Zobowiązania - część
szczegółowa (8)
dr Marek Świerczyński
Katedra Prawa Cywilnego i Prawa
Prywatnego Międzynarodowego
Leasing
• Dnia 9.12.2000 r. weszła w życie
nowela KC z 26.7.2000 r. (Dz.U. Nr 74,
poz. 857), mocą której do KC włączono
m.in. przepisy o umowie leasingu.
• Przepisów tych nie stosuje się do umów
leasingu zawartych przed dniem
wejścia w życie ustawy, o której mowa
(wynika to z jej art. 2 ust. 1).
Rodzaje
• Ze względu na kryterium czasu trwania
stosunku leasingowego, wysokości sumy
opłat leasingowych (i sposobu ich
obliczenia) oraz rozkładu obciążeń
związanych z rzeczą wyróżnia się dwa
główne rodzaje leasingu:
– leasing finansowany zwany również
finansowym (financial lub finance lease)
oraz
– leasing operacyjny nazywany też
bieżącym (operating lub operational lease
albo renting).
Leasing finansowy
• W leasingu finansowanym korzystający uzyskuje dobro
inwestycyjne (rzadziej inne dobro) do używania i
ewentualnie pobierania pożytków na czas oznaczony,
zbliżony do okresu jego gospodarczej używalności
(zwykle od 3 do 10 lub nawet ponad 10 lat).
• Korzystający pokrywa wszelkie poniesione przez
finansującego nakłady na przedmiot leasingu, koszty
kredytu oraz jego zysk, uiszczając uzgodnione opłaty
(leasing z pełnym zwrotem kosztów).
• Opłaty te kwalifikowane są zwykle jako świadczenie
jednorazowe rozłożone na raty.
• Właśnie ta postać leasingu wyodrębnia się w oddzielną
umowę leasingu.
Leasing operacyjny
• W ramach leasingu operacyjnego
korzystający uzyskuje dobro na krótki czas
– Kwalifikowane jako umowa najmu lub dzierżawy
• Zwykle może być ono przedmiotem wielu
dalszych podobnych umów.
• Uiszczane przez korzystającego wynagrodzenie
ma zwykle postać świadczenia okresowego.
Pojęcie i charakter prawny umowy
leasingu
•
Według art. 709(1) umowa leasingu jest umową, w której
jedna jej strona zwana finansującym,
–
(a) zawierając umowę w zakresie działalności swego
przedsiębiorstwa,
–
(b) zobowiązuje się nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy
na określonych warunkach oraz
–
(c) oddać tę rzecz drugiej stronie do używania albo do
używania i pobierania pożytków,
–
(d) przez czas oznaczony, druga zaś strona zwana
korzystającym,
–
(e) zobowiązuje się zapłacić finansującemu
wynagrodzenie pieniężne w uzgodnionych ratach
–
(f) równe co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytułu
nabycia rzeczy przez finansującego.
•
Choć wyraźnie tego w art. 709(1) nie powiedziano na
korzystającym ciąży oczywiście obowiązek odebrania rzeczy
oraz inne powinności wynikające z dalszych przepisów o
umowie leasingu.
Uwaga!
• Unormowana w KC umowa leasingu obejmuje jedynie
leasing finansowany, będący jednocześnie leasingiem
pośrednim. Wniosek taki wypływa z art. 709(1).
• Umowę leasingu uregulowaną w art. 709(1-17) nazywać
będziemy umową leasingu w ścisłym tego słowa
znaczeniu (sensu stricto).
• Kryteria przyjmowane dotychczas w prawie podatkowym
(opcja własności i podmiotu amortyzującego przedmiot
leasingu) nie powinny być przenoszone automatycznie na
teren prawa cywilnego.
• Odwrotnie, prawo podatkowe powinno dostosować swoje
rozwiązania do konstrukcji umów przyjmowanych w
prawie cywilnym.
Uwaga!
• Umowa, na podstawie której finansujący
nabywa rzecz mającą być przedmiotem
leasingu, tworzy odrębny, samodzielny
stosunek cywilnoprawny.
• Stosunek ten określa najczęściej umowa
sprzedaży (dostawy) między sprzedawcą
(dostawcą) a finansującym, rzadziej
umowa o dzieło między przyjmującym
zamówienie a finansującym.
Strony umowy
• Stronami umowy leasingu - według terminologii
przyjętej w Kodeksie - są finansujący i korzystający.
• Zrezygnowano więc ze znajdujących się dotychczas
w użyciu terminów "leasingodawca" i
"leasingobiorca".
• W roli finansującego może wystąpić jedynie
przedsiębiorca prowadzący działalność leasingową, a
umowa leasingu powinna być zawarta "w zakresie
działalności jego przedsiębiorstwa".
• Jeżeli finansujący nie jest przedsiębiorcą do zawartej
przez niego umowy przypominającej pod względem
treści umowę leasingu przepisy o umowie leasingu
mogą być stosowane tylko odpowiednio.
• Przepis art. 7091 nie wymaga od korzystającego żadnych specjalnych
kwalifikacji. Obecnie więc umowa leasingu może być zawarta nie tylko
z przedsiębiorcą, lecz również z konsumentem, jak też instytucją
publiczną.
Przedmiot umowy
• W myśl art. 709(1) przedmiotem leasingu może być
rzecz.
– Chodzi tu zarówno o ruchomość, jak i
nieruchomość.
– Pojęcie rzeczy określa art. 45 KC, a pojęcie
nieruchomości art. 46 KC.
• Trudności sprawia kwalifikacja umowy przewidującej
oddanie w leasing sieci komputerowej wraz z
oprogramowaniem. To ostatnie nie jest bowiem
rzeczą, choć rzeczą jest nośnik oprogramowania.
• Przepisy kodeksowe o umowie leasingu nie
przewidują leasingu przedsiębiorstwa (w znaczeniu
przedmiotowym).
Prawa i obowiązki stron umowy
• Do obowiązków finansującego należy:
– a) nabycie rzeczy mającej być przedmiotem leasingu (art. 709(1),
– b) wydanie jej korzystającemu do używania albo używania i
pobierania pożytków (art. 709(1), jednakże bez ponoszenia
odpowiedzialności za przydatność rzeczy do użytku (art. 709(4) § 2),
– c) wydanie razem z rzeczą odpisu umowy ze zbywcą lub odpisów
innych posiadanych dokumentów dotyczących umowy, w
szczególności odpisu dokumentu gwarancyjnego co do jakości
rzeczy, otrzymanego od zbywcy lub producenta (art. 709(4) § 3),
– d) znoszenie (pati) przez czas trwania stosunku leasingu używania
albo używania i pobierania pożytków rzeczy przez korzystającego,
– e) ochrona korzystającego przed osobami trzecimi (ewentualne
wytoczenie powództwa windykacyjnego przeciwko osobie trzeciej lub
wspomaganie korzystającego w procesie windykacyjnym
wytoczonym przez osobę trzecią przeciwko niemu),
– f) niezwłoczne powiadomienie korzystającego o zbyciu rzeczy (art.
709(14) § 2),
– g) odbiór rzeczy po ustaniu stosunku leasingu.
Prawa i obowiązki stron umowy
• Do obowiązków korzystającego należy:
– a) odbiór rzeczy stanowiącej przedmiot leasingu,
– b) uiszczanie finansującemu w uzgodnionych ratach opłaty
leasingowej (art. 709(1), art. 709(13) § 1) lub zapłata w określonych
w ustawie przypadkach wszystkich niezapłaconych rat (por. art.
709(5) § 3, art. 709(8) § 5 zd. 2, art. 709(15); uiszczanie czasem
opłaty mimo, iż nie doszło do wydania rzeczy korzystającemu z
powodu okoliczności, za które on odpowiada (art. 709(3),
– c) niezwłoczne zawiadomienie finansującego o utracie rzeczy (art.
709(5) § 2),
– d) utrzymanie rzeczy w należytym stanie oraz ponoszenie ciężarów
związanych z własnością lub posiadaniem rzeczy (art. 709(7) § 1),
zawiadomienie finansującego o konieczności dokonania istotnej
naprawy rzeczy (art. 709(7) § 2),
– f) umożliwienie finansującemu sprawdzenia rzeczy w zakresie
określonym w art. 709(7) § 1 i 2,
– g) przestrzeganie sposobu używania rzeczy i pobierania jej
pożytków określonego w umowie, a gdy umowa tego nie określa -
używanie rzeczy i pobieranie pożytków w sposób odpowiadający
właściwościom i przeznaczeniu rzeczy (art. 709(9),
– h) zwrot (wydanie) rzeczy finansującemu po zakończeniu leasingu
(art. 709(17), chyba że umowa stanowi co innego.
Opłata leasingowa
• Korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu w
uzgodnionych ratach wynagrodzenie pieniężne równe co
najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez
finansującego.
• Poza ceną lub wynagrodzeniem przy ustaleniu wysokości opłaty
leasingowej strony zwykle biorą pod uwagę jeszcze inne
czynniki, w szczególności zysk należny przedsiębiorcy
leasingowemu, koszty zaciągniętego przez niego kredytu,
obsługę transakcji.
• Świadczenie pieniężne korzystającego ma charakter
świadczenia jednorazowego rozłożonego na raty.
• Przepis art. 709(1) in fine wymagający by wynagrodzenie
korzystającego było co najmniej równe cenie lub wynagrodzeniu
uiszczonemu przez finansującego, należy traktować jako
dyrektywę kierunkową.
• Drobne odstępstwo od powyższej wskazówki nie powinno
przeszkadzać kwalifikowaniu umowy jako umowy leasingu sensu
stricto.
Odpowiednie stosowanie
• W art. 709(1) opisana została modelowa umowa leasingu.
• Poza przypadkiem wyraźnie wskazanym w Kodeksie (art. 709(18),
dotyczącym leasingu bezpośredniego, odpowiednie stosowanie
przepisów o umowie leasingu może być rozważane w
szczególności, gdy:
– a) finansujący nie jest przedsiębiorcą leasingowym,
– b) umowa dotyczy przedmiotu innego niż rzecz,
– c) opłata leasingowa nie w pełni odpowiada dyrektywie z art. 709(1)
(część kwoty odpowiadającej cenie rzeczy stanowi świadczenie
korzystającego spełniane w razie przeniesienia własności rzeczy),
– d) opłatę (i jej raty) obliczono wprawdzie zgodnie ze wskazówką z art
709(1), także wszystkie inne postanowienia umowy odpowiadają
przepisom o umowie o leasingu, jednakże ze względu na nieco krótszy
okres trwania leasingu, zapłacone raty nie w pełni zrekompensują
cenę rzeczy (umowa z częściowym zwrotem kosztów).
• Jeżeli oceniana umowa nie odpowiada modelowi umowy leasingu,
ani też nie jest do niej podobna w stopniu większym niż do innych
umów, jej oceny prawnej należy poszukiwać poza przepisami o
umowie leasingu.
Odpowiednie stosowanie
• Przepisy art. 709 (1-17) odnoszą się do leasingu
finansowanego pośredniego. Jednakże art. 709
(18), nakazuje przepisy te stosować odpowiednio
do leasingu finansowanego bezpośredniego.
• Umowa, której dotyczy art. 709 (18) nie jest
umową leasingu w ścisłym tego słowa znaczeniu,
lecz jest umową do umowy leasingu podobną.
Inna sprawa, iż w praktyce obrotu nazywana
zapewne będzie umową leasingu.
• Przy stosowaniu przepisów art. 709 (1-17) do
leasingu bezpośredniego w miejsce finansującego
należy podstawić właściciela, który w wyniku
zawarcia umowy staje się leasingodawcą.
Pisemność
• Umowa leasingu, bez względu na to
co stanowi jej przedmiot, wymaga
zachowania przy jej zawarciu formy
pisemnej.
• Przepis art. 709(2) zastrzega rygor
nieważności, co oznacza, iż w
omawianym zakresie mamy do
czynienia z formą ad solemnitatem.
Odesłanie do najmu i
sprzedaży
• Bardzo istotne z praktycznego punktu widzenia rozwiązania
przynosi art. 709(17). Odwołuje się on bądź do przepisów o
najmie, bądź do przepisów o sprzedaży na raty.
• Przepisy o najmie stosuje się odpowiednio do:
– a) odpowiedzialności finansującego za wady rzeczy powstałe
na skutek okoliczności, za które ponosi on odpowiedzialność
(chodzi tu o odpowiednie zastosowanie art. 664 KC),
– b) uprawnień i obowiązków stron w razie dochodzenia przez
osobę trzecią przeciwko korzystającemu roszczeń dotyczących
rzeczy (por. art. 665 KC),
– c) odpowiedzialności korzystającego i osoby trzeciej wobec
finansującego w razie oddania rzeczy tej osobie przez
korzystającego do używania (por. art. 668 KC),
– d) zabezpieczenia rat leasingu i świadczeń dodatkowych
korzystającego (por. art. 670 KC),
– e) zwrotu rzeczy przez korzystającego po zakończeniu leasingu
(por. art. 675 KC),
– f) ulepszenia rzeczy przez korzystającego (por. art. 676 KC).
Użyczenie
• Użyczenie jest umową, na podstawie której
użyczający (komodant) zobowiązuje się
zezwolić biorącemu (komodatariuszowi) -
przez czas oznaczony lub nie oznaczony -
na bezpłatne używanie oddanej mu w tym
celu rzeczy.
• Cechą charakterystyczną użyczenia
jest nieodpłatność.
• Do użyczenia odnoszą się zatem te przepisy
KC, które dotyczą czynności prawnych
nieodpłatnych (por. art. 59, 84, 528, 530).
Inne cechy umowy użyczenia
• Umowa użyczenia jest umową
zobowiązującą, nie wzajemną.
• Należy do umów jednostronnie
zobowiązujących.
• Jest umową realną: dochodzi do skutku przez
porozumienie stron połączone z wydaniem
rzeczy biorącemu.
• Przed wręczeniem rzeczy stosunek
użyczenia nie może powstać, a strony mogą
jedynie zawrzeć odpowiednią umowę
przedwstępną (pactum de commodando).
Wady rzeczy
• Gdy rzecz ma wady (fizyczne lub prawne), użyczający - jak
przy darowiźnie (por. art. 892) - jest odpowiedzialny za szkodę.
• Odpowiedzialność ta powstaje tylko wtedy, gdy użyczający
wiedząc o wadach, których biorący nie mógł z łatwością
zauważyć (wady ukryte), nie zawiadomił go o nich.
• Odpowiedzialność użyczającego różni się zasadniczo od
odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady w umowach
wzajemnych, w szczególności w umowie sprzedaży i najmu.
• Nie jest to bowiem odpowiedzialność obiektywna, niezależna
od winy.
• Użyczającemu można przypisać odpowiedzialność tylko w
wypadku nagannego zachowania (użyczający znając wadę
ukrytą rzeczy nie zawiadamia o niej biorącego), a zatem
zawinionego (przy czym użyczającemu nie można postawić
zarzutu, że nie zbadał rzeczy.
• Ciężar dowodu okoliczności wiedzy użyczającego o wadzie
spoczywa na biorącym.
• Natomiast użyczający uchyli swoją odpowiedzialność, jeżeli
wykaże, że biorący wiedział lub z łatwością powinien był
zauważyć, że rzecz jest wadliwa.
Koszty utrzymania
• Biorący obowiązany jest ponosić
zwykłe koszty utrzymania rzeczy, aby
zachować ją w stanie nie
pogorszonym. Koszty te obejmują np.
opłaty eksploatacyjne związane z
utrzymaniem użyczonego lokalu czy
samochodu.
Przypadkowa utrata
• Przedwczesne zakończenie użyczenia może
nastąpić w razie zajścia jednej z trzech
okoliczności (katalog ten może zostać
rozszerzony w umowie) przewidzianych w
art. 716:
– a) niewłaściwego używania rzeczy,
– b) nieuzasadnionego powierzenia rzeczy osobie
trzeciej,
– c) gdy rzecz stanie się użyczającemu potrzebna.
• Dwie pierwsze stanowią istotne naruszenie
obowiązku pieczy
Solidarna
odpowiedzialność
biorących
• Uwaga! Jeżeli kilka osób wspólnie
wzięło rzecz do używania, ich
odpowiedzialność jest solidarna
Zwrot rzeczy
• Zwrot rzeczy nastąpić powinien
niezwłocznie po zakończeniu użyczenia,
bez uprzedniego wezwania użyczającego
• Po zakończeniu użyczenia biorący do
używania obowiązany jest zwrócić
użyczającemu rzecz w stanie nie
pogorszonym; jednakże biorący nie
ponosi odpowiedzialności za zużycie
rzeczy będące następstwem
prawidłowego używania.
Przedawnienie
• Roszczenie użyczającego przeciwko
biorącemu do używania o naprawienie
szkody za uszkodzenie lub pogorszenie
rzeczy, jak również roszczenia biorącego
do używania przeciwko użyczającemu o
zwrot nakładów na rzecz oraz o
naprawienie szkody poniesionej wskutek
wad rzeczy przedawniają się z upływem
roku od dnia zwrotu rzeczy
POŻYCZKA
• Pożyczka jest umową, na podstawie której dający
pożyczkę (pożyczkodawca) zobowiązuje się
przenieść na własność biorącego (pożyczkobiorcy)
określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych
tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się
zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość
rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.
• Umowa pożyczki jest podstawową, najogólniejszą, a
zarazem najprostszą czynnością kredytową.
• Umowa pożyczki jest umową konsensualną, a
zatem dochodzi do skutku przez samo
porozumienie stron, a wydanie przedmiotu pożyczki
(i przeniesienie jej własności na pożyczkobiorcę)
stanowi wykonanie zawartej już umowy.
POŻYCZKA
• Umowa pożyczki jest umową dwustronnie
zobowiązującą:
– pożyczkodawca zobowiązuje się do przeniesienia
własności przedmiotu pożyczki
"w zamian"
– za zobowiązanie pożyczkobiorcy do zwrotu, czyli do
przeniesienia własności takiego samego przedmiotu
na pożyczkodawcę (przy czym wykonanie
zobowiązania przez pożyczkodawcę jest warunkiem
skuteczności zobowiązania pożyczkobiorcy
• Umowa pożyczki nie jest umową wzajemną.
– Zwrot przedmiotu pożyczki nie stanowi ekwiwalentu
świadczenia pożyczkodawcy.
POŻYCZKA
• W ujęciu KC umowa pożyczki jest umową
nieodpłatną.
• Umowa ta może wszakże zostać zawarta
pod tytułem odpłatnym.
• Odpłatność można ustalić w dowolny
sposób np. w postaci oprocentowania
(odsetek, zob. art. 359) wyrażonego w
pieniądzu (najczęściej), przeniesienia
własności rzeczy oznaczonych co do
tożsamości, zezwolenia na korzystanie z
rzeczy
POŻYCZKA
• Przedmiotem umowy pożyczki mogą być wszelkie
rzeczy ruchome, oznaczone tylko co do gatunku
oraz pieniądze (także zagraniczne), rozumiane
wszakże jako "jednostki pieniężne", wyrażające
pewną wartość ekonomiczną.
• Dla ważności umowy pożyczki nie jest wymagana
szczególna forma.
• Jednakże umowa pożyczki, której wartość
przenosi 500 zł powinna być, dla celów
dowodowych, stwierdzona pismem (forma
ad probationem, zob. art. 74).
• Co do szczególnych unormowań umowy pożyczki
zob. art. 78 PrBank (pożyczka uzyskuje status
czynności bankowej, jeżeli jest udzielana przez
bank - art. 5 ust. 2 pkt. 1 PrBank).
Odstąpienie; odmowa
wydania
• Dający pożyczkę może odstąpić od
umowy i odmówić wydania
przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot
pożyczki jest wątpliwy z powodu złego
stanu majątkowego drugiej strony.
• Uprawnienie to nie przysługuje
dającemu pożyczkę, jeżeli w chwili
zawarcia umowy o złym stanie
majątkowym drugiej strony wiedział
lub z łatwością mógł się dowiedzieć.
Umowa o kredyt
bankowy
• Umowa o kredyt bankowy jest umową
zbliżoną do pożyczki pieniężnej
• Wedle art. 69 ust. 1 PrBank przez umowę o
kredyt
– 1) bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji
kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie
kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na
ustalony cel,
– 2) a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania
z niej na warunkach określonych w umowie,
zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z
odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz
zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.
Umowa o kredyt
bankowy
• W świetle tej definicji za cechy charakterystyczne umowy
o kredyt, odróżniające ją zarazem od umowy pożyczki,
można uznać:
– a) kwalifikację podmiotową kredytodawcy; może nim być
tylko bank, a zatem jednostka organizacyjna będąca
bankiem w rozumieniu PrBank (art. 2 w zw. z art. 5 ust. 1 i
pkt 3 ust. 4),
– b) kredytodawca zobowiązuje się do postawienia do
dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych bez ich
wydania do jego rąk (bezgotówkowy pieniądz bankowy), ale
z możliwością dokonywania przez kredytodawcę rozliczeń
lub wypłat na rzecz osób trzecich (por. orz. SN z 26.3.1999
r., KKN 416/97, Prok. i Pr. 1999, Nr 10),
– c) skonkretyzowanie w umowie celu wykorzystania kredytu,
– d) odpłatność (oprocentowanie i prowizja),
– e) zawarcie umowy na czas oznaczony (chociaż
dopuszczalne jest zawarcie umowy kredytowej na czas
nieoznaczony).
Forma i cechy umowy
• Dla ważności umowy o kredyt nie jest wymagana
szczególna forma.
• Powinna ona jednak być, z mocy art. 69 ust. 2
PrBank zawarta na piśmie (forma ad probationem,
zob. art. 74).
• Umowa o kredyt jest umową konsensualną,
dwustronnie zobowiązującą i odpłatną.