćichcepowrócićdoEgiptu.Później,wbrewwoli

Bożej,atakuje,jednakbezarkiJahwepośródswoichszyków.JesttoodwrotnośćtematówWyjściaiświętejwojny:Izraelzostałpobityimusiałpowrócićnapustynię.Totłumaczy,dlaczegomaonteraz
iśćdługądrogąokrężnąprzezTransjordanię.Wopowieścitejztradycją,którasięupowszechniławcałymIzraelu(przedostaniesiędoKanaanuodwschodu),chcesiępołączyćjakąśoddzielnątradycję
związanązKalebem(wkroczenieodpołudnia).WykorzystanyjestturównieżjakiśinnyepizododnoszącysiędoChormy(por.w.45).

Następnegorankapowstalibardzowcześnie,wstąpilinaszczyt

góryirzekli:Terazjesteśmygotowiwyruszyćdokraju,októrym
mówiłPan;widzimybowiem,żeśmyzawinili.

Mojżeszim

oświadczył:CzemuprzekraczacierozkazPana?Tosięwamnieuda!

Nieidźcie,albowiempośródwasniemaPana:rozgromiąwas

nieprzyjacielewasi.

AmalekicibowiemiKananejczycywystąpią

przeciwwamipolegniecieodmiecza.Albowiemodkądodwróciliście
się,abynieiśćzaPanem,Panrównieżniejestzwami.

Onimimo

wszystkotrwaliuparcieprzyswoimzamiarze,abyruszyćku
szczytowigóry.JednakArkaPrzymierzaPanaiMojżesznieopuścili
swegomiejscapośródobozu.

WtedyzeszliAmalekicii

Kananejczycymieszkającynatejgórze,pobiliichirozproszyliażdo

miejscowościChorma.

14,45ChormatoprawdopodobnieTellel-Meszasz,nawschódodBeer-Szeby,osiemdziesiątpięćkmnapółnocodKadesz,tamgdziesięzaczynagórzystaokolica.Wedługw.44Izraelici

wyruszyli„kuszczytowigóry”,azatemzostawilizasobąChormę,dokądznówzostaliodparci.Musielioniwcześniejzdobyćtomiasto(por.21,1+).

14,45.Chorma.„Chorma”matudwaznaczenia.Wjęzykuhebrajskimoznacza„zniszczenie”itospotkałozaatakowanychIzraelitów.Jesttoteżnazwamiejscaoddalonegoo12Krnna

wschódodBeer-Szeby,utożsamianegozChirbetel-Meszasz(TellMasos).

Lb15

PRZEPISYDOTYCZĄCEOFIAR.

UPRAWNIENIAKAPŁANÓWILEWITÓW

Ofiaryzpokarmówipłynów

PantakprzemówiłdoMojżesza:

15,1—19,22Wtychrozdziałachpowrótznowudotradycjikapłańskiej.GłównączęściątejsekcjijestopowieśćobuncieKoracha,DatanaiAbirama,którapodkreślaBożepochodzenie

władzywewspólnocieorazwyższośćAarona.Dotegodołączonorozmaiteprawaorazepizodyopokrewnejtreści.

ZwróćsiędoIzraelitówipowiedzim:Gdywejdzieciedokraju,

którywamdajęnamieszkanie,

izłożyciePanuofiaręspalanąz

większegolubdrobnegobydła:całopalenielubofiaręnawypełnienie
ślubu,bądźteżjakoofiarędobrowolną,bądźpodczaswaszych
uroczystości,abyzgotowaćwońmiłąPanu,

winienten,który

przynosidarofiarnydlaPana,przynieśćjakoofiarępokarmową
dziesiątączęśćefynajczystszejmąki,zaprawionejjednątrzeciąhinu
oliwy.

Jakoofiarępłynnąwiniendaćprzyofierzecałopalnejlub

ofierzepojednaniaczwartączęśćhinuwinanakażdegobaranka.

Przyofierzezbaranazłożyszdwietrzecieefynajczystszejmąki

zaprawionejjednątrzeciąhinuoliwy,

orazofiarępłynnązwina–

jednątrzeciąhinujakowońmiłąPanu.

Gdyofiarujeszmłodego

cielcajakoofiaręcałopalnąlubofiaręnawypełnienieślubualbojako
ofiarębiesiadnądlaPana,

dodaszdocielcajakoofiarępokarmową

trzydziesiąteefynajczystszejmąkizaprawionejpołowąhinuoliwy,

ajakoofiarępłynnądaszpołowęhinuwinajakomiłąwońofiarydla

Pana.

Taknależyczynićprzykażdejofierzezcielca,baranaoraz

jagnięciaczykoźlęcia.

Stosowniedoliczbyżertwofiarnychtak

maciepostąpićprzykażdejsztuce.

Wedługtegoprzepisuma

postępowaćkażdytubylec,gdychcezłożyćofiaręspalanąjakowoń
miłąPanu.

Jeślibyzaśprzybysz,którysięuwaszatrzymał,albo

zamieszkałypośródwasodwielupokoleń,chciałzłożyćofiarę
spalanąjakowońmiłąPanu–mauczynićtakjakiwy.

Jednoprawo

będziedlawasidlaosiadłegoprzybysza;wobliczuPanaprawo
wieczystedlawaszychpokoleń,dlawas,jakidlaprzybysza.

samoprawoitensamprzepisbędziedlawasidlaprzybysza
osiadłegopośródwas.

Pierwocinychleba

TakdoMojżeszaznówmówiłdalejPan:

PowiedzIzraelitom:

Gdyprzyjdzieciedokraju,doktóregowasprowadzę,

zanim

zacznieciejeśćchlebkraju,przyniesieciewpierwdarszczególnydla
Pana.

Przyniesieciewdarzepierwocinyciasta,okrągłyplacek

przyniesieciejakoszczególnydarklepiska.

Będziecieskładać

pierwocinyciastajakoszczególnydardlaPanaprzez[wszystkie]
waszepokolenia.

Wynagrodzeniezagrzechynieuwagi

Jeżeliprzeznieuwagęniewykonaciewszystkichtychnakazów,

którePanwypowiedziałdoMojżesza,

tegowszystkiego,conakazał

PanprzezMojżesza–oddnia,wktórymPantonakazał,ipoprzez
następnewaszepokolenia–

[jeżeli]zapomnitegouczynić

zgromadzenie–winnocałezgromadzeniezłożyćcielcanaofiarę
całopalnąjakowońmiłąPanu;adotegoodpowiadającąprzepisom
prawaofiarępokarmowąipłynną,wreszciekozłajakoofiarę
przebłagalną.

Kapłandokonaobrzęduprzebłaganiawimieniucałej

społecznościIzraelitów,ibędzieimodpuszczone,gdyżbyłoto
popełnioneprzeznieuwagę,aonizłożyliofiaręspalanąiofiarę
przebłagalnąwobecPanazaswojąnieuwagę.

Będziewięccałej

społecznościIzraelitówodpuszczone,jakrównieżprzybyszowi
osiadłemupośródwas,byłtobowiemgrzechcałegoludupopełniony
przeznieuwagę.

15,22-26.Grzechwspólnoty.Oczyszczeniebyłoniezbędnerównieżwprzypadkunieświadomegozłamaniaprawa.NaprzykładwKodeksieHammurabiegoczłowiek,któryniebacznie

złamałprawodotycząceniewolników,musiałzłożyćślubprzedbogiem,bysięoczyścić.WkontekściekulturyIzraelacałaspołecznośćbyłaodpowiedzialnazapopełnionynieświadomiegrzech
zapomnienia(zwykledotyczącysprawrytualnychlubkwestiiprawnych).SpołecznośćtworzyliwszyscyIzraeliciiprzebywającywśródnichobcyprzybysze.Przestępstwomogłopolegaćnapopełnieniu
jakiegośczynubezświadomości,żestanowionnaruszenieprawa,lubnaniebacznymspożyciupewnychczęściofiarnegomięsalubtłuszczu.WprzeciwieństwiedofragmentuzKpł4,13-21ofiara
przebłaganiazłożonazmłodegocielcaniezostałanazwanaofiarąza„grzech”(oczyszczenia).Zamiasttegookreślasięjąjako„ofiaręcałopalną”,zaśkozłazłożonojakoofiaręprzebłagalną(zob.
komentarzdoKpł4,1-3).

Jeślitobędziepojedynczaosoba,którazgrzeszyprzez

zapomnienie,przyprowadzijednorocznąkozęjakoofiarę
przebłagalną.

Nadosobą,którazgrzeszyła,kapłandokonaobrzędu

przebłagania,abyjąuwolnićodwiny–idostąpionaodpuszczenia.

DlatubylcaspośródIzraelitówidlaprzybyszaosiadłegopośródwas

jednoprawobędziedlawszystkich,którzyzgrzeszylinieświadomie.

Jeślibyktośuczyniłtoświadomie,niezależnieodtego,czyjest

tubylcemczyprzybyszem,obraziłbyPana;mawięcbyćwyłączony
spośródludu.

15,30.Grzechświadomy.Skorozostałpopełnionyzpełnąświadomością-stanowiłprzejawcelowegobuntwobecBogaispołecznościIzraelitów.Naprzykład,wprawiesumeryjskimsyna

publicznieznieważającegoojcawydziedziczanoimógłzostaćsprzedanyjakoniewolnik.PodobniewprawieIzraelitówprzestępstwakryminalnedokonanerozmyślnieniemogłyujśćkary,bowiem
stanowiłypogwałcenienietylkoBożychpraw,lecztakżezbiorowegoprzymierzazawartegoprzezcałąwspólnotę,żeprawtychbędzieprzestrzegać.Zwrot„mabyćwyłączonyspośródludu”zakłada
wymierzeniekaryprzezBogailudzi-byćmożekaryśmierci,iwymazanieroduprzezBoga.

15,30.Bluźnierstwo[BT:„obrażaPana”].WStarymTestamencieczasownik„bluźnić”zostałużytyjedynietutaj;oznaczaonszydzeniezBogailżenieGo,awięczaprzeczaniewten

sposóbJegowładzy.Takiaktwyrażałcałkowitybuntwobecprawa,toteżzpowoduniebezpieczeństwa,którestwarzałdlaspołeczności,winowajcamiałzostać„wyłączonyspośródludu”.Możesięw
tymzawieraćwymierzeniekaryśmierci,zakładasięjednakrównieżkaręBożąpolegającąnawymazaniucałejliniirodowejwinowajcy.Dowodemskrajnegocharakterutegoprzewinieniamożebyćtekst
zapisanynaCylindrzeCyrusa(ok.540przedChr.),wktórymoskarżasiębabilońskiegokrólaNabonidaoto,żenieuznałwładzyMardukajakobogamiasta,itłumaczy,iżwłaśnieztegopowodubóggo
porzuciłipozwolił,bymiastodostałosięnienaruszonewręcePersów.

WzgardziłbowiemsłowemPanaizłamałJegoprzykazania–

takimusibyćwyłączonybezwzględnie;winajegojestnanim.

15,31Prawobardzoważne,którewyklucza—jaksięzdaje—jakiekolwiekodpuszczeniewprzypadkuświadomegogrzechu(dosł.:grzech„zrękąpodniesioną”),jednakanalizaaktu

świadomegoniejestjeszczebardzozaawansowana.

15,1-31.Ogólneelementysystemuofiarnego.WskładsystemuofiarnegoIzraelitówwchodziłyofiaryobowiązkoweidobrowolne;odnosiłysięonedocałejspołecznościIzraelitóworazdo

zamieszkującychwśródnichobcychprzybyszów.Obowiązkoweofiary,przynoszonedoświątynilubprzybytku,byłyspalanenaołtarzuprzezkapłanów-składałysięnaniepłodyrolne(zboże,owoce,
oliwa,wino)orazzwierzętazestaditrzód.Częśćofiarprzeznaczononautrzymaniespołecznościkapłańskiej.Pewneofiarymiałycharakterprzebłagalnyiłagodziłykonkretnegrzechylubprzypadki
naruszeniaprawa,atakżesłużyłyjakoelementrytuałuoczyszczenia,gdyczłowiekmiałkontaktznieczystymiprzedmiotami(ciałemzmarłego,chorym,cielesnymiupławami).Ofiarydobrowolnebyły
wyrazemhojnościlubdziękczynieniazakonkretnedobro(małżeństwo,narodzinysyna,wyjątkowopomyślneżniwa).Jednak,wprzeciwieństwiedoofiarskładanychwinnychkulturachBliskiego
Wschodu,ofiaryskładaneJahweniebyłyJegopokarmem(por.wygłodniałychbogówwkońcowejczęściopowieściopotopiezapisanejwbabilońskimEposieoGilgameszu).Składanojewformie
rytualnej(„miławońdlaPana”),jedyniebyuzyskaćBożebłogosławieństwolubprzebaczenie.Natematdodatkowychinformacjizob.komentarzdopierwszychrozdziałówKsięgiKapłańskiej.

Naruszenieszabatu

GdyIzraeliciprzebywalinapustyni,spotkaliczłowieka

zbierającegodrwawdzieńszabatu.

Wtedyci,którzygospotkali

przyzbieraniudrew,przyprowadziligodoMojżesza,Aaronaicałego
zgromadzenia.

Zatrzymaligopodstrażą,bojeszczeniezapadło

postanowienie,coznimnależyuczynić.

PanzaśrzekłdoMojżesza:

Człowiektenmusiumrzeć–całaspołecznośćmagopozaobozem
ukamienować.

Wyprowadziłogowięccałezgromadzeniepozaobóz

iukamienowało,takiżumarł–jakPannakazałMojżeszowi.

15,32-36.Zbieraniedrwawdzieńszabatu.Opowieśćtadostarczaetiologiiwyjaśniającejpoważnycharakternaruszeniaszabatu(człowiekzbierającydwawdzieńszabatu,

przypuszczalnie,bynaogniuugotowaćstrawę,łamieprawoWj35,3)idostarczaprecedensudlaprzyszłychnaruszeńszabatu(zob.cywilnereformyNehemiaszaopisanewNe13,15-22).Zatrzymanie
winowajcymiałotrwaćdoczasuwskazaniaprzezBogaodpowiedniejformykary,którąwtymprzypadkubyłoukamienowanie.Zbioroweiinneegzekucjemusiałybyćdokonywanepozaobozem,by
uniknąćskalaniazwiązanegozkontaktemzciałem.

Frędzleprzyszatach

ImówiłznowuPandoMojżesza:

PowiedzIzraelitom,niech

sobiezrobiąfrędzlenakrajachswoichszat,oniiichpotomstwo,ido
każdejfrędzliużyjąsznurkazfioletowejpurpury.

15,38Frędzelzpurpurowąnicią(któraodgrywawielkąrolęwtkaninachoprzeznaczeniukultowym)maprzypominaćsakralnycharakterwspólnoty.Wstarożytnychreprodukcjachstroju

palestyńskiegoiwedługPwt22,12owefrędzlezdobiącałyskrajszat.Wepoceżydowskiejprzyszywanojejużtylkonarogach.Chrystuspodporządkujesiętemuzwyczajowi(Mt9,20),skrytykuje
jednakpraktykowaniegonapokaz(Mt23,5).—W.3741stanowiąkońcowączęśćmodlitwySzema(Pwt6,4+).

Dlawasbędątefrędzle,agdynaniespojrzycie,przypomnicie

sobiewszystkieprzykazaniaPana,abyjewypełnić–aniepójdziecie
zażądzamiswegosercaioczu,przezktóreplamiliściesię
niewiernością–

byściewtensposóbowszystkichmoich

przykazaniachpamiętali,pełnilijeitakbyliświętymiwobecswojego
Boga.

JamjestPan,Bógwasz,którywaswyprowadziłzziemi

egipskiej,abybyćwaszymBogiem.JajestemPan,waszBóg.

15,37-41.Frędzlenaskrajuszat.WszyscydorośliIzraelicipłcimęskiejmielizrobićsobiefrędzlenakrajachszatzesznurkazfioletowejpurpury,bystaleprzypominałyimoBożych

przykazaniach.Barwnikniebieski,otrzymywanyzmorskichmięczakówMurextrunculus,byłbardzodrogi(zob.komentarzdoLb4,6).Ozdobnebrzegiszatbyłypowszechniestosowanenacałym
BliskimWschodzie,copoświadczająlicznereliefy,malowidłaiteksty.Rąbkiszatczęstowskazywałynapozycjęluburządzajmowanyprzezczłowieka.Frędzleuszatposiadałyznaczeniesymbolicznei
miałyskłaniaćczłowiekadoprawegopostępowania;niebyłyamuletem,któryodpędzałbyniebezpieczeństwolubpokusę.SznurekzfioletowejpurpurymożeoznaczaćstatuskażdegoIzraelityjako
członkakrólestwakapłańskiego(zob.komentarzdoWj19,5-6).

Lb16

BuntprzeciwMojżeszowi

Korach,synJishara,synaKehata,synaLewiego,orazDatani

Abiram,synowieEliaba,iOn,synPeleta,synaRubena,

16,1-35Większośćkrytykówwidziwtymrozdzialedwiesplecioneopowieściparalelne.Pierwsza(jahwistycznaalboelohistyczna,w.1b-2,12-15,25-34)odnosisiędopolitycznegobuntu

Rubenitów,DatanaiAbirama;druga(kapłańska,w.la,2b-11,16-24,27a,35)—doreligijnychroszczeńKehatytówwstosunkudoAaronitów.

16,1Wtekściehebr.orzeczeniemjest„wzięli”.WBJ—napodstawieHeksapli(orazzgodniezeznaczeniemrdzeniajaqahwjęzykuarabskim)dodanonakońcuwiersza:„unieślisiępychą”.

powstaliprzeciwMojżeszowi,awrazznimidwustu

pięćdziesięciumężówspośródIzraelitów,książątspołeczności,
przedstawicieliludu,ludziszanowanych.

Połączylisięrazem

przeciwMojżeszowiiAaronowiirzeklidonich:Dośćtego,gdyżcała
społeczność,wszyscysąświętymiipośródnichjestPan;dlaczego
więcwynosiciesięponadzgromadzeniePana?

16,1-3.Klanowaiplemiennastrukturapolityczna.KażdyczłonekwspólnotyIzraelitównależałdokonkretnegodomu,klanuipokolenia.NietylkoumieszczałotoIzraelitówwkonkretnej

grupiepokrewieństwa(pokolenieRubenadomagasiępanowanianadMojżeszem),leczrównieżtworzyłopodstawędowyłanianiastarszychiczłonkówrady-tyluzkażdegopokoleniaiklanu,ilubyło
trzebadoutrzymaniaporządkuipomocyMojżeszowiwwymierzaniusprawiedliwości.Rywalizacjamiędzyrodamijestzjawiskiemtypowymdlakonfederacjiplemiennych.Wtegorodzajuluźnej
strukturzepolitycznejlojalnośćwobecmniejszejgrupy,związanejwięzamikrwi,częstoprzewyższalojalnośćwobeccałejkonfederacji.Nawetwokresiemonarchiikrólowiemusielistawiaćczoła
podwójnejlojalnościtegorodzaju(2Sm20,1-2;1Krl12,16-17).

GdyMojżesztousłyszał,upadłnatwarz.

Potemrzekłdo

Korachaicałejjegozgrai:RanoPandapoznać,ktodoNiegonależy,
ktojestświętyimożezbliżyćsiędoNiego.Jedynietemu,kogo
wybrał,dozwolizbliżyćsiędosiebie.

Takuczynicie:niechKorachi

całajegozgrajawezmąswojekadzielnice,

niechwłożądonichogień

ijutropołożąwniekadzidłoprzedPanem.KogowybierzePan,ten
jestświęty.Dosyćwam,synowieLewiego.

16,6-7.Funkcjakadzielnicy.Kadzielnice,októrychtutajmowa,byłynajprawdopodobniejrondlem/patelnią[naczyniem]odługiejrączce,którymmożnabyłozgarniaćrozżarzonewęgle.

Kadzielnicepełniłyrolęprzenośnychołtarzy,spalanownichbowiemkadzidło.UżywanoichrównieżdospalaniakadzidławEgipcie,gdyludziepragnęlizapewnićsobieochronęprzeddemonicznymi
siłami.SpalaniekadzidłaoczyszczałoobszarwokółołtarzaorazsymbolizowałoobecnośćBożą(zob.komentarzdoWj30,7-8.34-38).Mojżeszproponujepróbę,nakazujączwolennikomzbuntowanego
KorachazłożenieBoguofiaryzkadzidławkadzielnicy.Byłotowyłącznąprerogatywąkapłanówimogłobyćniebezpiecznedlakażdego,ktouczyniłtowsposóbniewłaściwy,kapłanalubświeckiego
(Kpł10,1-2).

IrzekłMojżeszdoKoracha:Słuchajcie,synowieLewiego:

Czyżniedosyćwam,żeBógIzraelawyróżniłwasspośród

społecznościIzraela,byściesięmoglizbliżaćdoNiego,pełniąc
służbęwprzybytkuPanaistojącprzedspołecznością,byzanich

pełnićswójurząd?

Dozwoliłcirazemzewszystkimitwoimibraćmi,

lewitami,zbliżaćsiędosiebie,awyjeszczesiędomagaciegodności
kapłańskiej!

16,10.Rozróżnieniepomiędzylewitamiikapłanami.Lewicimielistrzecprzybytkuiświętegoobszaruwokółołtarza.DoichobowiązkównależałokontrolowanieIzraelitów

przynoszącychofiaryipilnowanie,bynienaruszyliPrawaaninieweszlinaobszarzarezerwowanydlakapłanów.Kapłaniwykonywalirytuałyiskładaliofiarynaołtarzu.Chociażobydwiegrupy
należałydospołecznościkapłańskiejiotrzymywałyczęśćdarówofiarnych,kapłanimieliwiększąodpowiedzialnośćiwładzęnadczynnościamirytualnymi.Podziałróliwładzybyłteżpowszechnyw
mezopotamskichwspólnotachświątynnych.

ZłączyliściesięprzeciwPanu,tyicałatwojazgraja;kimżejest

Aaron,żeszemrzecieprzeciwniemu?

RozkazałwięcMojżesz

przywołaćDatanaiAbirama,synówEliaba,aleonirzekli:Nie
przyjdziemy!

Czyżniedosyćtego,żenaswyprowadziłeśzkraju

opływającegowmlekoimiód,bynaswygubićnapustyni,alejeszcze
chciałbyśsobieprzywłaszczyćwładzęnadnami?

16,13zkrajuopływającegowmlekoimiód.Tookreślenie,wszędzieindziejoznaczająceZiemięObiecaną,tuwyjątkowoodniesionodoEgiptu.

Przecieżtoniejestkrajopływającywmlekoimiód,gdzienas

wprowadziłeś,aniniedałeśnamjakodziedzictwapóliwinnic.
Sądzisz,żemożesztymludziomodebraćoczy?Nieprzyjdziemy!

16,13-14.Opływającegowmlekoimiód.Określenie„krajopływającywmlekoimiód”stałosięsynonimemZiemiObiecanej.Pojawiasięonojakoelementobietnicyprzymierzaijest

tutajużytejakoprzeciwieństwosurowegożycianapustyni.Marównieżzwiązekzbujnymipastwiskami,którezapewniądobrąprodukcjęmlekaorazowiec,kózibydła.Zob.teżkomentarzdoWj3,7-
10.

16,14.Ludziomodebraćoczy.Tenhebrajskiidiomoznaczaoszukiwanielub„mydlenieoczu”.ZwolennicyKorachaodmówiliwykonaniawszystkichpróbzaproponowanychprzez

Mojżesza,nazywającgoszarlatanem,któryjużnabrałludzi,skłaniając,byzanimposzli.

MojżeszrozgniewałsiębardzoirzekłdoPana:Nieprzyjmujich

ofiary!Żadnemuznichniewziąłemnawetosłainikogoznichnie
skrzywdziłem.

Ukaraniebuntowników

PotemMojżeszpowiedziałdoKoracha:Jutrostańtyzeswoimi

stronnikamiprzedPanem:tywrazznimi,arównieżiAaron.

Każdy

niechweźmieswojąkadzielnicęiwłożydoniejkadzidło,ikażdy
przyniesieswojąkadzielnicęprzedPana–razemdwieście
pięćdziesiątkadzielnic.TakżetyiAaronprzynieścieswoje
kadzielnice.

Każdywięcwziąłswojąkadzielnicę,włożyłdoniej

ognia,nasypałkadzidłaistanęliprzywejściudoNamiotuSpotkania–
stanąłteżMojżesziAaron.

GdyKorachzebrałprzeciwnimtęcałą

społecznośćprzywejściudoNamiotuSpotkania,ukazałasięcałej
społecznościchwałaPana.

APantakprzemówiłdoMojżeszai

Aarona:

Odłączciesięodtejzgrai,gdyżichnaglewytracę.

Wtedy

onipadlinatwarzibłagali:OBoże,Bożeduchówwszelkiegociała:
czychceszgniewemswymogarnąćcałąspołeczność,gdytylkojeden
zgrzeszył?

NatorzekłPandoMojżesza:

Dajspołecznościtaki

rozkaz:UsuńciesięzobrębuzamieszkaniaKoracha,Datanai
Abirama!.

16,24Wgrec.wymienionytutylkoKorach.Wtekściehebr.dodane:„DataniAbiram”.

WtedypodniósłsięMojżesziudałsiędoDatanaiAbirama,a

starsiIzraelaposzlizanim.

Wówczasrozkazałspołeczności:

Oddalciesięodnamiotówtychbezbożnychmężów!Niedotykajcie
niczego,codonichnależy,byścieniezginęliprzezichgrzechy!

UsunęlisięwięczmiejscazamieszkaniaKoracha,Datanai

Abirama.DatanzaśiAbiramwyszliistanęliprzedwejściemdo
swoichnamiotówrazemzżonami,synamiimałymidziećmi.

Teraz

rzekłMojżesz:Potympoznacie,żePanmnieposłał,abymte
wszystkieczynywykonał,iżetonieodemniewyszło:

jeśliciludzie

umrąśmierciąnaturalnąijeślispotkaichlostakijakinnychludzi,
wtedyPanmnienieposłał.

GdyjednakPanuczynirzecz

niesłychaną,gdyotworzyziemiaswojąpaszczęipochłonieichrazem
zewszystkim,codonichnależy,takżeżywcemwpadnądoSzeolu,

wówczaspoznacie,żeludziecibluźniliprzeciwPanu.

16,28-30.Wypowiedzenieprzekleństwa.Abywykazać,żejegowładzapochodziodBoga,Mojżeszwzywadookazaniamocywsposóbpodobnydoplagegipskich.Przywódcy

buntowników,DataniAbiram,okazująbuntwrazzeswymidomami,Mojżeszmusiichzaśprzekląćtakskutecznie,byniebyłowątpliwości,kogoBógwybrałnaprzywódcę.DlategoprosiBoga,by
otworzyłasięziemiailudzieciwrazzrodzinamiwpadliżywidoSzeolu.WstarożytnejtradycjiBliskiegoWschodu(wepikachugaryckichimezopotamskich)światpodziemnyjestczęstoprzedstawiany
zapomocąobrazuotwartychust.Niktniemógłtwierdzić,żeponieśliśmierćwwynikunaturalnegowydarzenia,takiegojaktrzęsienieziemi.Ichloszostałprzepowiedziany,agdysiędopełnił,Mojżesz
okazałsięprawdziwymprorokiem.

Gdykończyłmówićtesłowa,rozstąpiłasięziemiapodnimi.

Ziemiaotworzyłaswojąpaszczęipochłonęłaichrazemzich

rodzinami,jakrównieżludzi,którzypołączylisięzKorachem,wrazz
całymichmajątkiem.

16,32WopowieściobuncieDatanaiAbirama,starszejniżowadruga(por.16,1+),nicjeszczeniewiadomooodpowiedzialnościindywidualnej.Zakończeniewiersza,mówiąceoKorachu,

zostałododane,gdypołączonoobieteopowieści.

Wpadlirazemzewszystkim,codonichnależało,żywcemdo

Szeolu,aziemiazamknęłasięnadnimi.Takzniknęlispośród
społeczności.

16,33doSzeolu.Słowonieznanegopochodzenia,któreoznaczagłębokościziemi(Pwt32,22;Iz14,9itd.),dokąd„zstępują”umarli(Rdz37,35;1Sm2,6itd.)igdziedobrzyorazwystępni

pospołu(1Sm28,19;Ps89,49;Ez32,17-32)pędząponurąegzystencjępośmiertną(Koh9,10),bezmożnościwielbieniaBoga(Ps6,6;88,6.12-13;115,19;Iz38,18),jednakowożmocBogaŻywego(por.
Pwt5,26+)sięgaażdotegoposępnegomiejscaprzebywaniazmarłych(1Sm2,6;Mdr16,13;Ara9,2).Naukaonagrodzieiomękachpozagrobowychatakżeozmartwychwstaniu,przygotowanadzięki
istnieniunadzieiupsalmistów(Ps16,10-11;49,16),zarysujesięjasnodopieropodkoniecST(Mdr3-5(wzwiązkuzpojawieniemsięwiarywnieśmiertelność,zob.Mdr3,4+;2Mch12,38+).

WszyscyzaśIzraelici,którzystaliwokoło,ucieklinaichkrzyk,

mówiąc:Byteżinasziemianiepołknęła!

Wtedywypadłogieńod

Panaipochłonąłdwustupięćdziesięciumężów,którzyofiarowali
kadzidło.

16,31-35.Trzęsienieziemiiogieńjakosąd.Trzęsieniaziemiipożarypowodowałyśmierćwieluludzi.JednakwtymprzypadkubuntownicysprzeciwiającysięMojżeszowiiAaronowi

zostaliwrazzrodzinamipochłonięciprzezziemięiBożyogień(Bożąkabod,„chwałę”).Świadkiemtegowydarzenia,potwierdzającegożeBógwybrałnaprzywódcęMojżesza,byłacaławspólnota
Izraelitów.LamentacjazpowoduzniszczeniaUr,utwórmezopotamski,zawierapodobnyopismanifestacjigniewubożegowformieognistejburzyitrzęsieniaziemi.Oprócztegowasyryjskimtekścieo
Asurbanipaluopisanointerwencjębóstwawpostaciogniaznieba,którypochłonąłnieprzyjaciół.

Lb17

Kadzielnice

RzekłPandoMojżeszatymisłowami:

PowiedzEleazarowi,

synowikapłanaAarona,niechzbierzekadzielnicezpogorzeliska,a
ogieńniechrozrzuciwpewnymoddaleniu.Ponieważzostały
poświęcone

kadzielnicetychmężów,którzyżyciemprzypłacili

swojewystępki,należyjeprzekućnacienkieblachy–napokrywę
ołtarza.SkorozłożonojePanuwofierze,sąpoświęcone.Terazniech
będądlaIzraelitówznakiem.

17,3WBJnapodstawietłumaczeństarożytnychinnawersjaw.2-3:,,2...aogieńniechrozrzuciwpewnymoddaleniu,3gdyżtekadzielnicegrzechuzostałypoświęconezacenężyciatych

ludzi.PonieważzaniesionojeprzedJahweizostałypoświęcone,należyjeprzekuć”.

—OgieńBożyzostałrozrzucony,byniemógłsłużyćdożadnychcelówświeckich,akadzielnice,którychdotknął,sątymsamympoświęcone.

PozbierałwięckapłanEleazarmiedzianekadzielnice,które

przynieślici,cozostalispaleni,iukutoznichpokrywęnaołtarz.

[Jestto]przypomnieniedlaIzraelitów,byniktniepowołany,ktonie

należydopotomstwaAarona,nieważyłsięzbliżaćcelemspalenia
kadzidłaprzedPanem,abyniestałosięznimto,costałosięz
Korachemijegozgrają,acomuoznajmiłPanprzezMojżesza.

WstawiennictwoAarona

AnazajutrzszemrałacałaspołecznośćIzraelitówprzeciw

MojżeszowiiAaronowi,mówiąc:WywytraciliścieludPana.

17,6-15WtymdodatkowymparagrafiepodkreślonawagaiznaczenieAaronawrytachpokutnych(por.Kpł16).Ww.9grec.iprzekładusyr.:„RzekłJahwedoMojżeszaidoAarona”.

GdysięcałezgromadzeniezebrałoprzeciwMojżeszowii

Aaronowi,oniskierowalisiękuNamiotowiSpotkania.Wtedyobłok
okryłnamiot,iujrzelichwałęPana,

MojżeszzaśiAaronprzyszli

przedNamiotSpotkania.

RzekłPandoMojżesza:

Oddalciesięod

tejspołeczności,bochcęichwytracićwjednejchwili.Onizaśupadli
natwarze.

IrzekłMojżeszdoAarona:Weźkadzielnicę,włóżdoniej

ogniazołtarzairzućkadzidła,aidźprędkodoludu,bydokonaćnad
nimiprzebłagania,boPansięrozgniewałijużzaczynasięplaga.

17,11.Kadzidłojakoprzebłaganie.WtymprzypadkuBożygniew,wywołanybuntemluduprzeciwkowładzyMojżesza,przybrałformęplagi.MojżesziAaronzłożyliofiaręzkadzidła

jakoswegorodzajuapotropaicznyśrodekzaradczy(podobnydopomazaniakrwiąprogówiodrzwidomostwapodczasPaschyopisanejwWj12,7).Spalaniekadzidłaprzezkapłanasłużyłoprzebłaganiu
zagrzechyluduichroniłogoprzedBożymgniewem.Jednakbardziejpowszechnąformąprzebłaganiabyłakrewofiar(zob.Kpł17,11).Wiadomo,żeEgipcjanieposługiwalisiękadzidłemdoodganiania
wrogichnadprzyrodzonychmocy.Wtymcelukadzielnicenoszonopodczasprocesjikultowych.Przedstawionojeteżnamalowidłachipłaskorzeźbachrytuałówodprawianychpodczasoblężeniamiasta.

WziąłwięcAaronkadzielnicę,jakmuprzykazałMojżesz,i

pobiegłmiędzylud,gdziejużsięrozpoczęłaplaga.Nałożyłkadzidłoi
dokonałobrzęduprzebłaganianadludem.

Stanąłnastępnie

pomiędzyumarłymiiżywymi–aplagaustała.

Atych,którzy

zginęli,byłoczternaścietysięcysiedmiuset,opróczzmarłychz
powoduKoracha.

17,13-14.Naturaplagi.Plaga,którapozbawiłażycia14700ludzi,przybrałapostać„Niszczyciela”-anioła,któryzabiłpierworodnewEgipcie.Jejniszczycielskamocbyłatakwielka,że

MojżesznakazałAaronowinosićpłonącekadzidłomiędzynieżywymiiumierającymi,byzapobiecdalszemuzniszczeniu.Wydarzenietobyłoczymśniezwykłym,bowiemkapłanipowinniunikać
kontaktuzezmarłymi.Najwyraźniejbyłtojedynysposóbpowstrzymaniaplagi.Dokładneustaleniejejcharakteruniejestmożliwenapodstawiebiblijnegotekstu(zob.komentarzdoLb25,8).

PotemwróciłAarondoMojżeszauwejściadoNamiotu

Spotkaniaiustałaplaga.

LaskaAarona

PowiedziałznowuPandoMojżesza:

PrzemówdoIzraelitówi

weźodnichpolasce,polasceodkażdegopokolenia,odwszystkich
książątpokoleń–razemlasekdwanaście.Wypiszimiękażdegona
jegolasce,

17,7Hebr.Mattehznaczyjednocześnie„laska”i„pokolenie”.GdybywBTzamiast„laska”użyćsłowa„gałąź”,mielibyśmytakąsamąsymbolikę:„gałąź”toród,rodzina;por.„różdżkę”zIż

11,1.

analascelewitówwypiszimięAarona.Mawypaśćpojednej

lascenawodzaposzczególnychpokoleń.

PołóżjewNamiocie

Spotkaniaprzed[Arką]Świadectwa,gdziesięztobąspotykam.

Laskamęża,któregoobrałem,zakwitnie,iuciszęszemranie
Izraelitów,któresiępodniosłoprzeciwkowam.

17,16-20.Laskajakoinsygniumwładzyplemiennej.Wstarożytnościlaskabyłaużywanaprzezpasterzydokierowaniastadem.Laskawrękustarszegolubprzywódcyplemiennego,

przypuszczalniewcharakterystycznysposóbrzeźbionaiznanajakojegowłasność,symbolizowaławładzę(zob.Rdz38,18).Wypisanieimionkażdegozdwunastuprzywódcówplemiennychi
umieszczenieichprzedNamiotemSpotkanianiepozostawiłowątpliwości,czyjazakwitła,iktozostałwyznaczonyprzezBoganakapłana.Takiepublicznewskazania[BT:los]pojawiająsięrównieżw
Joz7,14-15i1Sm10,20-21.

IoznajmiłtoMojżeszIzraelitom.Dalimuwięcwszyscyich

książętapolasce,takżewypadłajednalaskanaksięciazkażdego
pokolenia,razemwięcdwanaścielasek.Pośródnichbyłarównież
laskaAarona.

MojżeszpołożyłlaskiprzedPanemwNamiocie

Spotkania.

17,16-22.Wróżeniezapomocąprzedmiotówzdrewna.Sposóbustalenia,kogoBógwybrałnakapłańskiegoprzywódcęludu,zawierałelementwróżby(posługiwaniasięprzedmiotamiw

celurozpoznaniawoliBożej).MetodytejnienależymylićzpraktykamiwróżbiarskimipotępionymiwOz4,12,doktórychwykorzystywanodrewnianebożkilubsłupyAszery.Wtekściebiblijnym
każdyzprzywódcówpokoleńIzraelitóworazAaronkładzieswojąlaskęwNamiocieSpotkania.Wefragmenciepojawiasięgrasłówopartanahebrajskimsłowie„laska”,któreoznaczarównież
„pokolenie/plemię”,cowskazujenaBożąintencjęrozróżnieniapomiędzyprzywódcamipokoleń.Wydarzenietoniezostałonigdypowtórzone,niebyłowięcelementemkultowegorytuału.Gdyłaska
Aaronazakwitła,jegowładzazostałapotwierdzonainiemogłobyćjużżadnychsporówwtejsprawie.Motywpraktykwróżbiarskichodprawianychwpobliżudrzewapojawiasięrównieżwewzmiance
o„DębieWieszczków”zSdz9,37oraz„PalmieDebory”wSdz4,4-5.Równieżwtekstachugaryckichwspominasięodrzewachwkontekścierytualnym.

GdynastępnegoporankaMojżeszwszedłdoNamiotu

Spotkania,zobaczył,żezakwitłalaskaAaronazpokoleniaLewiego:
wypuściłapączki,zakwitłaiwydaładojrzałemigdały.

17,23.Znaczeniumigdałów.LaskaAaronawypuściłapączki,zakwitłaiwydaładojrzałemigdały.CałytentwórczyprocessymbolizujeBożąwładzęnadstworzeniem,urodzajnośćZiemi

Obiecanej(zob.Rdz43,11)i„gorliwość”(inneznaczeniehebrajskiegosłowasaqed,oznaczającego„migdał”)oczekiwanąodkapłaństwaAarona.WJr1,11-12wypuszczeniegałązkimigdałowej
symbolizujeBożąopiekęnadIzraelem.Wtymrejoniedrzewomigdałoweuważanebyk)zanajwcześniejzakwitającąroślinę(np.wegipskiejksiędzeSłowaAchikara),dlategomożerównież
symbolizowaćpierwszeństwourzęduAarona.

NastępnieMojżeszwyniósłwszystkielaskiodPanado

wszystkichIzraelitów;zobaczyli,ikażdyodebrałswojąlaskę.

APan

rzekłdoMojżesza:PołóżlaskęAaronazpowrotemprzed[Arką]
Świadectwa,bysięprzechowałajakoznakprzeciwzbuntowanym.
ZakończwtensposóbichszemranieprzedeMną,abyniepoginęli.

uczyniłtakMojżesz,postępującwedługnakazuPana.

Kapłanjakopośrednikpojednania

ZawołaliznówIzraelicidoMojżesza:Otoginiemy!Jesteśmy

zgubieni,wszyscyjesteśmystraceni!

Ktokolwieksięzbliżydo

przybytkuPana,tak–ktotylkosięzbliży–umiera.Czyżwyginiemy
doszczętnie?

17,27Tenwierszoraznastępnysąkontynuacją16,34isłużąjakoprzejściedotego,oczymmowawrozdz.18.TuchodzioróżnicęniemiędzyAaronitamiilewitami,leczmiędzylewitamii

świeckimi.

Lb18

WtedyPanrzekłdoAarona:Ty,synowietwoiiródtwegoojca

będziecieodpowiadaćzawinypopełnionewprzybytku.Tyisynowie
twoibędziecieodpowiadaćzawinywaszegokapłaństwa.

18,1ródtwegoojca.Tzn.Lewiego.Tenparagrafobejmujetakżelewitów(por.3,5-10),leczjedynieztytułupomocyAaronitomwwykonywaniuichpokutnegoposługiwaniadladobraludu

(por.Kpł16,16).

Niechrównieżbraciatwoi–pokolenieLewiego,szczeptwego

ojca–przyjdąiprzyłącząsiędociebie,apomagajątobieisynom
twoim[wsłużbie]przedNamiotemSpotkania.

Zatroszcząsięoto,

copotrzebnejestdlaciebieidlaprzybytku.Jednakdosprzętów
świętychidoołtarzaniemogąsięzbliżyć;wprzeciwnymraziezginą
takoni,jakiwy.

Mająbyćprzytobieiwinnisiętroszczyćo

wszystko,codotyczyNamiotuSpotkania,ocałąsłużbęwprzybytku.
Ależadenniepowołanyniechsiędowasniezbliża.

Wypodejmiecie

staranieoprzybytekitroskęoołtarz,abyznówniepowstałgniew
przeciwIzraelitom.

OtoJawziąłemwaszychbraci,lewitów,spośród

synówIzraelajakodarzawas,jakooddanychPanu,abypełnilisłużbę
wNamiocieSpotkania.

Tyzaśwrazzeswoimisynamimaszpilnie

przestrzegaćsłużbykapłańskiejwtymwszystkim,codotyczyołtarza
imiejscazazasłoną.Obdarzyłemwassłużbąkapłańską,ajeślisiękto
niepowołanyzbliży–umrze.

18,7codotyczyołtarzaimiejscazazasłoną.Ołtarz,naktórymsąskładaneofiary,orazŚwięteŚwiętych,doktóregomożewejśćjedyniearcykapłan.—KapłaniSTsąprzedewszystkim

sługamiołtarza.TaksamobędziewNowymPrzymierzu.

18,1-7.Wyobrażenieiotaczanieopiekąświętejprzestrzeni.CentrumświętejprzestrzenistanowiłoMiejsceNajświętsze,wktórymznajdowałasięArkaPrzymierza.Wokółtegopunktu

rozpościerałysiękoncentrycznieinnesferyświętości,każdazwłasnymiwymaganiamidotyczącymistopniaczystości.Jednozgłównychzadańkapłanówpolegałonapilnowaniuprzestrzegania
przepisów,coprowadziłodozachowaniawymaganegostopniaświętościprzezkażdyzkręgów.PonieważpokolenieLewiegozostałooddzieloneodsłużbykapłańskiej,trzebabyłodokonaćpodziału
obowiązkówiodpowiedzialnościorazstworzyćhierarchiękapłańską,naczelektórejstałAaronijegosynowie.WszyscylewicizostalipoddanipodwładzędomuAarona.Mieliwykonywaćprzyziemne
pracepotrzebnedoutrzymaniaNamiotuSpotkania,strzecpomieszczeniaprzybytkuipomagaćczcicielom,którzyprzynosilidatynaofiarę.JednakniktopróczAaronaijegosynówniemógłskładać
ofiarisłużyćprzedArkąŚwiadectwa.KażdenaruszenieprzezlewitówtychograniczeńmogłospowodowaćśmierćichsamychiAarona.KażdyIzraelita,którynienależałdopokoleniaLewiegoi
wszedłdozakazanychpomieszczeńprzybytku,miałzostaćskazanynaśmierć.OgraniczenianarzuconewspólnocieiwielkaodpowiedzialnośćzłożonanarodzinieAaronamiałypodkreślaćichronić
tajemnicząmoc,kojarzonązesłużbąBożąiprzedmiotamizniązwiązanymi.

Udziałkapłanówwdarachofiarnych

MówiłdalejPandoAarona:Jaoddajęcidaryodłożonedla

Mnie.ZewszystkichświętychdarówIzraeladajętobieisynom
twoimjakonależnośćwiekuistąnamocynamaszczenia.

Tezdarów

najświętszych,oileniezostanąspalone,przypadnątobie:daryofiarne
przywszystkichofiarachpokarmowych,ofiarachprzebłaganiai
zadośćuczynienia,któreMiprzynoszą.Jakorzeczynajświętszebędą
należećdociebieisynówtwoich.

18,9któreMiprzynoszą.BJ:„któremizwracają”.OfiarysąbranezdarówBoga(por.1Krn29,14)albosłużąnaprawieniuwyrządzonejMukrzywdy(Kpł5,15n).

WMiejscuNajświętszymbędzieszjespożywać;tylko

mężczyźnimogątojeść;będziesztouważałzaświęte.

18,8-10.Częśćofiarna.NajświętszeczęściofiarmiałybyćspożywaneprzezAaronaijegosynówwnagrodęzawielkąodpowiedzialność,którąponosili.Natęczęśćskładałysiędary

wnoszonedonajświętszychpomieszczeńwNamiocieSpotkania(zob.Kpł6,1-7,10).Kapłaniniemoglidzielićsięnimizrodzinami;pokarmytemusiałybyćspożywaneprzezkapłanów,którybyli
rytualnieczyści,awięcwystarczającoświęci,byprzyjmowaćświętedary.Byłatoczęśćofiarypokarmowej,ofiaryzagrzechorazofiaryprzebłagalnej,którejczęśćspalanonaołtarzu,zaśpozostała
stawałasięświętympokarmemkapłanów.WświętychtekstachChetytówwyrażasiętroskę,by„pokarmbogów”byłspożywanyprzezksiążątiinnychurzędnikówświeckich.Poważnetraktowanie
świętejwłasnościpojawiasięrównieżwprawiemezopotamskim,którenakładasurowekary(wysokiegrzywnylubkaręśmierci)zakradzieżwłasnościnależącejdoświątyni.

Tobieprzypadnądaryofiarnewszystkichskładanychgestem

kołysaniaofiarIzraelitów.Dajęjetobie,synomtwoimicórkomjako
należnośćwiekuistą;ktokolwiekztwojejrodzinyjestczysty,możeje
spożywać.

18,11.Obrzęd/ofiarakołysania.Kontynuacjetematuczęścikapłańskiej,przeznaczonejdlakapłanówiczłonkówichrodzin,stanowiąofiarykołysania.Składałysięonezprzedmiotów

przyniesionychdoprzybytku,którezostałyszczególniewyróżnioneprzezrytuałpodniesieniaprzedołtarzem(zob.komentarzdoKpł8,22-30).Niedotyczyłotowszystkichofiarkołysania,bowiem
niektóreznichbyływcałościspalane(Wj29,22-25),innezaśzarezerwowanewyłączniedlakapłanów(Kpł14.12-14).

Dajęciwszystko,conajlepszezoliwy,wszystko,conajlepszez

młodegowinaizboża,któreIzraeliciprzynosząPanujakopierwsze
plony.

Pierwociny,któreprzynosząPanuzewszystkiegowichkraju,

majądociebienależeć.Każdyspośródtwojejrodziny,ktotylkojest
czysty,możeznichspożywać.

Cokolwiekobłożonebędzieklątwąw

Izraelu,madociebienależeć.

Wszystkiepierwocinyłonamatki,

któreoddająPanuzewszystkiegociała,począwszyodludziażdo
bydła,będątwoje;ludzipierworodnychkażeszwykupić,jakrównież
wszystkopierworodnezwierzątnieczystych.

Wykupudokonasięw

miesiącpourodzeniuzacenępięciusyklówsrebrawedługwagi
przybytku;syklpodwadzieściager.

18,16.Syklwedługwagiprzybytku.Wagasyklastosowanegoprzywykupieniudzieciizwierzątnieczystychstanowiłarównowartość20gersrebra(11,4g).AżdoIVw.przedChr.srebro

niebyłowużyciuwpostacibitejmonety.Natematróżnychkwestiizwiązanychzwagązob.komentarzdoWj30,13.

Niekażeszjednakwykupywaćpierworodnegokrowy,owcyi

kozy:tesąświęte.Krewichwylejesznaołtarz,atłuszczichspaliszw
ogniujakowońmiłąPanu.

Leczmięsoichbędziedociebienależeć,

tojestmostekzpiersi,ofiarowanygestemkołysania,iprawałopatka
będątwoje.

Wszystko,coodłożonejestzdarówświętych,jakie

IzraeliciprzynosząPanu,dajęnazawszetobie,synomtwoimi
córkom.Tojestnależnośćwiekuista,przymierzesoliwobecPanadla
ciebieipotomstwatwegowrazztobą.

18,19.Przymierzesoli.Sólbyłapowszechnieuważanazasymboltrwałości.Podczaszawieraniatraktatówisojuszysólsymbolizowała,żeichpostanowieniazostanązachowanenadługo.

Tekstybabilońskie,perskie,arabskieigreckiepoświadczają,żeitamspełniałapodobnąfunkcjęsymboliczną.WPiśmieŚwiętymprzymierzemiędzyPanemaIzraelemzostałonazwaneprzymierzem
soli-przymierzem,którebędziedługozachowywane.Stronyporozumieniauczestniczyłyzwyklewewspólnotowymposiłku,któregoważnymelementembyłasól.Ztegowzględuużyciesolidoofiar
byłowłaściwymprzypomnieniemzwiązkuprzymierza.Oprócztegosólspowalniałapowstawaniekwasu,symbolubuntu,mogławięcoznaczaćczynnikzapobiegającybuntowi(zob.Kpł2,13).

18,12-19.Prawakapłańskie.Listękończąprzedmioty,któremiałybyćnazawszeprzeznaczonedlakapłanówiichrodzin(zwyjątkiemsynowychinajemnychsług),tj.pierwocinyżniw

(zboże,oliwaiwino)orazmięsopierworodnychzwierząt.Zwierzętanieczystemogłyzostaćwykupionepoustalonejcenieprzezichwłaściciela,zaśdzieciprzezrodziców(zob.Wj13,12-13;34,19-20).
Całakrew,tłuszczipewneorganywewnętrznebyłyspalanenaołtarzujakoofiarazadośćuczynienia(zob.Kpł3,9;7,3).Ponieważteczęścizwierzątstanowiłysymbolżycia,oddawanojewcałości
Bogu,zamiastprzeznaczaćdospożyciaprzezkapłanów.

Częśćnależnalewitom

RzekłPandoAarona:Niebędzieszmiałdziedzictwawich

kraju;nieotrzymaszrównieżpośródnichżadnegoprzydziałuziemi;
JajestemdziałemtwoimidziedzictwemtwoimpośródIzraelitów.

18,20-24ToprawodawstwokapłańskiejestetapempośrednimmiędzyPwt14,28-29;26,12,gdzielewicimająudziałtylkowdziesięciniecotrzylata,aLb35,1-8,gdzieotrzymujątakże

pewnenieruchomości.

Otooddajęlewitomjakodziedzictwowszystkiedziesięciny

składaneprzezIzraelitówwzamianzasłużbę,jakąpełniąwNamiocie
Spotkania.

IzraeliciniebędąsięmoglizbliżaćdoNamiotu

Spotkania,byniebyliwinnigrzechuzasługującegonaśmierć.

Sami

tylkolewicimogąpełnićsłużbęwNamiocieSpotkaniaiponiosą
ciężarodpowiedzialności.Tojestprawowieczystedlawaszych
potomków:lewiciniebędąposiadaliżadnegodziedzictwapośród
Izraelitów,

18,21-23.DziesięcinajakodochódkapłanównaBliskimWschodzie.Najwyraźniejpraktykaprzeznaczaniajednejdziesiątejwszystkichproduktów(zboża,owocówizwierząt)nazapłatę

dlakapłanówbyłacharakterystycznadlaIzraelitów.Chociażmezopotamskieświątyniepobierałyrentędzierżawnąodnajemnychchłopówuprawiającychichziemię,niemogłynakładaćpodatkówna
całąludność.Wrezultaciedochodypotrzebnedoutrzymaniaświątyniikapłanówpochodziłyzichwłasnejziemiorazzdarówodosóbprywatnychirodzinykrólewskiej.RównieżwEgipciei
Mezopotamiikrólowieposiadaliziemię,zktórejczerpalidochody,niemiałotojednaktakiegosamegoznaczeniajakdziesięcina.WkulturzekananejskiejpobieranopodobnądziesięcinęjakwIzraelu,
leczszłaonanapotrzebykrólaijegoadministrację,zamiastnakapłanów,chociażnależelioniczasamidokrólewskiejadministracji.PonieważlewicinieotrzymaliziemipopodbojuKanaanu,musieli
byćwspieraniprzezwszystkichIzraelitówzapomocądziesięciny.Należywszakżezauważyć,żerównieżlewicipłacilidziesięcinęAaronowiijegorodzinie,coteżwyraźnieodróżniałolewitówod
kapłanów.

leczdałemimjakodziedzictwodziesięciny,któreIzraelici

przynosząPanuwofierze.Dlategoteżonichpowiedziałem,żenie
otrzymujądziedzictwapośródIzraelitów.

Dziesięciny

PotemPanmówiłdoMojżesza:

18,25-32Jakświeccyżyjązpłodówrolnych,taklewiciutrzymująsięzdziesięcinypomniejszonejotęczęść,którąprzezryt„podniesienia”należyoddaćJahwe,aTenzkoleiodstępujeją

kapłanom.

Takprzemówdolewitówipowiedzim:Gdyprzyjmujecie

dziesięcinyodIzraelitów,którewamoddałemjakodziedzictwo,to
dziesiątączęśćmacieodłożyćnaofiarędlaPana.

Będziewamto

policzonejakoofiara,jak[innym]zbożezklepiskalubto,conapełnia
tłocznię.

WinniścierównieżiwyskładaćPanuofiaręzwaszych

dziesięcin,któreodbieracieodIzraelitów.Oddacieto,cościewinni
ofiarowaćPanu,kapłanowiAaronowi.

Zewszystkichdarów,jakie

wamprzypadną,winniściezłożyćdardlaPana:zewszystkich
najlepszychrzeczy–odpowiedniąświętączęść.

Powiedzim

również:Gdyodłożycieto,conajlepsze,będzieonolewitom
policzonepodobniejakofiarazklepiskaitłoczni.

18,30Powiedzimrównież.Tzn.lewitom,doktórychbezpośrednizwrotww.31.

Możecietojeśćnakażdymmiejscuwrazzewszystkimi,którzy

należądowaszychrodzin.Jesttobowiemzapłatazawasząsłużbę
przyNamiocieSpotkania.

Gdyodłożycieztegoto,cojestnajlepsze,

niebędziecieponosićżadnejwiny,niezbezcześcicieświętychdarów
Izraelitów,i[dziękitemu]niepomrzecie.

Lb19

Popiółzczerwonejkrowy

MówiłznówPandoMojżeszaiAarona:

19,1-22Tenrozdziałstanowijedność:wodaoczyszczająca(w.17-22),przygotowanaprzezzmieszaniezniąpopiołuzczerwonejkrowy,zabitejwofierzeispalonejpozaobozem(w.1-10),

służydousuwanianieczystościspowodowanejdotknięciemzwłok(w.11-16).Tenrytuał,doktóregoaluzjajedyniewtekście31,23(późniejtakżeHbr9,13),uprawomocniajakąśdawnązabarwioną
magiąpraktykę,upodabniającjądoofiaryprzebłagalnejzagrzech(w.17ipor.w.4-5zKpł16,27,aw.8zKpł16,28).WieleinnychpodobnychzwyczajówzostałowłączonychdoPrawaMojżeszowego
(Kpł14,2-7;16,5-10;Lb5,17-28;Pwt21,1-9).—Krowapowinnabyćczerwona,gdyżnastarożytnymWschodziewszystkoobarwiezbliżonejdoczerwienimiałowalorprofilaktyczny:kolorten
przypominakrew,pierwiastekżycia,iosłaniaprzedśmiercią.

OtorozporządzeniePrawaprzepisanegoprzezPana.Powiedz

Izraelitom:Niechciprzyprowadzączerwonąkrowębezskazy,na
którąjeszczeniewkładanojarzma.

Oddaciejąkapłanowi

Eleazarowi,którykażejąwyprowadzićpozaobóz,izabijesięjąw
jegoobecności.

PotemweźmiekapłanEleazarniecojejkrwinapalec

ibędziekropiłsiedemrazyowąkrwiąodstronywejściadoNamiotu
Spotkania.

Wreszciespalisiękrowęwjegoobecności,zarówno

skórę,jakmięso,krewizawartośćjelit.

Terazweźmiekapłandrewno

cedrowe,hizoporaznitkikarmazynoweirzucitonaogień,wktórym
płoniekrowa.

Następniewypierzekapłanszatyswojeiobmyjeciało

wodą;pospełnieniutychczynnościwejdziedoobozu,leczpozostanie
nieczystyażdowieczora.

Równieżten,którypaliłkrowę,wypierze

wwodzieszatyswoje,obmyjeciałoipozostanienieczystyażdo
wieczora.

Mążczystyzbierzepopiółzkrowyizłożygonaczystym

miejscupozaobozem,abydlaspołecznościIzraelitówbył
przechowanydoprzygotowaniawodyoczyszczenia;jesttoofiaraza
grzech.

Ten,któryzbierałpopiółzkrowy,winienwypraćszaty

swojeipozostanienieczystyażdowieczora.Będzietoprawem
wieczystymzarównodlaIzraelitów,jakidlaprzybyszaosiadłego
wśródwas.

19,2-10.Znaczenieczerwonejkrowy.Zwierzęprzeznaczonenaofiarę,któregokrewmiałazostaćzmieszanazpopiołemwceluoczyszczaniaosób,któremiałykontaktzezmarłymi,było

młodąjałówką.Czerwonykolormożesymbolizowaćkrew,niejesttojednakpewne.Teksthebrajskiniezawierainformacjinatematdokładnegowiekuzwierzęcia,jednakfakt,żenajałówkęjeszczenie
wkładanojarzmalubnieużywanodoinnejpracy,wskazuje,iżmogładopieroosiągnąćdojrzałość.PrzykłademmogąbyćkrowyzaprzęgnięteprzezFilistynówdowozuzArkąPrzymierzaw1Sm6,7.
Nadawałysięonenaofiarę,dlategomogłyzostaćużytedobadaniaBożychzamiarów.Przypadekmorderstwa,któregosprawcyniewykryto,wPwt21,1-9równieżwymagazłożeniaofiaryzjałówkii
wykorzystaniajejkiwidorytuałuoczyszczenia.Kluczemodoczyszczeniajestkrewiniewinnośćzwierzęcia.

19,2-10.Rytuałczerwonejjałówki.Wceluprzygotowaniasubstancjiniezbędnejdooczyszczeniaczłowieka,któryuległskalaniuwwynikukontaktuzezwłokami,prawonakazywało,by

czerwonakrowabezskazy,któranigdyniechodziławjarzmieiniebyławykorzystywanadopracy,zostaławyprowadzonapozaobózizabitaprzezEleazara,synaAarona.Obrzędbyłwykonywany
przezEleazara,bowiemAaronjakonajwyższykapłanmógłbyulecskażeniupoprzezkontaktzpadlinązwierzęcia.EleazarsiedemrazyskrapiałjejkrwiąNamiotSpotkania,następnienadzorował
spaleniepadliny,dorzucającdoogniadrzewocedrowe,hizoporaznitkikarmazynowe.Popiółzkrowyprzechowywanonazewnątrzobozudopóźniejszegoużyciawrytuałachoczyszczenia.Czynności
tepowodowały,żeichuczestnicystawalisięnieczyściażdowieczora,nawetjeśliwzięlikąpieliupraliszaty.PorównaniezrytuałemChetytówdowodzi,żebyłatoczynnośćrytualna,zaśskładniki

niezbędnedooczyszczeniaczłowiekawywoływałyprzejściowąnieczystośćkapłana.

Poszczególnewypadkizaciągnięcianieczystości

Ktosiędotkniezmarłego,jakiegokolwiektrupaludzkiego,

będzienieczystyprzezsiedemdni.

19,11-16Chodzioprzypadeknieczystościprzezdotknięciezwłok,októrymniemamowywPrawieczystości(Kpł11-16).
19,11.Rytuałzwiązanyzeskalaniemspowodowanymprzezdotknięciezmarłego.NaBliskimWschodzierozpowszechnionybyłkultzmarłych.ChociażwMezopotamiilubIzraelu

pojęcieżyciapośmiertnegoniebyłowyraźniezdefiniowane,wierzono,żeduchyzmarłychmogąwpływaćnalosżyjących.NaprzykładwtekstachChetytówlękprzedzmarłymiwydajesiępochodzićz
obawy„okazaniasięnieczystym”przedduchamizmarłych,podobniejakprzedbogami.Dlategowgrobowcachprzodkówskładanoofiary;skalaniespowodowaneprzezkontaktzciałemzmarłego
wydawałosięnieodgrywaćwiększejrolidlaChetytów.Wprzeciwieństwiedotegomezopotamskirytuałmamburbidowodziistnieniawielkiejobawyprzedskalaniemwskutekdotknięciazmarłego.Być
możewynikałotozobawyprzedmieszaniemdwóchsferbytu-sferyżywychiumarłych.Kiedyczłowiekmiałkontaktzmartwymciałem,ludzkimlubzwierzęcym,dochodziłodoskalania.Rytuał
oczyszczeniabyłniezbędny,byniezaraziłoninnychlubcałejspołecznościswojąnieczystością.Biblijnerytuałyoczyszczeniasąbyćmożenajbardziejszczegółowezewszystkichistniejącychna
BliskimWschodzie,chociażstosowaneprzezChetytówobejmowałykąpiel,składanieofiariokresowewykluczeniezewspólnoty.

Winiensięniąoczyścićwtrzecimisiódmymdniu,awtedy

będzieczysty.Gdybyjednakniedokonałwtrzecimisiódmymdniu
oczyszczenia,wówczaspozostanienieczysty.

Ktokolwiekdotknie

sięzmarłego,ciałaczłowieka,któryumarł,aniedokonaoczyszczenia
siebie,bezcześciprzybytekPana.Takibędziewyłączonyspośród
Izraela,gdyżniepokropiłagowodaoczyszczenia;pozostajeprzeto
nieczysty,askazajegociążynanim.

Aotoprawoodnoszącesiędo

człowieka,któryumarłwnamiocie:każdy,ktowejdziedotego
namiotuiktokolwiekwnimprzebywa,będzienieczystyprzezsiedem
dni.

Równieżkażdenaczynieotwarte,któreniemapokrywy

przymocowanejsznurem,będzienieczyste.

Podobniebędzieprzez

siedemdninieczysty,ktowotwartympoludotkniezabitegomieczem,
zmarłego,kościludzkichalbogrobu.

Rytualnawodaoczyszczenia

Dlakażdego,któryzaciągnąłnieczystość,weźmiesiędo

naczynianiecopopiołuzespalonejofiaryzagrzechizalejewodą
źródlaną.

Mążczystyweźmiehizop,zanurzywwodzieipokropi

namiot,wszystkiesprzętyorazwszystkich,którzysiętamznajdują,
wreszcietego,którydotknąłkościzabitegoalbozmarłegolubteż
grobu.

Itakpokropimążczystytego,któryjestnieczysty,trzeciegoi

siódmegodnia,awsiódmymdniubędzieuwolnionyodwiny.Mąż
nieczystywypierzeszatyswoje,obmyjesięwwodzieiwieczorem
będzieczysty.

19,17-19.Rytuałoczyszczenia.Wceludokonaniaoczyszczeniaczłowiekaskalanegoprzezkontaktzciałemzmarłego,człowiekrytualnieczystymusiałwziąćpopiółzczerwonejkrowy,

zmieszaćgozwodązestudnilubpłynącegopotokuipokropićniąskalanegozapomocągałązkihizopu.Używanohizopu,ponieważjegogęstegałęziepochłaniałypłyn.Obrzędupokropienia
dokonywanotrzeciegoisiódmegodnia(obydwieliczbypierwszeodgrywałydoniosłąrolęibyłyczęstostosowanewstarożytnychrytuałachiopowieściach).Następnie,siódmegodnia,człowiek
nieczystydokonywałsamooczyszczenia,kąpiącsięipiorącswojeszaty.Tegowieczoraodzyskiwałponownierytualnączystość.Wtensposóbwramachwspólnotyniedochodziłodomieszaniaczystego
znieczystym,utrzymywanoteżideałspołecznościgodnejsłużeniaBogu.

Leczmąż,którystałsięnieczysty,aniedokonałaktu

oczyszczenia,będziewyłączonyzespołeczności,zbezcześciłbowiem
przybytekPana.Niezostałpokropionywodąoczyszczenia,więc
pozostajenieczysty.

Będzietodlawasprawempowszystkieczasy.

Ktoskrapiawodąoczyszczenia,winienwypraćodzienieswoje,a
każdy,ktosięzetkniezwodąoczyszczenia,pozostanienieczystyaż
dowieczora.

19,20-21.Wodaoczyszczenia.Mieszaninapopiołuzofiarnejkrowyorazwodyzestudnilubpotokunazywanabyła„wodąoczyszczenia”.Pokrapianoniączłowiekapodczasrytuału

oczyszczenia.Chetyckietekstyrytualnerównieżwspominająowodziejakosposobieusunięciafaktycznejlubjedyniepodejrzewanejnieczystości.JednakmieszaninaopisanawKsiędzeLiczbpowoduje
skalanieażdowieczoratego,któryniąkropi.Miałotozwiązekzprzeznaczeniemmiksturyorazdomniemanymskalaniemelementówofiarnych.

Wszystkowreszcie,czegosiędotknienieczysty,będzie

nieczyste,atakżeosoba,którasięgodotknie,będzienieczystaażdo
wieczora.

Lb20

ODKADESZDOMOABU

WodyMeriba

WpierwszymmiesiącuprzybyłacałaspołecznośćIzraelitówna

pustynięSin.LudzatrzymałsięwKadesz;tamteżumarłaitam
zostałapogrzebanaMiriam.

20,1—25,18Tenfragment,wktórymprzeważająopowieści,łączysięzasadniczozwielkimizbioramiPięcioksięgu,jahwistycznymielohistycznym.Umieszczasięwnichczęstoobok

siebiealbołączynajrozmaitszetradycjeoróżnymduchu,którychniesposóbwyodrębnićwszczegółach.Ogólnymtematemjeststopnioweposuwaniesięnaprzódświętejwspólnotymimooporówi
zasadzek.

20,1-13Tenepizod,opowiedzianyprzezredaktorówkapłańskich,jestdubletemwstosunkudowydarzenia,októrymmowawWj17,1-7(por.przyp.dotegotekstu).Jesttujednakwątek

dodatkowy,mianowiciekary,któraspadłanaMojżeszaiAarona(w.12-13).UsytuowanietejhistoriiwKadeszjestwtórne(por.13,26):tomiejsceniezgadzasięztym,oczymww.5;pewnetylko,że
przywołanytuepizodspowodowałuzupełnienienazwyKadesz:Meri-ba-Kadesz(por.27,14;itd.).

20,1.Uwagachronologiczna.Okrestrwającejczterdzieścilatwędrówkiprzezpustyniędobiegikońcaize„sceny”znikająostatniczłonkowiepokolenia,którewywędrowałozEgiptu,nie

moglibowiemwejśćdoZiemiObiecanej.WpierwszymmiesiącuczterdziestegorokuumieraMiriam,siostraMojżesza,rozpoczynającokreszmianyprzywództwa,któryosiągniepunktkulminacyjnyw
chwiliśmierciAaronawpiątymmiesiącu(Lb33,28).

20,1.PustyniaSin.PustyniaSinznajdowałasięnapółnocodpustyniParan.Chociażdokładnejejpołożenieniejestznane,określasięjąjakopołudniowągranicęZiemiObiecanej(Lb34,3-

4;Joz15,1.3).Kadesz,oaza,wktórejIzraelicispędzilisporoczasu,znajdowałosięnapustyniSin(zob.rozdziały13-14).

Gdyspołecznościzabrakłowody,zeszlisięprzeciwMojżeszowi

iAaronowi.

IkłóciłsięludzMojżeszem,wołając:Lepiejbybyło,

gdybyśmyzginęli,jakibracianasi,przedPanem.

Czemu

wyprowadziliściezgromadzeniePananapustynię,byśmyturazemz
naszymbydłemzginęli?

DlaczegościewywiedlinaszEgiptui

przyprowadzilinatonędznemiejsce,gdzieniemożnasiać,niema
figowcówaniwinorośli,anidrzewagranatowego,anawetniema
wodydopicia?

MojżesziAaronodeszliodtłumuiskierowalisięku

wejściudoNamiotuSpotkania.Tampadlinatwarz,aukazałasięim
chwałaPana.

20,6.UkazaniesięchwałyPana.WczasachkryzysuMojżesziAaronzwracalisiędoBogaoradęipomoc.PodchodzilidowejściadoNamiotuSpotkaniaioddawaliniskipokłon.Pokorny

charakterprośbypowodował,żeukazywałasięBoża„chwała”(kabod)idostarczałarozwiązania(zob.sytuacjewLb14,5-12;16,19-22).FizycznamanifestacjaBożejaurylubmocyjestczęstym
elementemmezopotamskiejepiki,wktórejokreślasięjąmianemmelammu)mogłabyćteżonaużytadopokonanianieprzyjaciela(np.wzmaganiuMardukazTiamatweposieEnumaElisz).

IprzemówiłPandoMojżesza:

Weźlaskęizbierzcałe

zgromadzenie,tywespółzbratemtwoim,Aaronem.Następnie
przemówwichobecnościdoskały,aonawydazsiebiewodę.
Wyprowadźwodęzeskałyidajpićludowiorazjegobydłu.

StosowniedonakazuzabrałMojżeszlaskęsprzedobliczaPana.

NastępniezebrałMojżeszwrazzAaronemzgromadzenieprzed

skałąiwtedyrzekłdonich:Słuchajcie,wybuntownicy!Czy
potrafimyztejskaływyprowadzićdlawaswodę?

Następnie

podniósłMojżeszrękęiuderzyłdwarazylaskąwskałę.Wtedy
wypłynęławodatakobficie,żemógłsięnapićzarównolud,jakijego
bydło.

UkaranieMojżeszaiAarona

RzekłznowuPandoMojżeszaiAarona:PonieważMinie

uwierzyliścieinieobjawiliściemojejświętościwobecIzraelitów,
dlategowyniewprowadzicietegolududokraju,któryimdaję.

20,12-13TengrzechMojżeszaiAaronapozostajetajemnicą.CzybyłbynimbrakwiaryuMojżeszawidocznywtym,żeuderzyłonwskałędwarazy,czegoniemawopisieparalelnymWj

17?Byćmożeredaktorkapłańskiusiłowałwyjaśnić,dlaczegoMojżesziAaronnieweszlidoZiemiObiecanej:prawdopodobnieztejracjimusiałonumieścićtęopowieśćwzmodyfikowanejformie(w.
11)przedinformacjąośmierciAarona(w.22n)iprzypomniećjąznowuprzedrelacjąośmierciMojżesza(Pwt32,51).WedługPwt1,37;3,26;4,21Mojżeszzostałukaranyzwinyludu,któryniechciał
przejśćzKadeszdoKanaanu(por.Lb14).

TosąwodyMeriba,gdziesięspieraliIzraelicizPanemigdzie

Onobjawiłwobecnichswojąświętość.

20,1-13.Wodazeskały.Wskałachosadowychtworząsięczęstokomorywodne,wktórychpodpowierzchniąskałygromadzisięwoda.Jeślisąwidoczne,możnaskruszyćzewnętrzną

powierzchnięiuwolnićnagromadzonąwodę.Mamyjednaktutajdoczynieniazilościąwody,którawykluczatakiewytłumaczenie.

20,13.WodyMeriba.WWj17czytamy,żewodyMeribaznajdowałysięwpobliżugórySynaj,dokładniewRefidim.Terazpodajesię,żewytrysnęłyonewKadesz,ok.240kmwlinii

prostejnapółnocnywschódodRefidim.Znacznarozbieżnośćprzyzgodnościwsprawiezasadniczej:tu,podobniejakitam,byłojednaksporowody(meribah).

EdomodmawiaIzraelowiprzejścia

ZKadeszwyprawiłMojżeszposłówdokrólaEdomu,żebymu

powiedzieli:Takmówibrattwój,Izrael:Tyznaszwszystkie
utrapienia,jakienanasspadły.

20,14-21Wtymmiejscupojawiająsięznówstarszeźródła,nawiązującedowyjściazKadesz(14,25i14,39+),którejednakwtamtejepoceznajdowałosiędalekoodgranicEdomu(wbrew

w.16).Prośbazatemmusiałabyćprzedstawiona,gdyIzraelznajdowałsięjużodpewnegoczasuwdrodze,lecznajstarszatradycjaniepodajeżadnychszczegółównatematetapówtejkolejnej
wędrówki.

20,14Wsam.iwsyr.Heksaplidodanoprzedw.14kilkazdańwyjętychzPwt3,24-28i2,2-6.

NiegdyśpowędrowaliprzodkowienasidoEgiptu,i

przebywaliśmytamdługiczas.Egipcjaniejednakźlesięobchodziliz
nami,podobniejakizprzodkaminaszymi.

Wołaliśmywtedydo

Pana,aOnusłyszałgłosnasziposłałanioła,którynaswyprowadziłz
Egiptu.ZnajdujemysięterazwKadesz,mieściepołożonymna
granicytwegoobszaru.

Pozwólnamłaskawieprzejśćprzeztwoją

ziemię.Niepójdziemyprzezpolaaniwinniceiniebędziemypić
wodyzestudni.Chcemyjedynieskorzystaćzdrogikrólewskiejinie
zboczymyaninaprawo,aninalewo,dopókinieprzejdziemytwoich
granic.

OdpowiedziałimEdom:Niepójdziecieprzeznaszkraj,w

przeciwnymraziezastąpimywamdrogęzmieczemwręku.

OdpowiedzieliimwówczasIzraelici:Chcemyjedynieprzejśćutartą

drogą.Agdybyśmypiliwasząwodę–takmy,jakitrzodynasze–
zapłacimy.Niechodzionicwięcej,tylkoozwykłeprzejście.

Odpowiedział[Edom]:Nieprzejdziecie!IwyszedłEdomnaprzeciw

nichzwojskiemlicznymidobrzeuzbrojonym.

ZabroniłEdom

przejściaIzraelowiprzezswojegranice,Izraelwięcodszedłwbokod
niego.

20,14-21.Edomwokresiepóźnegobrązu.EdombyłobszaremrozciągającymsięnapołudnieodMorzaMartwegoażdozatokiAkaba.Niedawnoarcheolodzyodnaleźliceramikęzokresu

późnegobrązuwkilkustanowiskachwtymrejonie,nienatrafionojednaknażadnepozostałościarchitektoniczneanidokumentypisane.EgipcjanienazywaliludywędrownezamieszkująceEdom
mianemSzosu,chociażtermintenmożeoznaczaćraczejklasęspołecznąniżpochodzenieetniczne.

ŚmierćAarona

Izraelici–całaspołeczność–ruszylizKadesziprzybylipod

góręHor.

20,22-29Toopowieśćkapłańska.GóryHorniedasięzlokalizować.Próbasprecyzowania:„nagranicyziemiEdom”(w.23),zostałapodjętazperspektywyczasówwygnania,kiedyto

Edomici,początkowozamieszkującyterenynawschódodAraby,poszerzyliswojeterytoriumnazachódkosztemJudy(por.Pwt2,1+).

NagórzeHor,leżącejnagranicyziemiEdom,przemówiłPan

doMojżeszaiAarona:

Aaronzostanieprzyłączonydoswoich

przodków,gdyżniewejdziedoziemi,którądamsynomIzraela,
dlategożesprzeciwiliściesięmemurozkazowiuwódMeriba.

Weź

Aaronaisynajego,Eleazara,iprzyprowadźichnagóręHor.

Tam

niechzdejmieAaronswojeszaty,atyubierzeszwniejegosyna,
Eleazara,Aaronzaśbędzieprzyłączony[doprzodków].Tamon
umrze.

20,22-26.GóraHor.JesttomiejsceśmierciAarona(chociażtekstPwt10,6łączytowydarzeniezMoserą).TradycyjnieumieszczasiętęgóręwpobliżuPetrawDżebelNabiHarun,ono

jednaknieleży„nagranicyziemiEdom”.InnąmożliwościąjestDżebelMadrach,leżącenazachódodKadesz,wpobliżugranicyzEdomem,niematamjednakwystarczającychźródełwody.

MojżeszpostąpiłwedługrozkazuPana,iweszlinaoczachcałej

społecznościnagóręHor.

MojżeszzdjąłzAaronajegoszatyi

przyodziałnimijegosyna,Eleazara.Aaronumarłnaszczyciegóry,a
MojżeszzEleazaremzstąpilinadół.

Skorodowiedziałasięcała

społeczność,żeAaronumarł,opłakiwałgodomIzraelaprzez
trzydzieścidni.

20,29.OpłakiwałgodomIzraelaprzeztrzydzieścidni.Tradycyjnyokresżałobywynosiłsiedemdni(Rdz50,10;1Sm31,13).Jednak,dlapodkreśleniaichznaczenia,Mojżesz(Pwt34,8)i

Aaronbyliopłakiwaniprzeztrzydzieścidni.WydarzenietooznaczałozmianęprzywództwaIzraelitów-Eleazarzastąpiłojcanaurzędzienajwyższegokapłanaiprzywdziałjegoszaty(Lb20,26);
podobnieJozuezostałnastępcąMojżesza(Pwt34,9).

Lb21

ZajęciemiastaChorma

KrólAradu,Kananejczyk,mieszkającywNegebie,dowiedział

się,żeIzraelicinadciągajądrogąodAtarim.NapadłnaIzraelaiwziął
jeńców.

21,1-3Jesttoopowieśćpochodzącazestarejtradycji,wyrwanazpierwotnegokontekstu.Chormę(por.14,45+)zdobyliSymeonici,którzyprzyszlituprostozpołudnia(Sdz1,16-17+).

KlęskapodChorma(14,39+)jestpóźniejsza.

21,1KrólAradu.GlosazasugerowanageograficznąbliskościąAraduiChormy.
21,1.Atarim.Słowoniejasne-byćmożenazwamiejscalubzawodu(Septuagintatłumaczygojako„szpiedzy”).Najprawdopodobniejłączysięzobszaremrozciągającymsięnapołudnieod

MorzaMartwego,byćmożezTamar.TutajIzraelicizostalizaatakowaniprzezwojskakrólaArad.

WtedyIzraelicizłożylinastępującyślubPanu,mówiąc:Jeśli

dasztenludwnaszeręce,klątwąobłożymyichmiasta.

Iwysłuchał

PangłosuIzraela,iwydałwichręceKananejczyków.[Izraelici]
obłożyliklątwąichorazichmiasta.Stądmiejscowośćtaotrzymała
nazwęChorma.

21,3Nazwa„Chorma”bliskardzeniowi,któryznaczy„ślubowaniemprzekląć”,czyliwydaćnacałkowitezniszczenie(por.Kpł27,28+).Autorsugerujejużreligijnycharakterpodboju.
21,3.Chorma.Tohebrajskiesłowooznacza„zniszczenie”.UżytogojakonazwymiejscadlaupamiętnieniazwycięstwaIzraelitów.Uczynilioniślub,żezniszcząmiastaKananejczykóww

tymrejonieipoświęcąłupynarzeczprzybytku,jeśliBógdaimzwycięstwo.Przypominatopojęcieherem,„świętejwojny”,ogłoszonejprzeciwkoJerychu(Joz6,17-19.24).Jakonazwageograficzna
słowotoodnosisiędomiejscaoddalonegoo13,5kmnawschódodBeer-Szeby,którewstępnieutożsamionozTelMa-sos(Chirbetel-Meszasz).

21,1-3.Arad.MiejsceutożsamianezAradbyłowarownymmiastemwokresiewczesnegobrązu(1poł.IIItysiącleciaprzedChr.),nadługoprzedczasamiAbrahama.Odgrywałoonoważną

rolęwprzemyślewydobywczymmiedzi,którykwitłnaPółwyspieSynajskim.Następnawarstwazasiedlenia,odkrytawtymmiejscuprzezarcheologów,pochodzizokresuwczesnegożelaza(czasy
biblijnychsędziów),byłotamteżkilkatwierdz,anawetświątyniazczasówSalomona.PonieważnienatrafiononażadneśladyzasiedleniazokresuwyjściaIzraelitówzEgiptuipodbojuKanaanu,
niektórzyarcheologowiesugerowali,żeAradzokresukananejskiegotomiejsceonazwieTelMalata,położoneok.12KrnnapołudniowyzachódodwspółczesnejmiejscowościArad.Egipskie
inskrypcjezXw.przedChr.wspominająodwóchmiastachotejnazwie.

Jadowitewęże

OdgóryHorszliwkierunkuMorzaCzerwonego,abyobejść

ziemięEdom;podczasdrogijednakludstraciłcierpliwość.

21,4-9TahistorianawiązujedokopalńmiedziznajdującychsięwArabie,gdziemetalteneksploatowanojużwXIIIw.przedChr.WMeneijeh(dzisiejszaTimna)znalezionowielemałych

wężymiedzianych,których—podobniejakwężaMojżesza—używanojakotalizmanuchroniącegoprzedukąszeniemjadowitychwęży.CzęśćArabypokrytakopalniamiznajdujesięnatrasiezKadesz
doAkaby.

21,4wkierunkuMorzaCzerwonego.BJ:„wkierunkuMorzaTrzcin”.IzraeliciszliwkierunkuzatokiAkaba(por.Pwt2,1;1Krl9,26),którejnienależymylićzMorzemTrzcinznanymz

historiiWyjścia(por.Wj13,18+).Edomwposzukiwaniunowychterytoriów,naktórychmógłbysięosiedlić,niedotarłjeszczedowspomnianejzatoki.Izraeliciwybralizatemzwykłądrogę,która
pozwalałaimobejśćziemięEdomitów.Tookreśleniejestjedynąstarożytnąwskazówkądotyczącąobranejprzeznichmarszruty.

21,4.Trasawędrówki.IzraelicipomaszerowalinapołudnieodgóryHor,leżącejnagranicyEdomu,kuElatnapółnocnymkrańcuzatokiAkaba.Badaniaarcheologicznewskazują,żeziemie

EdomitówsięgałytakdalekodopierowczasachSalomona(Xw.przedChr.).

IzaczęlimówićprzeciwBoguiMojżeszowi:Czemu

wyprowadziliścienaszEgiptu,byśmytunapustynipomarli?Niema
chlebaaniwody,auprzykrzyłsięnamjużtenpokarmmizerny.

ZesłałwięcPannaludwężeojadziepalącym,którekąsałyludzi,tak

żewielkaliczbaIzraelitówzmarła.

21,6wężeojadziepalącym.BJ:„wężepalące”.„Palące”totłumaczeniehebr.saraj,słowaużytegowIz30,6naokreśleniewężaskrzydlategoalbosmoka.Nazwa„serafin”wIz6,2-6—

wywiedzionaztegosamegordzenia.

21,6.Węże.Nieokreślonowyraźnie,ojakigatunekwężachodzi,byćmożeożmijępustynną.Ich„palący”lub„uskrzydlony”charaktermożewskazywaćnazwiązekzkobrąijejszybkim

atakiem(Pwt8,15).Natematogólnychinformacjizob.komentarzdoRdz3,1.

PrzybyliwięcludziedoMojżesza,mówiąc:Zgrzeszyliśmy,

szemrzącprzeciwPanuiprzeciwkotobie.Wstawsięzanamido
Pana,abyoddaliłodnaswęże.IwstawiłsięMojżeszzaludem.

WtedyrzekłPandoMojżesza:Sporządźwężaiumieśćgona

wysokimpalu;wtedykażdyukąszony,jeślitylkospojrzynaniego,
zostanieprzyżyciu.

SporządziłwięcMojżeszwężamiedzianegoi

umieściłgonawysokimpalu.Irzeczywiście,jeślikogośwążukąsił,a
ukąszonyspojrzałnawężamiedzianego,zostawałprzyżyciu.

21,8-9.Wążmiedzianynawysokimpalu.Wtekściehebrajskimjest„miedziany”wąż.Brąz,stopmiedziicyny,wytwarzanowrejonieTimna,gdziewydarzenietomiałomiejsce.

Tłumaczenie„brąz”mawięcpewnepodstawymaterialne.PracearcheologiczneprowadzonewtymrejoniedoprowadziłydoodkryciaświątyniegipskiejboginiHator(bogininiebaiuosobienieWielkiej
Macierzy,przyp.tłum.).WokresiebiblijnychsędziówświątyniaHatorzostałazaadaptowanaprzezMadianitówmieszkającychnatymobszarze.Uczynilionizniejsanktuariumotoczonezasłonami.W
środkowejkomnaciesanktuariumodnalezionomiedzianąrzeźbęwężaodł.1,25m.NaBliskimWschodziewierzono,żeobrazchroniprzedrzeczą,którąprzedstawia.ZtegowzględuEgipcjanie(żywii
umarli)mieliczasamiamuletywkształciewęża,wceluochronyprzedtymigadami.Interesujące,żenapochodzącejzNiniwyznanejmisiezbrązuzhebrajskiminapisamiprzedstawionorównież
skrzydlategowężanapalu.

MarszwkierunkuZajordania

StamtądruszyliIzraeliciwdalsządrogęirozbiliobózpodObot.

21,10-20Wtympóźniejdodanymurywkuchcesięuzupełnićbraki,któreodnośniedoopisumarszuIzraelitówwystępująwstarymźródle,wykorzystującwtymceludanezLb33(por.

odpowiedniprzyp.)iPwt2.Wkomentowanetuwierszezostaływplecionedwafragmentydawnejpoezjihebr.:w.14-15i17-18.

OdObotciągnęlidalejirozbiliobózpodIjje-Haabarim,na

pustynipołożonejnawschódodMoabu.

Stamtądruszylidaleji

zatrzymalisięwdoliniepotokuZared.

Iznówposzlidalejirozłożyli

sięobozempodrugiejstronierzekiArnon,którapłynieprzez
pustynię,biorącpoczątekwkrajuAmorytów.Arnonbowiemstanowi
granicęmiędzyMoabitamiiAmorytami.

Dlategopowiedzianejest

wKsiędzewojenPana:OdstronyWahebwSufaipotokówArnonu,

21,14wKsiędzewojenPana.Staryzbiórpieśniepickich,dzisiajzaginionyicytowanytylkotutaj.
21,14.Księga„WojenPana”.DokonująckompilacjizapiskówhistorycznychitradycjizokresupodbojuZiemiObiecanej,biblijniautorzyczerpalizróżnychźródeł,ustnychipisanych.

WśródźródełpisanychmożnawymienićKsięgęSprawiedliwego(zob.Joz10,13;2Sm1,18)orazKsięgę„WojenPana”.Napodstawietrzechfragmentówtychdokumentów,cytowanychwBiblii,
możnawysnućwniosek,żeskładałysięonegłówniezpieśnizwycięstwaorazopowieściopotężnychdziełachBogaiprzywódcówIzraelitówwokresieformowaniasięnarodu.Niestety,żadenztych
litworówniezachowałsiędonaszychczasów;wzmiankipojawiającesięwtekstachbiblijnychwskazują,żenarracjetebyłyprzekazywanezpokolenianapokolenie.

pochyłośćpotokówciągnącychsięażdoAr,przylegającado

granicyMoabu.

StamtądudalisiędoBeer.Jesttostudnia,októrej

powiedziałPandoMojżesza:Zgromadźlud,aJamudamwodę!

21,16SamoBeer—bezdookreśleri—jakonazwageograficznawspomnianatylkotutaj,nasuwaprzypuszczenie,żepochodzizkantykucytowanegoww.17:Be’erznaczy„studnia”.

ŚpiewaliwtedyIzraelicipieśńnastępującą:Tryskaj,źródło!

Opiewajcieje!

Studnia,którąkopaliksiążęta,anaczelnicyludu

drążyliberłemiswymilaskami.ZBeer[ruszyli]doMattany,

21,18ZBeer[ruszyli]doMattany.Nazasadziedomysłu.Wtekściehebr.niematuponownienazwy„Beer”.BJ:„—izpustynidoMattany”.Myślnikwiążetozdaniezpoczątkiemw.16:

„IstamtądwyruszylidoBeer”.Międzypoczątkowymisłowamiw.16ikońcowymiw.17znalazłsięcytatpoetyckiw.17-18.Wrzeczywistościnależądoniegojeszczesłowa„zpustyni,tojestdar”.
Późniejszyredaktorzrozumiałjednakrzeczownikpospolitymattanah,„dar”,jakonazwęgeograficznąidlategowłączyłtesłowadoswojejsuchejrelacjioetapachwędrówkiIzraelitów.

zMattanydoNachaliel,azNachalieldoBamot.

ZBamotdo

doliny,którależywziemiMoabu,obokgóryPisgawznoszącejsię
nadpustynią.

21,20Wierszwtekściehebr.zbytrozbudowanyiniejasny.Słowa„góraPisga”funkcjonujątamjakodopowiedzeniedo„ziemiaMoabu”.
21,10-20.Trasawędrówki.PełniejsząlistępostojówIzraelitówpodczastejwędrówkipodanowLb33,41-48.Liczbamiastpozostajeniewiadomą,cosprawia,żetrudnojestdostarczyć

dowodówarcheologicznych.Mimotopewnaliczbaprzystankówpojawiasięrównieżnaegipskichmapachitrasachpodróżyztegookresu.DolinapotokuZaredodpowiadadzisiejszemuWadiel-Hesa,
zaśrzekaAmonpłynieprzezWadiel-Modżib.Obydwiedolinykierująsięzewschodunazachód,pierwszadopołudniowegokrańcaMorzaMartwego,druga-dośrodkowegopunktunajegowschodnim
brzegu.

PodbójZajordania

NastępniewysłaliIzraeliciposłówdoSichona,królaAmorytów,

którzymieli[mu]oznajmić:

21,21-35Kontynuacjastaregoźródłainawiązaniedo20,22a.
21,21AmorycitoludnośćmałegokrólestwakananejskiegopołożonegonapółnocodArnonu,zCheszbonemjakostolicą.ZaatakowanyprzezMoabitówSichonodniósłnadnimi

zwycięstwo,októrymprzypomnienieww.28-29(por.w.27+),zostałjednakpokonanyprzezIzraelitów.

21,21.Amoryci.AmurrulubAmorycizMezopotamiistanowilidużągrupęetnicznąpo2000przedChr.WzmiankionichpojawiająsięwtekstachzMariorazwbabilońskichdokumentach

administracyjnychHammurabiegozXVIIIw.przedChr.WzapiskachegipskichwymieniasięichjakojednozkrólestwistniejącychwXIVw.przedChr.naobszarzerozciągającymsięnapołudnieod
rzekiOrontesażdoZajordania.Skutecznakontrola,którąsprawowalinadobszaremZajordania,stałasięmożliwawwynikukonfliktumiędzyEgiptemaimperiumChetytów.Nierozstrzygniętabitwa
podKadesz(ok.1290przedChr.)stworzyłaprzejściowąsytuacjępolityczną,umożliwiającąAmorytomprzejęciekontrolinadtymobszarem.JednakpojawieniesięLudówMorzaw1200przedChr.
jeszczerazzdestabilizowałosytuacjęwtymregionie.WPiśmieŚwiętymsłowo„Amoryci”jestokreśleniemetnicznymoznaczającymkrólestwaSichonaiOga(Lb21,21.33)orazKananejczyków(Rdz
15,16;Pwt1,7).

Chcemyprzejśćprzeztwojąziemię.Niewejdziemynapolaani

dowinniciniebędziemypiliwodyzestudzien.Chcemytylko
skorzystaćzdrogikrólewskiej,pókinieprzekroczymytwychgranic.

SichonjednakniedałIzraelitomprzejściaprzezswojąziemię.

Sichonzgromadziłcałeswojewojskoiskierowałsiękupustyni,by
zastąpićdrogęIzraelitom.PrzybyłdoJahsaiuderzyłnaIzraela.

21,23.Jahsa.JakomiejscebitwystoczonejzwojskamikrólaAmorytów,Sichona,podanoJahsę.Przypuszczalnie,wedługwiadomościpodanychprzezhistorykaKościołaEuzebiusza(IVw.

poChr.)orazzawartychwinskrypcjiMeszy(Vw.przedChr.),leżałoonopomiędzyziemiamiMada-baiDibonu,wChirbetel-Medeijinanawschodnim.krańcuMoabu,wokolicachWadial-Temed.O
bitwietejwspominasięrównieżwPwt2,33iSdz11,20.

Izraelicijednakpobiligoostrzemmieczaizdobylijegokrajod

ArnonuażpoJabbok,ażdokrajuAmmonitów,boobwarowanabyła
granicaAmmonitów.

21,24obwarowana.Zatekstemhebr.,gdzie,,az”.BJ:„Jazer”,zagrec.

Izraeliciwzięliwszystkietemiasta.Następnieosadzilisię

IzraelicimocnowewszystkichmiastachAmorytów,wCheszboniei
wewszystkichprzynależnychdońmiejscowościach.

Cheszbonbył

stolicąSichona,królaAmorytów,któryprowadziłwojnęz
poprzednimkrólemMoabuizabrałmucałykrajażpoArnon.

21,26zpoprzednimkrólem.Innetłumaczenie.BJ:„zpierwszymkrólem”.

Dlategośpiewalipieśniarze:IdźciedoCheszbonu!Niechbędzie

odbudowaneiumocnionemiastoSichona.

21,27Wtympoemacienajważniejszydlazrozumieniagojestw.30,niestetyskażonywsposóbnieodwracalny.WBJrekonstruujesięgoinaczej:„Leczichpotomstwozostałozniszczone/

odCheszbonuażpoDibon/imypodłożyliśmyogień/odNofachdoMedeby”,cowynikazmożliwejtudwojakiejinterpretacji:1.jesttoamoryckapieśńzwycięstwasławiącaklęskęMoabuzadanąmu
przezSichona,włączonawobecnykontekstjakokomentarzdow.26b.TainterpretacjazakładatłumaczeniezbliżonedopodanegowBT.WedługniegoMoabzostałzniszczonyprzezCheszbon;2.jestto
pieśńizraelska,którejtreśćmaprzygotowanieww.25-26—sławionazwycięstwoIzraelanadSichonem(w.27bi30(poprawionytakjakjestwBJ)),wspominającprzyokazjijakieśwcześniejsze
zwycięstwoSichonanadMoabem(w.28-29):CheszbonpochłonąłmiastaMoabu,jednakmy,Izraelici,zniszczyliśmyCheszbon.Codow.27,byłabytoironicznazachętadoodbudowytego
królewskiegomiasta.

GdyżzCheszbonuwyszedłogień,płomieńzmiastaSichona

pochłonąłAr-Moab,panującenadwyżynamiArnonu.

21,28WczwartymstychuBJ:„pochłonął”,bale’ah,zagrec.Teksthebr.:ba’alě,„panów”.
21,25-28.Cheszbon.DzisiejszeTell-Cheszbanleżyprawie80kmnawschódodJerozolimy.Jednakarcheolodzynieodnaleźliżadnychdowodów,żemiejscetobyłozasiedloneprzed1200

przedChr.Niektórzybadaczesądzą,żemiastoCheszbonzokresupóźnegobrązumogłoznajdowaćsięgdzieindziej,byćmożewmiejscuobecnegoTelDżalul.Ostatniebadaniaarcheologiczne
prowadzonewtymrejoniedoprowadziłydoodkryciaceramikizokresupóźnegobrązu,jednaknapodstawiezachowanychszczątkówtrudnojestokreślićcharaktertegozasiedlenia.

Biadaci,Moabie!Zgubionyjesteś,oluduKemosza!Dopuścił

onucieczkętwychsynówiniewolętwychcórekuSichona,króla
Amorytów.

21,29Dopuściłon.Tzn.Kemosz.
21,29.Kemosz.BógMoabitów,Kemosz,wspomnianywizraelskiej„pieśniszydzącej”,sławiącejzwycięstwoIzraelitównadzajordańskimikrólestwamiSichonaiOga,pojawiasięrównież

wpochodzącejzIXw.przedChr.inskrypcjikrólaMoabitówMeszy(zob.teżSdz11,24;1Krl11,7).JakonarodowybógMoabu,KemoszznajdowałsięwopozycjiwobecJahwe,podobniejakMoab
wobecIzraela.JegokultodznaczałsiępewnympodobieństwemdokultuJahwe;podobnebyłyteżniektórejegoatrybuty(przekazanieziemijegoludowiorazudzieleniemuzwycięstwawbitwie).Może
tozwyczajniewskazywać,żeoczekiwanialudówBliskiegoWschoduwstosunkudobogówbyłyzbliżone.PierwszawzmiankaoKemoszupojawiasięwliściebogówpochodzącejzEblawpołudniowej
Syrii(ok.2600-2250przedChr.).BóstwotomogłobyćczczonerównieżwMezopotamiiiUgaritjakobógżywiołówzwiązanyzcegłamiwyrabianymizmułulubgliny.

CheszbonwyniszczyłniemowlętaażdoDibonu,niewiastyaż

doNofach,amężczyznażdoMedeby.

21,30Teksthebr.tuzupełnieniezrozumiały.JegorekonstrukcjawBJ(por.przyp.21,27)jestczęściowoopartanagrec,aczęściowonazasadziedomysłu.
21,24-30.Zdobytykraj.ObszarśrodkowegoZajordania,opisanytutajjakokrólestwaSichonaiOga,rozciągasięoddolinyrzekiArnonnapołudniudorzekiJabboknapółnocy.Obszartaki

obejmowałMoab,lecznieAmmon.Wydajesię,że„królestwa”teniebyływtymokresiezorganizowanymipaństwami,orazżepodbójumożliwiłIzraelitomprzejścieprzezteziemiebezobjęcianad
nimikontroliiosiedleniasięwnich.

21,30.Obszarzniszczeń.CheszboniDibontogłównemiasta,odpowiednio:wpółnocnejipołudniowejczęścipółnocnegoMoabu(rozciągającegosięnapółnocodArnon).Natemat

Cheszbonuzob.komentarzdowcześniejszychfragmentówtegorozdziału.StarożytnyDibontodzisiejszeDiban,leżące1,5-3kmnapółnocodAmonu(Wadial-Mujib).WIXw.przedChr.byłotojedno
zkrólewskichmiastMeszyizajmowałopoczesnemiejscenajegoinskrypcji.Braksiadówzokresupóźnegobrązuwzbudzawątpliwości,czystarożytnemiastoDibonrzeczywiścieznajdowałosięwtym
miejscu,czyteżleżałogdzieśwpobliżu.Fakt,żeDibonzostałowymienionenatrasiepochoduRamzesaIII,wskazuje,iżwokresiepóźnegobrązurzeczywiścieistniałomiastootakiejnazwie.Nieudało
sięustalićpołożeniaNofach,pewneniejestnawetbrzmieniejegonazwy.MedebabyłogłównymmiastemwśrodkowejczęścipółnocnegoMoabuijestutożsamianezewspółczesnymmiastemotej
samejnazwie.Zpowoduobecnejzabudowyprowadzonotamjedynieograniczonepracewykopaliskowe.

IzraeliciosiedlilisięwkrajuAmorytów.

PotemMojżesz

wysłał[wywiadowców]celemzbadaniaJazer;zajęlijenastępniewraz
zprzynależnymidońmiastamiiwypędzilimieszkającychtam
Amorytów.

21,32.Jazer.Tanazwageograficznałączysięzarównozmiastem,jakiotaczającymjeobszarem,obejmującymmałewioskilubprzysiółki.Chociażjegopołożeniejestprzedmiotemsporów,

najbardziejprawdopodobnymodpowiednikiemwydajesięChirbetes-Sar,oddaloneo20kmnapołudnieodrzekiJabbok.PełniłoonorolęplacówkigranicznejnagranicyzAmmonemisymbolizowało
wschodniączęśćsiłIzraelitów.

NastępniezawróciliiposzliwkierunkuBaszanu.KrólBaszanu,

Og,wyruszyłprzeciwnimrazemzcałymswoimwojskiem,chcąc
stoczyćznimibitwępodEdrei.

21,33OpiswojnyprzeciwkoOgowisłużydouzupełnieniaobrazupodbojuTransjordaniiidousprawiedliwieniaroszczeń,którepołowapokoleniaManassesawysuwaładoterytoriów

Baszanu,wrzeczywistościnigdyprzezIzraelitównieokupowanych.Ogjestpostaciąlegendarną(por.Pwt3,11).

21,33.Baszan.PopokonaniuSichonaIzraelicipomaszerowalinapółnocwstronęBaszanu(dzisiajwzgórzaGolan),wrejongraniczącyzgórąHer-monnapółnocy,DżebelDruzena

wschodzieiJezioremGalilejskimnazachodzie.KrólaOgazwyciężylipodEdrei(dzisiejszeDeraoddaloneo48kmnawschódodJezioraGalilejskiego).Jesttoszerokaurodzajnarówninaznanaz
pastwisk(Ps22,12;Am4,1-3).Zob.komentarzdoPwt3,gdziepodanowięcejszczegółów.

21,33.Edrei.IzraelicipokonalikrólaAmorytów,Oga,podEdreinapołudniowo-wschodniejgranicyBaszanu.Miejsceto,położoneniedalekorzekiJarmuk,utożsamiasięzdzisiejszymDera

wSyrii,oddalonymook.95kmnapołudnieodDamaszkuorazo48kmnawschódodJezioraGalilejskiego.Dotądnieprowadzonotamżadnychpracwykopaliskowych,aleomieścietymwspominasię
równieżwstarożytnychtekstachpochodzącychzEgiptuiUgarit.

21,33.Og.AmoryckikrólBaszanu,Og,zostałnazwanyostatnimzRefaitówlubolbrzymów,którego„grobowiecżelaznyjestwRabbatsynówAmmona:dziewięćłokcidługi,czteryłokcie

szeroki,[mierzony]wedługłokciazwyczajnego”(zob.komentarzdoPwt3,11).Nieistniejąinformacjehistoryczne,którerzuciłybyświatłonatępostać.Zwycięstwotobyłowielokrotnieobchodzonew
tradycjiIzraelitów;wspomnianoonimrównieżwPwt1,4;3,1-13;4,47;29,7;31,4;Joz2,10;9,10oraz1Krl4,19.

LeczPanrzekłdoMojżesza:Niebójsięgo!Damgobowiemw

twojeręcerazemzcałymwojskiemikrajem.Postąpiszznimtak,jak
postąpiłeśzSichonem,królemAmorytów,którymieszkałw
Cheszbonie.

Pobiligoorazjegosynówicałylud,takżeniktnie

ocalał,iwzięlijegoziemięwposiadanie.

Lb22

PotemIzraeliciruszylidalejirozbilinamiotynastepachMoabu

podrugiejstronieJordanu,naprzeciwJerycha.

22,1naprzeciwJerycha.Tzn.nawysokościJerycha,alezpunktuwidzeniamieszkańcaPalestynypoprzeciwnymbrzeguJordanu.
22,1.RówninyMoabu.JesttoszerokarówninalubsteprozciągającysiębezpośrednionapółnocodMorzaMartwegoinawschódodrzekiJordan,dokładniepoprzeciwnejstronie„stepów

Jerycha”(Joz4,13).JejlokalizacjasłużyjakopunktwyjściadoKanaanu.

KrólMoabuwzywaBalaama

Balak,synSippora,widziałwszystko,couczyniłIzrael

Amorytom.

22,2—24,25Opowieścite,stanowiąceramędlawyroczniBalaama,łącząwsobiedwietradycje,jahwistycznaielohistyczna,zprzewagątejostatniej;sameproroctwamusząbyćstarsze.—

Tendługiepizodprzedstawiawyjątkowyprzypadekprofetyzmu.BalaamjestwieszczkiemmieszkającymnadEufratem,uznajeJahwezaswegoBoga(22,18;itd.)ibłogosławiIzraela(23,11-12.25-26;
24,10;por.Mi6,5).JednakmłodszetradycjewidząwBalaamiewroga,zmuszonegowszechmocąBogadobłogosławieniaIzraelawbrewswejwoli(Pwt23,5-6;Joz24,9-10;por.Ne13,2),wroga,który
gowciągnąłwidolatrięwPeor(31,8.16).TatradycjabędziekontynuowanawNT.

22,2.BalakzMoabu.Balak,królMoabu,niepojawiasięwinnychźródłachhistorycznych.WistociebardzoniewielewiadomonatemathistoriiMoabuopróczinformacjipodanychna

inskrypcjiMeszyzIXw.przedChr.Należypamiętać,żetytuł„król”mógłbyćużywanywodniesieniudowładcówwielkichimperióworaz,jaktomiałoprzypuszczalniemiejscewtymprzypadku,do
królewiątlubprzywódcówplemiennych.

WtedystrachogarnąłMoabprzedtymludem,którybyłtak

liczny,ilękałsięMoabIzraelitów.

RzekłwięcMoabdostarszych

spośródMadianitów:Teraztomnóstwopożrewszystkowokółnas,
jakwółżretrawęnapolu.WówczaskrólemMoabubyłBalak,syn
Sippora.

OnteżwysłałposłówdoBalaama,synaBeora,doPetornad

RzekąswkrajuAmmaw,abygozaprosilitymisłowami:Otolud,
którywyszedłzEgiptu,okryłpowierzchnięziemiiosiadłnaprzeciw
mnie.

22,5Petor(„nadRzeką”,czylinadEufratem)orazkrajAmmaw(takteksthebr.wbrewsam.,tłumaczeniusyr.orazWulgacie,wktórych„krajAmmon”)sąznaneztekstówklinowych.
22,5.Petor.MiejscetonależyprzypuszczalnieutożsamiaćzPitrunadrzekąSadżur-dopływemgórnegoEufratu-położonymok.32KrnodKarkemiszwpółnocnejSyrii.PonieważwLb

23,7czytamy,żeBalaamzostałsprowadzonyzAramu,identyfikacjatawydajesięwłaściwa.Jednakżeodległość,którawchodzitutajwgrę,skłanianiektórychuczonychdoupatrywaniamiejscaPetor
bliżejziemMoabu.

Przyjdźwięcteraz,proszę,iprzeklnijmitenlud,bojest

silniejszyodemnie.Byćmożepotrafimygopokonaćizkraju
wypędzić.Wiembowiem,żekogotybłogosławisz,będzie
błogosławiony,akogotyprzeklniesz,będzieprzeklęty.

22,6.ProrockiurządBalaama.WJoz13,22Balaamzostałnazwany„wróżbitą”,zaśwLb22,6określonogojakoczłowieka,któregobłogosławieństwaiprzekleństwaokazywałysię

skuteczne.BalaampochodziłzobszarugórnejMezopotamii,zokolicKarkemisz,icieszyłsięmiędzynarodowąsławąprawdziwegoproroka.WcałejnarracjizapisanejwLb22-24Balaamstale
przypominaBalakowi,żemożewypowiadaćjedyniesłowa,któreprzekażemuBóg(Lb22,18.38;23,12;24,13).ChociażBalaamposługujesięrytuałamiofiarnymi,byuzyskaćodpowiedźodBoga,nie
należygouważaćjedyniezawróżbitę.Wróżby,chociażstosowaneczasamiprzezprorokówzMezopotamii,byłyczęściejzwiązanezkapłanamizajmującymisiękultem,którzyanalizowaliwnętrzności
zwierzątofiarnychlubzjawiskanaturalne(lotptakówitd.).Wkażdymraziewydajesię,żeBalaamporozumiewasiębezpośredniozBogiem,anastępnieprzekazujeJegosłowaBalakowiwformie
wyroczni.Jesttotypowaformawypowiedziprorockiej,którapojawiasięchoćbywKsiędzeIzajaszaczyKsiędzeJeremiasza.WyroczniemówionezapisanowponadpięćdziesięciutekstachzMari
(miejscaoddalonegoook.400kmwdółrzekiodKarkemisz,zokresuokilkawiekówwcześniejszegoodczasówBalaama).KrólMari,Zimrilim,otrzymywałprzesłanieodróżnychbogówza
pośrednictwemludziświeckichlubkapłanówsłużącychświątyni.Wynikastądjasno,żewtymokresiedziałalnośćprorockanaBliskimWschodzieniebyłazjawiskiemnieznanym.

22,6.Mocprzekleństwa.Przekleństwościągałonapojedynczeosoby,grupy,miastalubmiejscagniewbogów.Przekleństwomogłozostaćułożoneiwypowiedzianeprzezkażdegowcelu

spowodowaniaśmierci,zniszczenia,chorobylubklęski.Stosowanorównieżczynnościrytualne,np.wstarożytnymtekściechetyckimwymagasięrozlaniawodyiwypowiedzeniaprzekleństwapod
adresemkażdego,ktopodakrólowidopicia„skażoną”wodę.Przekleństwaczęstotowarzyszyłyprzymierzomlubtraktatom,którewzywałybogówjakokonsygnatariuszytychumówiwystawiały
łamiącychjeludzinaniebezpieczeństwozichstrony.Jednakprzekleństwomogłosięrównieżobrócićprzeciwkoprzeklinającemu.Karaśmiercigroziłatemu,ktoprzekląłwłasnychrodziców(Wj21,17)
lubBoga(Kpł24,11-24).WtradycjiIzraelitówpojawiającejsięwnarracjioBalaamietylkoJahwemógłsprowadzićprzekleństwo-czegoniezdołałbyuczynićżadenprorok.MimotoBalakopisuje
Balaamajakotakbliskiegobogom,żejegobłogosławieństwaiprzekleństwazawszesięsprawdzają.Wierzono,żeprorokjakoBożypośredniklubJegoprzedstawicielpotrafiuprosićbogówo
spowodowaniedobralubzła.Balaamsprzeciwiasiętemu,mówiąc,żemożewypowiadaćjedyniesłowa,któreBógmuprzekaże.

WybralisięwięcstarsiMoabitówwrazzestarszymiMadianitów

wdrogę,zaopatrzeniwdarydlawieszczka.PrzybylidoBalaamai

przekazalimusłowaBalaka.

22,4-7.Madianici.MadianicibyliludemzamieszkującympołudniowerejonyZajordania.OkreślasięichjakopotomkówAbrahamaiKetury(Rdz25,1.4).WnarracjioJózefie(Rdz37,25-

36)sąonikupcamiwędrującymiwkarawanach.PoucieczcezEgiptuMojżeszprzyłączyłsiędoklanuMadianitówpodlegającegoJetro(zob.komentarzdoWj2,15),Madianicinieprzyłączylisięjednak
doIzraelitówwokresiepodbojuKanaanu.WopowieścioBalaamiestarsiMadianitówsprzymierzająsięzMoabitami,wynajmującwrazznimiproroka,byrzuciłprzekleństwonaIzraela.

22,7.Opłatazawróżenie.Wzamianzaważnąinformacjęoczekiwanozapłatylubdaru(zob.2Sm4,10).Wróżbicizawodowozajmującysięwykonywaniempraktykreligijnych

otrzymywaliwynagrodzeniezaswojeusługi(iSm9,8).JednakBalaammiałotrzymaćzapłatędopieroporzuceniuprzekleństwanaIzraelitów(Lb24,11).Możemymiećwięctutajdoczynieniaze
zwyczajnąofertą,niezaśopłatązawyświadczoneusługi.

Onzaśimodpowiedział:Pozostańcietunanoc,apotemdam

wamodpowiedźwedługtego,comiPanpowie.Pozostaliwięc
książętaMoabitówuBalaama.

PrzyszedłBógdoBalaamairzekł:

Cóżtozamężowiesąuciebie?

BalaamodpowiedziałBogu:Balak,

synSippora,królMoabitów,przysłałdomniewiadomość:

Otolud,

którywyszedłzEgiptu,okryłpowierzchnięziemi.Przyjdź,aprzeklnij
ich,abymmógłznimiwalczyćiwypędzićich.

NatorzekłBógdo

Balaama:Niemożesziśćznimiiniemożesztegoluduprzeklinać,
albowiemjestonbłogosławiony.

GdypowstałBalaamnastępnego

poranka,rzekłdoksiążątBalaka:Wracajciedoswegokraju,gdyżPan
niedozwoliłmiiśćzwami.

PowstaliwtedyksiążętaMoabui

przyszlidoBalaka,donoszącmu:NiezgodziłsięBalaampójśćz
nami.

WtedyBalakposłałrazjeszczeksiążątliczniejszychibardziej

dostojnychniżtamci.

SkorooniprzybylidoBalaama,rzeklimu:Tak

mówiBalak,synSippora:Niewzbraniajsięprzyjśćdomnie.

Wynagrodzęcięhojnieiwszystkouczynię,cokolwiekmipowiesz.

Przyjdź,proszę,iprzeklnijmitenlud!

Balaamodpowiedziałsługom

Balakatymisłowami:ChoćbymiBalakdawałtylesrebraizłota,ile
pałacjegopomieści,toprzecieżniemogęprzekroczyćrozkazuPana,
Bogamojego,zarównowmałychrzeczach,jakiwielkich.

22,18.BalaamiJahwe.JeśliBalaambyłrzeczywiściemezopotamskimprorokiem,któryprzemawiałwimieniuwielubogów,wydajesięniezwykłe,bynazwałJahwe„Panem,Bogiem

moim”.Bardzomożliwe,żeBalaamwiedziałoBoguIzraelitów,przynajmniejzprzekazów(zob.mowęRachabwJoz2,9-11).Mógłteżzwracaćsiędokażdegobogazapomocązdradzającychzażyłość
określeń,bypodkreślićwtensposóbswojąprorockąwładzę.Wydajesię,żezainteresowanieBalakaBalaamemwynikałozezdolnościtegoostatniegodosprowadzaniabłogosławieństwalub
przekleństwa-niezależnieodtego,dojakiegobogasięzwracał.Niewielewskazujenato,byBalaamsłużyłwyłącznieJahwe.

Pozostańciejednakprzeznoc,azobaczę,coPantymrazemmi

powie.

WnocyprzyszedłBógdoBalaamairzekłmu:Skoro

mężowieciprzyszli,abycięzabrać,wstań,aidźznimi,leczuczynisz
tylkoto,cocipowiem.

22,4-20.BalaamwDeirAlla.W1967rokuduńskaekspedycjaarcheologicznapodkierownictwemH.J.Fankenaodkryłapewnepokryteinskrypcjamifragmentytynkuwmiejscunad

JordanemzwanymDeirAllah.Odnalezionefragmentyzostałyspisanewjęzykuaramejskimisądatowanenaokoło850przedChr.WspominasięwnichoBalaamiesynuBeora-człowieku,któregow

Lb22-24opisanojako„widzącego[bogów]”.Chociażtekstmacharakterfragmentaryczny,zwielomaprzerwamiiniepewnymisłowami,możnawywnioskowaćnajegopodstawie,żeBalaambył
prorokiem,któryotrzymywałwnocyprzesianieodbogów,orazżenietakiejwiadomościspodziewalisięjegorodacy.Jestwątpliwe,bytentekstodnosiłsiędowydarzeńopisanychwPiśmieŚwiętym,
potwierdzajednakpozabiblijnątradycjęzIXw.przedChr.oprorokuimieniemBalaam.ByćmożezłasławaBalaamabyłatakwielka,żepozostałonważnąpostaciąprorockąprzezwielewiekówimógł
wtensposóbzostaćpołączonyzwcześniejszyminarracjamiopodbojuKanaanuprzezIzraelitów.

WstałwięcBalaamrano,osiodłałswojąoślicęipojechałz

książętamiMoabu.

22,21WdrugimtysiącleciuprzedChr.jazdanaoślebyłaczymśprestiżowym.Por.Sdz5,10;10,4;12,14.

ZapłonąłgniewBoganato,żeruszyłwdrogę,iAniołPański

stanąłnadrodzeprzeciwniemu,bygozatrzymać.Onzaśw
towarzystwiedwóchsługjechałnaswojejoślicy.

22,22Boga.Zateksthebr.:BJ:„Jahwe”,zasam.iniektórymirkpsamigrec.—Sprzecznośćzw.20wskazuje—jaksięzdaje—nazmianętradycji(por.22,2+);opowieśćta,barwniejszai

bardziejpopularnaniżpoprzednia,jestprzypisywanajahwiście.KażeonwniejprzemawiaćzwierzętomjakwRdz3,In.

GdyoślicazobaczyłaAniołaPańskiegostojącegoz

wyciągniętymmieczemnadrodze,zboczyłazdrogiiposzławpole.
Balaamuderzyłją,chcączawrócićnawłaściwądrogę.

Wtedystanął

AniołPańskinaciasnejdrodzemiędzywinnicami,amurbyłzjednej
izdrugiejstrony.

GdyoślicazobaczyłaAniołaPańskiego,przywarła

domuru,przypierającnogęBalaamadotegomuru,aonponownie
zacząłbićoślicę.

AniołPańskiposunąłsiędalejistanąłwmiejscu

takciasnym,żeniebyłomożnagowyminąćanizprawej,aniteżz
lewejstrony.

GdyoślicaujrzałaznowuAniołaPańskiego,położyła

siępodBalaamem.RozgniewałsięwięcBalaambardzoizaczął
okładaćoślicękijem.

WówczasotworzyłPanustaoślicy,irzekłado

Balaama:Cóżciuczyniłam,żezbiłeśmniejużtrzyrazy?

Balaam

odpowiedziałoślicy:Dlatego,żedrwiłaśsobiezemnie.Gdybymtak
miałmieczwręku,jużbymcięzabił!

Oślicajednakrzekłado

Balaama:Czyżniejestemtwojąoślicą,naktórejjeździsz,odkąd
jesteś,ażpodzieńdzisiejszy?Czyżmiałamzwyczajczynićcicoś
podobnego?Odpowiedział:Nie!

22,28-30.Zwierzętaprzemawiająceludzkimgłosem.Jedynymzwierzęciem,które,opróczoślicyBalaama,przemawiawPiśmieŚwiętymludzkimgłosem,jestwążzwracającysiędoEwy

wRdz3,1-5.Wążzostałtamopisanyjakonajprzebieglejszezezwierząt,imożliwe,żewłaśniedlategouważano,iżjestjedynymzwierzęciem,którepotrafimówić.WnarracjioBalaamieoślica
przemawialudzkimgłosemdopierowówczas,gdyBógudzielajejtejzdolności.Opowieścitakiesąpowszechnieutożsamianezbajkami,równiepopularnymiwstarożytności,jakwliteraturzenowszej.
Mająonezwykletematykęmądrościową,zaśichcelemjestpotwierdzenielubpodaniewwątpliwośćjakiejśpodstawowejprawdy.Wśródprzykładówmotywumówiącychzwierzątzkręgukulturowego
BliskiegoWschodumożnawymienićbydłozegipskiejOpowieściodwóchbraciachorazdialogpomiędzylampartemagazelązasyryjskichSłówAhikara.Przemawiającaludzkimgłosemoślicamiała
daćBalaamowiwyraźniedozrozumienia,żeBógmożeobjawiaćsięzapośrednictwemkażdegostworzenia,którewybierze,iżeniemożeonoztegofaktuczerpaćżadnejchluby.

WtedyotworzyłPanoczyBalaamaizobaczyłonAnioła

Pańskiegostojącegonadrodzezobnażonymmieczemwręku.Ukląkł
więcioddałpokłontwarządoziemi.

IrzekłdoniegoAniołPański:

Czemuażtrzyrazyzbiłeśswojąoślicę?Jajestemtym,który
przyszedł,abycibronićprzejazdu,albowiemdrogatwojajest
przeciwnamojejwoli.

22,32albowiemdrogatwojajestprzeciwnamojejwoli.Teksthebr.:„albowiemdrogaprzedemnąsięzapada”.Innetłumaczenie:„albowiemniepodobamisiętapodróż”.

Oślicaujrzałamnieitrzyrazyusunęłasięzdrogi.Gdybysięnie

usunęła,byłbymciędawnozabił,ająprzyżyciuzostawił.

Rzekł

więcBalaamdoAniołaPańskiego:Zgrzeszyłem.Niewiedziałem,że
tystanąłeśprzeciwkomnienadrodze.Terazjednak,gdywiem,żeci
siędrogamojaniepodoba,chcęwracać.

22,34Każdyaktczłowieka,świadomyczynie,sprzecznyzwoląBoga,jesttuuważanyzagrzech.

LeczAniołPańskirzekłdoBalaama:Idźztymimężami,alenie

mównicinnegoponadto,cocipowiem.PoszedłwięcBalaamz
książętamiBalaka.

22,21-35.Bożysprzeciwpoposłannictwie.WpewnychsytuacjachwydajesiędochodzićdodziwnejzmianyBożegonastawienia.PanpowołałJakuba(Rdz31-32)iMojżesza,byudalisię

dokądś,późniejjednakzatrzymałkażdegowdrodze.WkażdymprzypadkuBógnaprawdępragnął,byczłowiekpodjąłpodróż,musiałjednakpierwejrozwiązaćjakąśsprawę.

22,22-35.AniołPana.Wświeciestarożytnymbezpośredniekomunikowaniesięwładcównależałodorzadkości.Doprowadzeniadyplomatycznejipolitycznejwymianypotrzebnibyli

pośrednicy.Posłaniecpełniącyrolępośrednikabyłwpełniupoważnionymprzedstawicielemswojegowładcy.Przemawiałwjegoimieniuidysponowałjegowładzą.Byłtraktowanywtakisamsposób,
wjakizostałbypotraktowanyjegopan.Chociażtegowłaśniewymagałtradycyjnyprotokół,niebyłożadnychwątpliwościcodotożsamościposła.Postępowanietakiesłużyłojedyniewyrażeniu
szacunkudlaosoby,którąposłaniecreprezentował.Słowaprzekazaneposłańcowimusiałyzostaćpowtórzonejegopanuwnajdrobniejszychszczegółachitraktowanotakjakbyzostaływypowiedziane
bezpośredniodoreprezentowanegoprzezniegowładcy.Gdyposłaniecwypowiadałsięwsposóboficjalny,wszyscyrozumieli,żejedynieprzekazywałsłowa,opinie,liniępolitycznąidecyzjeswojego
zwierzchnika.WtensamsposóbrolęposłańcapełniłaniołPana-królewskiwysłannikwyposażonywautorytettego,którygoposłał.Hebrajskiesłowo,któreopisuje,coaniołPanatutajczyni,to
„szatan”.Nieoznaczaonouosobionego„oskarżyciela”lub„przeciwnika”jakwHi1-2iZa3,1.Terminutegoużytowyłączniewceluwyjaśnieniaoskarżycielskiejrolianioła.

BalaamuBalaka

GdyusłyszałBalak,żeBalaamsięzbliża,wyszedłmu

naprzeciważdoIr-Moab,któreleżynadArnonem,nasamejgranicy
kraju.

22,36doIr-Moab.Takteksthebr.,coznaczy:„ażdomiastaMoab”.WBJpoprawione:„doAr-Moab”,gdyżbezwątpieniachodzituoAr,mias-to-fortecę,którasięwznosinadwąskimi

stromymwąwozemArnon(por.21,15).JednakBalaambędziegłosiłswojeproroctwaprzemieszczającsięcorazbardziejnapółnoc,ażdogóryNebo.Pójdzieonwięcskrajempłaskowyżu,wznoszącego
sięnadnizinązajmowanąprzezIzraela.JesteśmyjużdalekonapółnocodpotokuArnon,którystanowigranicęMoabu,nadawnychterytoriachSichonazdobytychprzezIzraela.Teopowieści
odzwierciedlająsytuacjępóźniejsząniżpodbójKanaanu,alewyprzedzającączasyDawida.Moabrozciągałsięwtedybardziejnapółnoc.Byłnawettakimoment,kiedysięgałażpoJerycho(por.Sdz
3,13).

BalakrzekłdoBalaama:Czyżnieposyłałemjużpociebie,by

cięprzywołać?Czemunieprzybyłeś?Czyżniemogęhojnieci
zapłacić?

BalaamjednakoświadczyłBalakowi:Przecieżteraz

przybyłemdociebie.Czyrzeczywiściemogęcośoznajmić?Będę
mówiłtylkotesłowa,któreBógwłożywmojeusta.

Iposzedł

BalaamzBalakiem,iprzybylidoKiriat-Chusot.

Balakzłożyłw

ofierzewiększeidrobnebydło,aczęśćztegoposłałBalaamowii
książętom,którzyznimprzyszli.

NadrugidzieńzabrałBalak

BalaamaizaprowadziłnaBamot-Baal,skądbyłowidaćkraniec
obozuludu[izraelskiego].

22,41kraniec[obozu]ludu[izraelskiego].Teksthebr.:„kraniecludu”.BJ:„kraniecobozu”.
22,36-41.Geografia.ZmiastaIr-Moab(„miastaMoabitów”),położonegowpobliżupółnocnejgranicyMoabu,wychodządwiedrogi-jednawiodącanapółnocdoKiriat-Chusot,drugado

Bamot-Baal.Ir-Moab(zob.Lb21,15)nieudałosięzlokalizowaćwsposóbpewny,zwyklejednakłączysięjezewspółczesnymBalu,leżącymnadpołudniowymodgałęzieniem,którymTraktKrólewski
podążaażdoArnonu.PołożenieKiriat-Chusotjestnieznane,podobniejakBamot-Baal.Niektórzyumieszczająostatniezwymienionychmiejscwodległościok.40-48kmnapółnocodIr,idącwzdłuż
TraktuKrólewskiego.Inniuczenisądzą,żeznajdowałosięonojeszczedalejnazachód,niedalekomiejsca,wktórymIzraelicirozłożylisięobozem.

Lb23

WtedyrzekłBalaamdoBalaka:Zbudujtusiedemołtarzyi

przyprowadźmisiedemmłodychcielcówisiedembaranów.

23,1.Siedemołtarzy.LiczbasiedemczęstopojawiasięnakartachPismaŚwiętegoimożebyćzwiązanazsiedmiomadniamistworzenialubzfaktem,żesiedemjestliczbąpierwszą(zob.1

Krl18,43;2Krl5,10).NigdzieindziejniemawBibliiwzmiankiowzniesieniusiedmiuołtarzyofiarnych.Wydarzenietomożemiećzwiązekzpogańskimrytuałem,wktórymkażdyzołtarzy
poświęconybyłinnemubogu.Prawdopodobnejest,żepozawarciutraktatumiędzynarodowegowzywanobogównaświadków(np.podczaszawieraniatraktatupomiędzyasyryjskimkrólem
AssarhaddonemaBaalemzTyru,kiedytowezwano„siedmiubogów”),wznoszonoteżołtarzedlakażdegoznichiskładanoimofiary(zob.Rdz31,44-45).Wzmiankioużywaniusiedmiuołtarzywcelu
jednoczesnegozłożeniasiedmiuofiarnajwyższymbogompojawiająsięwMezopotamiiwkontekstachniemającychzwiązkuzzawieraniemtraktatów.

23,1.Ofiarazcielcówibaronów.ByłytonajbardziejcenioneiwartościowezwierzętahodowanenaBliskimWschodzie,dlategozłożenieichwofierzeoznaczałonajwiększywysiłekze

stronyczcicielawceluzadowoleniabóstwaiuzyskaniajegopomocy.Ofiarazsiedmiucielcówisiedmiubaranówpojawiasięrównieżwofierzezagrzech,którąHiobzłożyłwintencjiswoichtrzech
przyjaciół(Hi42,8).

Balakuczyniłtak,jakmupowiedziałBalaam,iofiarowali

wspólnienakażdymołtarzumłodegocielcaibarana.

23,2iofiarowaliwspólnie.BJ:„iofiarował”,wedługgrec.

WtedyrzekłBalaamdoBalaka:Pozostańtuprzytwojej

całopalnejofierze,jazaśodejdę.MożeobjawimisięPan,acomi
dozwolizobaczyć,oznajmiętobie.Iposzedłnabezdrzewnypagórek.

23,3.Bezdrzewnypagórekjakomiejsceobjawienia.Tłumaczenie„bezdrzewnypagórek”jestkwestionowane,zaśznaczeniehebrajskiegosłowaniepewne.Zkontekstuwynika,żeBalaam

odłączyłsięodMoabitów,bywsamotnościodprawićswojewróżby.Mógłtegowymagaćrytuałlub,byćmoże,BógpragnąłkomunikowaćsiębezpośredniojedyniezBalaamem.Miejscawysoko
położonesączęstozwiązanezbogamiiobjawieniami(górySynaj,Safon,Olimp).

PrzepowiednieBalaama

ObjawiłsięBógBalaamowi,aonrzekłdoNiego:Ustawiłem

siedemołtarzyiofiarowałemnakażdymmłodegocielcaibarana.

WówczasPanwłożyłsłowawustaBalaamairzekłmu:Wróćdo

Balakaitakmupowiesz.

23,4-5.SpotkaniezElohim.Wświeciestarożytnymwiadomościodbóstwaprzekazywanebyłyzwyklezapośrednictwemsnów,porozumiewaniasięzduchamiumarłychlubkapłanów

świątynnychznajdującychsięwstanietransu.Użytytutajjęzykniewskazujenażadnązewspomnianychmożliwości,chociażcharakterspotkaniaBalaamazBogiemniezostałopisany.

Wróciłsięwięckuniemu,aonstałjeszczeprzyswejcałopalnej

ofierzerazemzmoabskimiksiążętami.

Wtedy[Balsam]wygłosił

swojepouczenie,mówiąc:ZAramusprowadziłmnieBalak,ze
wschodnichwzgórz–królMoabu:Przyjdźtu,przeklnijmiJakuba!
Przyjdźtu,azgromIzraela!

23,7NastępującepouczeniakiedyśnależałyprawdopodobniedojakiegośzbiorupoezjiskierowanejprzeciwkoMoabowi.Dwapierwszezostałyprzekazaneprzeztradycjęelohistyczna.

Jakżejamogęprzeklinać,kogoBógnieprzeklina?Jakmogę

złorzeczyć,komuniezłorzeczyPan?

Bowidzęgozwierzchuskały,

zewzgórzgodostrzegam,otolud,którymieszkaosobno,aniewlicza
siędonarodów.

23,9TastrofaporuszatematwybraniaIzraela(Pwt7,6+),potwierdzonegobłogosławieństwemdotyczącymlicznegopotomstwa.

KtóżmożezliczyćJakubajakprochlicznego?Któżpoliczy

choćbyczwartączęśćIzraela?Niechumręśmierciąsprawiedliwych!
Niechajtakijakichbędziemójkoniec!

23,10jakich.Zagrec.Teksthebr.:„jakjego”.

RzekłnatoBalakdoBalaama:Cóżeśtomiuczynił?

Sprowadziłemciętu,byśprzeklinałnieprzyjaciółmoich,atyzamiast
tegoimbłogosławisz!

Leczonodpowiedział:Czyżniemuszę

powiedziećtego,coPanwłożyłwmojeusta?

RzekłwięcBalakdo

niego:Chodź,proszę,zemnąnainnemiejsce,zktóregobędzieszich
widział.Stądwidzisztylkoichczęść,awszystkichnieogarniasz.

Przeklnijichzatemstamtąd.

WziąłgowięczsobąnaPoleCzatów,

naszczytgóryPisga;zbudowałtamsiedemołtarzyiofiarowałna
każdymmłodegocielcaibarana.

23,14.Zofim/Pisga.Zofimznaczy„strażnik”lub„obserwator”[BT:„PoleCzatów”].UżytewodniesieniudoPisga,ogólnegookreśleniaoznaczającegowzgórzanarówninieMoabu

zwróconenazachódwstronęKanaanu(zob.Lb21,20),Zofimznaczyzwyczajnie,żeBalaamudałsiędoznanegosobiepunktuobserwacyjnego,bywypatrywaćznakuodBoga.Możliwe,żepragnął
obserwowaćlotptaków,byodczytaćomen.NiebyłatopowszechnametodauzyskiwaniawróżbywMezopotamii,leczwinskrypcjizDeirAlla(zob.komentarzdoLb22,4)wydajesięodnosićdo
Balaama.

Rzekł[Balsam]doBalaka:Pozostańtuprzycałopalnejofierze,

ajaopodalbędęoczekiwałnaspotkanie.

23,15będęoczekiwałnaspotkanie.BJ:„będęoczekiwał”.Dosł.:„będęspotkany”

WtedyspotkałsięPanzBalaamem,przekazałmusłowa,

polecając:WróćdoBalaka;itakmupowiedz.

Gdywróciłdoniego,

onstałjeszczerazemzksiążętamiMoabuprzycałopalnejofierze.
Balakzapytałgo:CoPanpowiedział?

WtedyBalaamwygłosił

swojepouczenie,mówiąc:Podnieśsię,Balaku,asłuchaj,synu
Sippora,nakłońswegoucha!

Bógniejestjakczłowiek,bykłamał,

niejaksynludzki,bysięwycofywał.CzyżOnpowiecoś,anieuczyni
tego,lubniewykonatego,cooznajmił?

Onmnietusprowadził,bym

błogosławił,Onbłogosławi–jategozmienićniemogę.

23,20Pierwszystychdosł.:„OtoOnpobłogosławiłijazabrałem”,wtłumaczeniachstarożytnychjednakstronabierna:„zostałemwzięty”.

JaniedostrzegamgrzechuuJakuba,niwIzraeluniewidzę

złości.Pan,ichBóg,jestznimi,wznosząMuokrzykjakokrólowi.

23,21Ja.Zasam.iprzekłademsyr.Teksthebr.igrec:„On”.

Bóg,któryzEgiptuichwywiódł,jestdlanichjakbyrogamis

bawołu.

23,22Bóg.Wtekściehebr.tutaj’e/zamiastzwykłego’elohîm.„El”znaczy„Bóg”,corównocześniejestimieniemnajwyższegobóstwakananejskiego.Zostałoonojużprzedtem

utożsamionez„Bogiemojców”atakżezJahwe.Tosamotrzebapowiedziećo24,4.8i16.

—Wdrugimstychuteksttrudny.Innetłumaczenia:„On(Jakub)majakbymocbawołu”albo„On(Bóg)majakbyrogibawołu”.

SkoroniemaczarówwśródJakubaaniwróżbiarstwawIzraelu,

wczasiewłaściwymzostanieprzepowiedzianeJakubowi,Izraelowi
to,coBóguczyni.

23,23Innetłumaczeniedwupierwszychstychów.BJ:„AlbowiemniemawróżbyprzeciwkoJakubowi,/niemaczarówprzeciwkoIzraelowi”.

Patrz,otonaródjakwstającalwica,napodobieństwolwaonsię

podnosiiniepołożysię,ażpożreswązdobyczikrewzabitych
wypije.

RzekłwówczasBalakdoBalaama:Gdyjużniemożesz

przeklinać,przynajmniejimniebłogosław!

Balaamodpowiedział

Balakowi:Czyżniemówiłemci:CoPanpowie,wszystkouczynię?

WtedyrzekłznowuBalakdoBalaama:Chodź,proszę,anainne

miejscejeszczecięzaprowadzę.MożespodobasięBogu,byś
przynajmniejztegomiejscamigoprzeklął.

PotemwziąłBalak

BalaamanaszczytPeor,którysięwznosinadpustynią.

Balaamrzekł

doBalaka:Zbudujtusiedemołtarzyiprzyprowadźmisiedem
młodychcielcówisiedembaranów.

Balakuczyniłtak,jakmu

powiedziałBalaam.Wtedyzłożyłonnakażdymołtarzuwofierze
młodegocielcaibarana.

Lb24

GdyBalaamspostrzegł,żedobrejestwoczachPana

błogosławienieIzraela,nieodszedłwcale,jakprzedtem,abyszukać
wróżb,lecztwarzobróciłkupustyni.

Gdywięcpodniósłoczyi

zobaczyłIzraelarozłożonegoobozemwedługswoichpokoleń,
ogarnąłgoDuchBoży

24,1-2.RóżnicamiędzymetodąstosowanąprzezBalaamaaroląDuchaBożego.Balaamjakoprorokmezopotamski,wzywającBogalubszukającznaku,stosowałtradycyjnemetody,

opierającesięnajakiejśformiewróżb.Odkrywszy,żewoląJahwejestpobłogosławienieIzraelitów,BalaamrezygnujezowychmechanicznymmetodiotwierasięnabezpośrednieobjawienieodBoga.
WtymmomenciezwracasiękuIzraelitomizostajenapełnionyDuchemBożym.WypowiadaBożebłogosławieństwo,przypuszczalniewstanietransu.Narażasięnaniebezpieczeństwozestronykróla
Moabitów,przezcodowodziprawdziwościswojegoprzesłaniaidostarczaprzykładuekstatycznegoproroctwa(zob.1Sm10,5-6.10-11).

izacząłgłosićswojepouczenie,mówiąc:WyroczniaBalaama,

synaBeora;wyroczniamęża,którywzrokmaprzenikliwy;

24,3Tusięzaczynanowaseriaprzepowiedninależącadocyklujahwistycznego.
—wzrokmaprzenikliwy.Dosł.:„któregookojestdoskonałe”,jeśliczytaćwedługgrec:szettam.Teksthebr.:szetum,„któregookojestzamknięte”.

wyroczniatego,którysłyszysłowaBoże,któryoglądawidzenie

Wszechmocnego,którypada,aoczymusięotwierają.

24,4Senszdaniawostatnimstychujestprzedmiotemdyskusji.Tuinnetłumaczenie.BJ:„otrzymujeBożąodpowiedź,aoczymusięotwierają”.

Jakubie,jakżepięknesątwojenamioty,mieszkaniatwoje,

Izraelu:

Nibyszerokiedolinypotoków,nibyogrodynadbrzegami

strumienilubnibyaloes,któryPansadził,inibycedrynadwodami.

Płyniewodazjegowiader,azasiewjegomawilgoćobfitą;króljego

wielemocniejszyniżAgag,królestwojegowgóręwyniesione.

24,7Dwapierwszestychyzatekstemhebr.WBJ:„Bohaterwzrastawjegopokoleniu,/panujenadwielomaludami”,zagrecTawyrocznia—jaksięwydaje—mazwiązekz

„mesjanizmemkrólewskim”iodnosisięwprostalbodoSaula,którypokonałAgaga,królaAmalekitów(1Sm15,8),albodoDawida,któryrównieżmusiałwalczyćzAmalekitami(lSm30).

24,5-7.Metafory.WyroczniaBalaamazawieraobietnicęobfitościipomyślnościdlaIzraelitów.SpoglądajączgórynanamiotyIzraela,porównujejedolasu,wktórymrosnąwonnealoesyi

cechy.AloesyniewystępowałypierwotnienaobszarzeKanaanu,leczmetaforamożesięodnosićdonapływowegoluduIzraelitów„zasadzonego”wZiemiObiecanejprzezBoga.Cedrynierosnąw
pobliżustrumieni,dlategohebrajskiesłowomożeoznaczaćkażdedrzewoiglaste.ObrazobfitejilościwodyizasiewunawiązujedourodzajnościKanaanuorazprzymierzowejobietnicypotomstwa.
Przezaluzjędokrólaautorwskazujeprzyszłytriumfnarodunadjegonieprzyjaciółmi,Amalekitami,którychkról,Agag,zostaniepokonanyprzezSaula(1Sm15,7-8).

24,7.Agag.WczasachSaulaAgagbyłpotężnymkrólemAmalekitów(1Sm15,7-8).ChociażSaulichpokonał,AmalekicibyliwdalszymciągucierniemwcieleIzraela(1Sm27,8;30,1;2

Sm1,1).ImięAgagapojawiasięponowniewKsiędzeEsteryjakookreślenienarodowościnikczemnegoHamanaAgagity.Niektórzyuczenisądzą,żesłowoagagnależyrozumiećjakotytuł(podobnie
jaksłowo„faraon”),jednakichargumentyniesąprzekonywające.

ABóg,któryzEgiptugowywiódł,jestdlaniegojakbyrogami

bawołu.Onwyniszczynarody,cogouciskają,zmiażdżyichkości,
zdruzgoceswoimistrzałami.

24,8On.Tzn.Izrael.Dalszyciągwierszaniepewny,gdyżtekstjestskażony.Zamiastsłowa„narody”,któremająmasoreci,wBJ:„trupy”.

Położyłsię,jaklewsięprzyczaiłlubnibylwica.Ktosięodważy

gozbudzić?Błogosławieniniechbędą,którzybłogosławiąciebie,a
przeklęci,którzyciebieprzeklinają.

WtedyrozgniewałsięBalakna

Balaama,aklasnąwszywdłonie,rzekłdoBalaama:Wezwałemciętu,
byśprzeklinałnieprzyjaciółmoich,atyichnawettrzykrotnie
błogosławiłeś.

Uciekajterazczymprędzejdodomu;obiecałemci

wprawdziesowitąnagrodę,leczotoPanpozbawiłjejciebie.

Balaam

odpowiedziałBalakowi:Czyżniepowiedziałemwyraźnieposłańcom,
którychdomniewysłałeś:

ChoćbymiBalakdawałtylesrebrai

złota,ilepałacjegopomieści,toprzecieżniemogęprzekroczyć
rozkazuPanaiczynićsamowolnieczytoźle,czyteżdobrze.CoPan
mówi,totylkooznajmię.

Dobrzewięc,wrócęterazdomojegoludu,

leczchodź,chcęcioznajmić,coludtenprzykońcudniuczyni
twojemuludowi.

Iwygłosiłswojepouczenie,mówiąc:Wyrocznia

Balaama,synaBeora;wyroczniamęża,którywzrokmaprzenikliwy;

wyroczniatego,którysłyszysłowaBoże,awwiedzyNajwyższego

maudział,któryoglądawidzenieWszechmocnego,którypada,aoczy
musięotwierają.

Widzęgo,leczjeszczenieteraz,dostrzegamgo,

aleniezbliska:WschodziGwiazdazJakuba,azIzraelapodnosisię
berło.OnotozmiażdżyskronieMoabu,atakżeczaszkiwszystkich
synówSeta.

24,17GwiazdajestnastarożytnymWschodzieznakiembogaorazkrólapodniesionegodorangibóstwa.Zob.równieżIz14,12.Wydajesię,żetutenwyrazprzywołujemonarchię

Dawidową,awprzyszłości—Mesjasza.

—berło/...skronie.Grec:„człowiek...książęta”.—Whebr.tensamrdzeńznaczy„skronie”i„krańce”.
—synówSeta.Chodzituoszczepybeduiriskie.PoetachcewymienićpokoleiwrogówIzraelazamieszkałychnaobrzeżachKanaanu.
24,17.Gwiazdaiberłojakometafory.Chociażgwiazdabyłametaforąkrólów,częstostosowanąnaBliskimWschodzie,rzadkopojawiasięonanakartachPismaŚwiętego(Iz14,12;Ez

32,7).Połączeniejejtutajzberłem,symbolemwładzykrólewskiej(Ps45,6),czynitoprzypuszczeniepewniejszym.WyroczniaBalaamaprzepowiadapowstaniemonarchiiwIzraeluorazrozciągnięcie
sięjegowładzy(napodobieństwowysuniętegoberła)nadziemiamiZajordania.PodobniejakwegipskiejinskrypcjiTotmesaIII(ok.1504-1450przedChr.),berłoniczymmaczuga-miażdżygłowy
wrogichnarodów.

StaniesięEdompodbitąkrainą,Seirteżbędziepodbitąkrainą.

AIzraelurośniewpotęgę.

ZapanujeJakubnadnieprzyjacielemi

zbiegówzSeiruwyniszczy.

24,19BJ:„Jakubpanujenadswoiminieprzyjaciółmi/inakazujewytracićzbiegówzAr”.Wyraz„nieprzyjaciele”zostałtuprzeniesionyzw.18,gdziewtekściehebr.umieszczonogopo

słowie„Seir”.—CodoAr,por.22,36.Wtekściehebr.jestznowu„miasto”(lir).

DostrzegłnastępnieAmalekitówiwygłosiłswąprzepowiednię,

mówiąc:Amalekjestpierwszypośródnarodów,leczwkońcuzginie
nazawsze.

24,20KońcowystychwBJ:„Leczjegopotomstwozginienazawsze”,„zginienazawsze”,zasam.Teksthebr.:„będzieażdoruiny(?)”.Tosamoodnosisiędow.24.
24,20.Amalekici.AmalekicistanowilikonfederacjęplemionzamieszkującychgłówniestepynapołudniowywschódodKanaanu(Wj17;Sdz6-7).GrupyAmalekitówwystępowały

równieżwkrainiegórzystejnazachódodSamarii.WPiśmieŚwiętymprzedstawiasięichzwyklejakoludrywalizującyzIzraelemoziemię.Tytuł„pierwszypośródnarodów”możeoznaczaćokreślenie,
którymsamisiebieokreślali;mogliteżzostaćtaknazwani,ponieważbylipierwszymnarodem,któryrzuciłwyzwanieIzraelitom(Wj17,8-15).

UjrzałKenitówiwygłosiłswojeproroctwo,mówiąc:Mocne

jesttwojemieszkanieinaskalezbudowanetwegniazdo;

24,21WBJdodanoimię„Kain”,uważając,żejesttopotrzebnedlapoprawieniarytmuiprzywróceniagrysłówmiędzyqajin(„Kain”)iqen(„gniazdo”),występującychwdrugimstychu:

„Twojasiedzibajesttrwała,Kainie,/atwojegniazdouwitenaskale”.—Kenicitonomadzi(por.1Krn2,55,gdziesąbraćmiRekabitów),bardzościślezwiązanizMadia-nem(por.10,29iSdz1,16).
WyparciprzezEdomitów(Beorzw.22(zob.przyp,poniżej)jest—jaksięwydaje—tymsamym,októrymmówiRdz36,32),osiedlająsięwkrajuAmalekitów(Sdz1,16;1Sm15,4-6;por.27,10i
30,29),aniektórzyznichbędąnawetzamieszkiwaćrówninęEzdrelon(Sdz4,11.17;5,24).KainanależypowiązaćzKenazempoprzezimięojca,Otniela,którysambyłbratem(czybratankiem?)
„KalebaKenizyty”(gdzieindziejspokrewnionegozpokoleniemJudy;32,12;Joz14,6.14;15,17;Sdz1,13;3,9-11;1Krn4,13).WRdz15,19KenizycisąwymienienimiędzyKenitamiiKadmonitami
(„synamiWschodu”,Rdz29,1;Sdz6,3itd.),awRdz36,11.42KenazjestwnukiemEzawaiprzyrodnimbratemAmaleka,cojednakwyrażaraczejbliskośćgeograficznąniżetnograficzną.

leczionojestprzeznaczonenazgubę,wtedygdyAszszurcię

weźmiewniewolę.

24,22BJ:„LeczgniazdonależydoBeora;/dokądbędzieszwięźniemAszszuru?”.Tekstniepewny,poprawionywedługgrecWspomnienieAszszurututajiww.24budzizdziwienie:nie

możechodzićoAsyrię,gdyżtozmuszałobydobardzopóźnejdatacjitegopoematu(VIIIw.przedChr.),raczejoplemięAszszurimwspomnianewRdz25,3i2Sm2,9(tu:Aseryci).

24,21-22.Kenici.ChociażwtekściepoprzedzającymtęwyrocznięKenicizostaliopisanijakoludnastawionyprzyjaźnie(KenitąbyłteśćMojżesza,Wj2,16-22),tutajpotępionoichrazemz

Amalekitami.ByłtoludzamieszkującyokoliceKadeszwpółnocnejczęściPółwyspuSynajskiegoorazrejonGalilei.Moglibyćoniwędrownymirzemieślnikamiwykonującymiprzedmiotyzmetalu(w
okolicachSynajuznajdowałysiękopalniemiedzi)orazpasterzami.Balaamszydzizichosadpołożonychwgórach,powiadając,żeniezapobiegnąwzięciuichdoniewoliprzezAszszur.

Igłosiłdalejswojepouczenie,mówiąc:Biada!Któżsięostoi,

kiedyBógtouczyni?

24,23DwakońcowestychywBJ,poskorygowaniubardzozagmatwanegotekstuhebr.:„Ludymorzagromadząsięnapółnocy”.Owe„ludymorza”,doktórychnależelitakżeFilistyni,

zalałyEgiptiPalestynępodkoniecXIIIw.przedChr.

PrzybędąbowiemokrętyKittim,pognębiąAszszur,pognębią

teżEber,aleioniprzepadnąnazawsze.

24,24Kittim.NazwaCypru,alerównieżwschodnichwybrzeżyMorzaŚródziemnego.—Eber(por.Rdz10,21;11,14):ludność,zktórąjestzwiązanyAbraham(Rdz11,26).Zniąteżnależy

kojarzyćnazwę„Hebrajczycy”(por.„AbramHebrajczyk”,Rdz14,13),bezwzględunato,jakiefaktyczniesąpoczątkitegoimienia.

24,22-24.Aszszur.Jestmałoprawdopodobne,żetoaluzjadoimperiumneoasyryjskiego,którezdominowałocałyBliskiWschódwVIIIiVIIw.przedChr.Gdybytakbyło,główmypunkt

wyroczni(awedługniektórychkomentatorówrównieżjejpowstanie)wiązałbysięzokresemznaczniepóźniejszym.Niewydajesię,byAszszurim,pokoleniewywodzącesięodAbrahamaiKetury(Rdz
25,3),byłozdolnepokonaćKenitów.AsyryjczycybyliwXIVw.przedChr.wystarczającąpotęgąmilitarną,byprzyczynićsiędoupadkuMitanni,królestwaChurytów.Niemajednakdowodównato,
żeprowadzilionioperacjewojskowedalejnazachodzie.NajprawdopodobniejchodzizatemoAszszur,którewRdz25,18wymienionowzwiązkuzIzmaelitami.

24,24.Kittim.JesttostarożytnanazwaCypru(Rdz10,4),którapochodziodnazwymiastaKition.Wtekstachpóźniejszych(Qumran)KittimjestogólnymokreśleniemoznaczającymLudy

Morza(Dn11,30)iRzymian.Niektórzybadaczesugerowali,żetutajmożeoznaczać„LudyMorza”-zlepekgrupetnicznych(m.in.Filistynów),którenajechałyBliskiWschódokoło1200przedChr.

24,24.Eber.WRdz10,21i11,14EberukazanyzostałjakoprzodekHebrajczyków.Niepasujetojednakdokontekstuwyroczni,bowiemwówczasprzekleństwozostałobyrzuconena

Izraela.WśródmożliwychrozwiązańwymieniasięatakKittimna„Heber”-jednozplemionKenitówlubnanależącedoIzraelitówpokolenieAsera.Nieudałosiępodaćżadnegozadowalającego
wyjaśnieniatejnazwy.

WtedypodniósłsięBalaamiodszedłdoswojejojczyzny,

równieżiBalakodszedłswojądrogą.

Lb25

IzraelwPeor

GdyprzebywaliwSzittim,zacząłluduprawiaćnierządz

Moabitkami.

25,1-17Tadawnaopowieść(w.1-5)zakładatęsamąsytuacjęhistoryczną,coopowieśćoBalaamie(por.22,36+).SanktuariumBaal-Peor(por.23,28),znajdującesięnagranicymiędzy

IzraelemiMoabem,byłouczęszczaneprzezobydwaludyikobietymoabickiewciągnęłyIzraelawkultswoichbogów(alboswojegoboga;por.31,16).W.6-18,powiązanepoprzezw.18ztymsamym
sanktuarium,pochodzązredakcjikapłańskiej,alewykorzystująpewnąstarątradycję,wktórejwystępujejakaśkobietama-dianicka.Możliwe,żeMadianici,którzyjakopasterzewędrowalipocałejtej
okolicy(por.22,4,7)odległejodichpierwotnychterytoriów(por.Wj2,11+),odwiedzaliwspomnianesanktuarium.TaopowieśćdałaokazjędopowstaniahistoriiowojnieprzeciwMadianowi(31,1+).
Madianici,którychtradycjeoMojżeszudarzyłyprzychylnością(por.Wj2,18+),stalisięwrogamiIzraela(por.Sdz7-9).

25,1BliżejoSzittimlubAbelha-Szittimpor.Joz2,1+.
25,1.Szittim.PełnanazwategomiejscatoAbel-Szittim(Lb33,49);tutajrozpoczętozwiad,któryJozuewysłałprzedwkroczeniemIzraelitówdoKanaanu(Joz2,1;3,1;Mi6,5).Józef

Flawiuszumieszczatomiejscewodległościok.11,5kmodJordanu.ObecnepołożenieAbel-Szittimniejestznane,byćmożeznajdowałosięonowmiejscudzisiejszegoTellel-HammamnadWadi
Kefrein.

Onetonakłaniałyluddobraniaudziałuwofiarachskładanych

ichbożkom.Ludspożywałdaryofiarneioddawałpokłonichbogom.

25,2spożywałdaryofiarne.Chodzioświętąucztę,towarzyszącąskładaniuofiar.

IzraelprzylgnąłdoBaal-Peora,agniewPanazapłonąłprzeciw

niemu.

25,3.Baal-Peor.BógBaalbyłczęstołączonyzróżnymigórami(np.zgórąSafon)lubmiastaminaobszarzeKanaanu(zob.Lb32,38;33,7;2Krl1,2).WtymepizodzieIzraelicipo

wypływemkobietmoabickichuczestnicząwkulciebogategomiasta,Peora(zob.Pwt3,29,gdziepojawiasięwzmiankaoBet-Peor).ByłtoprzypuszczalniepierwszykontaktIzraelitówzBaalem,
kananejskimbogiempłodnościideszczu,bowiemjegoimięniepojawiasięwKsiędzeRodzaju.SkutkitegospotkaniasąkatastrofalneitworząprecedensBożejreakcjinabałwochwalstwo.

IrzekłPandoMojżesza:Zbierzwszystkich[winnych]

przywódcówluduipowieśichdlaPanawobliczusłońca,awtedy
odwrócisięzapalczywośćgniewuPanaodIzraela.

25,4.Wystawienieciałaskazańcanawidokpubliczny.Chociażformaegzekucjiniejestjasna(zob.2Sm21,9,gdzieużytopodobnychsłów),wystawienieciałniewiernychprzywódców

nawidokpublicznysłużyłookreślonemucelowi.MogłomiećnaceluprzebłaganiegniewuBożegolubostrzeżenieinnych,żebałwochwalstwoniebędzietolerowane.Tradycjazakazywałapozostawiania
ciałskazańcównadrzewieprzeznoc(Pwt21,22-23).PowieszenienadrzewieipubliczneukazanieciałskazańcówbyłokarąpowszechniestosowanąprzezAsyryjczyków(wzmiankioniejpojawiająsię
wrocznikachSennacherybaiAsurbanipala).

RozkazałwięcMojżeszsędziomIzraela:Zabijajciekażdegoz

waszychludzi,którzysięprzyłączylidoBaal-Peora.

Iotoprzybył

jedenzIzraelitówiprzyprowadziłMadianitkędoswoichbraciprzed
oczamiMojżeszaicałegozgromadzeniaIzraelitów,którzy
lamentowaliuwejściadoNamiotuSpotkania.

25,6przyprowadziłMadianitkę.Tę,októrejzachwilębędziemowa.
25,6.PrzyprowadziłMadianitkędoswoichbraci.TenniewymienionyzimieniaIzraelitawprowadziłMadianitkędoswojejrodzinyjakożonę.Wielubadaczyuważa,żeprzyczyną

nieszczęściabyłopraktykowanierytualnychstosunkówpłciowych.Wprowadzającmadianickąkobietędoswojegodomu,mężczyznazachęcałwszystkichkrewnychpłcimęskiejdouczestniczeniawtym
zakazanymrytuale-chociażludziecimielisięnawrócićzbałwochwalstwa,któregosięwcześniejdopuścili.„Komora”(w.8),doktórejweszli,wydajesięświętympomieszczeniem,dlategowskazujena

rytualnystosunekpłciowy.Chociażrytuałmógłmiećzwiązekzkultempłodności,Izraeliciniezajmowalisięwówczasuprawąroli,trudnowięcsobiewyobrazić,jakieznaczeniemógłontutajposiadać.
InnejsugestiidostarczaPs106,28gdzieBaal-Peorłączysięzofiaramiskładanymizmarłym[BT:„ofiarydlabogówumarłych”].Plagaopisanawwersecie3mogłazostaćprzypisanaduchomprzodków,
któremiałyzostaćukojoneodbyciemstosunkurytualnego.Wtakimprzypadku„rodziną”,doktórejkobietęsprowadzono,mogłybyćduchyprzodków.

UjrzawszytokapłanPinchas,synEleazara,synaAarona,

chwyciłwrękęwłócznię,opuściłzgromadzenie,

poszedłzaIzraelitą

dokomorynamiotuiprzebiłichobydwoje,mężczyznęIzraelitęi
kobietę–przezjejłono.IustałaplagawśródIzraelitów.

25,8dokomorynamiotu.Dosł.:„dosklepionejniszy”,byćmożeprzeznaczonejdouprawianiaprostytucjisakralnej.
25,8.Plaga.PonieważtekstPismaŚwiętegoniepodajeżadnychsymptomów,naturaplagi,któradotknęłaIzraelitów,niejestznana.Starożytnetekstyzdiagnozami,pochodzącezobszaru

Mezopotamii,częstopróbująznaleźćzwiązekprzyczynowypomiędzykontaktamipłciowymilubobjawamichoróbapewnymigrzechami,którejepowodowały.WIzraelunieistniałatakasystematyka
chorób,leczpowszechnylubnagływybuchgroźnejchorobyuważanozakaręBożą.Chorobami,którepustoszyłyświatstarożytny,byłdurbrzuszny(tyfus),malaria,cholera,gruźlica,wąglik,dżuma
dymienicza,błonica(dyfteryt)iwieleinnych.JahweposługujesięplagąpodobniejakbóstwaplagczczonenaBliskimWschodzie.WmitologiimezopotamskiejNergal(lubErra)jestbogiemplagii
królemświataumarłych.PodobnymbóstwemkananejskimjestReszef,zaśchetyckimIrszappa.Murszilisz,królChetytówpochodzącyztegookresu,wjednejzmodlitwskarżysięnaplagę,któratrwała
dwadzieścialat,postrzegającjąjakokaręzagrzechyojca.

Zginęłoichwtedydwadzieściaczterytysiące.

Mówiłznowu

PandoMojżesza:

Pinchas,synEleazara,synakapłanaAarona,

odwróciłmójgniewodIzraelitów,gdyżonzapłonąłpośródnich
zazdrością.DlategoniewytraciłemzupełnieIzraelitówwmojej
zazdrości.

Oznajmijwięc:OtoJazawieramznimprzymierze

pokoju.

Będzietodlaniegoidlajegopotomstwaponim

przymierze,któremuzapewnikapłaństwonawieki,ponieważokazał
sięzazdrosnyoswegoBogaidokonałprzebłaganiawimieniu
Izraelitów.

25,13KoniecwierszawBJ:„WnagrodęzazazdrośćoswojegoBogabędzieonmógłwykonywaćrytypokutnewimieniuIzraelitów”.
25,13.Przymierze,którezapewnikapłaństwo.PodobniejakprzymierzezawartezDawidem(2Sm7,8-16;Ps89,29),przymierzetojestprzymierzem„wiecznym”.Znowu,użytytutaj

językipojęcietrwałegotraktatuniejestniczymwyjątkowym.ElementytewystępujączęstowtekstachstarożytnychtraktatówzMezopotamii(zob.asyryjskietraktatywasalneAssarhaddona).Wtym
przypadkupobożnyuczynekPinchasastanowipodstawędowyróżnieniatejgałęziroduAaronajakogrupy,któramawyłączneprawonadzorunadświątynią(zob.rodowódz1Kra6,3-14,wktórym
wyprowadzonolinięPinchasaijegobraci).

Izraelita,któryzginąłrazemzMadianitką,nazywałsięZimri,a

byłsynemSalu,księciajednegozrodówpokoleniaSymeona.

Madianitka,którązabito,nazywałasięKozbiibyłacórkąSura;ten

byłznowugłowąjednegozpokoleń,czylirodówmadianickich.

WtedyPanrzekłdoMojżesza:

Jakzwrogiemobchodźsięz

Madianitamiiwyniszczich,

gdyżoniwrogoodnosilisiędowas,

oszukującwasprzezswojeknowania,posługującsięPeorem,
posługującsięcórkąksięciamadianickiego,ichsiostrąKozbi,która
zostałazabitawdzieńplagi,jakaspadłazewzględunaPeora.

Lb26

NOWEROZPORZĄDZENIA

Spis

PotejpladzerzekłPandoMojżeszaiEleazara,synakapłana

Aarona:

DokonajcieobliczeniacałejspołecznościIzraelitówwedług

rodów,oddwudziestulatwzwyż,zdolnychdowalki.

Mojżeszwięci

kapłanEleazarnastepachMoabu,naprzeciwJerychanadJordanem,
takzarządzili:

26,3takzarządzili.Teksthebr.:„irzeklidonich...mówiąc”.BJ:„policzyliich”,zaTargumamiitłumaczeniemsyr.—Tenspisludności,dokonanynastepachMoabu,odpowiadaspisowi

sporządzonemuprzywyruszaniuspodSynaju(Lb1).TymrazemjestonbardziejszczegółowyiposłużyłzapodstawędoułożeniatablicygenealogicznejrodzinyJakubawRdz46(tekstkapłański).
Następstwopokoleńinnewgrec,alezgodnezkolejnościąwRdz46.

Oddwudziestulatwzwyż,jaktoPannakazałMojżeszowioraz

IzraelitomprzywyjściuzEgiptu,[spiszesięlud].OtóżIzraelici,
którzywyszlizziemiegipskiej,bylinastępujący:

Pierworodnym

IzraelabyłRuben;synamiRubenabyli:Henoch,odktóregopochodzi
ródHenochitów;odPallupochodziródPalluitów.

OdChesrona

pochodziródChesronitów;odKarmiegoródKarmitów.

Tosąrody

Rubenitów.Liczbaspisanychwynosiłaczterdzieścitrzytysiące
siedemsettrzydziestu.

SynowiePallu:Eliab,

asynowieEliaba:

Nemuel,DataniAbiram.DataniAbirambylitowłaśnieci,którzy
jakoprzedstawicielezgromadzeniapowstaliprzeciwMojżeszowii
AaronowizezgrająKorachapodczasjejbuntuprzeciwPanu.

Wtedy

ziemiarozwarłaswojączeluśćipochłonęłaichiKoracha,podczas
gdyzgrajazginęłastrawionaprzezogień–dwustupięćdziesięciu
mężów.Takstalisięonijakbyznakiemostrzegawczym.

Synowie

Korachajednakniezginęli.

SynowieSymeonawedługswoich

rodów:odNemuelapochodziródNemuelitów;odJaminaród
Jaminitów;odJakinaródJakinitów.

OdZerachapochodziród

Zerachitów;odSaularódSaulitów.

TosąrodySymeonitów:

dwadzieściadwatysiącedwustu.

SynowieGadawedługswoich

rodów:odSefonapochodziródSefonitów;odChaggiegoród
Chaggitów;odSzuniegoródSzunitów.

26,15Odtegomiejscazaczynasięwgrec.różnicawpodawaniukolejnościpokoleń,stądteżinnanumeracjawierszy.

OdOzniegopochodziródOznitów;odEriegoródEritów.

ArodapochodziródArodytów;odAreliegoródArelitów.

Tosąrody

Gadytów:wedługtego,jakzostalispisani–czterdzieścitysięcy
pięciuset.

SynamiJudybyliEriOnan.EriOnanumarliwkraju

Kanaan.

SynowieJudywedługswoichrodów:odSzelipochodziród

Szelanitów;odPeresaródParsytów;odZeracharódZerachitów.

SynowiePeresa:odChesronapochodziródChesronitów;od

ChamularódChamulitów.

TosąrodyJudy:wedługtego,jakzostali

spisani–siedemdziesiątsześćtysięcypięciuset.

SynowieIssachara

wedługswoichrodów:Tola,odktóregopochodziródToalitów;od
PuwypochodziródPunitów;

odJaszubapochodziródJaszubitów;

odSzimronaródSzimronitów.

TosąrodyIssachara:wedługtego,

jakzostalispisani–sześćdziesiątczterytysiącetrzystu.

Synowie

Zabulonawedługswoichrodów:Sered,odktóregopochodziród
Sardytów;odElonaródElonitów,aodJachleelaródJachleelitów.

TosąrodyZabulonitówliczącesześćdziesiąttysięcypięciuset

spisanych.

SynowieJózefawedługswoichrodów:Manassesi

Efraim.

SynamiManassesabyli:Makir,odktóregopochodziród

Makirytów;MakirbyłojcemGileada.OdGileadapochodziród
Gileadytów.

SynamiGileadabyli:Jezer,odktóregopochodziród

Jezerytów;odChelekapochodziródChelekitów.

DalejAsriel,od

któregopochodziródAsrielitów;iSychem,odktóregopochodziród
Sychemitów.

WreszcieSzemida,odktóregopochodziród

Szemidaitów,iChefer,odktóregopochodziródChefrytów.

Selofchad,synChefera,niemiałsynów,lecztylkocórki.Córkom

Selofchadabyłonaimię:Machla,Noa,Chogla,MilkaiTirsa.

Tosą

rodyManassesa:wedługtego,jakzostalispisani–pięćdziesiątdwa
tysiącesiedmiuset.

TosąsynowieEfraimawedługswoichrodów:od

SzutelachapochodziródSzutlachitów;odBekeraródBakrytów,od
TachanaródTachanitów.

AcisąsynowieSzutelacha:Eran,od

któregopochodziródEranitów.

TosąrodyEfraimitów,razem

trzydzieścidwatysiącepięciusetspisanych.SątopotomkowieJózefa
wedługswoichrodów.

SynowieBeniaminawedługswoichrodów:

Bela,odktóregopochodziródBaleitów;odAszbelapochodziród
Aszbelitów;odAchiramaródAchiramitów.

OdSzefufamapochodzi

ródSzufamitów;odChufamaródChufamitów.

SynamiBelibyli

ArdiNaaman;[odArdapochodzi]ródArdytów,aodNaamanaród
Naamitów.

TosąpotomkowieBeniaminawedługswoichrodów:

wedługtego,jakzostalispisani–czterdzieścipięćtysięcysześciuset.

TosąsynowieDanawedługswoichrodów:odSzuchamapochodzi

ródSzuchamitów;tosąpotomkowieDanawedługswoichrodów.

WszystkierodySzuchamitów–wedługtego,jakzostałyspisane:

sześćdziesiątczterytysiąceczterystuspisanych.

SynowieAsera

wedługswoichrodów:odJimnypochodziródJimnaitów;od
JiszwiegoródJiszwitów;odBeriiródBeriaitów.

OdsynówBerii

pochodzą:odCheberaródChebrytów;odMalkielaródMalkielitów.

CórkaAseranazywałasięSarach.

TosąrodyAserytówwedług

tego,jakzostalispisani–pięćdziesiąttrzytysiąceczterystu.

SynowieNeftalegowedługswoichrodów:Jachseel,odktórego

pochodziródJachseelitów;odGuniródGunitów,

odJesera

pochodziródJisrytów;odSzillemaródSzillemitów.

Tosąrody

Neftalego:wedługtego,jakzostalispisani–czterdzieścipięćtysięcy
czterystu.

OgólnazaśliczbawszystkichIzraelitów:wedługtego,jak

zostalispisani–sześćsetjedentysięcysiedemsettrzydziestu.

NastępnietakmówiłPandoMojżesza:

Pomiędzynichmabyćkraj

rozdzielony,wedługliczbygłów,jakodziedzictwo.

Pokoleniu,które

mawięcejludzi,przypadniewiększydział,atemu,któremamniej–
mniejszy.Każdeotrzymaprzydziałodpowiadającydanymspisu.

Krajmabyćdzielonylosem,adziedzictwomająotrzymaćwedług

liczbyimionwrodach.

26,55.Podziałpoprzezciągnięcielosów.PosługiwaniesięlosamiwceludokonaniapodziałuziemipozostawiadecyzjęsądowiBożemu.Tametodabyłarównieżstosowanaprzezkróla

MariwMezopotamiidorozdziałunadańziemiwasalomlubżołnierzomprzechodzącymwstanspoczynku.

Losemmabyćrozdzielonedziedzictwopomiędzy[rody]liczne

imniejsze.

Spislewitów

Aotospislewitówwedługichpokoleń:odGerszonapochodzi

ródGerszonitów;odKehataródKehatytów;odMerariegoród
Merarytów.

Adalszerodylewitówto:Libnici,Chebronici,Machlici,

MuszyciiKorachici.KehatbyłojcemAmrama.

26,58Tedwapodziałylewitównaposzczególnerodyniepokrywająsię—drugi(podanywtymwierszu)jestbezwątpieniastarszy.Zachowałasięwnimjeszczepamięćpierwotnego

skupienialewitównapołudniu,wokolicachHebronuiLibny.W1Krn6,1-15usiłujesięjepogodzić.

ŻonaAmramanazywałasięJokebed,abyłacórkąLewiego

urodzonąwEgipcie.ZniejurodzilisięAmramowiAaroniMojżesz
orazichsiostraMiriam.

AaronowiurodzilisięNadab,Abihu,

EleazarorazItamar.

JednakNadabiAbihuzginęli,gdynieśliprzed

Panainnyogieńwofierze.

Byłoichwszystkichmężczyzn[wwieku]

odjednegomiesiącawzwyżdwadzieściatrzytysiące.Niebylijednak
spisaniwrazzIzraelitami,bonieotrzymalidziałupośródIzraelitów.

Tobyliludzie,którychspisaliMojżeszikapłanEleazarnastepach

MoabuwpobliżuJordanu,naprzeciwJerycha.

Pośródnichniebyło

nikogoztych,którychMojżesziAaronspisali,gdydokonywalispisu
IzraelitównapustyniSynaj.

RzekłimbowiemPan,żeumrąna

pustyniiniezostanieznichżadenopróczKaleba,synaJefunnego,i
Jozuego,synaNuna.

Lb27

Wyposażenie"córekdziedziczących"

NastępnieprzyszłycórkiSelofchada,synaChefera,syna

Gileada,synaMakira,synaManassesa,synaJózefa.Nosiłyone
imiona:Machla,Noa,Chogla,MilkaiTirsa.

Wystąpiłyprzed

Mojżeszem,kapłanemEleazarem,przedksiążętamiicałą
społecznościąuwejściadoNamiotuSpotkaniairzekły:

Ojciecnasz

umarłnapustyni,alenienależałdozgraitych,którzysiępołączyli
przeciwPanu,dozgraiKoracha.Umarłzaswojewłasnegrzechy,a
niemiałsynów.

27,3Karazagrzechniedowiarstwa(Lb14)niezniosłaprawnastępnegopokolenia,natomiastkarazagrzechKoracha(Lb16-17)dotykapotomstwabuntowników.

Czemużwięcimięnaszegoojca,któryniemiałsyna,mazniknąć

zjegorodu?Dajnamprzetoposiadłośćpośródbracinaszegoojca.

MojżeszprzedstawiłichsprawęPanu,

aPanrzekłdoMojżesza:

CórkiSelofchadamająsłuszność.Dajimbezwahaniaposiadłość

dziedzicznąpomiędzybraćmiichojcaiprzekażimjegodziedzictwo.

Izraelitomzaśwydajnastępującepolecenie:Gdyumrzemąż,nie

zostawiającsyna,wtedyjegodziedzictwoprzeniesiecienajegocórkę.

Jeślibyniemiałnawetcórki,wtedyoddaciedziedzictwojego

braciom.

Gdybyibraciniemiał,wtedyoddaciedziedzictwo

braciomjegoojca.

Jeżelijegoojciecniemabraci,wtedyjego

dziedzictwooddacienajbliższemukrewnemuwjegorodzie,ionje
weźmiewposiadanie.TakiebędzieprawowśródIzraelitów,jakto
PannakazałMojżeszowi.

27,1-11.Prawocórekdodziedziczenia.Ziemiabyłazwyklewykupywanaprzezkrewnegopłcimęskiej,jeśliczłowiekumierał,niepozostawiwszyposobiemęskiegopotomka(natemat

obowiązkulewiratuzob.komentarzdoPwt25,5-10;natematrokujubileuszowego,zob.komentarzdoKpł25,8-55;natematroszczeńkrewnegozob.Kpł25,25-28).Oddzielnerozpatrzenieprawcórki
dodziedziczeniawymagatutajzasięgnięciawyroczniidecyzjiBożej,sprawytejniemożnabyłobowiemrozstrzygnąćwramachistniejącegoprawodawstwa.Prawalewiratu(Pwt25,5-10)najwyraźniej
niemiałytutajzastosowania,Selofchadniemiałbowiemmęskichdziedziców(synówlubrodzonychbraci).Wtakiejsytuacjipodjętodecyzjęiustanowionoprzepisydającecórkomprawodziedziczenia,
jeśliniebyłospadkobiercówpłcimęskiej;ustanowionorównieżprawookreślająceprocedurędziedziczenia.Wydajesię,żepewneprecedensytychrozwiązańistniaływmezopotamskichaktach
prawnych(sumeryjskitekstGudei,statutB[ok.2150przedChr.];Alalach[XVIIIprzedChr.];NuziiEmar).PrawozLb27musiałozostaćpóźniejzmodyfikowane,byrozwiązaćproblemutratyziemi
przezrodzinę,którypowstawał,gdycórkawychodziłazamążzaczłowiekazinnegopokolenia.TekstzLb36,6-9zawieradodatkoweprzepisymówiące,żecórki,któreodziedzicząziemiępoojcu,
musząwyjśćzamążzamężczyznępochodzącegozwłasnegopokolenia.

Jozuewodzemcałejspołeczności

PotemPanrzekłdoMojżesza:Wejdźnatęgóręzłańcucha

Abarimipopatrznakraj,którydajęIzraelitom.

27,12.ŁańcuchAbarim.TenłańcuchgórskirozciągałsięnawschódodujściaJordanu,wokółpółnocnegowybrzeżaMorzaMartwego(zob.Pwt32,49).Górytetworząpółnocno-zachodni

kraniecrówninyMoabu.Szczytem,zktóregoMojżeszujrzałZiemięObiecaną,byłagóraNebolicząca802mn.p.m.

Gdygozobaczysz,zostanieszprzyłączonydoswoichprzodków,

podobniejaktwójbrat,Aaron,

zato,żesięsprzeciwiliściemojemu

rozkazowinapustyniSin,gdyspołecznośćsięzbuntowała,atrzeba
byłoobjawićprzedniąmojąświętośćprzez[danieim]wody.Tosą
wodyMeribaobokKadesznapustyniSin.

27,14.Geografia.Wtrąconauwaga,przywołującaepizodgrzechuMojżeszaiAaronawMeriba,opierasięnawersjizLb20,1-13.UmieszczaopisanewydarzeniawpobliżuoazyKadesz-

Barnea,przypuszczalnieAinel-KudeiratwWadiel-Ain-największejoaziewpółnocnejczęściSynaju.PustyniaSinbyłajałowymobszaremNegebunapołudnieodKanaanu.Ciągnęłasięwstronę
Synaju.

RzekłwięcMojżeszdoPana:

OPanie,Bożeduchów

wszelkiegociała,wyznaczdokierowaniaspołecznościąmęża,

który

bynajejczelewychodziłiwracał,wyprowadzałichiprzyprowadzał,
byspołecznośćPananiebyłajakstadobezpasterza.

27,17Tewyrażenia(„wychodzić”,„wracać”,„wyprowadzać”,„przyprowadzać”)oznaczającałokształtdziałalnościprzywódcy(Pwt28,6;1Sm29,6;2Krl19,27),którybędziesiękierować

odpowiedziamiwyroczniBożej,przekazywanymimuprzezkapłana(w.21;por.1Sm14,18.37;23,2n).

PanodpowiedziałMojżeszowi:WeźJozuego,synaNuna,męża,

wktórymprawdziwiemieszkaDuch,iwłóżnaniegoswojeręce.

27,18.Duch.KwalifikacjeJozuegojakonastępcyMojżeszawynikałyzwładzyudzielonejprzezBoga.Jozuedowiódł,żejąma,podczaskampaniiwojennych(Wj17,9-13)orazdzięki

odwadze,zjakąprzeciwstawiłsięludowiistarszym(Lb14,6-10;26,65).Późniejmiałzostaćobdarzonyduchemmądrości(Pwt34,9),tutajjednakotrzymaneodBogaumiejętnościprzywódcze
stanowiłypodstawęmianowaniagonawodzaIzraelitów.NadpokoleniamiIzraelaniebyłożadnejustanowionejwładzyoprócztej,którazostaławyznaczonaprzezBoga.ObdarzenieduchemprzezBoga
byłokryterium,naktóregopodstawiepokoleniaprzyznawałyjednostkompolitycznąwładzę.

NastępnieprzywiedźgoprzedkapłanaEleazaraiprzedcałą

społecznośćiustanówgowichobecnościwodzem.

Przenieśna

niegoczęśćtwojejgodności,bycałaspołecznośćIzraelitówbyłamu
posłuszna.

27,18-20.Włożenierąk.Elementemprocesuprzekazywaniaurzędu,oznaczającymprzeniesieniewładzyzjednegoprzywódcynadrugiego,byłobrzędwłożeniarąk(zob.Lb8,10;Kpł

16,21).Naprzykład,malowidłagrobowewskalnychgrobowcachzAmarny(ok.1400-1230przedChr.)ukazująmianowanieurzędnikówpaństwowychprzezfaraona.Byliubraniwuroczysteszaty,zaś
faraonwyciągałnadnimiręcenaznaknowejwładzy,którąmieliterazposiadać.

WiniensięjednakstawićprzedkapłanemEleazarem,aten

będziezaniegopytałPanaprzezlosyurim.Tylkonajegorozkaz
winniwyruszaćinajegorozkazwracać,zarównoon,jakiwszyscy
Izraeliciicałaspołeczność.

27,21.Kapłanorazlosyurimitummim.JednymzprzejawównowejprzywódczejroliJozuegojakonastępcyMojżeszajestzasięganieprzezniegowyrocznizapośrednictwem

najwyższegokapłana.ZapomocąurimitummimnajwyższykapłanmógłsięradzićBogaiuzyskiwaćodpowiedzi(twierdzącelubprzeczące)nazadawanepytania(zob.stosowanietejpraktykiprzez
DawidaiAbiataraw1Sm23,9-12;30,7-8).Chociażniewiadomodokładnie,jakwyglądałylosyurimitummim,sposóbichwykorzystywaniajestpodobnydometodypytańiodpowiedziopisanychw
babilońskichtekstachanalizującychznakiiomeny.Losybyłytrzymanewwewnętrznejkieszeni„pektorału”arcykapłana,tużobokserca(Wj28,16;Kpł8,8).Natematdodatkowychinformacjizob.
komentarzdoWj28,30.

Mojżeszwykonałwszystko,comunakazałPan.Wezwał

JozuegoistawiłgoprzedkapłanemEleazaremiprzedcałym
zgromadzeniem.

Następniewłożyłnaniegoręceiustanowiłgo

wodzemstosowniedowoliPanaoznajmionejprzezMojżesza.

Lb28

Przepisyoofiarach

PanmówiłtakdoMojżesza:

28,1—29,39Podjętoturazjeszczetematcykluliturgicznego(Kpł23),alezbardzospecyficznegopunktuwidzenia.JesttosystematyzacjaprawliturgicznychzKpł23,13.17-18(por.Ez

45,21-25;46,11.13-15),mającanaceluustalenieregulaminuświątynnego.

OznajmijIzraelitomnastępującerozporządzenie:Czuwajcienad

tym,byskładaćMiwokreślonymczasiedaryofiarne,mojepokarmy
jakoofiaryspalane,namiłąwońdlaMnie.

Ofiarycodzienne

Oznajmijim:Ofiaryspalane,którewinniścieskładaćPanu,są

następujące:dwarocznejagniętabezskazycodziennienanieustanną
ofiaręcałopalną.

Jednojagnięmabyćzłożonenacałopalenierano,a

drugiewieczorem.

Dotegojakoofiarapokarmowadziesiątaczęść

efynajczystszejmąkizaprawionejoliwąwedługmiaryjednej
czwartejhinuoliwywyciśniętejzoliwek.

Tojestustawiczne

całopalenie,którejużnagórzeSynajskładanoPanujakomiłąwoń
ofiaryspalanej.

Dotegojakoofiarapłynnawino,wilościjednej

czwartejhinunakażdejagnię.SyceramabyćwylanadlaPanaw
obrębieświątyni.

Drugiejagnięwinieneśofiarowaćozmierzchu.

Złóżwofierzeztymisamymiofiaramipokarmowymi,podobniejak
rano,należącądonichofiarępłynnąjakomiłąwońofiaryspalanejdla
Pana.

28,1-8.Codzienneofiary:ktoidlaczegojeskładał.GłównyelementsystemuofiarnegowIzraelustanowiłycodzienneofiaryskładaneprzezkapłanówwintencjiludu.Byłatoformaofiar

zbiorowychskładanychzawszystkich,wprzeciwieństwiedoofiarindywidualnych.Chociażtreśćofiaryulegałazmianiewróżnychokresach(porównajporannąiwieczornąofiarę,którątutajopisano,z
porannąofiarązezwierzątiwieczornązmąkiw2Krl16,15),jejcelembyłonieprzerwanedziękczynienieBoguiwyrażaniecodziennegoposłuszeństwa-przymierzu(zob.komentarznatematofiar
całopalnychwKpł1,1).Wydajesię,żewIzraeluwierzono,iżkażdaprzerwawskładaniutychofiarwiązałabysięzpoważnymikonsekwencjamidlaludu(zob.Dn8,11-14).

Ofiarywszabat

Wdzieńszabatuwinniściezłożyćwofierzedwarocznejagnięta

bezskazyzdwiemadziesiątymiefynajczystszejmąkizaprawionej
oliwą,jakoofiarępokarmową,inależącądotegoofiarępłynną.

jestofiaracałopalnasobotnianakażdyszabat,opróczcałopalenia
ustawicznegoiofiarypłynnej.

28,9-10.Ofiarywszabat:ktoidlaczegojeskładał.Obchodzenieszabatusiódmegodniatygodniapoprzezpowstrzymywaniesięodpracyiskładaniedodatkowejofiarycałopalnejmiało

wciążnanowoprzypominaćuwolnienieIzraelitówzniewoliegipskiej(Wj20,11).WszyscyIzraeliciorazichsłudzyigościemocąprawabylizobowiązanidozachowywaniaszabatu(Wj31,12-17).
Ofiarataniebyłaskładanaprzezkażdąrodzinęlubród,leczprzezkapłanówwintencjicałegonarodu.Istniejeniewieledowodówwskazujących,żewstarożytnymIzraeluwszabatodbywałysię
zgromadzeniakultowe.Szabatniebyłzwiązanyzżadnyminnymwydarzeniemwkalendarzudorocznychobchodów,zaśjegojedynymodpowiednikiembyłyobchodyrokuszabatowegoi
jubileuszowego(Kpł25).PonieważWyjściemiałowyjątkoweznaczeniejedyniedlaIzraelitów,podobnyświętydzieńtygodnianiebyłobchodzonyprzezinneludyBliskiegoWschodu.

Ofiaryprzynowiuksiężyca

KażdegopierwszegodniawaszegomiesiącamaciezłożyćPanu

nacałopalenie:dwamłodecielce,baranaisiedemjednorocznych
jagniątbezskazy.

Dokażdegocielcadodacietrzydziesiąte[efy]

najczystszejmąkizaprawionejoliwąjakoofiarępokarmową,ado
barana–dwiedziesiąteefynajczystszejmąkizaprawionejoliwąna
ofiarępokarmową;

dalej,dokażdegojagnięciajakoofiarę

pokarmowąjednądziesiątą[efy]najczystszejmąkizaprawionej
oliwą;wszystkojakoofiaręcałopalną,jakowońmiłąPanu.

Przynależnąofiarąpłynnąbędziepółhinuwinanacielca,jedna

trzecia–nabaranaijednaczwartahinunajednojagnię.Tojestofiara
podczasnowiuksiężyca,którącomiesiącprzezwszystkiemiesiące
rokumacieskładać.

Wreszcie,pozastałąofiarącałopalnąi

przynależnądoniejofiarąpłynną,winienbyćzłożonyPanuwofierze
koziołjakoofiaraprzebłagalna.

28,11-15.Ofiaryzwiązaneznowiemksiężyca:ktoidlaczegojeskładał.KalendarzksiężycowybyłstosowanynacałymBliskimWschodzie;rozpowszechnionybyłteżkultboga

księżyca,Sina,szczególnienatereniepółnocnejMezopotamii.Każdynowymiesiącrozpoczynałsiępierwszegodniaponowiuksiężycaioznaczałnieprzerwanądominacjęjegobóstwa.Umieszczeniew
kalendarzuliturgicznymofiarzwiązanychznowiempojawiasiętylkowLb28,chociażwzmiankioichskładaniuznaleźćmożnatakżegdzieindziej(1Sm20,5;2Krl4,23).Podobniejakofiaraw
szabat,ofiaryskładanezokazjinowiustanowiłydodatekdoofiarcodziennych.Rangądorównywałyoneinnymważnymświętomzofiaramiskładanymizdużejliczbycennychzwierząt(„dwamłode
cielce,baranaisiedemjednorocznychjagniątbezskazy”),prócztegozjednegokozłajakoofiaryzagrzech.

OfiarynaŚwiętoPaschy

WczternastymdniupierwszegomiesiącajestPaschaPana.

Piętnastegozaśdniategożmiesiącajestświęto,iodtądprzezsiedem

dnimożnajeśćtylkoprzaśnychleb.

Wdniupierwszymbędzie

zwołanieświęte,iniewolnowykonywaćżadnejpracy.

Jakoofiarę

spalaną,jakocałopaleniedlaPana,winniściewtedyzłożyćdwamłode
cielce,baranaisiedemjednorocznychjagniąt,awszystkieonemają
byćbezskazy.

Przynależnadotegoofiarapokarmowamasię

składaćznajczystszejmąkizaprawionejoliwą:trzydziesiąte[efy]na
cielca,dwiedziesiątenabarana,

ajednadziesiątanakażdezsiedmiu

jagniąt.

Wreszciejedenkoziołnaofiaręprzebłagalną,bydokonaćza

wasprzebłagania.

Wszystkotomabyćzłożoneopróczporannego

całopalenia,którejestustawicznymcałopaleniem.

Takieofiary

macieskładaćcodziennieprzezsiedemdnijakopokarm,jakoofiary
spalane,jakowońmiłąPanu:winnybyćoneskładaneoprócz
codziennejofiarycałopaleniaiprzynależnejdoniejofiarypłynnej.

Dzieńsiódmybędzieznowudniemświętegozwołania,iwtedy

żadnejpracywykonywaćniebędziecie.

28,16-25.ŚwiętoPrzaśników.ŚwiętoPrzaśnikówoznaczałopoczątekzbiorówjęczmienia(marzec-kwiecień).Przaśnychlebwytwarzanoznowegoziarnabezdodawaniazakwasu.

Spożywanogowradosnejatmosferzejakopierwszyznaknadejściadorocznychżniw.Natematdodatkowychinformacjizob.komentarzdoWj12,14-20.

OfiaryŚwiętaTygodni

Takżewdniupierwocin,gdyskładaciePanuofiaręznowego

zbożawŚwiętoTygodni,mabyćdlawaszwołanieświęte;wtedynie
będzieciewykonywaćżadnejpracy.

Złóżciewtedynaofiarę

całopalną,jakowońmiłąPanu,dwamłodecielce,baranaisiedem
jednorocznychjagniąt,

dotegoprzynależnąofiarępokarmową:

najczystsząmąkęzaprawionąoliwą–mianowicietrzydziesiąte[efy]
nakażdegocielca,

dwiedziesiątenabaranaipojednejdziesiątejna

każdezsiedmiujagniąt.

Wreszciekozłajakoofiaręprzebłagalną,by

dokonaćzawasprzebłagania.

28,30jakoofiaręprzebłagalną.Zagrec.Wtekściehebr.pominięte.
28,1-30.Świętaidniświąteczne.GłówneświętareligijneidniświątecznenaBliskimWschodziemiaływwiększościcharakterrolniczy.Chociażbogomskładanocentralniecodzienne

ofiary,poszczególnemiastaiwioskiobchodziły„dnipatronów/opiekuńczychbóstw”,wktórychoddawanocześćbogomlokalnym.Ponadtonarodowebóstwo(bóstwa)paradowałowpochodachz
jednegomiastadodrugiego,„nawiedzając”miejscakultuiprzyczyniającsiędoogólnejpłodnościidobrobytuziemi.NajważniejszymzeświątmezopotamskichbyłoświętoAkitu,czyliobchody
NowegoRoku.Władcaodgrywałrolęgłównegoboga,zaśnajwyższakapłanka-jegomałżonkiisymbolugłównegobóstwapłciżeńskiej.Wykonywanieprzeznichcałejseriiskomplikowanychświętych
rytuałówiofiarmiałosłużyćzapewnieniupomyślnegoiurodzajnegonowegoroku.Wtrakcieroku,opierającsięnakalendarzuksiężycowym,obchodzonoświęta„nowiuksiężyca”orazróżne
uroczystościzkalendarzarolniczego(zokazjinadejściadeszczówlubdorocznegowylewurzek,orkiiżniw).Pewnerytuałyłączyłysięzezmianamipórroku,np.rytuałopłakiwania„umierającego
boga”Tammuza(lubDumuzi),którymógłzostaćuwolnionyzpodziemnegoświatajedyniezasprawąłezswoichczcicieli(zob.Ez8,14).

Towszystkomaciezłożyćwofierzeopróczcodziennego

całopaleniaiprzynależnejdoniegoofiarypokarmowejiofiar
płynnych.

28,31Po„ofiarypokarmowej”teksthebr.ma:„będądlawasbezskazy”.Najprawdopodobniejglosawziętazw.27.
28,26-31.ŚwiętoTygodni.Todrugieztrzechnajważniejszychświątrolniczychobchodzonebyłopożniwachzbóżjarych(Wj34,22;Pwt16,9-12);nazywanojeteżŚwiętemŻniwlub

Pięćdziesiątnicą(Wj23,16).Podobniejakszabat,ŚwiętoTygodniniebyłozwiązanezkalendarzemksiężycowym(wtymprzypadkuzpowoduniedokładnościkalendarzaopierającegosięwyłączniena
fazachksiężyca).Wrocznymcyklurolniczymwyznaczałoonokoniecporyżniwpszenicy,zaśtradycjaIzraelitówłączyłajeznadaniemPrawanagórzeSynaj.ŚwiętoTygodnibyłorównieżzwiązanez
odnowieniemprzymierzaipielgrzymką.Wskładobchodówwchodziła„ofiarakołysania”(zob.komentarzdoKpł8,27)dwomabochenkamichleba,ofiaryzezwierząt(7rocznychbaranków,1cieleci2
barany)orazofiarapłynnajakodziękczynieniezapomyślneżniwa(zob.Kpł23,15-22).Podobniejaktomiałomiejscepodczasobchodówinnychświąt,składanoteżofiaręzkozłajakoofiaręzagrzech
wintencjiludu(Lb28,30).

Lb29

Ofiarysiódmegonowiu

Wpierwszymdniusiódmegomiesiącabędzieciemiećzwołanie

święte;wtedyniewolnowykonywaćżadnejpracy.Będzieondlawas
dniemdźwiękutrąb.

29,1-6OmawianytudzieńliturgicznyjestbyćmożeślademdawnegoświętawojnykuczciJahweZastępów,któreobchodzononapoczątkuroku.

Złożyciewtedynaofiaręcałopalną,jakowońmiłąPanu,

jednegomłodegocielca,baranaisiedemjagniątjednorocznychbez
skazy,

dotegoodpowiedniąofiarępokarmową:najczystsząmąkę

zaprawionąoliwą,amianowicietrzydziesiąte[efy]najednegocielca,
dwiedziesiątenabaranai

jednądziesiątąnakażdejagnię.

Wreszcie

kozłajakoofiaręprzebłagalną,bydokonaćzawasprzebłagania.

Ato

mabyć[złożone]opróczstałejofiarycałopalnejnanowiuwrazz
ofiarąpokarmowąiopróczstałejofiarycałopalnejzprzynależnymi
doniejofiaramipokarmowymiipłynnymi,wedługprzepisu,jako
miławońofiarspalanychdlaPana.

29,1-6.ŚwiętoTrąbek.Wpierwszydzieńsiódmegomiesiąca(najświętszegomiesiącawkalendarzuIzraelitów)kapłanitrąbilinarogachbaranich(sofar)dlaupamiętnieniazawarcia

przymierzazBogiemorazdarówBogadlaJegoludu.ZnaczenieŚwiętaTrąbekmogłoczęściowowynikaćzfaktu,żebyłtosiódmynówksiężycawsiódmymmiesiącusiódmegoroku(por.cykl
szabatowy).Niewolnobyłowówczaswykonywaćżadnejpracy,zaśopróczcodziennychofiarskładanorównieżofiarycałopalne.Świętotrwałoażdodziesiątegodniamiesiąca,kiedytoobchodzono
DzieńPrzebłagania(zob.Kpł16,29-34wsprawieszczegółowychinformacji).WczasachpóźniejszychŚwiętoTrąbekprzekształciłosięwŚwiętoNowegoRoku,stałosiętojednakdopieropopowrocie
Izraelitówzwygnania(zob.Kpł23,23-25).

OfiarywDzieńPrzebłagania

Równieżdziesiątegodniategożsiódmegomiesiącabędziecie

miećzwołanieświęteipost;niewolnoteżwykonywaćżadnejpracy.

Naofiaręcałopalnąmaciezłożyć,jakowońmiłąPanu,młodego

cielca,baranaisiedemjednorocznychjagniąt,wszystkieonebędąbez
skazy.

Następnienależącądotegoofiarępokarmową:najczystszą

mąkęzaprawionąoliwą,amianowicietrzydziesiąte[efy]nacielca,
dwiedziesiątenakażdegobarana

ipojednejdziesiątejnakażdez

siedmiujagniąt.

Wreszciekozłajakoofiaręprzebłagalną,oprócz

ofiaryprzebłagalnejzpowodu[Dnia]Przebłaganiaiustawicznej
ofiarycałopalnejorazprzynależnejdoniejofiarypokarmowejiofiar
płynnych.

29,7-11.DzieńPrzebłagania.DzieńPrzebłaganiabyłszczególnymdniemwroku,kiedytorozwiązywanoproblemgrzechówludu.Napowagętegodniawskazujefakt,żewszystkierytuały

musiałybyćwykonywanewewnątrzprzybytkuprzeznajwyższegokapłana.WedługKpł23,27-32DzieńPrzebłaganiaprzypadałdziesięćdniporozpoczęciuświeckiegonowegoroku(wsiódmym
miesiącu).Tegodnialudziepościliwdomach,zaśarcykapłanwchodziłdoNajświętszegoMiejscaprzybytkuispalałkadziłonazłotymołtarzukadzenia.Krwiątejszczególnejofiarynamaszczałrogi
ołtarzakadzenia,bytennajświętszyzołtarzyidymspalanegokadzidłapołączyćzpotrzebąpozbyciasięgrzechówprzeznaród.Bardziejszczegółowyopistegorytuału,obejmującegozłożeniegrzechów
ludunakozłaofiarnego,znaleźćmożnawKpł16.Natematdodatkowychinformacjizob.komentarzdowersetówtegorozdziału.

ŚwiętoNamiotów

Piętnastegodniasiódmegomiesiącabędzieciemielizwołanie

święte;niewolnowtedywykonywaćżadnejpracy,leczprzezsiedem
dnimacieobchodzićświętoPańskie.

Naofiaręcałopalną,ofiarę

spalaną,jakowońmiłąPanu,złożycietrzynaściemłodychcielców,
dwabaranyiczternaściejednorocznychjagniątbezskazy.

Dotego

odpowiedniąofiarępokarmową:najczystsząmąkęzaprawionąoliwą,
amianowicie:trzydziesiąte[efy]nakażdegocielca;dwiedziesiątena
każdegozdwóchbaranów;

ipojednejdziesiątejnakażdez

czternastujagniąt;

ponadtokozłajakoofiaręprzebłagalną,oprócz

ustawicznejofiarycałopalnej,przynależnejofiarypokarmoweji
ofiarypłynnej.

Drugiegodnia:dwanaściemłodychcielców,dwa

baranyiczternaściejagniątjednorocznychbezskazy,

donich

przynależnąofiarępokarmowąiofiarypłynne,[dołączonedoofiar]z
wołów,baranówijagniąt,stosowniedoichliczby–według
przepisów.

Wreszciekozłajakoofiaręprzebłagalną,oprócz

ustawicznejofiarycałopalnejiprzynależnychdoniej:ofiary
pokarmowejiofiarpłynnych.

Trzeciegodnia:jedenaściemłodych

cielców,dwabaranyiczternaściejednorocznychjagniątbezskazy,

dotegoprzynależnąofiarępokarmowąiofiarypłynne[dołączonedo

ofiar]zcielców,baranówijagniąt,stosowniedoichliczby–według
przepisów.

Wreszciekozłajakoofiaręprzebłagalną,oprócz

ustawicznejofiarycałopalnejiprzynależnychdoniej:ofiary
pokarmowejiofiarpłynnych.

Czwartegodnia:dziesięćmłodych

cielców,dwabaranyiczternaściejednorocznychjagniątbezskazy,

dotegoprzynależnąofiarępokarmowąiofiarypłynne[dołączonedo

ofiar]zcielców,baranówijagniąt,stosowniedoichliczby–według
przepisów.

Wreszciekozłajakoofiaręprzebłagalną,oprócz

ustawicznejofiarycałopalnejiprzynależnychdoniej:ofiary
pokarmowejiofiarpłynnych.

Piątegodnia:dziewięćmłodych

cielców,dwabaranyiczternaściejednorocznychjagniątbezskazy,

dotegoprzynależnąofiarępokarmowąiofiarypłynne[dołączonedo

ofiar]zcielców,baranówijagniąt,stosowniedoichliczby–według
przepisów.

Wreszciekozłajakoofiaręprzebłagalną,oprócz

ustawicznejofiarycałopalnejiprzynależnychdoniej:ofiary
pokarmowejiofiarpłynnych.

Szóstegodnia:osiemmłodych

cielców,dwabaranyiczternaściejednorocznychjagniątbezskazy,

dotegoprzynależnąofiarępokarmowąiofiarypłynne[dołączonedo

ofiar]zcielców,baranówijagniąt,stosowniedoichliczby–według
przepisów.

Wreszciekozłajakoofiaręprzebłagalną,oprócz

ustawicznejofiarycałopalnejiprzynależnychdoniej:ofiary
pokarmowejiofiarpłynnych.

Siódmegodnia:siedemmłodych

cielców,dwabaranyiczternaściejednorocznychjagniątbezskazy,

dotegoprzynależnąofiarępokarmowąiofiarypłynne[dołączonedo

ofiar]zcielców,baranówijagniąt,stosowniedoichliczby–według
przepisów.

Wreszciekozłajakoofiaręprzebłagalną,oprócz

ustawicznejofiarycałopalnejiprzynależnychdoniej:ofiary
pokarmowejiofiarpłynnych.

Ósmegodniabędziedlawasuroczyste

zgromadzenieiniemożeciewykonywaćżadnejpracy.

Naofiarę

całopalną,ofiaręspalaną,jakowońmiłąPanuzłożycie:jednego
cielca,jednegobaranaisiedemjednorocznychjagniątbezskazy,

tegoprzynależnedonich:ofiarępokarmowąiofiarypłynne
[dołączonedoofiar]zcielców,baranówijagniąt,stosowniedoich
liczby–wedługprzepisów.

Wreszciekozłajakoofiaręprzebłagalną,

opróczustawicznejofiarycałopalnejiprzynależnychdoniej:ofiary
pokarmowejiofiarypłynnej.

29,13-38.Liczbazwierząt.PodczasośmiudniobchodówŚwiętaNamiotówskładanowięcejofiarzezwierzątniżwczasiejakiegokolwiekinnegodorocznegoświęta:71cielców,15

baranów,105barankówi8kozłów;ofiaromzwierzęcymtowarzyszyłyofiarypokarmoweipłynne(proszęporównaćteliczbyzeznaczniemniejszymi,nakazanymiwEz45,13-25doskładaniawdni
świąteczne).Liczbaofiarowywanychcodzienniecielcówzmniejszałasiękażdegokolejnegodniaświęta,byćmożeoznaczającupływczasu.Składaniewofierzezwierzątwskazujenaradośćzwiązanąze
żniwami(jakoznakspełnieniaprzymierza)orazpotrzebęwykarmieniadużejliczbypielgrzymów,którzywtymczasieprzybywalidoJerozolimy.

TomacieczynićdlaPanawczasiewaszychświąt,niezależnie

odtego,coofiarujecienamocywaszychślubówlubjakowasze
dobrowolnedarynaofiarycałopalne,ofiarypokarmowe,płynneoraz
nawaszeofiarybiesiadne.

29,12-39.ŚwiętoNamiotów.Ostatnieżniwawrokumiałymiejscenajesieni,tużprzedpoczątkiemporydeszczowej.Wyznaczałyonepocząteknowegorokurolniczego(piętnastydzień

siódmegomiesiąca).Wtymczasiezbieranoiskładanowspichlerzachostatniezbożaiowoce,coumożliwiałopóźniejszeodbyciepielgrzymkidoJerozolimy.Tosiedmiodnioweświętobyłonazywane
ŚwiętemZbiorów(Wj23,16).Jegosymbolembyłyszałasyudekorowanegałązkamiprzezżniwiarzy.ŚwiętobyłozwiązaneztradycjąIzraelitówupamiętniającąwędrówkęnaroduprzezpustynię(zob.
Kpł23,33-34).DostarczyłoteżokazjidopoświęceniaświątyniwJerozolimie(1Krl8,65);obchodytebyłytakpopularne,żeprorokZachariaszopisywałŚwiętoNamiotówjakoeschatologiczneświęto,

obchodzoneprzeznarodypoostatecznymzwycięstwieJahwe(Za14,16).

Lb30

Prawooślubach

MojżeszmówiłdoIzraelitówzgodnieztymwszystkim,comu

Pannakazał.

MówiłwięcMojżeszdowodzówpokoleńizraelskichte

słowa:Oto,conakazujePan:

JeślimężczyznazłożyślubPanualbo

zobowiążesiędoczegośprzysięgą,niemożełamaćswegosłowa,ale
winienwypełnićdokładnieto,cowyrzekłswymiustami.

Gdy

kobietazłożyślubPanulubpodejmiejakieśzobowiązanie,tow
wypadkugdyjestjeszczemłodaimieszkawdomuswegoojca,

ojciecwieojejślubieczyzobowiązaniu,któreuczyniła,inie
sprzeciwiasię,wówczasślub,jakikolwiekbybył,izobowiązanie
będąważne.

Jeżelijednakojciecsprzeciwisię,itowdniu,wktórym

siędowiedział,wtedystająsięnieważnewszystkieślubyi
zobowiązania,któreuczyniła.Panniepoczytajejtegozawinę,ojciec
bowiemokazałsprzeciw.

Gdyjednakwyjdziezamąż,ajestjeszcze

związanaślubemczynieopatrznąobietnicąswychwarg,którąsię
związała,

wtedyślubizobowiązaniebędąważne,oilemąż,

powiadomionyotym,nieokażesprzeciwuwdniu,kiedysię
dowiedział.

Jeżelijednakmążwtedy,gdysiędowie,okażesprzeciw,

wówczasunieważniaślubjąwiążącyinieopatrznąobietnicęjejwarg,
którąsięzwiązała.Panjednakniepoczytajejtegozawinę.

Ślubi

wszelkiezobowiązaniawdowyalbokobiety,któraotrzymałalist
rozwodowy,pozostająważne.

Gdyjednakwdomuswegomęża

złożyłaślublubuczyniłajakieśzobowiązanie,

amąż,

dowiedziawszysięotym,milczałinieokazałsprzeciwu,wtedyślub
jejipodjętezobowiązaniabędąważne.

Jeżelijednakmąż,

dowiedziawszysięotym,odrazuunieważniłje,wtedyślubyi
zobowiązaniawyrażonesłowamistająsięnieważne.Jestjednakona
bezwinyprzedPanem,jejślubybowiemmążunieważnił.

Mąż

możeunieważnićlubpotwierdzićwszelkieślubyiprzysięgiżony.

30,14przysięgiżony.Teksthebr.jestszerszy:„zobowiązującejądoudręczeniasiebie”.Towyrażenieoznaczazwyklepost,leczwtymmiejscuwszyscykomentatorzypostulująszerszejego

rozumienie.

Jeślijednakmążmilczyażdonastępnegodnia,tymsamym

wyrażazgodęnaślubyizobowiązania,jakieuczyniła.Wyraziłswą
zgodę,ponieważmilczałwdniu,wktórymsiędowiedział.

30,2-15.Znaczenieirolaślubów.Złożenieślubuoznaczałouroczystezobowiązaniesiędowykonaniaokreślonejczynności(złożeniaofiary-zob.Kpł27;przetransportowaniaArki

PrzymierzadoJerozolimyprzedDawida-Ps132,2-5)lubstanowiłoformęnegocjacjizbóstwem,byosiągnąćokreślonycel(np.Jeftezłożyłślubwceluosiągnięciazwycięstwa-Sdz11,30-31).Ślub
różnisięodprzysięgitym,żemacharakterwarunkowy,niezaśobietnicy.Stosowanogorównieżwcelurozpoczęciaokresuszczególnegopoświęcenia,np.wprzypadkuślubunazireatu(Lb6)lub
podczaswojny,jakoofiarępolegającąnawyrzeczeniusięczegoś,np.wformieoddaniałupówBogu(Lb21,1-3;Joz6,18-19).Ponieważślubbyłaktemreligijnym,wktóregowynikuczcicielzawierał
paktzBogiem,niewolnogobyłozłamać,bowiemspowodowałobytoJegoniezadowolenie(zob.Wj20,7orazprzykazanie,bynie„nadużywać”imieniaBożego).Natematdodatkowychinformacjizob.
komentarzdoKpł27,2-13.

30,3-15.Kobietyiskładanieślubów.Zgodnieznakazamizawartymiwtymfragmenciemłodekobietyiżonyniemogłyskładaćślubówbezzgodyojcalubmęża.Ojcieclubmąż,jako

głowadomu,mieliprawodounieważnieniatakiegoślubu.Jednakjeśliwcześniejwyrazilinaniegozgodę,późniejzaśprzeszkadzalikobieciewjegospełnieniu,ponosilikaręzauchybienie(w.14-15).W
pierwszymprzypadku(w.3-5)niezamężnakobietabyłauważanazaosobęznajdującąsiępodkurateląojca,niemogławięcmiećwłasnościprywatnej:memogłateżprzyjmowaćzobowiązańbez
uprzedniejjegozgodyaniprzeszkadzaćmuwzaaranżowaniumałżeństwalubwykorzystaniujejsiłizdolnościdlapożytkurodziny.Zamężnekobietybyływpodobnysposóbzwiązanezdomemmężai
niemogły,bezzapytaniagoozgodę,podejmowaćdecyzjimogącychmiećwpływnafunkcjonowanierodzinyorazjejsytuacjęekonomiczną(w.6-8,10-13).JedynieAnna(1Sm2)podjęłasamodzielnie
inicjatywęzłożeniaślubu,poświęcającswojedzieckonasłużbęwświątyniwSzilo.

30,3-15.Podporządkowanapozycjakobiety.Chociażkobietyczęstowywierałydużywpływnaswoichmężów(szczególniewrodziniekrólewskiej),wspołecznościIzraelitówtylko

wdowyikobietystarszewydająsięzdolnedopodejmowaniadziałańwewłasnymimieniu.Młodenadalmieszkałyzrodzicami,zaśmężatkiznajdowałysiępodwładząprawnąojcówimężów.Były
pozbawioneprawawłasności,niemogłyprowadzićdziałalnościgospodarczej,wnosićpozwówaniaranżowaćwłasnegomałżeństwa.Wszystkieteczynnościprawnebyłyzarezerwowanedlamężczyzn.
Zdarzałysięjednakprzypadki,wktórychkobietyzachowywaływiększąwswobodę(np.wPrz31),zawszedawanoimjednakdozrozumienia,żedziałosiętozazgodąichmęża.Głównym
obowiązkiemżonywkontekściebiblijnymbyłodbanieodom,rodzeniepotomkówi,gdybyłotomożliwe,pomaganiemężczyznomwpracy(naroli,pasterskiej,rzemieślniczej).WKodeksie
Hammurabiegokobietazaniedbującaobowiązkidomowenarzeczpracyzawodowejmogłazostaćodprawionaprzezmęża.Starszeniewiasty,któreniemogłyjużrodzićdzieci,zaliczanebyłydoinnej
kategoriispołecznej,wchodzącwrolęstarszychpłciżeńskiej(zob.Debora[Sdz4-5]ikobiety-mędrcyzTekoaiAbel[2Sm14,2-20;20,15-22]).

Gdybyunieważniłjepoupływiedłuższegoczasuod

dowiedzeniasię,wówczasnaniegospadniecałyciężarwiny.

Otosą

prawa,którepodałPanMojżeszowi,[dotyczącespraw]pomiędzy
mężemażoną,pomiędzyojcemajegocórką,którajakomłoda
dziewczynaprzebywajeszczewdomuswegoojca.

Lb31

WojnaświętaprzeciwMadianitom

PanrzekłdoMojżesza:

31,1-54Tenteksttopóźniejszakompozycjakapłańska.Jestonlogicznąkontynuacjąsprawy,któramiałamiejscewPeor,służącjednocześniejakowprowadzeniedoregułdotyczących

świętejwojny,podziałułupuirozdzieleniaZiemiŚwiętej.

PomścijIzraelitównaMadianitach.Potemzostaniesz

przyłączonydotwoichprzodków.

RzekłwięcMojżeszdoludu:

Przygotujciespośródsiebiemężównawyprawęwojennąprzeciw
Madianitom;mająimwymierzyćpomstęPańską.

Wyślijciena

wyprawęwojennąpotysiąculudzizkażdegopokoleniaizraelskiego.

Izostałowybranychpotysiącuzkażdegopokolenia,czylidwanaście

tysięcyzdolnychdowalki.

Mojżeszposłałpotysiąculudziz

każdegopokolenianawojnę.Razemznimi[wysłał]Pinchasa,syna
kapłanaEleazara,iprzedmiotyświęteoraztrąbysygnałowe.

31,6.Przedmiotyzprzybytku/przedmiotyświęte.WniemalkażdejarmiiBliskiegoWschodubylikapłaniiwróżbici(zob.tekstyzMari),prorocy(2Krl3)orazprzenośneświęte

przedmioty(asyryjskieannałySalmanassaraIII[858-824przedChr.]).Dziękitemunapoluwalkimożnasiębyłoradzićboga(bogów)lubwzywaćich,bypoprowadziliwojskadozwycięstwa.Pinchas,
synEleazaraikapłanwysokiejrangi,pomagałpodtrzymaćmoralearmiiswojąobecnością.Niewiadomo,ojakiedokładnieprzedmiotytutajchodzi,mogłabyćwśródnichArkaPrzymierza,pektorał
arcykapłanaorazurimitummim(zob.niesienieArkiPrzymierzadobitwywinnychfragmentach-Joz6,4-7;1Sm4,3-8).

31,6.Trąbysygnałowe.Gdydużaliczbawojskrozlokowanabyłanaszerokiejprzestrzeni,przesyłaniesygnałówzapomocądźwiękutrąbmogłosłużyćpodwójnemucelowi:symbolizowało

głosBożybudzącyprzestrachnieprzyjaciela(zob.Sdz7,17-22)ikomunikowałorozkazyróżnymoddziałomwojsk(zob.2Krn13,2).Chociażsofarlubrógbaraniużywanybyłwinnychsytuacjachjako
urządzeniesygnalizacyjne(Sdz3,27;6,34;Ne4,18-20),hebrajskiesłowo,którezostałotutajużyte,oznaczametalowątrąbę,przypuszczalniewykonanązbrązulubsrebra,mogącąwydaćodczterechdo
pięciudźwięków.Cylindryczne,rozszerzonekudołowitrąbybyływtymokresieużywanewkontekstachmilitarnymireligijnym.Przedstawionojenaegipskichreliefach;odnalezionorównież
starożytneinstrumenty,np.wgrobowcukrólaTutu.WEgipcieodkrytoteżtrąbysygnałowezpóźnegookresubrązu(zokresuodpowiadającegoopisywanymwydarzeniom)służącecelomreligijnymi
wojskowym.Ustalonysygnałmógłsięskładaćzjakiejśkombinacjidługichikrótkichdźwięków.

Wedługrozkazu,jakiotrzymałMojżeszodPana,wyruszyli

przeciwMadianitomipozabijaliwszystkichmężczyzn.

Zabili

równieżkrólówmadianickich.Oprócztych,którzyzginęli[wwalce]:
Ewi,Rekem,Sur,ChuriRebarazempięciukrólówmadianickich.
MieczemzabilirównieżBalaama,synaBeora.

Następnie

uprowadziliwniewolękobietyidziecimadianickieorazzagarnęli
jakołupwszystkoichbydło,stadaicałymajątek.

Spaliliwszystkie

miasta,któretamcizamieszkiwali,iwszystkieobozowiskanamiotów.

Zabrawszynastępniecałązdobycz,całyłupzłożonyzludzii

zwierząt,

przyprowadzilijeńców,zdobycziłupdoMojżesza,

kapłanaEleazaraicałejspołecznościIzraelitów,doobozu,który

znajdowałsięnastepachMoabu,położonychnadJordanem
naprzeciwJerycha.

31,1-12.Madianici.ZiemieMadianitówskupionebyływrejonienawschódodzatokiAkabawpółnocno-zachodniejArabii.WróżnychokresachhistorycznychMadianicizajmowalijednak

równieżobszaryciągnącesięnazachód,wkierunkuPółwyspuSynajskiego,inapółnoc,wstronęZajordania.Chociażwydajesię,żewewczesnymokresieswoichdziejówbyliludemnawpół
wędrownym,pracearcheologicznedoprowadziłydoodkryciawiosek,ufortyfikowanychmiastirozległychsystemówirygacyjnychwtymrejonie,począwszyodokresupóźnegobrązu(wczasieWyjścia
iwewczesnymokresiebiblijnychsędziów).DotejporynienatrafionojednaknawzmiankioMadianitachwstarożytnychtekstach.

Mojżesz,kapłanEleazariwszyscyksiążętaspołecznościwyszli

zobozunaprzeciwnich.

IrozgniewałsięMojżesznadowódców

wojska,natysiącznikówisetników,którzywracalizwyprawy
wojennej.

Rzekłdonich:Jakżemogliściezostawićprzyżyciu

wszystkiekobiety?

OnetozaradąBalaamaspowodowały,że

IzraelicizewzględunaPeoradopuścilisięniewiernościwobecPana.
SprowadziłotoplagęnaspołecznośćPana.

Zabijeciewięcspośród

dzieciwszystkichchłopców,aspośródkobiette,którejużobcowałyz
mężczyzną.

Jedyniewszystkiedziewczęta,którejeszczenie

obcowałyzmężczyzną,zostawiciedlasiebieprzyżyciu.

Musicie

jednakpozostaćprzezsiedemdnipozaobozem.Każdyzwas,który
kogośzabił,każdy,którysiędotknąłzabitego,musisięoczyścićdnia
trzeciegoisiódmego,zarównoon,jakijegojeńcy.

31,18-19.Uzasadnienietego,ktomiałzostaćzabity.Kryteria,któremiałyrozstrzygnąćotym,ktomiałzostaćstracony,byłydwa:(1)należałozabićwszystkichchłopcówwcelu

uniknięciamilitarnegozagrożeniawprzyszłościi(2)wszystkiekobiety,któreskalałysięprzezkontaktseksualnyzpotępionymimężczyznami.Dziewice,traktowanejako„niezaoranepole”,mogły
zostaćwłączoneprzezmałżeństwodopokoleńIzraela(zob.Sdz21,11-12).Możliweteż,żebyłyniewolnicamiitraktowanojejakkonkubiny.Temłodekobietyniemiałyprzypuszczalnieudziałuw
uwiedzeniuIzraelitówprzezMadianitkiwBaal-Peor(Lb25).

Równieżodzienie,wszystkieprzedmiotyzeskóry,to,cojest

sporządzonezsierścikoziejiwszystkieprzedmiotyzdrewnamuszą
byćoczyszczone.

KapłanEleazarpowiedziałjeszczedo

wojowników,którzyznimrazemodbyliwyprawę:Takijestnakaz
prawa,któryPandałMojżeszowi:

złoto,srebro,miedź,żelazo,cynę,

ołów

iwogólewszystko,czegoogieńniezniszczy,przeprowadźcie

przezogień,abystałosięczyste;aletylkowodaoczyszczeniausunie
nieczystość.Czegozaśniemożnakłaśćdoognia,przeprowadźcie
przezwodę.

31,23przeprowadźcieprzezogień.Jesttodawnyrytdopewnegostopniazabarwionypogaństwem,naktórywkomentowanymtekścienakładasięrytoczyszczeniaprzezwodyoczyszczające

(por.19,1+).

Siódmegodniawypierzcieswojeodzienie;wtedystanieciesię

czyściibędzieciemogliznowuwejśćdoobozu.

31,19-24.Oczyszczenie.Żołnierzepotrzebowalioczyszczeniazpowodukontaktuzciałamizabitych.Siedmiodniowyrytuałoczyszczeniażołnierzyiłupówwziętychpodczaswojnymusiał

byćdokonywanynazewnątrzobozu(por.Pwt23,1.0-15)wceluuniknięciaskalaniaresztyludu(zob.Lb19,11-13.16-22).Obrzędoczyszczeniaobejmowałkąpiel(Lb19,18-19)orazwypranieszatprzez
żołnierzy(zob.Kpł11,25.28orazZwójwojnyzQumran,gdzieznaleźćmożnapodobnepolecenie).Łupyoczyszczanoogniemiwodą.Oczyszczaniemetaliwogniupojawiasięrównieżwchetyckich
rytuałachnarodzin.

Podziałzdobyczy

PotemtakmówiłPandoMojżesza:

Policzwrazzkapłanem

Eleazaremigłowamirodówspołecznościto,cozludziibydłazostało
przyprowadzonejakozdobycz.

Podzielzdobycznapołowę

pomiędzytych,którzybraliudziałwwyprawie,ipomiędzycałą
społeczność.

Winieneśjednakodwojowników,którzywyruszylina

wyprawę,wziąćjakodardlaPanajednąsztukęnapięćsetzarównoz
ludzi,jakteżzwołów,osłówiowiec.

Zpołowynależącejdonich

weźmiesz,adaszkapłanowiEleazarowijakoofiarędlaPana.

połowy[należnejreszcie]Izraelitówweźmieszpięćdziesiątączęść,
takludzi,jakteżwołów,osłówiowiec,zcałegobydła,idaszto
lewitoms,którzypełniąsłużbęwprzybytkuPana.

Mojżeszikapłan

Eleazarwykonaliwszystko,coimPannakazał.

Zdobycz,którą

wojownicywzięlijakołup,składałasięzsześciusetsiedemdziesięciu
pięciutysięcyowiec,

siedemdziesięciudwóchtysięcywołów,

sześćdziesięciuijednegotysiącaosłów,

aosób,czylidziewcząt,

którejeszczenieobcowałyzmężczyzną,byłorazemtrzydzieścidwa
tysiące.

Połowaprzypadającawudzialetym,którzybraliudziałw

wyprawiewojennej,wynosiła:trzystatrzydzieścisiedemtysięcy
pięćsetowiec.

ZtegooddaliPanusześćsetsiedemdziesiątpięćsztuk;

trzydzieścisześćtysięcywołów–zczegooddaliPanu

siedemdziesiątdwiesztuki;

trzydzieścitysięcypięćsetosłów,z

czegooddaliPanusześćdziesiątijednąsztukę.

Wreszcieszesnaście

tysięcyosób,zczegooddaliPanutrzydzieścidwieosoby.

Ioddał

MojżeszkapłanowiEleazarowidaryprzeznaczonenaofiarędlaPana,
stosowniedorozkazu,jakPannakazałMojżeszowi,

zpołowy

[należnejpozostałym]Izraelitom,którąMojżeszoddzieliłodczęści
przypadającejwojownikom.

AwpołowienależnejreszcieIzraela

byłotrzystatrzydzieścisiedemtysięcypięćsetowiec,

trzydzieści

sześćtysięcywołów,

trzydzieścitysięcypięćsetosłów

iszesnaście

tysięcyosób.

ZtejczęścinależnejIzraelitomwziąłMojżeszjedną

pięćdziesiątątakzludzi,jakizbydłaidałlewitom,którzystrzegą

przybytkuPana–stosowniedonakazu,jakiodebrałMojżeszodPana.

WtedyprzystąpilidoMojżeszadowódcyoddziałówwojska,

tysiącznicyisetnicy,

31,48-54Tenustęp,podobniejak31,21-24,jestchybadodatkiem,świadczącymobardziejzaawansowanejteologii:samaświętawojnapociągazasobąrozmaitekontaktynieczyste,które

wymagająodwalczącychpokuty,takprzynajmniejzostałazrozumianaofiaraprzywódcówww.50.W.53-54mogąbyćrezultatemjakiejśinnejredakcji.

irzeklidoMojżesza:Słudzytwoidokonaliprzeglądu

wszystkichpoddanychsobiewojownikówiokazałosię,żeżadenz
nichniezginął.

DlategoprzynieśliśmywofierzedlaPanawszystkie

znalezioneprzedmiotyzezłota:nagolennice,naramienniki,
pierścienie,kolczykiinaszyjniki,abydokonanonadnamiwobec
Panaobrzęduprzebłagania.

31,25-50.Tradycyjnesposobypodziałułupów.Jeszczestosunkowoniedawnożołnierzeotrzymywalizapłatęwformiewojennegołupu.ByłotoświęteprawonaBliskimWschodzie.W

tekstachzMariurzędnicyskładająprzysięgę,żeniesięgnąpołupnależnyichludziom.Zwykleswojączęśćotrzymywalirównieżbogowie-zabieralijąkapłanitowarzyszącywojskom.Wtensposób
żołnierzomdawanołupdziesięćrazywiększyodprzypadającegopozostałymczłonkomspołecznościIzraelitów;jednapięćsetnaczęśćdziałuprzypadającegocałejarmiimiałazostaćprzekazana
Eleazarowi(nautrzymanieprzybytku),zaśjednapięćdziesiątaczęścidanejcywilommiałapójśćnawsparcielewitów.MożnatoporównaćdodziesięcinyprzekazanejprzezAbrahamaMelchizedekowiz
SalemwRdz14,20orazdorównegorozdziałułupówpomiędzyżołnierzyicywilówdokonanejprzezDawidaw1Sm30,24-25.

WzięliwięcMojżeszikapłanEleazarzłotoiwszystkie

kosztowneprzedmioty.

Złotazaśoddanegoprzeztysiącznikówi

setnikównaofiarędlaPanabyłoszesnaścietysięcysiedemset
pięćdziesiątsyklów.

31,50-52.Złotonaokup.Spisyludnościcieszyłysięwstarożytnościbardzozłąsławą(zob.komentarzdoWj30,11-16);mogłyteżwywoływaćniezadowoleniebogów,gdyżwyrażałybrak

zaufanialubdążeniedoosobiste]władzy(zob.plagę,którąwywołałoprzeprowadzeniespisuprzezDawidaw2Sm24,1-17).WedługprawazWj30,12,zawszegdyprzeprowadzanospis,każdy
mężczyznapłacićmusiałokupzażycie.DlategopoprzeliczeniuwojskIzraelaistwierdzeniu,żeniktniezginąłpodczasbitwyzMadianitami,dowódcyzapłaciliokupzłotem,którezdarlizciałzabitych.
Okupten[BT:„przebłaganie”]miałnaceluzapobieżeniepladze(zob.Lb8,19).Złotąbiżuterięprzetopiononaświętenaczynia,bysłużyływprzybytkujakowiecznapamiątkaodniesionegozwycięstwa
orazdowódgotowościlududopodporządkowaniasięBożemuprawu.Ilośćprzekazanegozłotawynosiła16750syklów(ok.2t).

Każdyzezwykłychwojownikówposiadałjeszczeswójwłasny

łup.

MojżeszwięcikapłanEleazarwzięlizłotoodtysiącznikówi

setnikówizanieślidoNamiotuSpotkaniajakopamiątkowydar
IzraelitówdlaPana.

Lb32

PodziałZajordania

RubeniciiGadyciposiadaliliczneibardzodużestada.Gdy

ujrzelikrainęJezeriGilead,uznali,żetaokolicanadajesiębardzodo
hodowlibydła.

32,1-42Wtymrozdziale—ajegostyljestdeutero-nomizujący,zpewnymicechamiredakcjikapłańskiej—wykorzystanojakieśstareźródło(w.1-4,16-19).—KrainaJezer(w.1)leży

pozapółnocnągranicąkrólestwaSichona.PierwotnyGilead,októrytutajchodzi,znajdujesiępomiędzykrainąJezeraJabbokiem,wzwiązkujednakzprzenikaniemIzraelitówwkierunkupółnocnym
nazwa„Gilead”rozprzestrzeniłasięażdoJarmuku(Joz13,10-12),takiżmówisięodwupołowachGileadu(Pwt3,12-13;Joz12,2.5;13,31).Północnapołowastaniesięterytoriumnależącymdo
połowypokoleniaManassesa(w.39-40).Wierszete,mówiąceojakimśpodboju,sądodatkiem,którysięodnosidopewnychwydarzeńpóźniejszychodpierwszegoosiedleniasięwtychstronach.Pewne
grupyzpokoleniaManassesawyemigrowałyzzachoduiwykroiłysobienoweterytoriawpółnocnejTransjordanii(Joz13,8n);toznichwłaśnieskładałasięowapołowapokoleniaManassesa
wspomnianawdodatkudow.33.OsiedleniesięRubenaiGadawGileadziedokonałosięwsposóbpokojowy.

32,1.JazeriGilead.RejonZajordaniawokolicyrzekiJabbokmiałdośćpastwiskibyłatrakcyjnymmiejscemosiedleniadlapokoleniaRubenaiGada.Jazertoprzypuszczalniedzisiejsze

Chirbetes-Sar,oddaloneo19kmnapołudnieodrzekiJabbok,nagranicyzAmmonem(zob.Lb21,32).RegionGileadu(wspominanywtekstachugaryckich)rozciągałsięodrzekiArnonnapołudniu
doBaszamiizajordańskiejczęściGalileinapółnocy.

PodeszliwięcitakmówilidoMojżesza,kapłanaEleazarai

książątspołeczności:

Atarot,Dibon,JazeriNimra,Cheszbon,Eleale,

Sibma,NeboiBeon,

32,3.Listamiast.ZamieszczonatutajlistamiastpojawiasięrównieżwLb32,34-38.AtarotidentyfikujesięzdzisiejszymChirbetAttarusoddalonymo13kmnapółnocnywschódod

Diboni13kmnawschódodMorzaMartwego.WymieniasięjerównieżwinskrypcjinasteliMeszy(ok.830przedChr.)jakomiastozbudowaneprzezIzraelitówizamieszkaneprzezpokolenieGada.
Dibon(Diban),stolicaMoabitów,znajdowałosięok.6,5kmnapółnocodrzekiArnoni19kmnawschódodMorzaMartwego.Nimra,leżącawpobliżudzisiejszegoTellNimrin,znajdowałasięw
północnejczęściZajordaniawrazzJazer.Cheszbon(Cheszban),położonywpółnocno-zachodniejczęścirówninyMadaba(5kmnapółnocnywschódodgóryNebo),miałbyćstolicąamoryckiegokróla,
Sichona.Nieodnalezionotamjednakśladówstałegozasiedleniasprzed1200przedChr.,(zob.komentarzdoLb21,25-28).Eleale(El-Al)położonejestnapółnocnywschódodCheszbonu(zob.Iz15,4;
16,9;Jr48,34).MiejscepołożeniaSibmyjestnieznane.NieudałosięzlokalizowaćrównieżNebo,wspominasięjednakonimnasteliMeszy.Beon(=Ma’in,Baal-MeonwLb32,38)znajdowałosię14,5
kmnapołudniowywschódodCheszbonu.NasteliMeszy(królaMoabuzIXprzedChr.),wzniesionejdlauczczeniaodniesionegozwycięstwa,widniejenapis,żewładcatenjezbudował.

kraj,któryPanpoddałspołecznościIzraela,nadajesię

szczególniedohodowlibydła,atwoisłudzyposiadają[wiele]bydła.

Imówili:Jeślidarzysznasżyczliwością,oddajtękrainęw

posiadaniesługomswoim.NieprowadźnasprzezJordan!

Mojżesz

odpowiedziałGadytomiRubenitom:Jakżeto?Wasibraciarusządo
walki,awychcecietuspokojniepozostać?

Czemuodbieracie

Izraelitomodwagęwejściadokraju,któryimdałPan?

Tak

postępowalijużprzodkowiewasi,gdyichzKadesz-Barneawysłałem
narozpoznaniekraju.

DotarliażdodolinyEszkolizbadalikraj,

potemjednakodebraliIzraelitomodwagędotegostopnia,żejużnie
chcieliiśćdokraju,któryimPanprzyobiecał.

Tegodniazapłonął

Pangniewemiprzysiągł:

Mężowie,którzywyszlizEgiptuwwieku

oddwudziestulatwzwyż,niezobacząkraju,którypoprzysiągłemdać

Abrahamowi,IzaakowiiJakubowi,nieokazaliMibowiempełnego
posłuszeństwa;

opróczKaleba,synaJefunnegoKenizzyty,iJozuego,

synaNuna,którzyokazaliPanupełneposłuszeństwo.

Wtedy

rozgniewałsięPannaIzraelaisprawił,żebłąkałsięonpopustyni
przezczterdzieścilat,pókiniewymarłopokolenie,któreuczyniłoto,
cojestzłewoczachPana.

Aterazstanęliściezamiastprzodków

waszychjakogrzesznepotomstwo,byspotęgowaćgniewPana
przeciwIzraelowi.

GdyMusięznowusprzeciwicie,pozostawiwas

dalejnapustyni,iwybędzieciewinnizgubycałegoludu.

Onizaś

przybliżylisiędoniegoirzekli:Tuzbudujemyzagrodydlanaszych
stadiosiedladlanaszychrodzin.

Myjednaksamichcemyiść

śpiesznienaczeleIzraelitów,pókiichniewprowadzimynamiejsce
zamieszkania.Tymczasemrodzinynaszepozostanązabezpieczonew
umocnionychmiastach,zewzględunamieszkańców[tego]kraju.

32,17chcemyiśćśpiesznie.Takteksthebr.WBJ:„chcemywziąćbroń”,zagrec.iWulgatą.

Niepowrócimyjednakdoswoichrodzintakdługo,pókikażdyz

Izraelitównieotrzymaswegodziedzictwa.

Amynieweźmiemy

żadnegodziedzictwaztamtejstronyJordanuidalej,gdyżnasze
posiadłościznajdująsiętu,nawschódodJordanu.

Mojżesz

odpowiedziałim:Gdypostąpicietak,jakpowiedzieliście,gdy
będzieciewobecPanagotowidowalki

igdywszyscyspośródwas

zdolnidowalkiprzejdąJordanwobecnościPana,ażOnwypędzi
przedsobąwszystkichnieprzyjaciółswoich,

igdywówczasdopiero

powrócicie,kiedycałykrajbędziepoddanyPanu–wypełnicieswój
obowiązekwzględemPanaiIzraela,krajtenbędziewasząwłasnością
wobecPana.

Gdybyściejednakniewykonalitego,zgrzeszycie

wobecPanaiwiedzcie,żegrzechwaszdosięgniewas.

Budujcie

więcmiastadlarodzinwaszychizagrodydlawaszychstad,ale
spełnijcierównieżto,coprzyrzekliścieswymiustami.

Gadycii

RubenicioświadczyliMojżeszowi:Słudzytwoispełniąto,conasz
pannakazał:

Naszedzieci,żony,naszetrzodyicałebydłopozostaną

tuwmiastachGileadu.

Słudzytwoijednak,wszyscyzdolnido

walki,pociągnąwobecnościPananawojnę,jakeśtoty,naszpanie,
powiedział.

WydałwięcMojżeszrozporządzeniekapłanowi

Eleazarowi,Jozuemu,synowiNuna,igłowomrodówpokoleń
izraelskich.

RzekłdonichMojżesz:GdywszyscyGadyciiRubenici

zdolnidowalkiruszązwamiwobecnościPanaprzezJordanna
wojnę,iziemiazostanieprzezwaspodbita,dajcieimwposiadanie
krainęGilead.

Jeślibyjednakwojownicynieruszylizwami,

otrzymająposiadłośćpomiędzywamiwziemiKanaan.

Gadycii

Rubeniciodrzeklinato:Uczynimytak,jakPanprzykazałsługom
twoim.

My,wojownicy,ruszymywobecnościPanadoziemi

Kanaan,aposiadłościnaszezostanąwtedyztejstronyJordanu.

Dał

więcMojżeszGadytom,RubenitomipołowiepokoleniaManassesa,
synaJózefa,królestwoSichona,królaAmorytów,orazkrólestwoOga,
królaBaszanu,ziemięimiastazichokręgami,jakrównieżmiasta
okolicznekraju.

OdbudowaliwięcGadyciDibon,AtarotiAroer,

następnieAtrot-Szofan,JazeriJogboha,

Bet-NimraiBet-Haran,

miastaobronne,atakżezagrodydlastad.

Rubeniciodbudowali

Cheszbon,ElealeiKiriataim,

32,1-37.TopografiaZajordania.ObszarZajordaniaodznaczasięróżnorodnątopografiąiobejmujeBaszan,Gilead,Ammon,MoabiEdom.NapółnocyZajordaniaciągniesiępasmogóry

Hermon(najwyższyszczytowysokości2816mn.p.m.)iczęśćuskokupomiędzydolinąHule(70mn.p.m.)aJezioremGalilejskim(695mn.p.m.).Południowągranicętegorejonutworzyzatoka
Akaba.Dolinauskokubiegnienapołudnie,wrazzrzekąJordan,ażdoMorzaMartwego.NawschódodJordanuwzgórzaGileaduwznosząsięnawysokość1010mn.p.m.,zaśnapołudniu,wokolicach
Petry,góryEdomusięgają1700mn.p.m.Większośćpodróżynakierunkupółnoc-południeodbywanoTraktemKrólewskimrozpoczynającymsięwDamaszku,przecinającymgłównepotokii
omijającympustynięodwschodu.ZewschodunazachódwędrowanowzdłużpotokówJabis,Jabbok,NimriniAbuGaraba.Suchyklimatwymagałstosowanianawadnianiadlacelówrolniczych,dość
jednakbyłopastwiskdlawędrownychgruppasterzy.

następnieNebo,Baal-MeonzezmianąnazwyorazSibmai

nadalinazwymiastom,któreodbudowali.

32,38Miastate,przydzieloneGadowiiRubenowi,rozciągająsiępozaterytoriaJezeripierwotnegoGileadu(por.w.1)ażpoArnon,którymbiegłagranicaMoabu.Znaczyto,żepokrywają

sięonezdawnymkrólestwemSichona.Ichpołożeniegeograficznenieokreślagranicobydwuterytoriów,aspisytesąraczejświadectwemepoki,wktórejGadaiRubenauważanozajedno(por.Joz
13,8).

PotomkowieMakira,synaManassesa,ruszylidoGileadu,

zdobyligoiwypędziliAmorytów,którzytammieszkali.

Oddałwięc

MojżeszGileadMakirowi,synowiManassesa,onzaśtamsięosiedlił.

RównieżJair,synManassesa,wyruszyłizająłwsie[Amorytów],i

nazwałjeOsiedlamiJaira.

WkońcuwyruszyłNobach.Zdobył

Kenatzprzynależnymidońmiastamiinazwałjeswoimwłasnym

imieniem–Nobach.

32,34-42.GeografiazasiedleniaplemiennegonaziemiachZajordania.Napodstawielokalizacjimiastwymienionychnaliście(zob.Lb32,3natematlokalizacjiwiększościznich)można

sądzić,iżpokolenieGadazbudowałomiastawpołudniowej,północnejipółnocno-zachodniejczęściZajordania(główniewGileadzieiBaszanie),zaśpokolenieRubenaskoncentrowałosięwokółmiasta
Cheszboniokalającychjewiosek.WJoz13,15-31przedstawionoostatecznypodziałmiast,któryprzyznawałpokoleniuRubenapewnemiasta,zbudowaneprzezpokolenieGada.Możnawskazać
następującelokalizacjemiast,któreniezostałyomówionewLb32,3:Aroerleżało5kmnapołudnieodDibannadrzekąArnon;Jogbeha(El-Jubeihat)8kmnapółnocnywschódodRabba;Bet-Haram
(Teller-RamelubTellIktanu)napołudnieodTellNimrim;Kiriataim(Karjjatel-Mechaijjet)9,5kmnapółnocnywschódodDiban.Zainteresowaniearcheologówtymobszaremwzrastałowostatnich
dekadach,leczwwielumiejscachnieprowadzonojeszczepracwykopaliskowych.

Lb33

Poszczególneetapywyjścia

OtomiejscapostojuIzraelitów,którzyswoimioddziałami

wojskowymiwyszlizEgiptupodwodząMojżeszaiAarona.

33,1-56Tenrozdziałnależydojakiejśwtórnejipó-źniejszejwarstwyredakcjikapłańskiej.OpierasięonnapewnychwskazówkachgeograficznychzawartychwWj,LbiPwt,jednak

więcejniżpołowanazwjestnowaipochodzizinnychdokumentów.WzapisiedrogizSynajudoEsjon-Geber(w.16-35)wykorzystanospisetapówzaczynającychsięwpółnocno-zachodniejArabii,co
spowodowało,żeniektórzylokalizująSynajwtejokolicy(por.Wj19,2+).W.41-49czerpiązjakiegośinnegoopisupodróży,przedstawiającegonajprostsządrogęmiędzyKadeszaokolicąpołożonąna
północodArnonu.Takamarszrutajestjednakniedopogodzeniazewskazówkamizawartymiwstarychźródłach(zboczeniezdrogidoEsjon-GeberiobejścieterytoriówMoabuorazEdomu;por.14,25;
20,14-22;Pwt2,1-25).

MojżeszzapisywałnarozkazPanamiejsca,skądrozpoczynałsię

dalszyciągpochodu.Takietosąowemiejscapostojów,zktórych
ruszalidalej.

WpierwszymmiesiącuwyruszylizRamses.Byłto

piętnastydzieńpierwszegomiesiąca,nazajutrzpoŚwięciePaschy,
gdyIzraeliciwyszliswobodnienaoczachwszystkichEgipcjan.

Egipcjaniewtymczasiegrzebaliwszystkichswoichpierworodnych,
zabitychprzezPana.Pandokonałsądurównieżnadichbogami.

RuszyliwięcIzraelicizRamsesirozbiliobózwSukkot.

ZSukkot

ruszylidalejirozbiliobózwEtam,którejestpołożonenaskraju
pustyni.

NastępnieruszylizEtamiskierowalisiędoPi-Hachirot

położonegoobokBaal-SefonirozbiliobózprzedMigdol.

Wyruszyli

spodPi-Hachirot,przeszliprzezśrodekmorzakupustyniipotrzech
dniachdrogiprzezpustynięrozbiliobózwMara.

WyruszylizMara,

przybylidoElim.WElim,gdziebyłodwanaścieźródełwodyi
siedemdziesiątpalm,rozbiliobóz.

WyruszywszyzElim,rozbili

obóznadMorzemCzerwonym.

OdMorzaCzerwonegowyruszylii

rozbiliobóznapustyniSin.

WyruszylizpustyniSinirozbiliobózw

Dofka.

WyruszylizDofkairozbiliobózwAlusz.

Wyruszyliz

AluszirozbiliobózwRefidim.Tamzabrakłoludowiwodydopicia.

WyruszylizRefidimirozbiliobóznapustyniSynaj.

Wyruszyliz

pustyniSynajirozbiliobózwKibrot-Hattaawa.

WyruszylizKibrot-

HattaawairozbiliobózwChaserot.

WyruszylizChaserotirozbili

obózwRitma.

WyruszylizRitmairozbiliobózwRimmon-Peres.

WyruszylizRimmon-PeresirozbiliobózwLibnie.

Wyruszyliz

LibnyirozbiliobózwRissa.

WyruszylizRissairozbiliobózw

Kehelata.

WyruszylizKehelatairozbiliobóznagórzeSzafer.

WyruszyliodgórySzaferirozbiliobózwCharada.

Wyruszyliz

CharadairozbiliobózwMakelot.

WyruszylizMakelotirozbili

obózwTachat.

WyruszylizTachatirozbiliobózwTerach.

WyruszylizTerachirozbiliobózwMitka.

WyruszylizMitkai

rozbiliobózwChaszmona.

WyruszylizChaszmonairozbiliobózw

Moserot.

WyruszylizMoserotiozbiliobózwBene-Jaakan.

WyruszylizBene-JaakanirozbiliobózwChor-Haggidgad.

WyruszylizChor-HaggidgadirozbiliobózwJotbata.

Wyruszyliz

JotbatairozbiliobózwAbrona.

WyruszylizAbronairozbiliobóz

wEsjon-Geber.

WyruszylizEsjon-Geberirozbiliobóznapustyni

Sin,czyliwKadesz.

WyruszylizKadeszirozbiliobóznagórze

Hor,nagranicyziemiEdomu.

StosowniedorozkazuPanawstąpił

kapłanAaronnagóręHoriumarłtamwczterdziestymrokupo
wyjściuIzraelitówzziemiegipskiej,pierwszegodniapiątego
miesiąca.

Aaronliczyłwówczas,gdyumarłnagórzeHor,sto

dwadzieściatrzylata.

KrólAradu,położonegonapołudnieodziemi

Kanaan,Kananejczyk,dowiedziałsię,żeIzraelicinadciągają.

WyruszylionizgóryHorirozbiliobózwSalmona.

Wyruszyliz

SalmonairozbiliobózwPunon.

WyruszylizPunonirozbiliobózw

Obot.

WyruszylinastępniezObotirozbiliobózwIjje-Haabarim,na

granicyMoabu.

WyruszylizIjjimirozbiliobózwDibon-Gad.

WyruszylizDibon-GadirozbiliobózwAlmon-Diblataim.

WyruszylizAlmon-DiblataimirozbiliobóznagórachAbarim,

naprzeciwNebo.

WyruszylizgórAbarimirozbiliobóznastepach

MoabunadJordanem,naprzeciwJerycha.

Obozowalinastepach

MoabunadJordanemmiędzyBet-HajeszimotiAbel-Szittim.

33,1-49.TrasawędrówkiIzraelitów.GatunekliterackiopisującytrasępodróżypojawiasięczęstowrocznikachBliskiegoWschodu,m.in.wannałachasyryjskichbólów,którzyopisywali

przebiegswoichkampaniiwojennych,podającmiejscapostojuwojskorazzdobytemiasta.BliższebiblijnemuokresowisąegipskiedokumentyodnotowująceróżnewypadywrejonSyro-Palestyny.Lista
tadostarczacałkiemkompletnejkronikipodróżyzRamseswEgipciedoprzekroczeniaJordanuwokresiepoprzedzającympodbójKanaanu.Jednakpominięciepewnychważnychmiast(Massa,Meriba)
sugeruje,żetakronikaniemiaławyczerpującegocharakteru.Podróżskładałasięznastępującychodcinków:(1)zEgiptudopustyniSynaj(w.5-15;wieletychmiejscomówiliśmyszczegółowow
komentarzachdoWj13-17);(2)zpustyniSynajdoEsjon-Geber(w.1.6-35);(3)zEsjon-GeberdoKadesznapustyniSin(w.36);i(4)zKadeszdoMoabu(ww.37-49).Wielenazwjestniejasnychi
pojawiasięjedyniewtymmiejscuwPiśmieŚwiętym;niemaonichwzmiankiwstarożytnychdokumentachaniwnowoczesnychbadaniacharcheologicznychigeograficznych.Wśródmiejsc,które
dająsięwstępniezlokalizować,wymienićmożnaRamses(Tellel-Daba,zob.komentarzdoWj1,8-14);Esjon-Geber,miastoportoweznajdującesięwszczytowympunkciezatokiAkaba(1Krl9,26),
dzisiajTellel-ChelejfalubwyspaDżeziratFaron(jedynywiększyobszarnadającysięnaportwtymrejonie);Punon(ChirbetFeinan),oddalone48kmnapołudnieodMorzaMartwego;góryAbarim,w
pobliżugóryNebo,nawschódodMorzaMartwego(zob.komentarzdoLb27,12);orazAbel-Szittim(Szittim,zob.komentarzdoLb25,1),któreodpowiadaTellel-HammamnadWadiKefrein
(potokiempłynącymzewschodunazachóddoJordanuodstronyJerycha)lubjestpołożonanawschódodtegomiejsca,wTellKefrein.

BożynakazcodopodziałuKanaanu

TakmówiłPandoMojżeszanastepachMoabu,naprzeciw

Jerycha:

TopowiedzIzraelitom:GdyprzejdziecieprzezJordando

ziemiKanaan,

maciewypędzićwszystkichmieszkańcówkrajuprzed

sobą.Zniszczyciewszystkiewyobrażeniabogów,podobniewszystkie
posągiulanezmetalu,awszystkiewyżynysspustoszycie.

Weźmiecienastępniekrajwposiadanieibędzieciewnimmieszkali,

albowiemJadałemwamtęziemięwposiadanie.

Podzielicielosem

ziemięjakodziedzictwodlaposzczególnychpokoleń.Temu,którema
więcejludzi,daciewiększedziedzictwo,atemu,któremamniej–
mniejsze.Cokomulosemprzypadnie,tobędziedoniegonależało.
Macieimwedługpokoleńprzydzielićposiadłość.

Jeślijednak

mieszkańcówkrajuniewypędzicieprzedsobą,będąci,którzy
pozostaną,jakbycierniamidlawaszychoczuikolcamidlawaszych
boków;onitobędąwasuciskaćwkraju,gdziezamieszkacie.

Wtedy

uczynięwamto,coimzamierzałemuczynić.

Lb34

GraniceKanaanu

MówiłdalejPandoMojżesza:

34,1-15Tentekst,łączniezEz47,13-21,jestnajbardziejszczegółowymopisemgranicKanaanu.PokrywająsięonezgranicamiegipskiejprowincjiKanaanzkońcaXIIIw.przedChr.To

właśnieztejtradycjiadministracyjnejwzięliIzraelicijegonazwęipojęcie.KanaannierozciągasięnawschódodJordanu(w.13-15).TerytoriumtuopisanejestZiemiąObiecaną(por.w.1),którąw
innychmiejscachokreślasięinaczej(por.Wj23,31+;Pwt1,7;Sdz20,1+itd.).Pozałożeniukrólestwaram.KanaannierozciągałsięjużnawschódodFenicji(Sydon),zatociąglejeszczenapołudnieod
niejażpoGazę(Rdz10,19),późniejnazwętęograniczonodosamejFenicji:TyriSydonsą„fortecamiKanaanu”(Iz23,1-14),a„Sydończyk”tosynonim„Kananejczyka”(Pwt3,9;Sdz18,7;itd.oraz
por.Mt15,22wzestawieniuzMk7,26).

DajIzraelitomnastępującyrozkaz:Gdyprzyjdzieciedoziemi

Kanaan,wtedyobszarem,którywamprzypadniejakodziedzictwo,
będzieziemiaKanaanwswoichgranicach.

Południowajejstrona

ciągnąćsiębędziedlawasodpustyniSinażdoEdomu.Wasza
południowagranicawyjdzienawschodziezkrańcaMorzaSłonego.

NastępnieskierujesiękupołudniowikuWzgórzuSkorpionów,

przebiegnieprzezSinnapołudnieodKadesz-Barnea.Stądpójdziedo
Chasar-AddariciągnąćsiębędziedoAsmon.

OdAsmonpobiegnie

wkierunkuPotokuEgipskiegoizakończysięprzymorzu.

Waszą

granicązachodniąbędzieWielkieMorze–tojestdlawasgranica
zachodnia.

Waszagranicapółnocnatakpobiegnie:poprowadzicieją

odWielkiegoMorzaażdogóryHor.

34,7ażdogóryHor.WBJjakonazwamiejscowości:„GóraHor”,którapozostałaniezidentyfikowana,możnasiędomyślać,żechodziopółnocnymasywLibanu.Jesttomiejsceinneod

tego,gdzieumarłAaron(por.20,22-29;33,38)

OdgóryHorpoprowadziciedoWejściadoChamat.Granica

będziesięgaćdoSedad.

NastępniepobiegniedalejdoZifroni

zakończysięwChasar-Enan–tobędziewaszapółnocnagranica.

WschodniągranicępoprowadzicieodChasar-EnandoSzefam.

SzefampobiegniegranicawdółwkierunkuHariblanawschódod
Ain.PotempójdziedalejprzezgórynawschódodjezioraKinneret.

34,11odjezioraKinneret.JezioroGenezaret.„MorzeSłone”zw.3i12toMorzeMartwe.

NastępniebędziebiegławzdłużJordanuizakończysięprzy

MorzuSłonym.Tobędziewaszkrajzeswymigranicamidokoła.

34,1-12.Wytyczeniegranic.GraniceZiemiObiecanejukazanotutajjakologicznąkonsekwencjęnakazuwygnaniamieszkańcówKanaanu(Lb33,50-56).Chociażniesątorzeczywiste

graniceIzraelawżadnymokresiehistorycznym,odpowiadająterytoriomKanaanuzajmowanemuprzezEgipcjanodXVdoXIIw.przedChr.(zob.2Sm3,10natematrzeczywistychgranic:„odDando
BeerSzeby”);zbliżająsięteżdoterytoriów,któreznajdowałysiępodpanowaniemDawidaiSalomona.Granicewytyczonozapomocądobrzewówczasznanychpunktówgranicznych(zob.Joz15-1.9
natematpodziałuziemdlaposzczególnychpokoleńIzraela).Najbardziejoczywistesągranicewschodnieizachodnie-odpowiedniorzekaJordaniMorzeŚródziemne.Granicapółnocnasięgała
szczytówLibanuażdogóryHor(szczytnieznany,byćmożewpaśmiegórLibanu)iLebua(LeboChamat,przypuszczalniedzisiejszeLebwehnadjednymzeźródełrzekiOrontes).Byłatopołudniowa
granicaziemiChamat,takżepółnocnagranicaKanaanu,obejmującaobszarDamaszkuiBaszanu(zgrubszaodpowiadającydzisiejszymwzgórzomGolan).SedadtoprzypuszczalniewspółczesnySedad,
oddalonyook.56kmnapółnocnywschódodLebweh.ZifroniChasar-EnanuważasiępowszechniezadwieoazyleżącenapołudniowywschódodSedad.Idącnapołudnie,przechodzimyprzezGalileę
idocieramydodolinyJarmuk(miejscawspomnianeww.11sąnieznane),następnieskręcamynazachódkudolinieJordanu,stamtądzaśnapołudniedoKadesz-Barnea(zob.komentarzdoLb20,1)
przedzwróceniemsięnazachód,wkierunkuMorzaŚródziemnego,wEl-Arisz.ChesronAddariAsmonutożsamiasięczęstozdwomaźródłamiwokolicachKadesz:AinQedeisiAinMueweilih.
MiejscepołożeniaWzgórzaSkorpionówjestnieznane,chociażzwyklelokalizujesięjewpobliżuwąskiegoprzesmykuobokWadiMarra,prowadzącegonapółnocnywschóddopołudniowegokrańca
MorzaMartwego.

WtedyMojżeszdałtakinakazIzraelitom:Tojestkraj,który

maciepodzielićlosem,aktóryPannakazałdaćdziewięciuipół
pokoleniom.

PokoleniebowiemRubenitówotrzymałojużposiadłość

dlaswoichrodzin,podobniepokolenieGadytówipołowapokolenia
Manassesa.Oniotrzymalijużswojedziedzictwo.

Tedwaipół

pokoleniaotrzymałyswojedziedzictwoztamtejstronyJordanu
naprzeciwJerycha,nawschodzie.

Przewodniczącypodziału

TakmówiłdalejPandoMojżesza:

Otoimionaludzi,którzy

wampodzieląziemię:kapłanEleazariJozue,synNuna.

Weźmiecie

dalejzkażdegopokoleniajednegoksięciacelemdokonaniapodziału.

Aotoimionatychludzi:dlapokoleniaJudy–Kaleb,synJefunnego.

34,19Wszystkieimionatejlistysąnowe,zwyjątkiemJozuegoiKaleba.CałepokoleniewymienionewpoprzednichspisachmusiałoumrzećpozaKanaanem(por.14,23;26,64-65).

RedaktorzwiązałpodziałZiemiŚwiętejzautorytetemMojżesza,alewrzeczywistościbędzietomiałomiejscedopieropopodboju(Joz14-19).

DlapokoleniaSymeona–Samuel,synAmmihuda.

Dla

pokoleniaBeniamina–Elidad,synKislona.

DlapokoleniaDana–

książęBukki,synJogliego.

DlapotomkówJózefa:dlapokolenia

Manassesa–książęChanniel,synEfoda;

dlapokoleniaEfraima–

książęKemuel,synSziftana.

DlapokoleniaZabulona–książę

Elisafan,synParnaka.

DlapokoleniaIssachara–książęPaltiel,syn

Azzana.

DlapokoleniaAsera–książęAchiud,synSzelomiego.

DlapokoleniaNeftalego–książęPedahel,synAmmihuda.

Otosą

ci,którychPanwyznaczył,bypodzieliliziemięKanaanjako
dziedzictwopomiędzyIzraelitów.

Lb35

Działlewitów

MówiłPandoMojżeszanastepachMoabuwpobliżuJordanu,

naprzeciwJerychatesłowa:

35,1-34Mimocałkowicieodmiennegoprzepisuz18,20nlewitomprzyznajesiętupewnemiasta,awśródnichjestsześćmiastucieczki(por.Joz21,1+).

RozkażIzraelitom,niechoddadząlewitomwdziedziczne

posiadaniemiasta,wktórychbymieszkali,ipastwiskadokołamiast.

Miastabędąimsłużyćzamieszkanie,anależącedonichpastwiska

będądlaichbydła,trzódiwszelkichzwierząt.

Pastwiskamiast,które

oddaciedoużytkulewitom,mająsięrozciągaćnatysiącłokcidokoła
jegomurów.

Odmierzciepozamiastemdwatysiącełokciodstrony

wschodniej,dwatysiącełokciodstronypołudniowej,dwatysiące
łokciodstronyzachodniejidwatysiącełokciodstronypółnocnej,by
samomiastoleżałowśrodkutobędąpastwiskaowychmiast.

35,1-5.Miastalewitów.Ponieważgłównymobowiązkiemlewitówbyłopełnieniefunkcjikapłańskichireligijnych,nieotrzymalioniczęściZiemiObiecanejpoduprawęroli(zob.Lb18,23-

24).Jednakdostaliczterdzieściosiemmiastwrazzprzyległymiziemiamijakopastwiskamidlastad(zob.Kpł25,32-34natematprawwłasnościdotychmiast).Precedensuprzekazaniamiastpod
kontrolękapłanówmożnaupatrywaćwegipskimpanowaniuwKanaanie(atakżewpraktycestosowanejprzezChetytów)-pewnemiastawydzielanojakoposiadłościkrólewskieiprzekazywanowręce
kapłanów,bynimiadministrowali.Oweegipskieośrodkiadministracyjnebyłyzwykleufortyfikowaneipobierałydaninęlubpodatekpieniężnyzdanegoregionu.Podobnerozwiązaniastosowanow
MezopotamiiiSyrii,gdziewydzielonemiastaposiadałykrólewskiepastwiska.Chociażwkoncepcjimiastlewitówniezostaławyeksponowanaadministracyjnafunkcjaświeckich,mogłyonepełnićrolę
ośrodkównauczaniareligiiizbieraniafunduszynautrzymanieprzybytku.

Zmiast,któreoddacielewitom,będziesześćmiastucieczki,by

zabójcadonichmógłsięschronić,aprócztegooddacieimjeszcze
czterdzieścidwamiasta.

Liczbazatemmiast,którewrazz

pastwiskaminależećmajądolewitów,wynosićbędzieczterdzieści
osiem.

Przywyborzemiast,któreoddaciezdziedzictwaIzraelitów,

weźmieciezwiększegopokoleniawiększąichliczbę,azmniejszego
mniejszą.Każde[pokolenie]winnoodstąpićstosowniedo
otrzymanegodziedzictwaodpowiedniąliczbęmiastlewitom.

Miastaucieczki

TakmówiłdalejPandoMojżesza:

PowiedzIzraelitom,co

następuje:GdywejdziecieprzezJordandoziemiKanaan,

wybierzciesobiemiasta,któresłużyćwambędązamiastaucieczki;

tambędziemógłsięschronićzabójca,któryzabiłdrugiego
nieumyślnie.

35,11wybierzciesobiemiasta.Wydajesię,żezasadąIzraelaniebyłoburzeniedawnychmiastkananejskich,lecztylkopoświęcanieichjahwizmowi.—Obowiązywanieprawaazyluw

sanktuariachbyłozwyczajemszerokorozpowszechnionym.

Miastatebędądlawasschronieniemprzedmścicielemkrwi,by

zabójcanieponiósłśmierci,ażstanieprzedsądemspołeczności.

domiast,któremacieustanowić,topowinniściemiećsześćmiast
ucieczki.

TrzymiastazaJordanemitrzywziemiKanaanbędą

służyćzamiastaucieczki.

Owychsześćmiastwinnosłużyćza

schronieniezarównoIzraelitom,jakiprzybyszomosiadłymwśród
was;tammożeuciekaćkażdy,ktozabiłdrugiegonieumyślnie.

Jeżeli

kogośjednaktakpobiłprzedmiotemżelaznym,iżtamtenumarł,jest
zabójcą,ajakotakimusizostaćzabity.

Gdykogośuderzył

kamieniem,którymmożnazabić,iten[uderzony]umarł,jestzabójcą
ijakotakimusizostaćzabity.

Gdybykogośjakimśprzedmiotem

drewnianymtakpobił,iżów[człowiek]umarł,amożnabyłotym
narzędziemśmierćzadać,jestzabójcąijakotakimusiumrzeć.

Zabójcęwinienzabićmścicielkrwi;gdziekolwiekgospotka,może

gozabić.

35,19Mamytusystem„prywatnejzemsty”,któryuArabówistniejepodziśdzień.„Mścicielemkrwi”,zwanymgo’el,jestnajbliższykrewnyofiary(Rdz4,15;9,6;Pwt19,12;por.2Sm

14,11).Go’eltotakżeoficjalnyopiekunswoichkrewnych:jegoszczególnymobowiązkiemjestniedopuszczaniedosprzedażyichziem(Kpł25,23-25;Rt4,3n).PrzezanalogiętakżeoBogubędziesię
mówiłogo’elIzraela(Iz41,14;Jr50,34;Ps19,15).Fundamentalnątreściątegopojęciajestopieka.

Gdybyktośdrugiemuzadałciosznienawiścialborzuciłsięna

niegowzbrodniczymzamiarze,takiżtamtenumarł,

albogdybyw

złościzadałrękąciosśmiertelny,wtedyten,któryuderzył,musibyć
zabity;jestbowiemzabójcąimścicielkrwimożegozabić,kiedygo
spotka.

Gdymujednakzadałciosnieznienawiścialbogdyrzuciłna

niegojakimkolwiekprzedmiotem,aleniewzamiarzezabicia,

lub

teżniewidząc,spuściłnaniegokamień,którymożezabić,takiż
tamtenrzeczywiścieumarł,chociażniebyłmunieprzyjaznyinie
chciałmuniczłegouczynić,

wtedywedługpowyższychzasad

społecznośćrozstrzygniepomiędzyzabójcąamścicielemkrwi.

Społecznośćzabezpieczygoprzedzemstąmścicielakrwiiprzyjmie

gozpowrotemdomiastaucieczki,gdziesięschronił,ibędzietam
przebywałażdośmierciarcykapłana,któryjestnamaszczonyolejem
świętym.

Gdyjednakzabójcaopuściobrębswegomiastaucieczki,

doktóregosięschronił,

igdygomścicielkrwispotkapozaobrębem

miastaucieczki,wtedymścicielkrwinieponosiwiny,gdyzgładzi
zabójcę.

Dośmiercibowiemarcykapłanawinienzabójcaprzebywać

wswoimmieścieucieczki.Natomiastpośmierciarcykapłanamoże
wrócićdoswojejdziedzicznejposiadłości.

35,25.28.Śmierćarcykapłana.Spędzenieprzezwinnegoprzypadkowegozabójstwajakiegośczasunawygnaniu,wmieścieucieczki,nieuwalniałogoodwiny(zob.Joz20,2-6).Przelana

krewmogłazostaćprzebłaganajedynieprzezinnąśmierć,bowiemprzelewkrwizawszetowarzyszyłzabiciuczłowieka.Ponieważjednakoskarżonyniezostałuznanyzamordercę,musiałpozostaćw
mieścieucieczkidochwiliśmierciarcykapłana.Jegośmierćusuwaławinęzarozlewkrwizwiązanyzzabójstwem.Wtensposóbnawetprzezswojąśmierćarcykapłankontynuowałsłużbękultową
wobecludu,usuwającwinęzarozlewkrwiigrzechyIzraelitów(zob.Wj28,36-38;Kpł16,16).

Tenakazypowinnybyćdlawasprawempowszystkiepokolenia

inawszystkichmiejscachwaszegopobytu.

Jeżeliktośpopełni

zabójstwo,skazujesięgonaśmierćnapodstawiezeznańświadków;
jednakzeznaniejednegoświadkaniewystarczydowydaniawyroku
śmierci.

Niemożecieprzyjmowaćżadnegookupuzażyciezabójcy,

którywinienjestśmierci.Musizostaćzabity.

Niemożecierównież

odtego,którysięschroniłdomiastaucieczki,przyjmowaćżadnego
okupuwtymcelu,bymógłwrócićprzedśmierciąarcykapłanai
mieszkaćw[swojej]ojcowiźnie.

Niebędzieciebezcześcilikraju,w

którymmieszkacie.Krewbezcześciziemięiniemainnego
zadośćuczynieniazakrewprzelaną,jaktylkokrewtego,któryją
przelał.

35,33.Przelewkrwiiskalanieziemi.ZiemiaObiecanajakodarprzymierzabyłaświętaimogłazostaćskalanaprzezrozlewkrwiibałwochwalstwo(zob.Ez36,17-18).Ponieważkrew

uważanabyłazaźródłożyciaidarBoga,skalaniewywołanejejrozlaniemmogłozostaćusuniętejedynieprzezofiarękrwi.Dlategokrewzwierzęciamusiałazostaćumieszczonanaołtarzujakookupza
człowieka,któryjezabił(zob.Kpł17,11).Ztegosamegopowoduskazanyzabójcamusiałzostaćstracony,zaśśmierćarcykapłanazmywaławinęzanieumyślnezabójstwo.Nieokazywanie
posłuszeństwatemuprzykazaniuprowadziłodoskalaniaziemi.Gdyziemiaijejmieszkańcybyliskalani,Bógniemógłjużjejzamieszkiwać.Jeślizaśjąopuścił,niemogłajużprzynosićobiecanejw
przymierzuobfitości(zob.Rdz4,10-12).

Nieplamcieprzetoziemi,wktórejmieszkacie,pośrodkuktórej

jestrównieżmojemieszkanie.Jabowiem,Pan,mieszkamwśród
Izraelitów.

35,6-34.Miastaucieczkiisystemsądowniczy.Sześćmiastlewitówmiałosłużyćzamiejsceucieczkidlaludzi,którzynieumyślniedopuścilisięzabójstwa(zob.teżPwt4,41-43).To

rozwiązanie,dostarczająceazyluoskarżonemuiuniemożliwiające„mścicielowikrwi”zabiciego,mogłostanowićrozwinięcielubalternatywęazyluołtarza,októrymwspominasięwWj21,12-14.
Społecznośćkapłanówmogłabyćzatroskanaskalaniemołtarzaiprzybytku,gdyłamiącyprawouchwyciłsięrogówołtarza.Poprzezrozszerzeniestrefyazylunacałemiastoucieczkimożnabyłouniknąć
tegoskalania,zaśoskarżonymiałlepszewarunkidoczasuzakończeniaprocesu.ŚwiętelubkrólewskiemiastabyłyznanenaBliskimWschodzie,jednakochrona,którądawały,wiązałasięzwyklez
uwolnieniemodpewnychobowiązkównarzuconychprzezpaństwo,chociażpewnestarożytnetekstywspominająozakazieprzelewaniakrwiprzezkogokolwiek,ktoznajdowałsiępodichochroną.
Koncepcjaazylupojawiasięrównieżwźródłachklasycznychiwskazujenapodejmowaneprzezpaństwopróbyzacieśnieniakontrolinadsystememprawnym,pozbawieniarodówprawazemstyi
zapewnieniasprawiedliwegoprocesu.

35,9-34.Rodzinnyobowiązekzemsty.Chociażprawobiblijnewyraźniemówioobowiązku„mścicielakrwi”,którymusiałpomścićzabitegokrewnego,praktykakrwawejzemstymogła

byćszkodliwadlasystemuwymiarusprawiedliwości,stworzonowięcsześćmiastucieczki,bydaćczasna„ochłonięcie”orazprzeprowadzeniesprawiedliwegoprocesu.Doskazaniawinnegopotrzebne
byłyzeznaniadwóchświadków(Lb35,30),zaśobowiązkiem„mścicielakrwi”byłowykonanieegzekucjinazbrodniarzu(Lb35,19-21;Pwt19,12).Skazanegozamorderstwoniemożnabyłowykupić
(Lb35,31-32).Zasadatastanowiprzeciwieństwopraw,któreobowiązywaływinnychczęściachBliskiegoWschodu.PrawachetyckieiprawaŚrodkowegoPaństwaasyryjskiegoumożliwiałyzapłacenie
okupuzażyciemordercy.Prawoasyryjskieodzwierciedlastanowiskopośrednie,dająckrewniakowimożliwośćzabiciamordercylubprzyjęciaokupu.

Lb36

Dziedzictwokobietzamężnych

StawilisięnaczelnicyrodzinpokoleńsynówGileada,syna

Makira,którybyłsynemManassesazpokoleńpotomkówJózefa,i
przedstawiliMojżeszowiorazksiążętom,naczelnikompokoleń,

36,1-12Jesttouzupełnieniedoprawaz27,1-11,jegopunktwyjściastanowitensamkonkretnyprzypadek.Jednakprawodziedziczeniaprzezcórkizostałoograniczoneobowiązkiemwyjścia

zamążwobrębiewłasnegoplemienia,takabynieuległouszczupleniunależącedońterytorium.W.4jestdodatkiem:odnosisięondoprawaorokujubileuszowym,wktórymniechodzioziemie
dziedziczone,aleosprzedane.

następującąsprawę:Pannakazałtobie,panunaszemu,dać

Izraelitomlosemkrajwdziedzictwo.Otrzymałrównieżpannaszod
Pana[Boga]polecenie,żebydaćdziedzictwonaszegobrata,
Selofchada,jegocórkom.

Gdyonepoślubiąmężazinnegopokolenia

Izraelitów,ichczęśćbędzieodłączonaoddziałunaszychprzodków,a
dodanazostaniedodziałupokolenia,zktóregomężówpoślubią,więc
naszaczęśćotrzymanalosemzmaleje.

GdynastaniedlaIzraelarok

jubileuszowy,wtedyichdziedzictwobędzienazawszejużnależałodo
pokolenia,doktóregoweszły[przezmałżeństwo],aposiadłość
pokolenianaszychprzodkówpomniejszysięwłaśnieoich
dziedzictwo.

WtedyMojżeszdałtakirozkazIzraelitomnapolecenie

Pana:SłusznejestzapatrywaniepokoleniapotomkówJózefa.

Oto,co

PanrozporządziłwsprawiecórekSelofchada:Mogąwyjśćzamąż,
jeślizechcą,alemogąpoślubićjedyniemężazroduswegopokolenia,

abydziedzictwoIzraelitównieprzechodziłozjednegopokoleniana

drugie.Owszem,każdyIzraelitawinienutrzymaćdziedzictwoswego
pokolenia.

Każdapanna,któraposiadawjakimśpokoleniu

dziedzictwo,możewziąćmężatylkozroduswegopokolenia,by
Izraelicizachowalidziedzictwoswoichprzodków

iabymajątek

dziedzicznynieprzechodziłzjednegopokolenianadrugie.Owszem,
pokoleniaIzraelitówwinnysiętrzymaćswoichposiadłości
dziedzicznych.

CórkiSelofchadapostąpiływedługrozkazuPana,

wydanegoMojżeszowi.

PoślubiływięccórkiSelofchada:Machla,

Tirsa,Chogla,MilkaiNoasynówswoichstryjów.

Poślubiływięc

mężówzpokoleniaManassesa,synaJózefa,itakpozostałoich
dziedzictwoprzypokoleniu,doktóregonależałródichojca.

Zakończenie

Tosąprzykazaniaiprawa,którenastepachMoabunad

Jordanem,naprzeciwJerycha,PandałIzraelitomzapośrednictwem
Mojżesza.

36,1-13.Zachowanieziemidziedziczonejprzezcórkiwramachpokolenia.WprawieustanowionymwLb27,1-11córkiSelofchadaotrzymałyprawodoodziedziczeniajegoziemi,

Selofchadniemiałbowiemmęskiegopotomka(wKsiędzeTobiasza[Tb6,13]znaleźćmożnaprzykładzastosowaniategoprawa).Powstaławtensposóblukaprawna,dziękiktórejziemiamogłaprzejść
wręceinnegopokoleniaprzezmałżeństwo.Dlategododanoprzepisuzupełniający,zakazującykobieciepoślubieniamężczyznyspozawłasnegopokolenia,bypierwotnypodziałziemimiędzy
pokoleniamizostałnienaruszony.Jesttowyraźnydowód,żezachowaniewłasnościrodzinnejtraktowanowspołeczeństwieizraelskimjakojednąznajwyższychwartości.Byłotak,ponieważziemia
stanowiładarprzymierza,zaśczęśćkażdejrodzinystanowiłajejudziałwnim.ChociażwłasnośćziemiodgrywaławażnąrolęwinnychkulturachBliskiegoWschodu,wżadnymkrajuzziemiąniebyły
związanetaksilnepodtekstyreligijne.

OfiarywDzieńPrzebłagania.137
ŚwiętoNamiotów..138
Lb30.140
Prawooślubach.140
Lb31.142
WojnaświętaprzeciwMadianitom..142
Podziałzdobyczy.145
Lb32.147
PodziałZajordania.147
Lb33.151
Poszczególneetapywyjścia.151
BożynakazcodopodziałuKanaanu.154
Lb34.155
GraniceKanaanu.155
Przewodniczącypodziału.157
Lb35.158
Działlewitów..158
Miastaucieczki159
Lb36.162
Dziedzictwokobietzamężnych.162
Zakończenie.164

Document Outline

Wstęp do Księgi Liczb. 8
Lb 1. 10
PIERWSZY SPIS MĘŻCZYZN ZDOLNYCH DO WALKI 10
Imiona wodzów pokoleń. 11
Dane spisu ludności 12
Lb 2. 15
Rozmieszczenie pokoleń w obozie. 15
Lb 3. 17
POKOLENIE LEWIEGO.. 17
Kapłani 17
Obowiązki lewitów.. 18
Obowiązki lewitów.. 19
Rody lewitów.. 20
Lewici w miejsce pierworodnych. 22
Lb 4. 23
Kehatyci 23
Gerszonici 25
Meraryci 26
Spis lewitów.. 27
Lb 5. 28
POKOLENIE LEWIEGO.. 28
Spis lewitów.. 28
Zwrot dobra nieprawnie zabranego. 29
Ofiara za posądzenie. 30
Lb 6. 33
Nazireat 33
Lb 7. 36
Dary ofiarne wodzów pokoleń. 36
Lb 8. 41
Lampy świecznika. 41
Ofiarowanie lewitów.. 42
Lb 9. 44
PASCHA I WYMARSZ. 44
Czas Paschy. 44
Wypadki szczególne. 45
Obłok jako znak obecności Pana. 46
Lb 10. 47
Przepisy o trąbach. 47
Porządek marszu. 49
Mojżesz i Chobab. 51
Lb 11. 52
ETAPY MARSZU NA PUSTYNI 52
Tabeera. 52
Narzekanie ludu. 53
Odpowiedź Pana. 55
Siedemdziesięciu starszych otrzymuje natchnienie prorockie. 56
Lb 12. 58
Chaserot. Narzekania Miriam i Aarona. 58
Lb 13. 60
Wywiad w ziemi Kanaan. 60
Lb 14. 64
Bunt Izraelitów.. 64
Gniew Pana i wstawiennictwo Mojżesza. 65
Przebaczenie i kara. 66
Lb 15. 69
PRZEPISY DOTYCZĄCE OFIAR. UPRAWNIENIA KAPŁANÓW I LEWITÓW 69
Ofiary z pokarmów i płynów.. 69
Pierwociny chleba. 71
Wynagrodzenie za grzechy nieuwagi 72
Naruszenie szabatu. 74
Frędzle przy szatach. 75
Lb 16. 76
Bunt przeciw Mojżeszowi 76
Ukaranie buntowników.. 78
Lb 17. 80
Kadzielnice. 80
Wstawiennictwo Aarona. 81
Laska Aarona. 82
Kapłan jako pośrednik pojednania. 84
Lb 18. 85
Udział kapłanów w darach ofiarnych. 86
Część należna lewitom.. 88
Dziesięciny. 89
Lb 19. 90
Popiół z czerwonej krowy. 90
Poszczególne wypadki zaciągnięcia nieczystości 92
Rytualna woda oczyszczenia. 93
Lb 20. 94
OD KADESZ DO MOABU.. 94
Wody Meriba. 94
Ukaranie Mojżesza i Aarona. 96
Edom odmawia Izraelowi przejścia. 97
Śmierć Aarona. 98
Lb 21. 99
Zajęcie miasta Chorma. 99
Jadowite węże. 100
Marsz w kierunku Zajordania. 101
Podbój Zajordania. 103
Lb 22. 106
Król Moabu wzywa Balaama. 107
Balaam u Balaka. 111
Lb 23. 112
Przepowiednie Balaama. 113
Lb 24. 116
Lb 25. 120
Izrael w Peor 120
Lb 26. 123
NOWE ROZPORZĄDZENIA.. 123
Spis. 123
Spis lewitów.. 126
Lb 27. 127
Wyposażenie "córek dziedziczących". 127
Jozue wodzem całej społeczności 128
Lb 28. 130
Przepisy o ofiarach. 130
Ofiary codzienne. 131
Ofiary w szabat 132
Ofiary przy nowiu księżyca. 133
Ofiary na Święto Paschy. 134
Ofiary Święta Tygodni 135
Lb 29. 136
Ofiary siódmego nowiu. 136
Ofiary w Dzień Przebłagania. 137
Święto Namiotów.. 138
Lb 30. 140
Prawo o ślubach. 140
Lb 31. 142
Wojna święta przeciw Madianitom.. 142
Podział zdobyczy. 145
Lb 32. 147
Podział Zajordania. 147
Lb 33. 151
Poszczególne etapy wyjścia. 151
Boży nakaz co do podziału Kanaanu. 154
Lb 34. 155
Granice Kanaanu. 155
Przewodniczący podziału. 157
Lb 35. 158
Dział lewitów.. 158
Miasta ucieczki 159
Lb 36. 162
Dziedzictwo kobiet zamężnych. 162
Zakończenie. 164

04 Ksiega Liczb Biblia Jerozolimska

Document Outline