„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Zbigniew Gregorczyk
Ocena jakościowa, rozsortowanie i przechowywanie skór
wyprawionych z okrywą włosową 744[03]Z3.06
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
dr inż. Marian Grabkowski
inż. Stanisław Pietryka
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Zbigniew Gregorczyk
Konsultacja:
mgr inż. Zdzisław Feldo
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 744[03]Z3.06
„Ocena jakościowa, rozsortowanie i przechowywanie skór wyprawionych z okrywą
włosową” zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu garbarz skór.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie
3
2. Wymagania wstępne
5
3. Cele kształcenia
6
4. Materiał nauczania
7
4.1. Podstawowe wskaźniki oceny jakości skór wyprawionych z włosem. Właściwości
fizyczne, wytrzymałościowe i estetyczne okrywy włosowej i tkanki skórnej
7
4.1.1. Materiał nauczania
7
4.1.1.1. Właściwości okrywy włosowej
7
4.1.1.2. Właściwości tkanki skórnej
13
4.1.1.3. Wskaźniki jakości gotowych skór futrzarskich
15
4.1.2. Pytania sprawdzające
18
4.1.3. Ćwiczenia
18
4.1.4. Sprawdzian postępów
19
4.2. Klasyfikacja jakościowa skór futerkowych
20
4.2.1. Materiał nauczania
20
4.2.1.1. Wady skór futerkowych wyprawionych
20
4.2.1.2. Ocena jakości gotowych skór futerkowych
22
4.2.1.3. Cechowanie, pakowanie, przechowywanie i transport skór futerkowych
24
4.2.2. Pytania sprawdzające
27
4.2.3. Ćwiczenia
27
4.2.4. Sprawdzian postępów
29
4.3. Charakterystyka podstawowych asortymentów skór wyprawionych
30
4.3.1. Materiał nauczania
30
4.3.1.1. Skóry z kun i kunopodobnych
31
4.3.1.2. Skóry z lisów
32
4.3.1.3. Skóry norek
35
4.3.1.4. Skóry nutrii
37
4.3.1.5. Skóry bobrów
39
4.3.1.6. Skóry jenota
39
4.3.1.7. Skóry kóz
40
4.3.1.8. Skóry karakułów
40
4.3.1.9. Skóry owcze i jagnięce
43
4.3.1.10. Skóry oposów
45
4.3.1.11. Skóry piżmaków
45
4.3.1.12. Skóry rosomaków
46
4.3.1.12. Skóry soboli
46
4.3.1.12. Skóry tchórzy
47
4.3.2. Pytania sprawdzające
48
4.3.3. Ćwiczenia
48
4.3.4. Sprawdzian postępów
52
5. Sprawdzian osiągnięć
53
6. Literatura
56
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z oceny jakościowej,
rozsortowania i przechowywania skór wyprawionych z okrywą włosową, a także ułatwi Ci
wykonywanie poszczególnych czynności, związanych z tymi procesami.
Poradnik ten zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej i wykaz umiejętności jakie uzyskasz po jej
realizacji.
3. W poradniku przedstawiono podstawowe wskaźniki oceny jakości skór futerkowych
wyprawionych – właściwości fizyczne wytrzymałościowe i estetyczne okrywy włosowej
i tkanki skórnej.
4. Podano tu również zasady klasyfikacji jakościowej wyprawionych skór futerkowych
i przedstawiono charakterystykę podstawowych asortymentów skór wyprawionych.
5. Znajdziesz tu również przykłady zadań/ćwiczeń umożliwiających opanowanie wiedzy
teoretycznej i uzyskanie umiejętności praktycznych.
6. Poradnik zawiera zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy
i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem
osiągnięcia umiejętności teoretycznych praktycznych określonych w tej jednostce
modułowej.
Materiał nauczania umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz inne
źródła informacji.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Jednostka modułowa: Ocena jakościowa, rozsortowanie i przechowywanie skór
wyprawionych z okrywą włosową, której treści teraz poznasz jest jednym z elementów
modułu koniecznych do zapoznania się z technologii a wykończania i uszlachetniania skór
z włosem.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
Schemat układu jednostek modułowych
744[03].Z3.04
Uszlachetnianie okrywy
włosowej skór
744[03].Z3.05
Uszlachetnianie tkanki
skórnej skór z włosem
744[03].Z3
Technologia wykończenia
i uszlachetniania skór z włosem
744[03].Z3.01
Natłuszczanie skór z okrywą
włosową
744[03].Z3.02
Suszenie skór wyprawionych
z okrywą włosową
744[03].Z3.03
Przygotowanie skór
wyprawionych z okrywą włosową do
uszlachetniania
744[03].Z3.06
Ocena jakościowa,
rozsortowanie i przechowywanie
skór wyprawionych z okrywą
włosową
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Ocena jakościowa,
rozsortowanie i przechowywanie skór wyprawionych z okrywą włosową” powinieneś umieć:
−
rozpoznawać rodzaje skór futerkowych,
−
rozpoznawać sposoby wykończania i uszlachetniania skór z włosem,
−
stosować podstawowe metody badań organoleptycznych,
−
zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
−
dobierać i stosować odzież ochrony osobistej na stanowiskach oceny jakości, znakowania
i pakowania skór,
−
stosować zasady bezpiecznej pracy przy transporcie skór między stanowiskami pracy,
−
korzystać z różnych źródeł informacji.
−
pracować w grupie i indywidualnie.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
–
wskazać i scharakteryzować wady i uszkodzenia skór wyprawionych z okrywą włosową,
–
określić właściwości okrywy włosowej i tkanki skórnej skór wyprawionych,
–
scharakteryzować
skóry
wyprawione
i
uszlachetnione
z
okrywą
włosową
w podstawowych asortymentach,
–
dokonać sortować skóry według wielkości i przeznaczenia,
–
oznakować, dokonać pakowania i przechowywania skór gotowych zgodnie
z obowiązującymi normami.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Podstawowe wskaźniki oceny jakości skór wyprawionych
z włosem. Właściwości fizyczne, wytrzymałościowe
i estetyczne okrywy włosowej i tkanki skórnej
4.1.1. Materiał nauczania
4.1.1.1. Właściwości okrywy włosowej
Wartość skóry futrzarskiej zależy od jakości okrywy włosowej. Im jest ona ładniejsza,
efektowniejsza, tym skóra futerkowa jako całość ma większą wartość. Jakość okrywy
włosowej określają przede wszystkim takie jej właściwości jak: barwa i jej odcień, połysk
włosa, gęstość włosów, stosunek włosów ościstych do puchowych, długość włosa, grubość
włosa i jego miękkość, sprężystość i zdolność do spilśniania, zgniatalność, siła osadzenia
włosa, wytrzymałość i wydłużenie włosa, ciężar właściwy i objętościowy włosa oraz
topografia okrywy włosowej.
Barwa i odcień okrywy włosowej
Naturalne zabarwienie okrywy włosowej ma duże znaczenie przy ocenie wartości skór
futerkowych, szczególnie szlachetnych, które wykorzystywane są w stanie naturalnym, nie
barwionym. Na przykład skóry najciemniejszych soboli oceniane s ą na międzynarodowym
rynku futrzarskim o 8-10 razy wyżej, niż skóry jasno zabarwione, o tych samych pozostałych
właściwościach. Niektóre rodzaje skór, ze względu na niezadowalające, naturalne
zabarwienie, są wykorzystywane dopiero po barwieniu czy uszlachetnieniu ich okrywy
włosowej.
Należy tu dodać, iż barwa okrywy włosowej powinna być dziełem natury, a nie chemika
-technologa i tylko naturalne zabarwienie jest wyjątkowo piękne i wartościowe, często
o bardzo złożonych kolorach i odcieniach. Barwa i odcień jest też często cechą
charakterystyczną, identyfikującą wiele rodzajów skór futerkowych. Wymagane jest, aby w
każdym przypadku okrywa włosowa odznaczała się dostateczną czystością barwy oraz
niewielkim jej zróżnicowaniem w ramach danej odmiany barwnej. U wielu rodzajów skór
występujących w różnych odmianach barwnych, umaszczenie okrywy może występować jako
standard, jako typowa barwa dla danego rodzaju skóry oraz odmiany kolorowe, na przykład
skóry norek, szynszyli, nutrii, i tym podobne.
Naturalna barwa okrywy włosowej uwarunkowana jest obecnością pigmentu, który jest
pewnym stadium utlenienia protopigmentu. W zależności od stopnia utlenienia otrzymujemy
całą gamę kolorów, które można odpowiednio uszeregować: kolor biały – brak pigmentu,
żółtawy, rudawy, rdzaworudy, oliwkowobury, bury, czrnobury, czarny – nadtlenienie
pigmentu. Od stopnia rozwoju pigmentacji – ilość pigmentu, stopnia jego utlenienia
i kombinacji różnie utlenionego protopigmentu zależą wszystkie kolory okrywy włosowej,
jakie spotykamy w świecie ssaków. Pigment występuje w dwu strukturalnych rodzajach:
ziarnistym – wówczas barwa jest intensywniejsza, lub bezpostaciowym – przy barwie mało
intensywnej. Pigment może znajdować się we wszystkich warstwach włosa, choć u różnych
skór różnie się to przedstawia. Interesujący jest fakt, że kolor włosa jest korelacyjnie
związany ze stopniem jego miękkości, z długością i grubością trzonu. Na przykład
pozbawione pigmentu włosy białe rosną szybciej od czarnych, czarne natomiast są cieńsze
i dłuższe od rosnących obok nich włosów rudych.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
Połysk okrywy włosowej
Okrywa włosowa cechuje się różnym stopniem połysku. Skóra futerkowa o włosie
błyszczącym wygląda zawsze świeżo i jest cenniejsza od skóry o włosie matowym czy
szklistym.
Połysk włosa zależy od zdolności odbijania padających na niego promieni świetlnych,
przy czym im powierzchnia jego jest gładsza, tym lepiej i więcej promieni świetlnych się
odbija i połysk włosa jest większy.
Na połysk okrywy ma wpływ wiele czynników, a przede wszystkim wielkość, kształt
i rozmieszczenie łusek na trzonie włosów, grubość włosa, zatłuszczenie i zabrudzenie włosa,
kierunek wyrastania. Połysk okrywy włosowej zależy od gatunku zwierzęcia, sposobu jego
odżywiania, miejsca przebywania, terminu uboju, wieku. Włos puchowy w porównaniu
z włosem ościstym jest bardziej matowy, a wyrastające na min łuski mają większą zdolność
spilśniania się. Okrywa włosowa skór zwierząt lądowo-wodnych, takich jak bóbr, wydra,
piżmak, foka, cechuje się lepszym połyskiem aniżeli okrywa włosowa skór ze zwierząt
lądowych. Skóry ze zwierząt młodych cechują się lepszym połyskiem okrywy włosowej niż
pochodzących ze zwierząt starych. Skóry o jednakowej barwie włosa na całej jego wysokości,
z ciemniejszymi wierzchołkami mają lepszy połysk od skór o warstwowo zmiennej barwie
włosa na przykład wydry, kuny, czy nawet lisy srebrzyste w porównaniu z szynszylami czy
zającami. Należy też przyjąć, że okrywa o włosie nie zwichrzonym, nie sfalowanym,
o równoległym ułożeniu pojedynczych włosów w stosunku do siebie, wykazują lepszy połysk
skędzierzawionych, na przykład oposy.
Okrywa włosowa skór ze zwierząt mięsożernych posiada zwykle lepszy połysk niż
okrywa włosowa skór pochodzących ze zwierząt roślinożernych. Stąd skóry sobola, tchórza,
lisa wykazują wyższość pod tym względem nad skórami owcy, nutrii czy królika. Dlatego też
okrywę włosową skór owczych czy nutrii poddaje się między innymi prasowaniu, celem
zwiększenia połysku i nadaniu sprężystości włosom. W praktyce futrzarskiej połysk ocenia
się organoleptycznie, wzrokowo i dzieli się zwykle na cztery stopnie: silny, średni, słaby,
matowy.
Gęstość włosów i stosunek włosów ościstych do puchowych
Gęstość włosów – to ilość włosów wszystkich kategorii wyrastających na jednostce
powierzchni danej skóry futerkowej. Zwykle podaje się ilość włosów na 1 cm
2
skóry.
Zasadniczo im włos jest gęściejszy, tym skóra jest wartościowsza. Od gęstości okrywy
włosowej zależy piękno skóry, jej okazałość, trwałość futra i jego właściwości ciepłochronne.
Gęstość włosów różnych rodzajów skór futerkowych jest różna i zależy od bardzo wielu
czynników, a przede wszystkim, wieku, rasy, części topograficznej skóry i tym podobne.
W zasadzie na grzbiecie skór znajduje się więcej i dłuższych włosów niż na stronie brzusznej.
Kształtowanie się gęstości okrywy włosowej niektórych rodzajów skór futerkowych
przedstawiono w tabeli 1. Jak widać, okrywa włosowa skór zwierząt lądowo-wodnych różni
się nie tylko budową i formą włosów, ale jest ona gęściejsza niż u lądowych czy
podziemnych. Również ilość włosów puchowych przypadających na 1 włos kryjący jest
bardzo duża i wyraźnie różni te skóry zależnie od ich pochodzenia.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
Tabela 1. Gęstość i ilość włosów puchowych przypadających na 1 włos okrywy zewnętrznej niektórych
rodzajów skór futerkowych [3, s.23]
Rodzaj skóry
Średnia gęstość włosów na
1 cm
2
(grzbiet)
Ilość włosów puchowych przypadających
na 1 włos okrywy zewnętrznej
Tygrys
Lampart
Kot trzcinowy
Suseł europejski
Suseł piaskownik
Ryś
Gronostaj
Zając bielak
Tchórz ciemny
Kałanek
Popielica jenisiejska
Norka
Lis pospolity
Soból
Lis polarny
Piżmak
Bóbr
Wydra
2 560
3 450
3 560
3 200
11 180
8 900
16 480
16 000
9 000
9 576
10 332
20 000
10 000
20 000
21 500
22 400
30 960
35 000
14
4
8
7-9
14-16
10
12-16
20-22
19-20
20-22
24-26
30-40
26-40
54-56
50-54
60-70
300-320
140-160
Skóry z uboju letniego mają rzadszą okrywę włosową, podobnie jak skóry pochodzące
z tego samego gatunku zwierzęcia lecz żyjącego na południu. Skóry zwierząt młodych mają
rzadszy włos, aniżeli zwierząt dorosłych.
Gęstość okrywy włosowej ocenić można organoleptycznie oraz laboratoryjnie, gdzie
stosuje się różne metody, mniej lub bardziej pracochłonne. Mówiąc o gęstości włosów, mamy
na myśli wszystkie włosy znajdujące się na 1 cm
2
powierzchni skóry. Należą tu przede
wszystkim włosy puchowe, tworzące podszycie, a także włosy ościste i kierunkowe. Stosunek
włosów ościstych i kierunkowych, stanowiących tak zwaną okrywę zewnętrzną, do włosów
puchowych ma bardzo istotne znaczenie, decydujące o właściwościach estetycznych wyrobu,
a także o jego trwałości, zgniatalności, spilśnianiu czy sprężystości. Okrywa zewnętrzna jest
jakby rusztowaniem dla całej okrywy włosowej, tworząc zewnętrzną warstwę okrywy,
stanowi ochronę przeciwko wszelkim czynnikom mechanicznym oraz decydujące
o wyglądzie i przeznaczeniu skóry. Powinny one dobrze „kryć” podszycie i są
charakterystyczne dla każdego rodzaju skóry futerkowej.
Stosunek włosów ościstych do puchowych może być określony wagowo lub ilościowo.
Ilościowe stosunki włosów kryjących do puchowych, podawane w %, różnych skór
przedstawiają się następująco: kałan – 0,8:99,2%, norka 1,7:98,3%, nutria – 2,0:98,0%, lis
srebrzysty – 2,4:97,6%, jenot – 4,5:95,5%.
Okrywa o dużej gęstości, odpowiedniej wysokości i sprężystości włosów stwarza
puszystość okrywy. Jest to istotna i dodatnia cecha skóry w porównaniu z tak zwaną okrywą
płaską, w przypadku małej puszystości.
Długość włosa
Długość – wysokość włosa decyduje o wyglądzie estetycznym skóry, jej właściwościach
ciepłochronnych oraz o jego przydatności do konfekcjonowania. Każdy rodzaj skóry
futerkowej ma określoną wysokość włosa i okrywy włosowej, które są zwykle różne na
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
poszczególnych częściach topograficznych skóry. W różnych okresach czasu modne są futra
długo-, w innych krótkowłose. Również skóry karakułów – raz są modne płaskie, niskie,
a innym razem o wysokim i dużym loku.
Omawiając wysokość okrywy włosowej skór futerkowych należy rozróżniać tak zwaną
długość naturalną, czyli wysokość włosa oraz długość faktyczną, tak zwaną rzeczywistą
(rysunek 1). Długość naturalna występuje przy zachowaniu naturalnych kształtów włosa
– falistość, załamania, podwinięcia, i tym podobne. Długość rzeczywistą otrzymujemy po
wyprostowaniu włosa. Różnica między długością faktyczną a naturalną włosów wynosi do
około 50 % i jest tym większa im włos jest bardziej sfalowany. Na przykład długość naturalna
wełnianki merynosa wynosi 40 mm, a długość rzeczywista 65 mm, a krzyżówki odpowiednio:
120 i 140 mm.
Rys. 1. Długość włosa: 1 – naturalna, 2- rzeczywista [10, s.154]
W zasadzie tylko włos puchowy jest obdarzony właściwością falistego układu w jednej
płaszczyźnie, a włos ościsty i kierunkowy rośnie prosto lub tylko jego koniec jest pochylony
w jednym kierunku.
Zależnie od wysokości włosów, skóry futerkowe zwykle dzieli się na:
−
długowłose – gdy trzon włosa jest dłuższy niż 40 mm, na przykład wilk, lisy, szop, kuny,
−
średniowłose – gdy trzon włosa ma długość od 20 do 40 mm, na przykład tchórz, królik,
piżmak,
−
krótkowłose – gdy trzon włosa ma długość poniżej 20 mm, na przykład suseł, kret,
chomik.
Wysokość okrywy włosowej zależy od obecności w niej podstawowych rodzajów
włosów kierunkowych, ościstych i puchowych. Każdy z nich tworzy jakby kondygnację
wyrastającą jedna nad drugą, dlatego też u większości skór futrzarskich można wydzielić
okrywę zewnętrzną i wewnętrzną, zwaną podszyciem.
Grubość włosa
Grubość włosa mierzona zwykle w najgrubszej jego części, wiąże się z wieloma
właściwościami okrywy włosowej, a przede wszystkim z miękkością, trwałością w noszeniu,
właściwościami wytrzymałościowymi, sprężystością i tym podobne. Grubość włosa jest różna
w różnych rodzajach skór futerkowych, zależy zarówno od rodzaju włosów, ich kategorii,
części topograficznej, jak i od szeregu cech związanych z samym zwierzęciem, z którego
skóra pochodzi: rasa, wiek, płeć, warunki bytowania, termin uboju i inne.
Grubość włosa, zwłaszcza ościstego i kierunkowego, jest różna, zależnie od wysokości.
W większości skór włos ma jednakowy przekrój podstawy do 2/3 wysokości, potem przekrój
zaczyna się zwężać i przechodzi w tak zwaną szyjkę, czyli część najcieńszą, a następnie
zwiększa swoją średnicę i znowu stopniowo zwęża się, aby przejść w ostro zakończony
wierzchołek. Wyjątek stanowią włosy owcze i okrywy strzyżone.
Przeciętna grubość włosów puchowych waha się od 10 do 40 mikrometrów, a włosów
ościstych i kierunkowych od 40 do 150 mikrometrów. Również interesująco układa się
stosunek grubości włosów puchowych do ościstych, co przedstawiono w tabeli 2. Pomiar
grubości włosów przeprowadza się najczęściej odpowiednio wyposażonymi mikroskopami
lub lanametrem.
1
2
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
Tabela 2. Stosunek grubości włosów puchowych do ościstych I kategorii [3. s. 28]
Rodzaj skóry
Stosunek grubości włosów puchowych
do ościstych I kategorii
Tygrys
Hiena
Chomik
Ryś
Suseł piaskownik
Popielica
Kuna
Soból
Zając-bielak
Lis
Szczur wodny
Piżmak
Norka
Bóbr błotnisty
Bóbr
Wydra
1 : 3
1 3
1 3
1 : 3
1 : 4
1 : 5
1 : 6
1 : 6
1 : 9
1 : 10
1 : 9
1 : 10
1 : 10
1 : 14
1 : 12
1 : 16
Miękkość okrywy włosowej
Pod pojęciem miękkości lub delikatności okrywy włosowej należy rozumieć
subiektywne odczucie stopnia sprężystości przy nacisku włosa palcami. Jeśli włos odpręża się
gwałtownie, świadczy to o jego dużej sprężystości, sztywności i grubości, jeśli odwrotnie,
niechętnie wraca do stanu pierwotnego, jest to dowodem, że jest zbyt cienki i mało sprężysty.
Cechą przeciwstawną miękkości okrywy włosowej jest jej szorstkość. Najbardziej
miękkie są włosy puchowe, mniej - włosy ościste i najmniej - kierunkowe. O stopniu
miękkości okrywy decyduje okrywa zewnętrzna, która składa się z włosów ościstych
i kierunkowych.
Zwykle skóry posiadające miękką i delikatną okrywę włosową są wyżej cenione, niż
skóry o grubej i sztywnej okrywie. Miękka okrywa włosowa czyni skórę przyjemną
w noszeniu. Jednakże zbyt duża miękkość staje się wadą, ponieważ włos traci sprężystość
i daje się łatwo sfilcować, na przykład okrywa lisów polarnych, szynszyli.
Miękkość okrywy włosowej zależy od:
−
mikrostruktury włosa,
−
grubości włosów,
−
ilościowego stosunku w okrywie włosowej włosów kryjących do puchowych,
−
części topograficznej.
Okrywa włosowa zwykle najbardziej sprężysta jest na kłębie, nieco mniej na grzbiecie,
miększa na bokach, a najmiększa na podbrzuszu. W przypadku skór o niskiej okrywie
włosowej, jej miękkość zmienia się nieznacznie na różnych częściach topograficznych skóry.
W praktyce futrzarskiej miękkość okrywy włosowej oceniana jest organoleptycznie, za
pomocą dotyku, przy czym rozróżnia się kilka stopni miękkości: jedwabista – szynszyla,
bardzo miękka – soból, miękka – kuna, piżmak, mało miękka – wydra, świstak, królik oraz
szorstka – cielak, koza, nutria.
Zgniatalność okrywy włosowej
Przez zgniatalność okrywy włosowej rozumiemy zmniejszenie grubości warstwy włosów
skóry futerkowej pod wpływem obciążenia zgniatającego, działającego w płaszczyźnie
równoległej do powierzchni tkanki skórnej,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
Zgniatalność okrywy włosowej zależy od gęstości, wysokości, grubości i sprężystości
włosów, od kąta nachylenia włosów do powierzchni tkanki skórnej, od ilościowego stosunku
włosów kryjących do puchowych, części topograficznej i innych czynników. Zgniatalność
jest ściśle związana z ciepłochronnymi właściwościami skóry futerkowej, im mniejsza
zgniatalność, tym większe ciepłochronne właściwości skóry i. wyrobów gotowych.
Siła osadzenia włosa w skórze
Siła osadzenia włosa w tkance skórnej skór futrzarskich jest różna. Zależy ona przede
wszystkim od rodzaju skóry, głębokości osadzenia torebki włosowej w dermie, gęstości
splotów włókien kolagenowych, czasu uboju, a także od prawidłowości przeprowadzenia
procesów działu wyprawy. Najsilniej włos związany jest z tkanką skórną w okresie pełnej
dojrzałości okrywy włosowej to jest późną jesienią, kiedy włos nie ukończył jeszcze swego
wzrostu i nie odłączył się od brodawki włosowej. W surowcu ulegającym psuciu, ze względu
na niewłaściwą konserwację czy warunki magazynowania, siła osadzenia, włosów w skórze
wyraźnie się obniża i występuje tak zwane sypanie się włosa. W czasie wyprawy wadę tę
można częściowo usunąć, albowiem środki garbujące ściągają tkankę skórną. Aby być
pewnym, czy włos jest dobrze osadzony w tkance skórnej, należy ją najpierw doprowadzić do
stanu powietrzno-suchego. W wysuszonej tkance włos jest ściśnięty i wydaje się, że jest
dobrze osadzony.
Trwałość osadzenia włosów w tkance skórnej sprawdza się organoleptycznie, a także
laboratoryjnie, ustalając siłę, jakiej trzeba użyć, aby wyrwać wydzielony pęczek włosów,
z tkanki skórnej o powierzchni 1 mm
2
. W przypadku sprawdzania tej cechy organoleptycznie
należy pojedynczo lub małymi pęczkami wyrywać włosy albo też przeciągać dłonią, przy
średnim nacisku, po okrywie włosowej i obserwować ilość wypadających włosów.
Właściwości wytrzymałościowe włosa
Określając właściwości mechaniczne włosa należy oznaczyć jego wytrzymałość na
rozciąganie w stanie prostym i w pętli, wytrzymałość na wielokrotne zginanie oraz
wydłużenie maksymalne włosa, to jest jego wydłużenie w momencie rozerwania.
Właściwości wytrzymałościowe włosa, a szczególnie wytrzymałość włosa na wielokrotne
zginanie należą do ważniejszych wskaźników trwałości futra w noszeniu. Większość badaczy
przyznaje, iż wytrzymałość włosa na wielokrotne zginanie jest podstawowym wskaźnikiem w
tym zakresie. Włosy różnych skór futerkowych, ze względu na różną histologiczną
i morfologiczną budowę włosa, cechują się różnymi właściwościami wytrzymałościowymi.
Te ostatnie zależą w prostej linii od stosunku grubości warstwy korowej do rdzeniowej. Im
włos ma bardziej rozwiniętą warstwę korową, tym jego wytrzymałość jest większa (rys. 2).
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
75 100 150 200 300 450 650
powierzchnia warstwy korowej w
mikrometrach
w
y
tr
zyma
ło
ść
w
G
Rys. 2. Zależność między stopniem rozwoju warstwy korowej włosa a jego wytrzymałością [10, s. 132]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
Masa właściwa i objętościowa włosa
Masa właściwa, gęstość, włosa rożnych skór futrzarskich waha się od 1,25 do 1,30 kg/l.
Masa objętościowa zmienia się w dość dużych granicach i pozwala nam sądzić o porowatości
włosa, związanej ze stopniem rozwoju warstwy rdzeniowej wypełnionej powietrzem. Im
bardziej jest rozwinięta warstwa rdzeniowa, tym mniejsza jest masa objętościowa. Masa
właściwa i masa objętościowa włosów skór owczych cienkorunnych i włosów puchowych są
jednakowe, ponieważ brak jest w nich rdzenia.
Warstwa rdzeniowa włosów skór ze zwierząt lądowych jest silnie rozwinięta – ponad
60% średnicy włosa, a masa objętościowa włosów jest mniejsza od jedności. U ziemno
-wodnych i wodnych gatunków zwierząt futerkowych warstwa rdzeniowa jest słabiej
rozwinięta – do 60% średnicy włosa, a masa objętościowa włosa u nich jest większa od
jednego. Z masą objętościową włosa związany jest jego przedział wytrzymałości na
rozciąganie. Im większa jest masa objętościowa, tym włosy są silniejsze i trwałość futra
w noszeniu jest większa.
4.1.1.2. Właściwości tkanki skórnej
Grubość i zwartość tkanki skórnej
Grubość i zwartość tkanki skórnej jest bardzo zmienną cechą i zależy nie tylko od
rodzaju skóry, ale także od topografii, wieku zwierzęcia, z którego skóra pochodzi, jego płci,
warunków życia, i tym podobnych. Skóry futerkowe najgrubszą tkankę skórną mają
najczęściej na grzbiecie - kot, królik, tchórz, piżmak, owca. Skóry na tych częściach
topograficznych są ścieniane podczas garbowania, wyrównując ich grubość. Jedynie skóry
kreta mają nieco grubszą skórę na części brzusznej. Skóry pochodzące ze zwierząt młodych
mają cieńszą skórę od skór pochodzących ze zwierząt starych. Skóry pochodzące ze zwierząt
północnych, o gęstej i bardzo puszystej okrywie włosowej cechują się zwykle cieńszą
i słabszą tkanką skórną w porównaniu do skór pochodzących ze zwierząt żyjących na
południu. Wiadomo, że skóry wydr, bobrów, fok, wilków, cieląt i źrebaków są zwarte, grube
i bardzo wytrzymałe.
Zwartość skóry określa się organoleptycznie. Skóra miękka w dotyku i ciągowa jest
mniej zwarta i odwrotnie. Zwartość tkanki skórnej można też określić, przygotowując
odpowiednie preparaty histologiczne i oglądając je pod mikroskopem. Może też być
określona pośrednio, poprzez określenie masy właściwej skóry. Im masa właściwa jest
większa, tym skóra będzie bardziej zwarta. Masa właściwa skór futrzarskich wynosi
przeciętnie 0,4 - 0,6, a substancji skórnej - kolagenu 1,4 - 1,6 kg/l.
Podczas różnych zabiegów technologicznych tkanka skórna ulega wielu istotnym
zmianom. Zależnie od zastosowanych garbników, tkanka skórna jest mniej lub bardziej
zwarta, gruba i mniej ciągliwa. Po barwieniu zawsze tkanka skórna jest mniej ciągliwa
i bardziej zwarta. Natomiast dla celów kuśnierskich wymaga się, aby tkanka skórna była
cienka, możliwie lekka, a przede wszystkim pulchna, miękka i ciągliwa. Również wyrób
gotowy konfekcjonowany z takich skór ładnie się układa i nosi. Oczywiście ciągliwość
i miękkość tkanki skórnej zależą też od wilgotności i zawartości tłuszczu. Ogólnie – im ich
jest więcej w tkance skórnej, tym jest miększa.
Grubość tkanki skórnej skór wygarbowanych waha się od 0,2 mm u suslików do 1,6 mm
u karakułów, wydr, fok i 3 mm u owcy. Skóry futrzarskie dzieli się zwykle na trzy grupy:
−
cienką skórę – popielica, chomik, zając, kałanek, kret, burunduk, suslik, piesak,
−
średniej grubości – karakuł, kot, królik, kuna, lisy, norka, piżmak, smuszka, soból, tchórz,
−
grubą tkankę skórną – borsuk, wilk, wydra, źrebak, cielak, rosomak, foka, owca, pies.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
Wytrzymałość na rozciąganie
Ze zwartością i grubością tkanki skórnej wiążą się jej właściwości wytrzymałościowe.
Grubość włókien kolagenowych, ich gęstość, kąt splotu, metoda garbowania, zawartość
tłuszczu, grubość warstwy siateczkowej, topograficzna cześć skóry i tym podobne, wpływają
na wytrzymałość dermy.
Sposób i warunki garbowania skóry wpływają na wytrzymałość tkanki skórnej. Skóra,
która utraciła dużo substancji białkowej, jak na przykład przy garbowaniu piklowo
-kwasowym czy przy stosowaniu enzymatycznego wytrawiania, staje się słabsza.
Wytrzymałość na rozciąganie skór gotowych jest około. 2 razy, a skór barwionych aż 3 razy
mniejsza niż skór surowych. Tkanka skórna skór futerkowych wzdłuż linii grzbietowej ma
zwykle większą wytrzymałość i mniejszą ciągliwość, aniżeli w kierunku poprzecznym.
Najmniejszą wytrzymałością cechują się skóry w części podbrzusznej.
Przy badaniu wytrzymałości na rozciąganie określa się również bardzo ważną cechę
niektórych skór, to jest wytrzymałość warstwy licowej. Szczególnie istotne to jest u skór
owczych, karakułów i kozich, których skóry, pochodzące z niektórych ras, mają bardzo słabą
warstwę termostatyczną, która łatwo rozrywa się przy rozciąganiu. Warstwa ta odrywa się
wraz włosem. Im warstwa jest grubsza, tym łatwiej ulega rozrywaniu - i tym samym derma
danej skóry futerkowej jest słabsza. Przy miękkiej i ciągliwej tkance skórnej pękanie lica
rzadziej ma miejsce.
Właściwości plastyczne tkanki skórnej
Tkanka skórna skóry futerkowej powinna cechować się odpowiednią miękkością,
pulchnością, ciągliwością i plastycznością. Te cechy są istotne w kuśnierstwie i podczas
użytkowania wyrobu gotowego. Właściwości te zależą przede wszystkim od histologicznej
budowy dermy, od grubości i rozdzielenia pęczków włókien kolagenowych, ich gęstości, kąta
splotu, a także od grubości tkanki skórnej, topografii skóry, sposobu garbowania i barwienia,
zawartości tłuszczu i wody.
Badając wytrzymałość skóry na rozerwanie, tkankę skórną rozciągamy aż do momentu
jej rozerwania. Rozciągając skórę określamy jej ciągliwość, która jest maksymalna
w momencie urwania się badanego paska skóry. Jest to wydłużenie maksymalne.
Rozciągając skórę, nie rozrywając jej, możemy określić jej wydłużenie trwałe, tak zwana
plastyczność czy ciągliwość i wydłużenie sprężyste, tak zwana elastyczność. Plastyczność
skóry to jej zdolność do zachowania nadanego kształtu podczas rozciągania. Elastyczność zaś
to zdolność powracania skóry do pierwotnej formy po ustaniu działania siły rozciągającej.
Cecha ta określana też jest gumowatością tkanki skórnej. Duża sprężystość jest cechą
niepożądaną. Ciągliwość skóry ogranicza garbowanie chromowe, bowiem wytrawianie
i piklowanie nadaje skórze dużą miękkość i plastyczność. Również barwienie obniża te
właściwości. Właściwości plastyczno-elastyczne związane są z miękkością tkanki skórnej.
Zwykle im skóra jest miększa, tym jest bardziej ciągliwa.
W tabeli 3 przedstawiono przykładowo kształtowanie się właściwości elastyczno
-plastycznych tkanki skórnej różnych gotowych skór futerkowych.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
Tabela 3. Kształtowanie się właściwości elastyczno-plastycznych gotowych skór futerkowych [3, s. 40]
Wydłużenie przy obciążeniu 4,9 N/mm
2
,[%%
Rodzaj skóry
maksymalne
trwałe
(plastyczne)
sprężyste
Karakuł czarny
Koza barwiona I gat.
Kret europejski, barwiony
Owca futrzarska, barwiona
Suslik barwiony
45
45
28
40
46
36
31
18
28
30
9
14
10
12
16
W praktyce miękkość, sprężystość i plastyczność tkanki skórnej skór gotowych określa
się organoleptycznie. Można jednak za pomocą dynamometru określić dokładnie
kształtowanie się sprężysto-plastycznych właściwości skóry futrzarskiej. Badanie to
przeprowadza się jednocześnie z badaniem właściwości wytrzymałościowych.
Temperatura skurczu
Temperatura skurczu tkanki skórnej określa stopień jej wygarbowania. Skóra futerkowa
dobrze wygarbowana powinna wytrzymywać temperaturę 80
o
C - skóry piklowane - tylko
około 40 °C. Skóry przeznaczone na przykład do prasowania muszą być intensywnie
garbowane chromowo, najlepiej glinowo-chromowo co zabezpiecza warstwę licową przed
pękaniem. Im wyższa temperatura skurczu, tym lepiej zachowuje się wyrób gotowy przy
użytkowaniu i przechowywaniu.
4.1.1.3. Wskaźniki jakości gotowych skór futrzarskich
Każda skóra futerkowa w różnych fazach jej obróbki podlega ocenie jakościowej. Na
drodze jej wędrówki od żywego zwierzęcia, aż do gotowego produktu jest poddawana ocenie
kilka razy.
Pierwsza ocena dokonywana jest często jeszcze na żywym zwierzęciu, dla podjęcia
decyzji o terminie jego uboju. Po uboju zwierzęcia, zdjęciu skóry i po jej zakonserwowaniu,
każda skóra futerkowa jako skóra surowa poddawana jest klasyfikacji jakościowej dla
ustalenia gatunku skóry. Niektóre skóry surowe poddawane są także ocenie dla ustalenia ich
przeznaczenia, na przykład skóry owcze do uszlachetnienia, na welur, i tym podobne.
Po wyprawie wszystkie skóry futerkowe są poddawane klasyfikacji jakościowej i klasyfikacji
według przeznaczenia.
Kla s yfik ac ji ja ko śc io we j o st at ecz ne j poddawane są najczęściej skóry szlachetne, które
w naturalnej postaci ich okrywy włosowej są przeznaczone do obrotu towarowego - skóry
lisów, wydr, kun, tchórzy, piżmaków.
Kla s yfik ac ję ja ko śc io w ą i wed łu g prz e z nac ze nia dokonuje się dla skór, które
stanowią półfabrykat. Według przeznaczenia, skóry wyprawione, na przykład skóry królicze,
nutrii czy owcze, klasyfikuje się do odpowiednich grup przeznaczenia. Na przykład skóry
królicze przeznacza się do uszlachetnienia na imitacje długowłose - skunksy, sobole,
popielice i tym podobne oraz na imitacje krótkowłose, strzyżone, na przykład foki, bibrety,
oceloty.
Po wybarwieniu czy po uszlachetnieniu skóry takie są znowu poddawane klasyfikacji
jakościowej ostatecznej – dla skór przeznaczonych do sprzedaży luzem oraz klasyfikacji
jakościowej i według przeznaczenia. Dla tych ostatnich skór, które przerabiane są w tym
samym zakładzie produkcyjnym na gotowe wyroby futrzarskie, dokonuje się klasyfikacji
jakościowej – ustala się ich gatunek oraz w każdym gatunku wydziela się skóry
o przeznaczeniu na futra, na błamy i tym podobne. Te ostatnie w dalszym ciągu stanowią
półfabrykat.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
Należy tu podkreślić, że zawsze dokonuje się klasyfikacji jakościowej czy klasyfikacji
według przeznaczenia na podstawie posiadanych przez daną skórę futerkową właściwości.
Dla pełnej oceny skóry futerkowej wydziela się zwykle właściwości:
−
tkanki skórnej,
−
okrywy włosowej,
−
skóry futerkowej jako całości.
Tkanka skórna w procesach wyprawy i uszlachetniania ulega najistotniejszym zmianom,
stąd jakość tych zabiegów decyduje o przygotowaniu rzemienia do warunków i wymogów
przetwórstwa, użytkowania oraz przechowywania wyrobów gotowych. Natomiast okrywa
włosowa skór futerkowych cechuje się wieloma właściwościami, które w całości określają jej
wygląd zewnętrzny, kształtują piękno wyrobu gotowego, jego walory estetyczne i użytkowe,
szczególnie trwałość w użytkowaniu i właściwości ciepłochronne. Te właściwości są bardzo
różne dla poszczególnych rodzajów skór, dla poszczególnych klas jakościowych, nawet dla
poszczególnych części topograficznych skóry.
Właściwości te można podzielić na dwie grupy: właściwości techniczno-użytkowe
i estetyczne (rysunek 3). Ten podstawowy podział wymaga dalszego rozwinięcia,
a szczególnie dotyczy to grupy wskaźników techniczno-użytkowych, ze względu na duże ich
zróżnicowanie. W grupie tej wydzielono następujące podgrupy:
−
właściwości techniczne,
−
właściwości wytrzymałościowe,
−
właściwości higieniczne.
W podgrupie I wydzielono te właściwości, które zostały nadane, skórze surowej
w trakcie procesów technologicznych wyprawy i uszlachetnienia, a które spowodowały jej
trwałą konserwację – odporność na gnicie. Do podstawowych właściwości technicznych
należą;
−
temperatura skurczu skóry,
−
wartość pH i liczba dyferencji,
−
zawartość tlenków garbujących – Cr
2
O
3
.
−
zawartość tłuszczu w tkance skórnej i w okrywie włosowej,
−
odporność na działanie wody,
−
zawartość składników mineralnych,
−
zawartość wody.
Właściwości te nie są istotne z punktu widzenia użytkownika skór czy gotowych wyrobów
futrzarskich, niemniej są one bezwzględnie konieczne, aby skóra futerkowa w ogóle mogła
być zastosowana w przemyśle futrzarskim do dalszego przerobu i wykorzystania.
Podgrupa II zawiera właściwości wytrzymałościowe, istotne z punktu widzenia trwałości
wyrobów, decydujące o czasie ich użytkowania w różnych warunkach. Oczywiste jest, że
kolejność i ilość należących tu właściwości będzie się zmieniać, zależnie od przeznaczenia
skóry i przeznaczenia wyrobu. Inne bowiem wymogi będą stawiane skórom szynszyli
przeznaczonym do produkcji pelerynek damskich, a inne skórom owczym, przeznaczonym do
produkcji błamów męskich, czy rękawic. Do podstawowych właściwości należących do
podgrupy II zaliczyć należy:
−
odporność na ścieranie okrywy włosowej,
−
wytrzymałość ściegu,
−
wytrzymałość warstwy licowej,
−
trwałość wybarwienia,
−
siłę osadzenia włosa w tkance skórnej,
−
odporność na starzenie,
−
rozpuszczalność włosów w chemikaliach.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
Podgrupa III zawiera cechy istotne z punktu widzenia wytwarzania pożądanego
mikroklimatu, to znaczy zapewnia pod odzieżą atmosferę o odpowiedniej temperaturze,
wilgotności i czystości powietrza. Są to bardzo istotne czynniki z punktu widzenia higieny
człowieka, stąd zaliczone tu właściwości powinny być bezwzględnie brane pod .uwagę przy
przeznaczeniu skór na różny asortyment wyrobów gotowych. Do podstawowych właściwości
zaliczyć należy:
−
masę 1 dm
2
skóry,
−
izolacyjność cieplną,
−
przewiewność,
−
higroskopijność.
Grupa II zawiera podstawowe cechy istotne z punktu widzenia estetyki, które
w futrzarstwie odgrywają czołową rolę, jako że wyroby futerkowe w przeważającej swej
części zaspokajają wymogi mody, chęć eksponowania własnej osobowości użytkownika,
podkreślenie względów socjalnych w środowisku i tym podobne. Poza tym pozytywna ocena
tych cech jest probierzem powodzenia handlowego wyrobu, albowiem niezależnie od jego
jakości, o popycie decyduje w głównej mierze jego ocena organoleptyczna, a więc przede
wszystkim wygląd zewnętrzny.
Rys. 3. Klasyfikacja podstawowych właściwości skór futerkowych decydujących o ich wartości
użytkowej.[10,s.215]
Właściwości
estetyczne
Wartość użytkowa skór futerkowych
Właściwości techniczno-użytkowe
Właściwości techniczne
- temperatura skurczu skóry
- wartość pH i liczby dyferencji
- zawartość tlenków garbujących
- zawartość tłuszczu
- odporność na działanie wody
- zawartość składników mineralnych
- zawartość wody
Właściwości wytrzymałościowe
- ścieralność okrywy włosowej
- wytrzymałość ściegu
- wytrzymałość warstwy licowej
- odporność na starzenie
- siła osadzenia włosa w dermie
- trwałość wybarwienia
- rozpuszczalność w alkaliach i kwasach
Właściwości higieniczne
- masa 1 dm
2
- izolacyjność cieplna
- przewiewność
- higroskopijność
- barwa i jej odcień
- połysk
- układalność
(miękkość tkanki skórnej)
- długość włosów
- SEM
- odporność na brudzenie
welury i weluropodobne
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czym charakteryzuje się okrywa włosowa skór futerkowych?
2. Od czego zależy barwa i odcień okrywy włosowej?
3. Od czego zależy połysk okrywy włosowej?
4. Jak gęstość włosów ościstych i puchowych wpływa na jakość okrywy włosowej?
5. Jak jest różnica między długością naturalną a rzeczywistą?
6. O czym decyduje grubość włosa?
7. Jak jest różnica między miękkością a zgniatalnością okrywy włosowej?
8. Od czego zależy siła osadzenia włosa?
9. Co decyduje o właściwościach wytrzymałościowych okrywy włosowej?
10. Jakie znasz właściwości tkanki skórnej decydujące o jej estetyce?
11. Co oznacza pojęcie „wytrzymałość na rozciąganie”?
12. Co to są właściwości plastyczne tkanki skórnej?
13. O czym decyduje temperatura skurczu?
14. Czy znasz wskaźniki jakościowe gotowych skór futerkowych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ wymagania dotyczące okrywy włosowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wymagań okrywy włosowej,
2) wypisać na kartce papieru, w formie tabelarycznej, jakie czynniki decydują o wartości
skóry futerkowej ze względu na okrywę włosową,
3) scharakteryzować poszczególne czynniki,
4) zaprezentować ćwiczenie.
Czynnik
Charakterystyka
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
kartki papieru,
−
przybory szkolne.
Ćwiczenie 2
Określ wymagania dotyczące właściwości tkanki skórnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wymagań tkanki skórnej,
2) wypisać na kartce papieru, w formie tabelarycznej, jakie czynniki decydują o wartości
skóry futerkowej ze względu na tkankę skórną,
3) scharakteryzować poszczególne czynniki,
4) zaprezentować ćwiczenie.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
Czynnik
Charakterystyka
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
kartki papieru,
−
przybory szkolne.
Ćwiczenie 3
Omów wskaźniki jakości gotowych skór futerkowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wskaźników jakości gotowych skór
futerkowych,
2) wypisać na kartce papieru ogólny podział wskaźników jakości,
3) określić w każdej grupie szczegółowe czynniki decydujące o jakości gotowej skóry
futerkowej,
4) zapisać zadanie w formie tabeli,
5) zaprezentować ćwiczenie.
Ogólny podział
Szczegółowe czynniki
Wyposażenie stanowiska pracy:
−
kartki papieru,
−
przybory szkolne.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować barwę i odcień okrywy włosowej?
¨ ¨
2) określić co to jest połysk włosa?
¨ ¨
3) wyjaśnić od czego zależy gęstość okrywy włosowej?
¨ ¨
4) określić długość naturalną i rzeczywistą włosa?
¨ ¨
5) określić od czego zależy grubość włosa?
¨ ¨
6) zdefiniować miękkość okrywy włosowej?
¨ ¨
7) wyjaśnić co to jest gumowatość tkanki skórnej?
¨ ¨
8) wymienić i omówić właściwości tkanki skórnej?
¨ ¨
9) omówić wskaźniki jakości skór futerkowych?
¨ ¨
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
4.2. Klasyfikacja jakościowa skór futerkowych
4.2.1. Materiał nauczania
4.2.1.1. Wady skór futerkowych wyprawionych
Wada skóry futerkowej - to cecha obniżająca wartość lub powierzchnię użytkową skóry,
wynikająca ze struktury skóry właściwej lub okrywy włosowej, albo powstała na skutek
uszkodzenia biologicznego, mechanicznego, chemicznego lub termicznego, a także
nieprawidłowych operacji w procesach wyprawy i uszlachetniania.
Wady okrywy włosowej
Do najczęściej występujących wad okrywy włosowej należy zaliczyć:
−
częściowy brak włosów – miejscowo za mała ilość włosów puchowych lub ościstych
w stosunku do przyjętej dla danego rodzaju skóry futerkowej,
−
łamliwość – łatwość łamania kosmyka włosów przy zginaniu go w palcach,
−
łysina – miejscowy brak owłosienia,
−
matowość włosa – brak naturalnego połysku okrywy włosowej, właściwego dla danego
rodzaju skóry futerkowej,
−
molowatość – zmierzwienie i uszkodzenie włosów, często także uszkodzenie tkanki
skórnej przez larwy moli,
−
nierównomierne epilowanie lub skubanie – występowanie włosów ościstych na
powierzchni okrywy włosowej w skórach epilowanych lub skubanych,
−
nierównomierne ostrzyżenie – różna wysokość włosa okrywy skóry strzyżonej,
−
nierównomierność barwy – różny odcień barwy okrywy włosowej skór barwionych,
−
nietrwałość osadzenia włosów – wychodzenie włosów przy lekkim pociągnięciu lub
przesunięciu wilgotną dłonią w kierunku układania się włosa,
−
nietrwałość wybarwienia – słaba odporność okrywy włosowej barwionej na tarcie na
sucho i mokro,
−
haczykowate zagięcie wierzchołków ościstych – wierzchołek włosów nie jest prosty, lecz
haczykowato zakończony,
−
niewłaściwy układ wysokości włosa – niejednakowa, naturalna wysokość włosa,
nietypowa dla danego rodzaju skóry,
−
niewyraźny druk – zlewanie się konturów szablonu,
−
plamy i zacieki – miejscowe, nienaturalne zmiany barwy włosów.
−
przerośnięcie włosów – wychodzenie włosów ościstych od strony mizdry,
−
przypalenie końców włosów – brązoworudy nalot na powierzchni okrywy włosowej
z jednoczesnym brakiem połysku,
−
rozdwajanie się włosa ościstego – pękanie włosa ościstego wzdłuż osi podłużnej,
−
różnokierunkowy układ włosów – układ włosów nietypowy dla danego rodzaju skóry
futerkowej; występowanie mory nie jest wadą,
−
rzadkość okrywy włosowej – mniejsza ilość włosów od przyjętej dla danego rodzaju
skóry futerkowej,
−
sfilcowanie – trudne do rozczesania splątanie okrywy włosowej,
−
ślady reperacji – reperacja dermy, zszywanie, wstawienie kawałka skóry, widoczna od
strony okrywy włosowej,
−
watowatość – brak sprężystości i połysku włosa,
−
wytarcie – miejscowe występowanie krótszego owłosienia,
−
zanieczyszczenie – obecność ciał obcych w okrywie włosowej,
−
zatłuszczenie – występowanie zlepionych kosmyków włosów oraz skłonność zlepiania
się włosów przy ściskaniu palcami,
−
żebrowatość – pasmowa, naturalna nierównomierność wysokości okrywy włosowej.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
Wady tkanki skórnej
Do podstawowych wad tkanki skórnej zaliczamy:
−
dwojenie – rozwarstwianie się dermy
−
dziura – otwór spowodowany mechanicznym, chemicznym lub biologicznym
uszkodzeniem dermy,
−
kruchość, łamliwość, zrogowacenie – właściwość dermy polegająca na tym, że jej
struktura i wygląd przypomina żelatynowaną masę, która przy rozdarciu nie wykazuje
wyraźnie oddzielających się włókien,
−
lepkość sztucznego lica – lekkie przywieranie powłok przy zetknięciu lica z licem,
−
luźność – mała zwartość strukturalna dermy wyczuwalna w dotyku skór wykończonych
od strony mizdry,
−
nadmierna grubość skóry – zbyt gruba tkanka skórna w porównaniu do ogólnie przyjętej
dla danego rodzaju skóry,
−
niejednolita barwa – różny odcień barwy skóry, barwionej od strony mizdry,
−
gąbczastość – nienaturalna pulchność i słaba ciągliwość dermy,
−
nieprawidłowe natłuszczenie - osadzenie tłuszczu na powierzchni mizdry, wyczuwalne
w dotyku,
−
nierównomierny połysk sztucznego lica - brak równomierności połysku sztucznego lica,
−
nietrwałość apretury – wada skór pololuks polegająca na pękaniu, łuszczeniu się lub
odbarwianiu sztucznego lica,
−
odstawanie sztucznego lica – oddzielanie się sztucznego lica przy zginaniu skór licem do
wewnątrz,
−
odtłuszczenie – plamy tłuszczowe występujące najczęściej w karku i zadzie widoczne od
strony mizdry,
−
pękanie warstwy licowej – niedostateczna wytrzymałość lica, które pęka przy lekkim
pociągnięciu palcami dwóch kosmyków włosa w przeciwnym kierunku,
−
plamy – zabrudzenie skór wykończonych od strony mizdry,
−
niewłaściwa reperacja – przecięcie szwu, przepuszczenie szwu, nadmierna wysokość
szwu,
−
rozdarcie – liniowe, mechaniczne uszkodzenie dermy,
−
skaleczenie sztucznego lica – zadrapanie lub rysy na sztucznym licu skóry
uszlachetnionej na pololuks,
−
sztywność – brak miękkości i pulchności dermy,
−
wychwyt – miejscowe ścienienie naturalnej grubości dermy wskutek nadmiernego jej
ścięcia od strony mizdry. Rozróżnia się wychwyt płytki i wychwyt głęboki, który traktuje
się jak dziurę,
−
wysokie włókno – długie włókno dermy skór uszlachetnionych na welury- poza częścią
pachwinową,
−
zacięcie – uszkodzenie mizdry ostrym narzędziem, zacięcie do 1/4 grubości skóry – nie
uznaje się za wadę oprócz skór welurowych i licowych,
−
zacięcie głębokie – traktuje się jako przecięcie,
−
źle wykończona mizdra – nieprawidłowe usunięcie części warstwy podskórnej z mizdry,
−
zły profil – niewłaściwy obrys skóry zmieniający naturalny jej kształt wskutek
nieprawidłowego rozcięcia, reperacji lub ubytku,
−
żebrowatość tkanki skórnej – poprzecznie występujące jakby załamania dermy od strony
mizdry w skórach owczych i jagnięcych,
−
blizny – po zagojonych bolakach czy zacięciach skóry za życia zwierzęcia, szczególnie
widoczne przy welurach.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
4.2.1.2. Ocena jakości gotowych skór futerkowych
Jakość gotowych skór futerkowych ocenia się organoleptycznie, stąd duże doświadczenie
zawodowe ma tu decydujące znaczenie. Ponadto nie każdy człowiek jest wystarczająco
uwrażliwiony i posiada w wystarczającym stopniu rozwinięte takie zmysły, jak wzrok, dotyk
płytki i głęboki, czucie oraz słuch, które to zmysły są wykorzystywane podczas oceny jakości
skór.
Każda skóra przeznaczona do sprzedaży musi być zaliczona do odpowiedniej klasy
jakości, według której uzyskuje właściwą ocenę. Zaliczenia tego dokonuje się na podstawie
obowiązujących norm, stosując ocenę organoleptyczną. Prawie dla każdego rodzaju skór
obowiązuje norma lub warunki techniczne przewidująca ustalenie:
−
jakości okrywy włosowej,
−
rodzaju i wielkości wad,
dla których normy przewidują odpowiednie ilości punktów karnych. Suma tych punktów
karnych ustalona dla danej skóry decyduje o zaliczeniu skóry do jednego z gatunków, zwykle
od I do V włącznie.
Zanim jednak przystąpi się do ustalenia gatunku danej skóry, należy najpierw stwierdzić,
czy dana skóra spełnia:
a) wymagania ogólne dotyczące okrywy włosowej,
b) wymagania ogólne dotyczące tkanki skórnej,
c) wymagania w zakresie profilu skóry,
d) wymagania co do właściwości fizycznych i chemicznych,
e) na końcu ustała się wielkość skóry.
Ad. a. Wymagania ogólne co do okrywy włosowej są następujące: Okrywa włosowa powinna
mieć wygląd charakterystyczny dla danego rodzaju i powinna być dobrze oczyszczona
z tłuszczu, brudu, trocin, pyłu i innych zanieczyszczeń. Barwa i długość włosów powinny być
naturalne lub odpowiadać zatwierdzonemu wzorowi dla danego rodzaju uszlachetnienia czy
imitacji.
Ad. b. Wymagania ogólne dla tkanki skórnej są następujące: Tkanka skórna powinna być
pulchna, miękka i ciągliwa. Zależnie od rodzaju skóra powinna być wyprawiona na okrągło
- przy zdjęciu workowym lub na płasko - w systemie rozprostowanym. Mizdra powinna być
oczyszczona z warstwy podskórnej. Skóry, których tkanka bywa ścieniona, nie powinny mieć
otwartych torebek włosowych. Wychwyty, rozdarcia, zacięcia, dziury; łysiny widoczne od
strony okrywy włosowej powinny być zreperowane przez zszycie lub wstawienie kawałków.
Szwy powinny zawierać 5-7 ściegów na 1 cm długości, bez przechwyconych włosów,
przepuszczeń i przecięć skóry.
Ad. c. Wymagania w zakresie profilu skóry są następujące: Skóry przekazywane do obrotu
w sztukach powinny mieć prawidłowy profil charakterystyczny dla danego rodzaju
i wielkości skóry. W przypadku naruszenia prawidłowego profilu należy określić ubytek
powierzchni, brak części skóry, przez odtworzenie powierzchni skóry o prawidłowym profilu
i zdjęcie faktycznej powierzchni ocenianej skóry. Normy przedmiotowe szczegółowo
określają ilość punktów karnych za brak poszczególnych części skóry, na przykład brak łba,
łapy, ogona, części ogona jak i za brak określonej powierzchni skóry.
Ad. d. Wymagania co do właściwości fizycznych i chemicznych skóry są następujące: Każda
norma przedmiotowa zawiera zestawienie właściwości najbardziej istotnych dla określenia jej
jakości, które oceniane są laboratoryjnie. Do najczęściej uwzględnianych cech należą: siła
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
rozrywająca próbkę, wydłużenie maksymalne, temperatura skurczu, trwałość osadzenia
włosów, odporność wybarwienia na tarcie na sucho i mokro okrywy włosowej oraz mizdry
- w przypadku welurów, zawartość wody., tłuszczu niezwiązanego, wartość pH i liczby
dyferencji oraz składników szkodliwych dla zdrowia. W przypadku wątpliwości lub sporu
przy odbiorze jakościowym, należy wykonać badania fizyczne lub chemiczne i to
w odniesieniu tylko do wskaźnika, którego wątpliwości lub spór dotyczy.
Ad. e. Wielkość skóry określa się albo przez ustalenie jej długości w cm, przez pomiar jej
długości wzdłuż linii grzbietu, od nasady ogona do czubka nosa, na skórze płasko położonej
na stole, albo przez ustalenie jej powierzchni w dm
2
, przez pomiar jej długości od krawędzi
części karkowej do nasady ogona i pomnożenie tej wartości przez wynik pomiaru szerokości
mierzonej w połowie długości skóry.
Wymagania dotyczące okrywy włosowej, czyli jakość okrywy ocenia się następująco:
−
okrywa włosowa gęsta, dojrzała, a włosy ościste równomiernie rozmieszczone.
Dopuszcza się występowanie mniejszej ilości włosów ościstych w częściach bocznych
niż w części grzbietowej – 0 punktów karnych,
−
okrywę niecałkowicie dojrzała lub przejrzała, średniogęsta. Włosy ościste na stronie
grzbietowej powinny być równomiernie rozmieszczone. Dopuszcza się występowanie
mniejszej ilości, włosów ościstych w częściach bocznych niż w części grzbietowej – 20
punktów karnych,
−
okrywa niecałkowicie dojrzała lub przejrzała, podszycie rzadkie. Włosy ościste
nierównomiernie rozmieszczone – 40 punktów karnych.
Jeśli chodzi o wady, to wyróżnia się zwykle:
wady dopuszczalne niepoliczalne,
−
wady niedopuszczalne w skórach zaliczanych do gatunków,
−
wady dopuszczalne punktowane indywidualnie,
−
wady dopuszczalne, policzalne, określane powierzchniowo, to jest wady, które występują
na skórze w różnych miejscach i zajmują określone powierzchnie; powierzchnie te
sumuje się dla danej skóry i za 1 cm
2
powierzchni skóry objętej wadami liczy się 1 lub 2
punkty, zależnie od miejsca jej występowania – grzbiet, brzuszek.
Do najczęściej występujących wad dopuszczalnych, a niepoliczalnych, to znaczy nie
wpływających na obniżenie gatunku skóry, należą wszelkie wady i uszkodzenia znajdujące
się na obrzeżu o szerokości 1 cm, zacięcia do 1/4 grubości tkanki, i tym podobne.
Do wad niedopuszczalnych należą: brak części skóry powyżej 20% powierzchni,
dwojenie tkanki, łamliwość włosa, nieprawidłowe natłuszczanie dermy, pękanie warstwy
licowej, zanieczyszczenie okrywy czy jej zatłuszczenie.
Pozostałe wady, które są dopuszczalne, punktowane indywidualnie mają w normach
przedmiotowych określone ilości punktów karnych zależnie od rodzaju wady, jej wielkości
czy miejsca występowania. Gdy skóra ma wady nie objęte normą, o zaliczeniu skóry do
gatunku decyduje dostawca w porozumieniu z odbiorcą.
Mając takie sprawdzenia i ustaloną sumę punktów karnych dla danej skóry, porównuje
się ją z tabelą, gdzie stwierdza się przykładowo, że do:
gatunku I
- należeć będzie skóra mająca do 10 punktów karnych,
gatunku II
- należeć będzie skóra mająca od 11 do 25 punktów karnych,
gatunku III - należeć będzie skóra mająca od 26 do 45 punktów karnych,
gatunku IV - należeć będzie skóra mająca od 46 do 55 punktów karnych,
gatunku V - należeć będzie skóra mająca od 66 do 85 punktów karnych.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
Dla dokonania oceny jakości skóry futerkowej należy ująć ją w rękę za ogon i łeb,
potrząsnąć kilkakrotnie i obserwować zachowanie się włosa. Jeśli będzie „grał”, to znaczy
jeżeli włosy będą się oddzielały od siebie i równomiernie układały, dowodzi to o dobrej
jakości skóry. Następnie skórę kładzie się na stół i przeciąga dłonią kilkakrotnie powoli pod
włos. Po przesunięciu ręką, włos powinien wracać do pierwotnego stanu, równomiernie się
układać i nie tworzyć schodków. Pod ręką powinno się wyczuwać pełność i gęstość włosa.
Włos słabo rozwinięty i rzadki zwykle układa się po przesunięciu dłoni w sposób schodkowy.
Badania powyższe nie mogą mieć zastosowania do skór o włosie krótkim i ostrym, na
przykład karakuła, skóra źrebaka.
Włosy skóry nie barwionej powinny mieć barwę odpowiadającą danemu rodzajowi skóry
futerkowej. Przy skórach puszystych włos ościsty powinien być rozłożony równomiernie
i symetrycznie po obu stronach linii grzbietowej, nie może go nigdzie brakować, gdyż
wówczas od spodu widoczny jest puch o odmiennej barwie. Przeważającą barwą skór
futerkowych naturalnych jest barwa brązowa i im bardziej jest intensywna, tym skóra jest
cenniejsza – wydra, soból, kuna. Wszelkie odchylenia w kierunku barwy, rdzawej, rudej
i płowej zmniejszają wartość skóry, a więc i wyrobu gotowego.
Skóry barwione powinny mieć barwę jednolitą, zdecydowaną, bez plam i o równym
wybarwieniu włosów okrywy zewnętrznej, które zwykle są ciemniejsze od barwy puchu.
Skóry barwione na czarno powinny wykazywać pełną czerń bez odcienia fioletowego lub
rudego. Skóry strzyżone powinny mieć równą, gładką powierzchnię. Dużą rolę w ocenie
wartości skóry odgrywa gęstość i połysk włosa; im większa gęstość i im połysk jest
intensywniejszy, tym skóra i później wyrób gotowy jest ładniejszy, trwalszy i cenniejszy.
Przy odbiorze jakościowym sprawdza się 100% skór metodą organoleptyczną. Sprawdzenie
zgodności zakwalifikowania skór w danej partii dostawy dotyczy gatunku skóry i jej
wielkości.
Partia skór jest dobra, jeżeli badania organoleptyczne wykażą zgodność jakości – gatunku
- skór z deklarowaną jakością. przez dostawcę oraz gdy badania laboratoryjne potwierdzą,
zgodność uzyskanych wyników z wymogami zawartymi w normie przedmiotowej. Te
ostatnie sprawdza się tylko w przypadkach wątpliwych i dotyczą tylko spornego wskaźnika,
a nie wszystkich właściwości chemicznych i fizycznych skóry futerkowej.
4.2.1.3. Cechowanie, pakowanie, przechowywanie i transport skór futerkowych
Cechowanie skór futerkowych
Każda skóra przeznaczona do dalszego przerobu w zakładzie produkcyjnym w dziale
kuśnierni, jak i przeznaczona do obrotu rynkowego musi być odpowiednio oznakowana czyli
ocechowana. Cechy na skórach powinny być wykonane przez stemplowanie przy użyciu
tuszu w kolorze kontrastującym z kolorem mizdry. Tusz taki powinien być szybko schnący,
nie brudzący po wyschnięciu i nie powinien przenikać przez całą grubość tkanki skórnej.
Cechy na przywieszkach i naklejkach powinny być wykonane przez nadruk lub
stemplowanie. Przywieszki te powinny być założone na sznurek przed zaplombowaniem.
Cechowanie powinno być trwałe, czytelne i estetyczne. Tak więc cechy mogą być na skórach,
na przywieszkach i na opakowaniach.
Rodzaje cech i ich umieszczenie, cechy i ich symbole przedstawia tabela 4, a miejsce
cech – tabela 5.
Jak już stwierdzono, do cechowania skór futrzarskich potrzebny jest również specjalny
symbol wyrobu, który oprócz nazwy wyrobu, gatunku, ceny, wielkości i tym podobnych
danych musi być na każdym wyrobie. Symbol taki według Polskiej Klasyfikacji Wyrobów
i Usług (PKWiU) składa się z szeregu cyfr, z których każda na danym miejsce ma swoje
znaczenie.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
Wg PKWiU asortyment gotowych skór futerkowych dzieli się na:
- skóry futerkowe wyprawione – 2215,
- skóry futerkowe barwione i uszlachetnione – 2216,
W odniesieniu do skór futerkowych wyprawionych:
2215-1 – to skóry futerkowe ze zwierząt pospolitych, wyprawione
2215-2 – to skóry futerkowe ze zwierząt szlachetnych, wyprawione
i dalsze pozycje wg Kodu Towawarowo-Materiałowego (KTM) oznaczają:
miejsce kolejne: 1,2,3,4 -5,6,7 + 8,9,10-11,
2215
x x x + x x x - x
- skóry futerkowe wyprawione,
- ogólny podział według pochodzenia,
- ogólny podział według rodzaju zwierząt,
- odmiana skór,
- rozkrój skóry,
- wielkość skóry,
- gatunek.
Symbolika jest więc bardzo rozwinięta, jednak ze względu na brak zatwierdzenia
proponowanych zmian w nowym KT-M, nie będzie tu szczegółowo i do końca
przedstawiona.
Dopuszcza się zmniejszenie ilości cech dla skór przeznaczonych na potrzeby własne
zakładu
przetwórczego
lub
przeznaczone
do
obrotu
wewnętrznego
między
przedsiębiorstwami kluczowego przemysłu futrzarskiego. Zmniejszenie ilości cech wymaga
porozumienia pomiędzy dostawcą i odbiorcą.
Tabela 4. Cechy i ich symbole [3, s.61]
Lp.
Rodzaje cechy
Symbol cechy
1.
a) Nazwa producenta
b) Znak fabryczny
pełna nazwa producenta lub przyjęty skrót
według ustalonego wzoru
2.
Oznaczenie słowne asortymentu
słownie według PKWiU
3.
Symbol wg PKWiU i nr normy
cyfry arabskie i litery, z tym, ze między wyrobem
i asortymentem powinien być umieszczony znak
+, a między symbolem asortymentu i pozostałym
oznaczeniem kreska ukośna
4.
a) Wielkość skóry wg długości
b) wielkość skóry wg powierzchni
-
litera D – dla skór dużych,
-
litera S – dla skór średnich,
-
litera M – dla skór małych
liczba wyrażona cyframi arabskimi i symbol dm
2
5.
a) Gatunek I
b) Gatunek II
c) Gatunek III
znak koła z cyfrą rzymską I
znak dwóch kół oddzielonych z cyfrą rzymską II
znak trójkąta równobocznego z cyfrą rzymską III
6.
Miesiąc i rok produkcji
cyfry arabskie podzielone kreską ukośną (np. 8/06
– sierpień 2006)
7.
Znak sortera
cyfry arabskie stanowiące numer przydzielony
sorterowi
8.
Cena detaliczna
cyfry arabskie i skrót zł
9.
Liczba skór w paczce
cyfry arabskie
10.
Znak pakującego
cyfry arabskie stanowiące numer przydzielony
pakującemu
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
Tabela 5. Miejsca cech [3, s. 63]
Skóry, przewieszki i opakowania
Miejsce cech
Skóry nie rozcięte
w odległości około 5 cm od nasady
ogona
Skóry wykończone-welur lub pololuks
na prawej tylnej łapce
Skóry rozcięte i ich części przeznaczone do
obrotu rynkowego
pośrodku dolnej, przyogonowej części,
około 5 cm od krawędzi skóry
Przywieszka
kartonowa
z
oczkiem
(do
cechowania skór w paczkach, wiązkach lub
pojedynczych)
jedno- lub dwustronna
Pudła i skrzynki
na naklejce umieszczonej na czołowej
ściance
Zaleca się takie umieszczenie cech na skórach, aby cechy zajmowały jak najmniej miejsca.
Całość oznaczeń powinna się zmieścić w prostokącie o wymiarach nie większych niż
8 x 10 cm. W zależności od wielkości i rodzaju skór wysokość liter i cyfr powinna wynosić
od 5 do 20 mm.
Pakowanie
Według obowiązującej BN-76/7730-02 skóry futrzana pakowane są jako:
−
pojedyncze sztuki lub parami, na przykład norki, kuny,
−
paczki lub wiązki skór.
Spasowane skóry jak i pojedyncze sztuki są łączone w paczki lub wiązki po 10 sztuk, z tym
że w takiej paczce czy wiązce powinny znajdować się skóry jednego rodzaju, sposobu
wykończenia, gatunku i długości.
Skóry z rozcięciem brzusznym należy składać mizdrą do mizdry i włosem do włosa.
Zwykłe w paczki łączy się po 10 skór dużych, na przykład skóry owcze, jagnięce, cielęce
i źrebięce, natomiast pozostałe skóry łączy się w wiązki. Skóry takie powinny być
przewiązane sznurkiem przez otwory oczne lub przez otwory wykonane w części karkowej.
Końce sznurka należy zaplombować, przy czym paczkę skór przed zaplombowaniem należy
przewiązać na krzyż.
Do przekładania paczek lub wiązek stosuje się papier pakowy, a jako opakowanie
zbiorcze lub transportowe stosuje się worki papierowe lub polietylenowe, pudła, skrzynki
drewniane czy pojemniki transportowe odpowiadające wymaganiom przewoźnika.
Opakowania te powinny być odpowiednio zamknięte po wypełnieniu ich skórami
i przełożeniu papierem pakowym oraz dołączeniu zawieszki na zaplombowanym sznurku.
Masa jednostki w opakowaniu transportowym nie może przekraczać 30 kg, z wyjątkiem
towaru w pojemnikach.
Przechowywanie
Skóry futerkowe gotowe powinny być przechowywane w miarę możliwości
w magazynach zamkniętych i suchych, typowych, odpowiadających wymaganiom
normatywu technicznego projektowania
lub w pomieszczeniach
magazynowych,
zapewniających odpowiednie warunki przechowywania towaru dla zachowania jego pełnej
wartości użytkowej i zabezpieczenia przed bezpośrednim szkodliwym działaniem czynników
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
atmosferycznych i promieni słonecznych. W magazynach takich powinny być odpowiednie
warunki pracy zgodnie z wymaganiami przepisów bhp i zabezpieczenia przeciwpożarowego.
Temperatura w pomieszczeniach magazynowych powinna wynosić 5-25
o
C
a wilgotność
względna powietrza powinna być utrzymana w granicach 50-70%. Skóry futerkowe
wyprawione należy przechowywać w regałach osłoniętych lub w zamkniętych szafach.
Norma zaleca przechowywanie skór w pęczkach w stanie rozłożonym, a w wiązkach - przez
ich zawieszenie.
Skóry w trakcie magazynowania powinny być przeglądane przynajmniej raz w miesiącu.
W przypadku stwierdzenia zawilgocenia sztuki, paczki lub wiązki skóry powinny być
rozpakowane, a skóry przesuszone przez rozłożenie.
Skóry zaatakowane przez szkodniki powinny być przeniesione do osobnego
pomieszczenia, następnie wytrzepane dokładnie i przed ułożeniem lub zawieszeniem należy
przesypać je naftalenem sproszkowanym lub w blaszkach. Można też stosować inne środki
owadobójcze, jak na przykład azotox czy melotox.
Podczas przechowywania najpewniejsze jest jednak okresowe, na przykład comiesięczne.
Trzepanie skór w oddzielnym pomieszczeniu elastycznym prętem wiklinowym.
Transport
Stosowane środki transportu powinny zabezpieczać przewożony towar zarówno przed
kradzieżą, jak i przed przemoczeniem, zabrudzeniem czy uszkodzeniem. Skóry winny być
przewożone w opakowaniach zbiorczych lub transportowych dowolnymi środkami transportu.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz rodzaje wad okrywy włosowej?
2. Jakie znasz rodzaje wad tkanki skórnej?
3. Co oznacza pojęcie ocena organoleptyczna i na czym polega?
4. Jak wykonujemy cechowanie skór?
5. Jak pakujemy skóry futerkowe?
6. W jakich warunkach przechowujemy skóry futerkowe?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj oceny organoleptycznej przedstawionych Ci skór.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) dokonać oceny organoleptycznej okrywy włosowej,
4) dokonać oceny organoleptycznej tkanki skórnej,
5) omówić poszczególne rodzaje przedstawionych skór,
6) zapisać spostrzeżenia i wnioski w dzienniczku ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– różne gatunki skór,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
– stół do sortowania,
– boczki lub koziołki,
– odzież ochronna.
Ćwiczenie 2
Do sortowania przydzielono Ci 30 sztuk norek w różnych kolorach. Dokonaj klasyfikacji
ze względu na wielkość, klasy, kolory.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami sortowania skór na klasy wielkości i kolory,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dokonać sortowania otrzymanych skór,
4) oznakować skóry,
5) zapisać w dzienniczku jak dokonałeś podziału,
6) zaprezentować ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
stół roboczy,
–
skóry do sortowania,
–
tusz do stemplowania,
–
znaki do sortowania i klasyfikacji,
–
odzież ochronna.
Ćwiczenie 3
Masz do dyspozycji po 20 sztuk skór z norek i jagnięcych. Spakuj skóry i przygotuj do
transportu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) spasować ze sobą skóry z norek i powiązać w wiązki,
3) zwrócić uwagę na sposób przygotowania wiązek skór,
4) spakować skóry z jagniąt w paczki,
5) zapakować skóry do transportu,
6) zaprezentować ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
skóry z norek i jagniąt,
–
stół roboczy,
–
sznurek,
–
worki papierowe,
–
pudła,
–
plombownica,
–
odzież ochronna.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) ocenić właściwości okrywy włosowej?
¨ ¨
2) ocenić właściwości tkanki skórnej?
¨ ¨
3) dokonać podziału wad?
¨ ¨
4) wykonać cechowanie skór?
¨ ¨
5) przeprowadzić operację sortowania skór?
¨ ¨
6) określić sposoby pakowania skór?
¨ ¨
7) określić warunki przechowywania skór?
¨ ¨
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
4.3. Charakterystyka podstawowych asortymentów skór
wyprawionych
4.3.1. Materiał nauczania
Królik jest zwierzęciem wszechstronnie użytkowym. Dostarcza mięsa, skórek i wełny.
Skóry królicze, są podstawowym surowcem futrzarskim. Skóry gorsze, nie nadające się na
cele futrzarskie, przerabiane są na filc, a skóra właściwa jest wykorzystywana do produkcji
wielu artykułów galanteryjnych. Skór futerkowych dostarczają króliki domowe i dzikie.
Skóry królika pochodzą z wielu ras królików domowych, często znacznie różniących się
między sobą wielkością, umaszczeniem i charakterem okrywy włosowej. Szczególnie
wyróżniają się króliki rasy reks, dostarczające średniej wielkości skór, o miękkiej, gęstej
i sprężystej okrywie włosowej, ze słabo wykształconym włosem okrywy zewnętrznej.
W Polsce hoduje się około 20 ras królików, z których znaczenie gospodarcze posiada
zaledwie kilka ras, jak na przykład olbrzym belgijski szary i
biały, baran francuski szary
i biały, wiedeński niebieski i biały, szynszylowaty, olbrzym srokacz oraz nowozelandzki.
Skóry uzyskuje się z królików bitych w różnym okresie ich wzrostu i w różnych porach
roku. Jednakże wartość skór futerkowych zależy od okresu uboju, kiedy okrywa włosowa jest
w pełni dojrzała. Skóry pozyskiwane z królików w czasie linienia nie mają prawie żadnej
wartości, często nie nadają się też i na filc. Ich okrywa włosowa jest rzadka, mało sprężysta
i bez połysku, miejscami ma włosy krótkie, ledwie wyrastające, i wypadające. Natomiast
o wartości skóry króliczej decyduje gęstość i dojrzałość okrywy włosowej.
Skóry królicze wyprawione są wykorzystywane jako:
1) skóry naturalne
−
nie strzyżone, u których barwa i długość włosów pozostają niezmienione,
−
strzyżone, u których barwa pozostaje naturalna, a skraca się jedynie wysokość
okrywy włosowej;
2) skóry barwione i uszlachetnione
−
nie strzyżone, tak zwane długowłose imitacje, na przykład skunksy, sobole, popielice,
−
strzyżone, których wybarwienie i rysunek wykonuje się wg przyjętego wzoru,
najczęściej metodą szablonowania,
−
epilowane, to znaczy pozbawione włosów ościstych przez ich ucięcie u podstawy,
oraz wybarwione na żądany kolor, na przykład foki, bibrety.
Skóry królicze wyprawione służą więc do produkcji wielu imitacji cennych zwierząt, jak
na przykład:
−
foki – okrywa jest strzyżona i epilowana do wysokości 14-20 mm, a następnie barwiona
na kolor czarny, skóry te zwą się często selskinami,
−
bibrety – okrywa jest strzyżona do wysokości 17-20 mm i barwiona na imitację skóry
bobra skubanego, to jest na kolor brązowy,
−
oceloty – okrywa, z natury biała, jest strzyżona do wysokości 17-20 mm i barwiona
szablonowo dwu- lub trzykrotnie, lub stosując technikę filmodruku, imitując skórę
ocelota,
−
nutriole – okrywa jest pozbawiona włosa ościstego przez epilowanie lub zestrzyżona do
wysokości włosów puchowych i wybarwiona na kolor szary z odcieniem niebieskim lub
brunatnym,
−
grafity – okrywa strzyżona do wysokości około 17 mm i wybarwiona na kolor
ciemnopopielaty,
−
cybety, lamparty – okrywa strzyżona i barwiona szablonowo według różnych wzorów lub
przy użyciu techniki filmodruku,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
−
skunksy – okrywa długowłosa, barwiona na czarno, imitując skórę skunksa - skóry zwane
też lutrami,
−
sobole – okrywa długowłosa, barwiona na brązowo, imitując skórę sobola,
−
popielice – skóry długowłose, zwykle białe i zabarwione na popielatoniebieskawy kolor,
imitujący skórę popielicy,
−
wombasety – okrywa długowłosa, wybarwiona na czarno.
W przypadku strzyżenia okrywa włosowa powinna być zestrzyżona równomiernie, bez
schodków, wychwytów, a różnice w wysokości mogą wynosić 1 mm.
4.3.1.1. Skóry z kun i kunopodobnych
Skóry kun występują w kilku odmianach mających znaczenie przemysłowe. Są to:
−
kuna leśna, zwana tumakiem lub kuną szlachetną,
−
kuna kamionka, zwana kuną domową, górską lub tumakiem kamiennym,
−
kanadyjska, zwana kuną wodną lub rybią.
Kuna leśna
Kuna leśna żyje w lasach całej Europy, jak również na Uralu, Syberii, Kaukazie,
w Turkiestanie aż do Mongolii. Ze względu na tak szeroki zasięg występowania tego
zwierzęcia, zabarwienia okrywy włosowej i wielkość dostarczanych skór jest bardzo różna.
Kuna leśna dostarcza bardzo wartościowych skórek, które na grzbiecie mają
ciemnokasztanowe zabarwienie, boki i brzuch są żółtawobrunatne, łapy i ogon
ciemnobrunatne, prawie czarne, zawsze jednak znacznie ciemniejsze od reszty okrywy
włosowej. Podszycie jest szarostalowe u podstawy i jasnoszare na końcach włosów
puchowych. Charakterystyczną cechą kuny leśnej jest kremowopomarańczowa plama
w różnych odcieniach na dolnej części szyi – na podgardlu. Ogólna barwa na stronie
brzusznej jest jaśniejsza od grzbietowej. U kun europejskich kształt tej plamy jest bardzo
nieregularny, a barwa zmienia się od intensywnego pomarańczowego koloru począwszy, aż
do bladożółtego. Zwykle skóry pochodzące z uboju letniego mają zabarwienie bardziej
intensywne.
Na stronie grzbietowej włos puchowy jest dość wysoki – nawet do 4 cm długości,
a ościsty – około 5 cm. Włos ościsty o wysokim połysku jest na końcu ciemniejszy od włosa
puchowego. Im końce włosów kryjących mają ciemniejsze zabarwienie, tym skóra jest
cenniejsza.
Skóry kuny leśnej są bardzo podobne do skór sobola, od którego odróżniają się mniejszą
jedwabistością, gęstością i nie tak błyszczącą okrywą włosową, a plama na podgardlu jest
bardziej wyrazista niż u sobola. Od kuny kamionki odróżnia się natomiast miększą okrywą
włosową i ciemniejszym zabarwieniem puchu.
Kuna kamionka
Skóry kuny kamionki można odróżnić od leśnej, oprócz ogólnego jaśniejszego
zabarwienia okrywy włosowej, po następujących cechach:
−
na podgardlu i na piersiach plama koloru białego występuje na większej powierzchni
i zachodzi dwoma pasami aż na przednie łapy,
−
ogon jest dłuższy – 2/3 długości skóry – oraz grubszy,
−
łapy są krótsze, uszy mniejsze,
−
podeszwy łap są nagie, podczas gdy kuna leśna ma pokryte gęstym włosem,
zakrywającym ich poduszki.
Zabarwienie okrywy włosowej skór kuny kamionki może być:
−
włos ościsty ciemnokasztanowy ze stalowym odcieniem, puch jasnostalowy,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
−
włos ościsty kasztanowy z brązowym odcieniem, puch u podstawy szary
z jasnopiaskowym lub brązowym odcieniem na końcach.
Ogólnie należy przyjąć, że im ciemniejsza jest okrywa włosowa, tym wartościowsza jest
skóra.
Okrywa włosowa jest grubawa, ze sprężystym włosem ościstym i nie bardzo gęstym
włosem puchowym. Ze względu na charakter okrywy włosowej przyjęto dzielić skóry kuny
kamionki na dwie grupy: grubowłose i miękkowłose. Długość włosów ościstych - około
60 mm, a puchowych - około 30 mm.
Kuna kanadyjska
Kuna kanadyjska rozpowszechniona jest w leśnych rejonach Kanady i na pograniczu
Kanady i USA.
Rozróżnia się dwie odmiany tych kun:
−
ze wschodnich rejonów Kanady - Quebeck, Ontario, Labrador,
−
z zachodnich rejonów, położonych w północno-zachodniej części Kanady, gdzie kuny są
mniejsze i rzadziej spotykane.
Najcenniejsze skóry, pochodzące ze wschodnich rejonów Kanady, mają latem okrywę
włosową koloru brązowego różnych odcieni, zaś zimą - rudą. Skóry te są ciemniejsze
i bardziej jedwabiste od skór pochodzących z rejonów zachodnich. Okrywa włosowa skór
samic jest delikatniejsza i ciemniejsza od okrywy skór samców. Zabarwienie strony brzusznej
jest dużo jaśniejsze od zabarwienia strony grzbietowej.
Skóry z rejonów wschodnich dzieli się, w zależności od zabarwienia ich okrywy
włosowej,
na:
szczególnie
ciemne,
ciemnobrązowe,
brązowe,
jasno-brązowe
i czerwonobrązowe. Skóry z rejonów zachodnich Kanady nie mają ciemnego zabarwienia
okrywy i ich klasyfikacja, zależnie od zabarwienia, zaczyna się od czerwonobrązowego
koloru.
Skóry kidusa
Kidus jest mieszańcem sobola i kuny leśnej i występuje zwłaszcza w lasach Uralu, na
granicy rozprzestrzenienia się obu tych gatunków rodzicielskich. Skóra kidusa , zwanego też
kidasem, charakteryzuje się cechami skóry sobola i kuny. Od sobola odróżnia się dłuższym
ogonem, a przede wszystkim grubszym włosem, natomiast od kuny odróżnia się bardziej
błyszczącym, gęstszym i delikatniejszym włosem. Ogon kidusa jest krótszy niż u kuny leśnej
i porośnięty niższym włosem. Plama na podgardlu jest mała, żółtawego koloru.
Skóry kidusa charakteryzują się piękną okrywą włosową, gęstą i jedwabistą,
o zabarwieniu jasnopiaskowym lub zółtopiaskowym. Włos puchowy – jasnoniebieski lub
szaroniebieski. Wielkość skóry zbliżona jest do wielkości skóry sobola. Zasady klasyfikacji
są podobne jak skór kuny. Produkcja tych skór jest mała, chociaż należą do skór
wartościowych i poszukiwanych. Na rynku międzynarodowym skóry te uzyskują ceny nieco
niższe od cen na skóry sobola tobolskiego.
4.3.1.2. Skóry z lisów
Lisy dostarczają wiele cennego surowca, bardzo zróżnicowanego pod względem wyglądu
zewnętrznego i wartości. Do najbardziej znanych należą skóry:
−
lisa rudego,
−
lisów pospolitych o takich odmianach barwnych jak: srebrzysty, platynowy, białopyski
i tym podobne,
−
lisów polarnych, w odmianach barwnych: biały, niebieski i cienisty.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
33
Skóry lisa rudego
Skóry te pochodzą z łowiectwa, a także z hodowli. Skóry lisa rudego, zależnie od
pochodzenia dzieli się na: europejskie, azjatyckie, amerykańskie, australijskie i tak dalej,
a następnie według krajów, a więc: skandynawskie, syberyjskie, kamczackie, mongolskie
i tym podobne.
Spośród lisów rudych, zwanych też czerwonymi, do najcenniejszych należą:
skandynawskie kamczackie i wirginijskie, pochodzące z Ameryki Północnej. Umaszczenie
tego ostatniego jest bardzo delikatne, przechodzi od ciemnoczerwonego do żółtoczerwonego.
Podgardle szarobiałe, a niekiedy czysto białe. Łapy są czerwono pręgowane, a podeszwy
owłosione.
Z azjatyckich odmian największych i najpiękniejszych skór dostarcza tak zwany lis
ognisty z Kamczatki. Jest on wielkości lisa skandynawskiego, ma włos i gęsty, puszysty,
o silnym połysku, ognistoczerwonego i czerwonego koloru. Brzuch też przeważnie czerwony.
Zależnie od pochodzenia, wielkość skóry, kolor i odcień okrywy włosowej bardzo się
zmieniają. Skóry lisa z Azji północno-wschodniej są duże, o delikatnej i ciemnej okrywie
włosowej, zaś pochodzące z Azji środkowej, Chin czy Japonii są małe, o jaśniejszej, niższej
i rzadszej okrywie włosowej.
Skóry lisa rudego krajowego są małowartościowe, najczęściej o płoworudym
zabarwieniu okrywy włosowej. Ogólna barwa okrywy włosowej jest ruda. Strona grzbietowa
jest ruda lub ruda z żółtawym odcieniem, a na stronie brzusznej jest jasnopopielata. Łeb,
łopatki i krzyż pokryte są białym nalotem jaki stwarzają białe pierścienie znajdujące się pod
wierzchołkiem włosów ościstych .Włosy puchowe są koloru szarego, rudziejącego ku
wierzchołkom. Powierzchnia skóry przeważnie 20-40 dm
2
. Zależnie od jakości okrywy
włosowej, występowania i nasilenia wad, zarówno okrywy, jak i tkanki skórnej, skóry lisów
rudych dzieli się na 5 gatunków.
Skóry lisów pospolitych
W wyniku selekcji i doboru lisów rudych uzyskano szereg jego odmian barwnych, wśród
których najbardziej znane są: lis srebrzysty i platynowy.
Skóry lisów srebrzystych pochodzą ze zwierząt dziko żyjących oraz z hodowli.
W obrocie znajdują się przede wszystkim skóry lisów hodowanych. Zabarwienie włosów
ościstych jest z reguły czarne, przy czym część ich ma około 1-1,5 cm, od wierzchołka włosa
różnej szerokości, strefę białą. Ta strefa powinna być czysto biała ze srebrzystym połyskiem.
Zakończenie zaś włosa jest znów czarne. Od szerokości tego białego odcinka oraz od
powierzchni skóry zajmowanej przez te włosy srebrzyste zależy stopień srebrzystości okrywy,
określany zwykle w %. Samo posrebrzenie w postaci niepigmentowanego odcinka nie jest
jednak charakterystyczne tylko dla lisa srebrzystego, takie bowiem włosy mają i lisy rude,
ale charakterystyczne jest to, że usrebrzenie występuje na tle czerni. O jakości usrebrzenia
okrywy włosowej decyduje stopień srebrzystości, gęstość srebra, równomierność
i symetryczność jego rozłożenia, a także wielkość strefy srebrnej.
Łapy, ogon i brzuch, niezależnie od stopnia srebrzystości są czarne. Ogon zaś, o kształcie
cylindrycznym, tak zwana kita, jest czarny, a tylko samo zakończenie jest białe – tak zwany
kwiat. Wzdłuż grzbietu ciągnie się ciemniejszy pas – pręga grzbietowa, która na karku
przybiera postać czarnej grzywy. Dobrze wyrośnięta, intensywnie czarna grzywa i wyraźnie
zaznaczona pręga grzbietowa podnoszą wartość skóry. Jednakże nadmiernie wyrośnięta
grzywa uznawana jest za wadę.
Do podstawowych wad okrywy włosowej skór lisów srebrzystych, oprócz wad
dotyczących stopnia srebrzystości, należą:
–
nieczystość barwy, to jest występowanie odcieni brunatnych lub beżowych,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
34
–
występowanie tak zwanej perliczki, to jest wyraźnie przerywanej srebrzystości na stronie
grzbietowej, podobnej do umaszczenia perlic,
–
kredowa biel srebra,
–
brak ciemnej pręgi wzdłuż linii grzbietu.
Lis platynowy powstał w wyniku doboru i selekcji lisów srebrzystych w kierunku coraz
większego rozjaśniania okrywy włosowej.
Skóry lisów platynowych należą do bardzo cennych, lecz podobnie jak przy skórach
srebrzystych ich ceny na rynkach międzynarodowych znacznie się wahają zależnie od mody.
Wymagania i klasyfikacja jakościowa - jak przy skórach lisów srebrzystych.
Poza tymi odmianami lisów pospolitych hodowlanych, wymienić należy jeszcze skóry
lisa białopyskiego, pastelowego, płomienistego i złocistego.
Skóra lisa białopyskiego cechuje się ogólnym umaszczeniem okrywy włosowej jak skóry
lisa srebrzystoczarnego, ze zgrupowaniem włosów czysto białych w kształcie regularnych
plam na głowie, z białym pasem włosów wokół szyi, tak zwanym kołnierzem oraz
w zakończeniu łap i ogona – kwiat.
Skóra lisa pastelowego cechuje się brązowym umaszczeniem okrywy włosowej
z posrebrzeniem, charakterystycznym dla skóry lisa srebrzystego.
Skóra lisa płomienistego charakteryzuje się jednolitym umaszczeniem okrywy włosowej,
rudoczerwonym, przypominającym barwę płomienia, bez oznak posrebrzenia.
Skóra lisa złocistego charakteryzuje się plamistym umaszczeniem okrywy włosowej
o wzorze podobnym do skóry lisa platynowego i barwie jasnozłocistej części
pigmentowanych.
W Rosji znany jest lis śnieżny, zwany również lisem gruzińskim lub bakuriańskim.
Okrywa włosowa tych skór jest prawie całkowicie biała ,czarne ma tylko uszy oraz nieliczne
plamy na pysku i łapach. Jeśli w białej okrywie lisa śnieżnego są rozrzucone pojedyncze
plamki na tułowiu, to lisy takie nazywamy marmurkowymi.
Do podstawowych wad tych skór należą:
−
niesymetryczność barwy u lisów platynowych i złocistych
−
brak intensywności czerni u lisów srebrzystych i białopyskich
−
posrebrzenie u lisów płomienistych,
−
barwa nieczysta u lisów srebrzystych, białopyskich i platynowych, wystepowanie odcieni
brunatnych lub beżowych, a u lisów pastelowych odcieni brunatnych,
−
brak ciemnej pręgi wzdłuż linii grzbietu u lisów srebrzystych, białopyskich
i platynowych.
Skóry lisów polarnych
Wśród lisów polarnych wyróżnia się następujące odmiany barwne:
−
skóry lisów niebieskich,
−
skóry lisów białych
−
skóry lisów cienistych.
Skóry te pochodzą z lisów polarnych zwanych też piesakami i to zarówno z dziko
żyjących - arktyczna strefa całej północnej półkuli, jak i z hodowli. Skóry te są niniejsze od
skór lisów pozostałych.
Okrywa włosowa skór lisów polarnych różni się znacznie od okrywy włosowej innych
skór lisów. Przede wszystkim jest ona znacznie delikatniejsza i bardzo gęsta. Długość
i puszystość wszystkich włosów u tego lisa jest bardziej wyrównana, podczas gdy u lisów na
przykład srebrzystych porost włosów na stronie brzusznej jest wyraźnie gorszy w porównaniu
ze stroną grzbietową. W związku z tą dużą delikatnością i gęstością włosów oraz bardzo małą
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
35
ilością włosów ościstych, okrywa włosowa skór lisów polarnych ma tendencję do spilśniania
się.
Skóry lisa polarnego niebieskiego cechują się ogólną barwą okrywy włosowej
grafitowoczarną do jasnopopielatej. Występowanie w okrywie tych lisów odcienia
beżowobrązowego uznaje się za wadę.
Skóry lisa cienistego cechują się ogólną barwą okrywy włosowej białą
z pigmentowanymi wierzchołkami włosów pokrywowych, rozmieszczonych równomiernie na
stronie grzbietowej skóry, stwarzających nalot barwny, bez zaznaczonej plamistości barwnej.
Ten typ lisa znajduje miejsce pośrednie pomiędzy typem bardzo jasnym lisa niebieskiego
a białym. U skór tych brak jest wyraźnej pręgi grzbietowej.
Zależnie od długości, skóry lisów dzieli się na 5 wielkości:
I
– powyżej 90 cm długości.
II – od 80 do 90 cm długości,
III – od 70 do 80 cm długości,
IV – od 60 do 70 cm długości,
V – powyżej 60 cm długości.
Skóry lisów garbuje się i wykończa na okrągło-workowo i wykorzystuje w stanie
naturalnym, a także barwi się na różne kolory, szczególnie skóry lisów polarnych. Przy skórze
pozostawia się łeb z noskiem i małżowinami
usznymi bez chrząstek, a skóry łap i ogona
powinny być rozcięte. Skóry te powinny odpowiadać pewnym wymogom co do właściwości
fizycznych i chemicznych tkanki skórnej i okrywy włosowej.
Zależnie od jakości okrywy włosowej i tkanki skórnej, skóry lisów klasyfikuje się na
5 gatunków. Gdy skóra ma wady nie objęte normą, o zaliczeniu skóry do gatunku decyduje
dostawca w porozumieniu z odbiorcą.
4.3.1.3. Skóry norek
Norka, zwana „królową futer”, dostarcza bardzo cennego surowca, będącego obecnie
podstawą międzynarodowego handlu skórami futerkowymi - stanowią około 75% obrotu.
W praktyce czasem określa się te zwierzęta wydrami błotnymi.
W obrocie znajdują się skóry z norek dziko żyjących, jednakże podstawowa ich masa
pochodzi ze zwierząt hodowanych. Dzięki zabiegom hodowlanym uzyskano już wiele odmian
barwnych, których na międzynarodowym rynku futrzarskim znajduje się ponad 50. Zależnie
od umaszczenia okrywy włosowej, rozróżnia się różne odmiany skór norek Podział ten jest
taki sam dla zwierząt jak i skór. Przyjmuje się podział na norki standard i norki kolorowe.
W skali światowej produkuje się około 24 mln sztuk skór norek, z czego skóry norek standard
stanowią około 52%.
Ogólnie biorąc, okrywa włosowa norki jest dość wyrównana tak co do gęstości, długości,
stosunku włosów okrywy zewnętrznej do podszycia, jak i co do zabarwienia. Jednakże należy
stwierdzić, iż nieco dłuższe włosy są na grzbiecie, a nieco krótsze na brzuszku. Różnice te
dochodzą od 2 do 2, 5 mm dla włosów puchowych i do 5 mm dla włosów kierunkowych.
Ogólny podział i charakterystykę barwną skór norek zilustrowano w tabeli 6.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
36
Tabela 6. Podział i charakterystyka barwna skór norek [3, s. 91]
Grupa
Odmiana i
symbol
Charakterystyka barwy okrywy włosowej
Czarne
Norka czarna
Barwa ogólna czarna, bez odcienia brązowego; barwa
podszycia zbliżona do czarnej z odcieniem grafitowym
lub grafitowa z odcieniem ciemnobrązowym, na stronie
brzusznej dopuszczalne rozjaśnienie podszycia w części
przyskórnej
włosa
do
barwy
grafitowej
lub
ciemnopopielatej,
odcień
podszycia
mocno
ciemnobrązowy, jeśli wyraźnie nie kontrastuje z barwą
włosów pokrywowych, nie powoduje przesunięcia do
odmiany standard
Standard
Norka standard Barwa ogólna zbliżona di czarnej z odcieniem brązowym;
barwa
podszycia
ciemnografitowobrązowa
do
ciemnobrązowej; dopuszczalne rozjaśnienie podszycia na
stronie brzusznej w części przyskórnej włosa
Demi Buff
Demi Buff
Barwa ogólna zbliżona do norki standard, lecz znacznie
rozjaśniona – zaznacza się wyraźny odcień brązowy
Pastel
Barwa ogólna orzechowobrązowa, od jasnej do ciemnej,
z odcieniem szaroniebieskim
Brązowe
Topaz fiński
Barwa ogólna jasnobursztynowobrązowa od jasnej do
ciemnej z dobrze wyrażonym odcieniem szaroniebieskim,
tak zwany odcień zimny
Palemino
Barwa ogólna mlecznobeżowa; dopuszczalne różnice
w nasileniu barwy jasnobeżowej z ciemniejszą pręgą
grzbietową lub bez pręgi
Beżowe
Finnpalo
Barwa ogólna od bardzo jasnobeżowej do prawie białej
z odcieniem jasnobeżowym
Platyn
Barwa ogólna szaroniebieska- platynowa, od jasnej do
ciemnej
Szafir
Barwa ogólna niebieskawa – od jasnej do ciemnej
Szaroniebieskie
Fiolet
Barwa ogólna silnie jasnoniebieskobeżowa; dopuszczalne
różnice w nasileniu barwy ogólnej
Perła beżowa
Barwa ogólna jasnopopielata z lekko zaznaczonym
odcieniem beżu
Perłowe
Perła niebieska Barwa ogólna jasnopopielata; dopuszczalne różnice
w nasileniu barwy w granicach barwy jasnopopielatej
Plamiste
Czarny krzyżak Barwa ogólna białoczarna; pigmentowane, czarne, włosy
pokrywowe występują w zagęszczeniu na głowie, wzdłuż
grzbietu i w pasie barowym lub są pojedynczo
rozmieszczone w stronie grzbietowej i bokach; strona
brzuszna jednolicie biała
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
37
Białe
Biała Hedlunda Biała Hedlunda – hh oraz biała królewska – hr, barwa
ogólna czysto biała; homozygotyczny krzyżak hk (Homo
Black Cross) – na czysto białej okrywie włosowej
dopuszczalne oznaki na głowie, zadzie i ogonie, a także
z pojedynczo rozmieszczonymi ciemnopigmentowanymi
włosami pokrywowymi na tułowiu.
Różne
Różne
Do tej grupy zalicza się skóry czysto odmianowane, lecz
nie wymienione w normie, na przykład lawenda, topal,
krzyżak pastelowy, szafirowy, cieniste shadow; skóry
pochodzące od mieszańców międzyodmianowych, jak na
przykład pastel i standard lub platyn standard, pastel
i perła, powinno się przyjmować jako Demi Buff lub
według wymagań barwy tej odmiany, do której skóry są
najbardziej zbliżone wyglądem ogólnym
Skóra norki powinna być wyprawiona w całości i bez rozcięcia – workowe. Tkanka
skórna powinna być pulchna, miękka, ciągliwa i odpowiednio ścieniona, szczególnie samców.
Wszelkie rozdarcia, zacięcia i dziury powinny być zreperowane przez zszycie. Szwy powinny
zawierać od 5 do 7 ściegów na 1 cm długości.
Skóra powinna mieć prawidłowy profil, charakterystyczny dla skóry norki i dla danej
wielkości. Sztywność oraz źle wykończona mizdra zaliczana jest do wad obniżających
istotnie jakość skóry. Zacięcie do 1/4 grubości tkanki skórnej zalicza się do wad
dopuszczalnych, niepoliczalnych, podobnie jak brak 1/2 ogona, brak pazurków, uszkodzenia
na skórze łba do linii uszu oraz wszelkie wady na obrzeżu skóry do szerokości 1 cm.
Okrywa włosowa powinna być dokładnie oczyszczona z tłuszczu, trocin, pyłu i innych
zanieczyszczeń, a jej zabarwienie i odcień powinny być charakterystyczne dla danej odmiany.
Do częstych wad okrywy włosowej zaliczyć należy:
−
występowanie jasnobrązowego lub jasnopopielatego podszycia oraz odcienia rudego
u norek standard,
−
niewyraźny odcień niebieskawy w barwie podstawowej u szafirów, odcień żółty
w barwie podstawowej u fioletów i norek perłowych niebieskich – platynotopazów,
−
mozaikowatość barwy,
−
wyraźne występowanie odcienia rudego lub żółtego w barwie podstawowej u norek topaz
fiński, a odcienia silnie brunatnego u platynowych, czy kremowe go u norek białych,
−
występowanie odcieni rudych u norek Demi Buff,
−
brak odcienia szaroniebieskiego u pasteli i topazów fińskich,
−
haczykowate zagięcie wierzchołków włosów ościstych.
4.3.1.4. Skóry nutrii
Skóra nutrii ma charakterystyczny wygląd dzięki dużej różnicy między okrywą
zewnętrzną a włosem puchowym oraz między stroną grzbietową i brzuszną. Na brzuszku
włosy pokrywowe są rzadkie, lecz znacznie dłuższe niż puchowe i one też głównie nadają
barwę okrywie włosowej nutrii. Włosy te na grzbiecie są znacznie dłuższe i ciemniejsze niż
na brzuszku. Długość włosa ościstego dochodzi nawet do 8 cm, puchowego zaś tylko do
2, 5 cm. Włosy ościste odznaczają się też znaczną grubością, sztywnością, twardością oraz
dużą wytrzymałością na rozciąganie. Blisko skóry są one szarawe, potem przechodzą w kolor
ciemnobrązowy lub nawet czarny, a wierzchołek jest najjaśniejszy i niekiedy można
obserwować jasną pręgę szerokości około 1 cm. Włosy pokrywowe na grzbiecie są zwykle
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
38
ciemniejsze, na brzuchu zaś jaśniejsze, barwy brązowej lub brązowożółtej. Jest to barwa
nutrii, standard. Włosy ościste podobne są po względem barwy i kształtu do kierunkowych, są
od nich jednak krótsze i stosunkowo cieńsze. Na grzbiecie zabarwienie tych włosów jest
strefowe. Włosy puchowe skór nutrii są lekko i nieregularnie faliste, na grzbiecie mniej, na
brzuszku w większym stopniu, barwy ciemnoszarej z odcieniem niebieskawoszarym, siwym
lub czerwonawoszarym. Okrywa włosowa jako całość jest bardzo zróżnicowana. Rozróżnia
się bowiem włosy kierunkowe, ościste od I do V rzędu oraz włosy puchowe.
Biorąc pod uwagę te duże różnice w budowie tkanki skórnej i okrywy włosowej, skóry
nutrii wyprawionych poddaje się różnym zabiegom uszlachetniającym. Najpierw jednak
większość z nich rozcina się na: grzbiety i brzuszki, względnie na grzbietobrzuszki – 1/2
części grzbietu i przyległej 1/2 części brzuszka, na boczek, grzbiet i brzuszek i tym podobne.
Sama okrywa włosowa jest poddawana różnym zabiegom uszlachetniającym, to jest:
−
strzyżeniu naturalnej zewnętrznej okrywy włosowej do pewnej wysokości, nieco ponad
puch; operacji tej poddaje się zarówno grzbiety, jak i brzuszki;
−
strzyżeniu i barwieniu na ciemny brąz, oddzielnie grzbiety i oddzielnie brzuszki,
imitując skórę wydry;
−
strzyżeniu i wybielaniu grzbietów lub brzuszków nutrii standard, uzyskując imitację
łasic;
−
skubaniu i prasowaniu brzuszków, to jest włosy ościste i kierunkowe zostają wyskubane,
a pozostałe włosy puchowe poddaje się prasowaniu celem uzyskania połysku okrywy,
rozbicia włosa, jego częściowego wyprostowania.
Skóry nutrii pochodzą ze zwierząt dziko żyjących i z hodowli. Obecnie w skali światowej
większość tych skór pochodzi z hodowli. Oprócz nutrii standard hoduje się nutrie
dostarczające skór o kolorowej okrywie włosowej. Do najbardziej znanych odmian barwnych
nutrii należą:
−
Nutria czarna – cechuje się jednolicie intensywną czernią włosów pokrywowych
i puchowych z silnym połyskiem i bez zaznaczonej strefowości barwnej. Skóry tych
nutrii o rozjaśnionej barwie, to jest brązowoczarnej, są często określane w handlu
światowym jako nutrie sobolowe.
−
Nutria bursztynowozłocista – odznacza się jednolicie rudozłocistą barwą okrywy
włosowej, z niewielkim rozjaśnieniem włosów w części przyskórnej. Okrywa jest gęsta,
lecz nieco krótsza od standardu.
−
Nutria biała - odznacza się jednolicie czysto białą okrywą włosową, zarówno włosów
okrywy zewnętrznej, jak i włosów puchowych.
−
Nutria szafir grenlandzki – odznacza się szroniastobeżowoszarymi włosami
pokrywowymi i szarobeżowym podszyciem. Umaszczenie włosów - strefowe. Zwykle
okrywa włosowa na grzbiecie jest ciemniejsza niż na podbrzuszu.
−
Nutria perłowa, zwana też nutrią brylant, odznacza się białymi, z lekkim odcieniem
beżowopopielatym, włosami pokrywowymi, przy czym na brzuszku włosy są czysto
białe. Włosy puchowe są także jasnobeżowopopielate na grzbiecie i czysto białe na
brzuszku. Po epilowaniu okrywa włosowa ma tak zwany efekt zadymienia.
Przy ocenie jakości tych odmian barwnych za wady uznaje się:
−
przy odmianie nutria standard - rudy odcień w barwie podszycia, wyraźne rozjaśnienie
czy plamistość barwy podszycia; duże zróżnicowanie barwy odszycia na brzuszku
i grzbiecie,
−
przy odmianie nutria czarna – wyraźny odcień brązowy lub rudy w barwie ogólnej,
plamistość barwy, strefowe umaszczenie włosów, duże rozjaśnienie włosów na brzuszku
oraz nieczysta czerń,
−
przy nutrii bursztynowozłocistej – występowanie odcienia brudno żółtego oraz
plamistości barwy,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
39
−
przy nutrii białej – wystąpienie nalotu barwnego szarego lub kremowego oraz brak
klarowności bieli,
−
przy nutrii stalowo-srebrzystej – wystąpienie barwy brunatnej,
−
przy nutrii pastelowej – zbliżenie do beżu, plamistość barwy, osłabienie pigmentacji na
stronie brzusznej, a przy nutrii typu ciemnego – brak odcienia szaroniebieskiego,
−
przy nutrii szafirowej – odcień beżowy w typie szafir grenlandzki, podszycie beżowe,
w barwie ogólnej słabo wyrażony odcień fioletowy oraz nieczysta barwa łupkowa,
−
przy nutrii szafirowogrenlandzkiej – wystąpienie odcieni rdzaworudych lub
słomiastożółtych,
−
przy nutrii perłowej – wystąpienie odcieni słomiastożółtych oraz plamistości barwy na
grzbiecie.
Skóry nutrii należą w Polsce do podstawowego rodzaju surowca. Ze względu na bardzo
bogaty asortymenty wynikający z wielu uszlachetnień i rozkroju na części skóry
o zróżnicowanych właściwościach, jest wykorzystywany do produkcji wielu wyrobów,
a przede wszystkim do produkcji futer i kurtek damskich i męskich, na błamy – skóry
brzuszków, nakrycia głowy i kołnierze.
4.3.1.5. Skóry bobrów
Skóra bobra, obok skóry wydry, należy do najbardziej trwałych skór futerkowych.
Wyróżnia się skóry bobra rzecznego i skóry bobra kanadyjskiego.
Bóbr rzeczny żyje w Europie i Azji. W Polsce jest pod ochroną a główne skupiska,
znajdują się w jeziorze Wigry, Kanale Augustowskim oraz w rzekach: Pasłęka, Narew
i Biebrza. Ze względu na grożące bobrom całkowite wytępienie, zarówno w Ameryce, jak
i w Europie podjęto próby hodowli klatkowej tych zwierząt, uzyskując też odmiany barwne.
Bóbr kanadyjski należy do najcenniejszych skór i dawniej był głównym przedmiotem
handlu futrami w Ameryce. Najbardziej poszukiwane są w dalszym ciągu skóry bobrów
pochodzących z wybrzeży Zatoki Hudsona, o bardzo delikatnej, prawie czarnej okrywie
włosowej.
Ogólna barwa okrywy włosowej jest brązowa, czasem prawie czarna. Skóry bobrów
kanadyjskich są na ogół ciemniejsze i mniejsze od skór bobrów rzecznych. Cechą
charakterystyczną okrywy włosowej bobra jest gęstość, delikatność i jedwabistość. Włosy
puchowe są brunatne o szaroniebieskawym odcieniu; na brzuszku i bokach są gęściejsze
i jaśniejsze, na grzbiecie zaś nieco ciemniejsze i rzadsze. Włosy okrywy zewnętrznej są dość
długie, rzadkie, sztywne i błyszczące w kolorze - do ciemnoczerwonawobrązowego.
Ponieważ włosy te są sztywne i 2-3 razy dłuższe od puchowych, w czasie wyprawy są
usuwane.
Ze względu na to duże zróżnicowanie okrywy włosowej skór bobrów oraz niezbyt
interesującą barwę naturalną włosów puchowych, skóry te są poddawane uszlachetnianiu
przez skubanie, strzyżenie czy barwienie. Skóry samic są większe od skór samców. Tkanka
skórna bobra jest bardzo ścisła i gruba. Jest to jej poważną wadą. Wykorzystuje się je przede
wszystkim do produkcji kołnierzy. Skóry są zdejmowane płasko i workowe. Średnia
powierzchnia skóry wynosi około 70 dm
2
. Największymi dostawcami skór bobrów na rynki
światowe są USA i Kanada.
4.3.1.6. Skóry jenota
Skóry jenotów są podobne do skóry lisa, czy nawet do wilka. Okrywa włosowa jest gęsta,
gruba, bardzo wysoka, o delikatnym szarobrązowym puchu i bardzo długim, do 11 cm,
różnobarwnie pigmentowanym włosie pokrywowym. Na ogół końce jego są czarne, partie
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
40
środkowe prawie bezbarwne lub pomarańczowożółte. Podbrzusze jest brunatno zabarwione
z jaśniejszym puchem. Inne nazwy to: junat, pies błotny, japoński lis, jenot usuryjski,
kunopies.
Jenoty występują w dorzeczu Amuru, na Korei, w północnych Chinach i Japonii. Od
1930 roku w byłym ZSRR rozpoczęto jego aklimatyzację w części europejskiej, północnej.
Z lasów Smoleńszczyzny przedostały się też na nasze tereny północne.
Skóry te są garbowane jak skóry lisów. Również kształt i wielkość jest bardzo podobna
do skóry lisa. Długość skóry jenota wynosi około 70 cm, a ogona około 20 cm. Średnia
powierzchnia skóry 15-35 dm
2
. Ze względu na gęstą i wysoką okrywę włosową, o włosach
ościstych grubych i sztywnych, skóra z jenota jest ciężka, lecz zaliczana do trwałych
i o wysokich walorach ciepłochronnych.
4.3.1.7. Skóry kóz
Skóry kozie, podobnie jak skóry cieląt i źrebiąt, wykorzystywane są w przemyśle
garbarskim i futrzarskim, zależnie od jakości okrywy włosowej, wieku, zwierzęcia,
pochodzenia i tym podobne. W zależności od wieku i płci zwierząt, z których uzyskuje się
skóry dla celów futrzarskich, dzieli się je na dwie grupy, to jest na skóry z:
−
koźląt, z młodych zwierząt – w wieku do 4 miesięcy i powierzchni około 20 dm
2
, zwykle
z ładnym splotem loków, o gęstym i delikatnym włosie;
−
kóz, dostarczających już nieco gorszego surowca, o powierzchni około 30-50 dm
2
.
W miarę starzenia się zwierzęcia włos staje się dłuższy, grubszy, ostrzejszy i rzadszy.
Ilościowy stosunek włosów ościstych do puchowych kształtuje się jak 1:9, a stosunek
długości włosów puchowych co ościstych, jak 0,6:1. Gęstość okryty włosowej - średnio około
3 tysięcy włosów na 1 cm
2
. Średnia grubość włosów puchowych - około 15 mikrometrów,
a ościstych około 50 mikrometrów.
Okrywa włosowa skór kóz polskich jest mało efektowna i znacznie ustępuje skórom
azjatyckim. Włos ich jest stosunkowo długi, ostry, z małą ilością puchu, a występująca
czasem mora nie jest efektowna i tym samym nie podnosi walorów estetycznych skóry.
W Polsce kozy białe stanowią ponad 75% ogólnej ilości kóz. Najlepsze skóry kozie pochodzą
z Pakistanu, Indii i Chin. Najlepsza marka handlowa skór chińskich - to Cining,
charakteryzująca się delikatnym włosem. Częstą wadą tych skór jest pękanie warstwy
termostatycznej i powstawanie na całej powierzchni skóry tak zwanych "brych".
Oprócz skór kóz domowych, wiele surowca dostarczają kozy stepowe, na przykład
mongolskie, baszkirskie. Są to skóry o grubej tkance skórnej, ciężkie i dużych rozmiarów. Ich
okrywa włosowa jest ciemna - czarna, ciemnobrązowa, ruda. Skóry tych koźląt są bardzo
podobne do skór mierłuszek, od których można je odróżnić po tym, że u mierłuszki pachwiny
są gołe, a u koźląt – porośnięte włosami.
Wymagania co do jakości okrywy włosowej skór koźląt i kóz domowych, krajowych,
wyprawionych oraz zasady podziału tych skór na 3 gatunki są takie same, jak skór cieląt.
4.3.1.8. Skóry karakułów
Karakułami nazywa się skóry pochodzące z jagniąt rasy karakuł, zabitych w wieku od
1 do 7 dni po urodzeniu, których okrywa włosowa występuje w postaci charakterystycznych
loków, a skóry jagniąt kilkudniowych różnych ras owiec grubo wełnistych skrzyżowanych
z karakułowymi baranami zwane są w handlu smuszkami, krymkami, metysami.
Owce karakułowe należą do tłustoogoniastych, grubowełnistych ras owiec i dostarczają
już od wielu wieków bardzo cennego surowca dla przemysłu futrzarskiego, są przedmiotem
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
41
stałego handlu na rynkach światowych. Loczkowatość okrywy włosowej młodych karakułów
i ich krzyżówek jest cechą dziedziczną i pochodzi z odmiennej budowy cebulek włosowych
i innego tempa wzrostu poszczególnych typów anatomicznych włosów. Karakuły w okresie
życia płodowego i przez kilka dni po urodzeniu mają spiralną formę cebulek włosów
pokrywowych, które nadają również, ten kształt wyrastającym z nich włosom. Utworzone
loki odznaczają się dużą sprężystością, trwałością i połyskiem. Cechy te zanikają w kilka dni
po urodzeniu jagnięcia, tak że jego okrywa stopniowo rozluźnia się, a włos wyprostowuje
i upodabnia się coraz bardziej do runa zwykłej owcy. Skóry ze zwierząt starszych
wykorzystywane są ze względu na jakość okrywy włosowej do produkcji kożuchów,
a w przypadku silnego uszkodzenia włosów wykorzystywane są przez przemysł garbarski.
Ponadto ich okrywa włosowa szarzeje i jaśnieje, podczas gdy młodych jagniąt jest czarna lub
brązowa, a jedynie skóra z głowy i łap zachowuje pierwotne zabarwienie. Dlatego też.
hodowla karakułów dostarcza około 72% skór jagnięcych, a pozostała ilość zwierząt
wykorzystywana jest do produkcji wełny, mięsa, mleka czy tłuszczu. Ze zwierząt tych,
uzyskuje się jeszcze tak zwane wyporki, które są wykorzystywane w przemyśle futrzarskim.
Brajtszwance
Skóry o tej nazwie pochodzą z jagniąt nie donoszonych, zabitych na 10 -12 dni przed ich
normalnym terminem rodzenia, to jest w 25-140 dniu rozwoju embrionalnego. Skóry
brajtszwanców pokryte są włosem niskim, lecz bardziej rozwiniętym niż u golaka,
błyszczącym, lecz nie szklistym, jedwabistym i przylegającym do skóry, z mniej lub bardziej
wyraźnym rysunkiem, morą, nie tworząc jeszcze charakterystycznych dla karakułów loków.
Najcenniejsze są skóry pochodzące z jagniąt czystej, karakułowej rasy. Skóry krzyżówek
nazywane są metis, krzyżówką „muare", smuszkową, i tym podobne, mają okrywę włosową
o grubawym włosie, ze szklistym połyskiem, ogon krótki i szeroki. Wyrazisty rysunek nadaje
skórze karakułka dużą oryginalność i piękno, dlatego też są one wysoko cenione na
międzynarodowym rynku futrzarskim. Ich ceny zwykle 2- i 3-krotnie przewyższają ceny skór
karakułowych. Uzyskuje się je w sposób raczej przypadkowy, ponieważ są ściągane z jagniąt
- płodów poronionych lub wyjętych z łona owiec padłych w wyniku choroby lub z innej
przyczyny. Mniemanie, że skórki z jagniąt donoszonych a zabitych zaraz po urodzeniu można
określić mianem brajtszwance – jest niewłaściwe. Zależnie od zabarwienia okrywy włosowej
skóry brajtszwanców dzieli się na czarne, kolorowe, oprócz czarnych i łaciate.
Golaki
Golakiem nazywa się skóry pochodzące z nie donoszonych jagniąt owiec różnych ras
grubowełnistych, do czwartego miesiąca rozwoju embrionalnego. Golakiem nazywa się też
skóry z nie donoszonych jagniąt, źrebiąt i cieląt. Zależnie od pochodzenia rozróżnia się golaki
z jagniąt rasy karakuł oraz pochodzące z jagniąt innych ras i zależnie od tego zwą się
golakiem karakułowym, smuszkowym, stepowym, i tym podobne.
Skóry karakułów pochodzących z czystej rasy jagniąt karakułowych cechują się tym, że:
−
ich okrywa włosowa jest w różnym stopniu jedwabista i błyszcząca, pokryta różnymi
lokami na całej powierzchni skóry,
−
szyja pokryta jest lokami, a głowa i łapy mają rysunek mory, lub mogą
−
być też pokryte lokami; na tylnych łapach poniżej stawu skokowego dopuszcza się
występowanie włosa prostego,
−
ogon szeroki u podstawy i zwężający się ku końcowi z charakterystycznym dla
karakułów małym, suchym zakończeniem; sam ogon pokryty jest mało ścisłymi lokami,
−
długość włosa na szyi nie powinna być większa niż 30 mm.
Skóry krzyżówek karakułów, czyli tak zwanych smuszek cechują się:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
42
−
grubawą lub mało jedwabistą okrywą włosową, o szklistym połysku, względnie są
matowe z różnymi lokami na powierzchni skóry,
−
szyja, głowa i łapy pokryte są słabo morowym lub prostym włosem,
−
tylne łapy powyżej stawu skokowego pokryte są luźnymi lokami lub nawet prostym
włosem,
−
ogon szeroki u podstawy lecz skrócony lub o kształcie klina czy w formie wydłużonej;
okrywa włosowa na ogonie składa się z włosa słabo rozwiniętego lub prostego.
Budowa histologiczna skóry jest także nieco inna i wyraźnie zróżnicowana. Warstwa
termostatyczna skóry karakułowej stanowi 3/5 do 3/4 grubości całej tkanki skórnej, co mówi
o jej stosunkowo małej wytrzymałości na rozciąganie. Głębokość zalegania torebek
włosowych zalety między innymi od rodzaju loków, ich koloru. Włosy wyrastają pod kątem
60-70° w stosunku do powierzchni skóry. Głębokość zalegania torebek włosowych zależy od
koloru loków i ich jakości. Stwierdza się tu na przykład taką prawidłowość, że im mniej
wartościowe są loki, tym głębiej osadzone są włosy i na różnej głębokości. Tkanka skórna
zwykle bywa grubsza i cięższa u skór, których loki są duże i grube. Stąd też skóry te
najczęściej wykorzystuje się do produkcji mniejszych wyrobów, a najczęściej kołnierzy,
czapek i tym podobnych. Skóry o średniej wielkości loków mają również tkankę skórną
średniej grubości.
Okrywa włosowa skór karakułowych i ich krzyżówek składa się z włosów ościstych,
przejściowych i puchowych. Ilościowy stosunek poszczególnych rodzajów włosów kształtuje
się różnie, zależnie od kształtu loków. Gdy są wałki, to włosy puchowe stanowią 50%, ościste
- 20%, a przejściowe 30% wszystkich włosów. W przypadku pierścieni stosunki te są
następujące: 55:10:35. Kształt loków jest tym cenniejszy, im więcej jest włosów ościstych
- większa sprężystość. Włosy rosną grupami: na 1 włos ościsty przypada 3-10 włosów
puchowych i przejściowych.
Gęstość włosów na powierzchni skóry jest też różna, zależnie od topografii. Jeśli przyjąć,
że gęstość na krzyżu równa się 100%, to na grzbiecie będzie 121%, na kłębie 109%, na szyj
125%. Na grzbiecie skóry karakułowej o dobrej gęstości znajduje się od 2,5 do 4 tysięcy
włosów na powierzchni 1 cm
2
.
Bardzo ważną cechą skór karakułowych jest ich połysk, który powinien być jedwabisty,
podobny do połysku przędzy jedwabnej. Może być silny, średni i słaby. Połysk szklisty jest
bardzo niepożądany. Połysk ten jest typowy dla skór z grubą i ostrą okrywą włosową. Należy
podkreślić, że na skórach surowych, na przykład konserwacji sucho-solnej, połysk naturalny
jest często zamaskowany pyłem, brudem i solą konserwacyjną. Połysk właściwy uwidocznia
się dopiero po wyprawie, podczas której - jak wykazały badania, zmniejszają się loki, ich
rodzaj, gęstość, a często i kąt ułożenia. Największym zmianom ulegają jednak skóry
karakułów jednodniowych.
Hodowla karakułów daje obecnie szeroką gamę kolorów okrywy włosowej,
a prowadzone w tym zakresie prace dążą do uzyskiwania coraz to nowych kolorów i odcieni.
Pewne odcienie nadają skórze większą oryginalność i atrakcyjność, na przykład odcień
niebieskawy u skór szarych, złociste i srebrzyste odcienie u skór typu sur, i tym podobne, inne
natomiast, na przykład żółtawe czy brązowe odcienie karakuła białego czy szarego, obniżają
ich wartość i zmuszają do barwienia skóry. Równie niepożądany jest tak zwany mętny kolor.
Rozróżnia się następujące zabarwienia okrywy włosowej skór karakułów:
−
Czarne – na całej powierzchni czarne zabarwienie okrywy włosowej, białe plamki na
czole i ogonie nie wpływają na jakość skóry. Skóry te są zawsze barwione na kolor
czarny celem zabarwienia białej tkanki skórnej i pogłębienia połysku.
−
Szare – najcenniejsze są skóry czysto szarego koloru, średnie; ciemności z jasnym
niebieskawym odcieniem, przy czym tak włosy białe, jak i czarne powinny mieć czyste
zabarwienie. Zabarwienie okrywy włosowe powinno być możliwie równomierne. Należy
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
43
zaznaczyć, że skóry szare mają loki nieco większe, mniej sprężyste i gorzej wykształcone
niż skóry karakuła czarnego. Ponadto skóry te są lżejsze od skór karakuła czarnego.
−
Brązowe – o różnych odmianach i intensywności. Skóry te dzieli się zwykle na
jasnobrązowe, brązowe i ciemnobrązowe.
−
Sur – to jedna z najbardziej oryginalnych i pięknych skór karakułowych. Skóry te
produkowane są wyłącznie w Rosji. Mają strefowe zabarwienie włosów. Podstawa trzonu
włosa jest koloru czarnego, brązowego lub bordo, końce zaś są jasne, srebrzystobiałe lub
złocistożółte. Daje to piękną grę odcieni, co jest szczególnie widoczne przy zmianie
położenia skóry, kiedy to okrywa włosowa staje się ciemnobrązowa, złocista, srebrzysta
lub nawet czarna. Złocisty sur jest wówczas, gdy skóry są brązowego lub bordo koloru
z wyraźnym złocistym odcieniem. Skóry te są również wysoko cenione, a ceny są około
20% wyższe od skór karakułów czarnych. Platynowy sur ma za barwienie
ciemnokawowe z charakterystycznym białaworóżowym nalotem.
−
Białe – z czysto białą okrywą włosową, co bardzo rzadko się zdarza. Po raz pierwszy
zbadano je i opisano w 1957 r. w Kara-Kun. Loki tych skór są słabo uformowane i często
z żółtawym odcieniem.
−
Bzowe – zwane też „guligaz”, mają swoiste zabarwienie różowoszare lub bzowe.
Zależnie od proporcji włosów białych i brązowych zmienia się odcień całej okrywy
włosowej.
−
Halili – to skóry o swoistym zabarwieniu: podstawowy ton barwy jest czarny lub
ciemnobrązowy, z obu stron grzbietu rozmieszczone są dwie podłużne plamy
jasnobrązowego lub rudego koloru. Jasne pola ciągną się też po bokach głowy od oczu do
górnych warg.
−
Różnokolorowe – najmniej wartościowe skóry, tak zwane pstre skóry.
Wielkość skóry zależy od wielu czynników, a przede wszystkim od wielkości jagnięcia
i jego wieku; związana jest także z wieloma innymi właściwościami, jak masa grubość tkanki
skórnej, wielkość loków, wysokość okrywy włosowej i tym podobnymi. Średnia
powierzchnia skóry karakułowej wynosi od 5 do 30 dm
2
. Skóry poniżej 5 dm
2
należą do tak
zwanych niemiarowych i nie podlegają klasyfikacji. Skóry karakułów wyprawiane są
sposobem płaskim.
4.3.1.9. Skóry owcze i jagnięce
Poza skórami jagniąt kilkudniowych rasy karakuł i krzyżówek z karakułami, dających
skóry karakułowe i smuszki, wiele cennego surowca uzyskuje się z jagniąt kilkumiesięcznych
oraz ze zwierząt dorosłych, to jest z owiec, baranów, tryków. Wartość skóry owczej zależy
od wieku zwierzęcia, rasy i pochodzenia oraz odrostu okrywy włosowej. Do
najwartościowszych należą skóry jagnięce, cechujące się cienką i równomierną tkanką
skórną. Do uszlachetnienia najlepsze są skóry pochodzące z owiec typu merynos i ich
krzyżówek, krajowych oraz pochodzących z importu, które wykorzystuje się do produkcji
imitacji długowłosych skór, jak oposetów, tchórzy, lisów, i tym podobnych oraz strzyżonych,
jak nutrietów, fok, bobrów i innych.
Z importowanych skór do najbardziej znanych u nas należą skóry z Australii,
południowej Afryki, Ameryki. Poza tym skóry pochodzące z krzyżówek i ras owiec
grubowełnistych krajowych i importowanych, na przykład z Hiszpanii, Grecji, Islandii,
Toskanii, wykorzystuje się do produkcji znanych welurów.
Ze skór jagniąt kilkutygodniowych importowanych z Rosji do Polski znane są tak zwane
mierłuszki, skóry uzyskiwane z jagniąt owiec grubowełnistych, zabitych do 30 dni po
urodzeniu. Lepsze z tych skór mają loki błyszczące, duże lub okrywę włosową morowatą. Są
to skóry o powierzchni kilkunastu dm
2
.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
44
Skóry owcze – to skóry pochodzące ze zwierząt starszych, barany, maciorki, skopki
i inne. Tkanka skórna skór owczych pochodzących z merynosów czy ich krzyżówek jest
wyraźnie zróżnicowana na warstwę termostatyczną i siateczkową: 50:50%. Poza tym jest
bardzo zróżnicowana na powierzchni. Najgrubsza jest na karku i kłębie, nieco cieńsza na
grzbiecie, krzyżu, łopatkach i biodrach, nieco cieńsza na boku, a najcieńsza na brzuchu
i pachwinach. Zauważono, że tkanka skórna jest tym cieńsza, rzadsza i słabsza, im pochodzi
z owcy rasy szlachetniejszej.
Najlepsze skóry, o szlachetnej okrywie włosowej, typu merynos, przeznacza się do
produkcji polofiksów. Ta metoda uszlachetniania polega na zwilżaniu okrywy włosowej
roztworem formaliny i następnie prasowaniu w temperaturze około 200
o
C.
Proces ten jest
powtarzany kilkakrotnie. Używa się tu skór garbowania chromowego lub glinowo
-chromowego. Tak uszlachetniona okrywa włosowa jest odporna na działanie czynników
atmosferycznych, odznacza się dużym połyskiem, puszystością i jedwabistością włosa.
Częstą wadą tych skór jest niska wytrzymałość warstwy termostatycznej, nierównomierność
wybarwienia oraz odmienny odcień wybarwienia w górnej i dolnej części trzonów włosów.
Do najczęściej produkowanych imitacji ze skór owczych i jagnięcych należą:
a) barwione i uszlachetniane, strzyżone;
−
polofiksy – okrywa włosowa barwiona i uszlachetniona przez prasowanie; jest gęsta,
o dużym połysku, puszystości i jedwabistości, cienkowełnista równo zestrzyżona na
długości 8-18 mm (± l mm). Kolor wybarwienia - to najczęściej brązowy i popielaty,
−
nutriety – okrywa włosowa barwiona jest na kolor jasnobrunatny, gęsta, cienkowełnista,
miękka, puszysta i równo zestrzyżona do wysokości 15-18 mm (± l mm).
−
oceloty – okrywa włosowa barwiona na kolor jasnożółty lub kremowy, na imitację
ocelota, cienkowełnista lub typu krzyżówki, gęsta, puszysta, równo zestrzyżona do
wysokości 14-16 mm (± 1 mm), rysunek wzoru powinien być. wyraźny, naniesiony
szablonowo i symetrycznie w stosunku do linii grzbietu skóry,
−
biberole - okrywa włosowa barwiona na kolor ciemnobrunatny, gęsta, równo zestrzyżona
do wysokości 14-22 mm ( ±1 mm),
−
bobrole – okrywa włosowa barwiona na kolor popielaty z odcieniem niebieskim,
cienkowełnista, puszysta, o długości powyżej 20 mm,
−
bodesy i borkale – okrywa włosowa barwiona na kolor najczęściej popielaty, nisko
strzyżona, do wysokości 5-6 mm, tworząca płaskie loki naturalne,
−
szronówki – okrywa włosowa gęsta, puszysta, z połyskiem, wybarwiona w dolnej
i środkowej części zwykle na kolor czarny, a w górnej – wierzchołki włosów, pozostaje
biała; długość włosów od 8 do 16 mm ( ±1 mm),
−
szablonowa – okrywa włosowa biała lub barwiona, według uzgodnienia, z naniesionym
szablonem o różnym kształcie i kolorach, równo zestrzyżona do wysokości 14-16 mm
(±1 mm), wzór rysunku powinien być wyraźny;
b) barwione długowłose:
−
oposy – okrywa włosowa gęsta, jedwabista, z połyskiem, barwiona na imitację skór
oposów – w dolnej i środkowej części biała lub szara, a w górnej – wierzchołki włosów,
czarnobrunatna; długość włosów naturalna, powyżej 20 mm,
−
piżmaki – okrywa włosowa jak wyżej, z tym, że barwiona na imitację piżmaków,
w dolnej i środkowej części szaroniebieska, w górnej – wierzchołki włosów,
ciemnobrunatna lub brunatnoczarna,
−
kuny – okrywa włosowa jak wyżej, wybarwiona na imitację skór kun, w dolnej
i środkowej części jasnoszara, w górnej – wierzchołki włosów, jasnobrunatna
z odcieniem niebieskim, o długości naturalnej – powyżej 20 mm,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
45
−
lisy srebrzyste – okrywa włosowa puszysta, jedwabista z połyskiem, wybarwiona na
imitację skóry lisa srebrzystego, to znaczy w dolnej i środkowej części czarna, w górnej
- wierzchołki włosów, biała; długość naturalna powyżej 20 mm,
−
tchórze – okrywa włosowa wybarwiona na imitację skóry tchórzy, to jest w dolnej
i środkowej części jasnożółta, a w górnej – wierzchołki włosów, czarnobrunatna lub
czarna, puszysta, z połyskiem; długość naturalna powyżej 20 mm.
4.3.1.10. Skóry oposów
Do oposów dostarczających obecnie skór futrzarskich należą:
−
opos amerykański, zwany szczurem workowym lub dedelfem,
−
opos australijski, zwany lisem workowym czy niedźwiadkiem australijskim,
−
opos tasmański, tak zwany szary.
Opos amerykański ma gęstą okrywę włosową, koloru szarego, od białych do czarnych
włosów ościstych. Włosy puchowe są stosunkowo rzadkie, białej średniej grubości – 18-22
mikronów. Włosy ościste są dłuższe od puchowych, 6-7cm w stosunku do 3-4 cm, o grubości
80-90 mikrometrów. Najdroższe są skóry z oposów północnoamerykańskich, których czarne
włosy ościste są dłuższe, a białe przeważają w okrywie włosowej. Włosy puchowe są dość
wysokie i bardzo gęste. Na brzuszku okrywa jest niższa i rzadsza, barwy żółtawobranatnej.
Ogon jest pokryty łuskami. Wadą tych skór jest, szybkie zbijanie i filcowanie się włosa, który
jest mało sprężysty. Jest to podstawowa wada wszystkich skór oposów.
Opos australijski dostarcza cennych skór o gęstej, kędzierzawej okrywie włosowej,
a włos ościsty długości około 4 cm tylko niewiele wystaje ponad włosy puchowe. Na
grzbiecie jest barwy buroniebieskiej, miejscami o rudobrązowym odcieniu, na brzuszku zaś
jest żółtobiały, a podgardle i piersi są często rdzawoczerwone. Ogon jest puszysty i na końcu
czarno zabarwiony. Najcenniejsze są skóry o bardzo ciemnej, prawie czarnej okrywie
włosowej. Im jest ona jaśniejsza, prawie biała, tym skóry są mniej wartościowe.
Wyróżnia się tu oposy z wyspy Tasmanii, tak zwane tasmany, które dzielą się na szare
oraz czarne, właściwie ciemnobrązowe. Tasmany są nieco większe i bardziej puszyste od
oposa zwykłego. Skóry oposów wyprawionych są rozcinane wzdłuż brzucha, ich
powierzchnia wynosi od 8 do 15 dm
2
.
Obecnie, według obowiązujących tymczasowych warunków technicznych, skóry oposów
dzieli się na trzy klasy jakości, zależnie od jakości okrywy włosowej wad i uszkodzeń skóry.
4.3.1.11. Skóry piżmaków
Skóry piżmaków należą do skór szlachetnych i wartościowych. Najlepsze z nich
pochodzą ze zwierząt żyjących w północnych stanach USA, Kanady i Alaski, dających skóry
o ciemnobrunatnym zabarwieniu włosa, przechodzącego niekiedy w barwę czarną, o dużej
gęstości i połysku.
Okrywa włosowa skór piżmaków jest bardzo zróżnicowana co do koloru i długości
włosów, natomiast jest dość wyrównana pod względem gęstości na całej powierzchni skóry.
Ogólne zabarwienie okrywy włosowej nadawane jest przez okrywę zewnętrzną, która na
grzbiecie jest od barwy brunatnoburej z domieszką szaroczarnej do czarnej, a na brzuchu
jasnobrązowa do srebrzystoszarej.
Okrywa skór pochodzących z rejonów południowych jest rzadsza i jaśniejsza - rudawa.
Brzuch jest jaśniejszy od grzbietu, o barwie niebieskawoszarej, czasem białoszarej. Im
okrywa włosowa jest gęściejsza, o wyższym włosie i im ma ciemniejsze zabarwienie, tym jest
wartościowsza. Najlepsze skóry pochodzą ze zwierząt zabitych w okresie jesienno-zimowym,
listopad-grudzień. Wówczas gęstość okrywy jest największa, jak również włosy są wyrośnięte
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
46
i wykazują optymalne proporcje pomiędzy ilością włosów okrywy zewnętrznej a podszyciem.
Według przeprowadzonych badań, ubój zimowy ma wpływ na grubość włosów, które są
cieńsze; zmniejsza się też udział rdzenia w powierzchni przekroju trzonu włosa, a łuski
kutikuli mają mniejszą szerokość.
Tkanka skórna skóry piżmaka jest bardzo zróżnicowana: na stronie grzbietowej jest
zwarta i gruba, a na stronie brzusznej bardzo delikatna, cienka i słaba. Torebki włosowe
umieszczone są pod małym kątem na dużej głębokości – 30-70% grubości skóry. W torebce
włosowej znajduje się 4 - 12 włosów puchowych, a włosy ościste występują pojedynczo.
4.3.1.12. Skóry rosomaków
Najwięcej skór rosomaka pochodzi z - Kanady z okręgu Yorkfort, Alaski, Labradoru
i północnej Syberii. Okrywa włosowa jest bardzo wysoka, o silnym połysku, sprężysta, lecz
nieco grubawa. Zabarwienie okrywy rosomaka jest swoiste i bardzo charakterystyczne. Na
grzbiecie i kłębie występują duże ciemne owalne plamy zwane „siodłem”, które są okrążone
jaśniejszym pasem - szleją barwy żółtobrązowej. W związku z tym skóry rosomaka dzieli się
na trzy podstawowe grupy: ciemnobrązowe, brązowe i jasnobrązowe. Tych ostatnich skór
dostarcza Kanada i Kamczatka. Skóry ciemne są prawie dwa razy droższe od skór jasnych.
Zróżnicowanie okrywy włosowej rosomaka jest duże i występuje tu wiele morfologicznych
kategorii. Należy też zaznaczyć, że włos kryjący jest trzy razy dłuższy od puchowego.
Okrywa włosowa rosomaka nie należy do gęstych: na 1 cm
2
skóry wyrasta na krzyżu
średnio 6 tysięcy włosów, na boku około 5 tysięcy, a na brzuchu około 1,5 tysiąca.
Najdłuższy włos występuje na części przyogonowej i na bokach. Na grzbiecie, gdzie jest
siodło, włos jest nieco krótszy. Interesującą cechą okrywy rosomaka jest duża odporność na
powstawanie szronu nawet przy bardzo niskich temperaturach do -63°C. Poza tym, należy
wspomnieć, iż futro rosomaka na równi z wydrą należy do najtrwalszych.
Skóra rosomaka jest zdejmowana i garbowana workowo, z zachowaniem wszystkich
części skóry. Długość skóry - 70-120 cm, ogona około 15 cm. Powierzchnia skóry, zależnie
od pochodzenia wynosi 20-50 dm
2
. Konfekcjonuje się z tych skór oryginalne kurtki męskie
i damskie, czasem futra damskie, nakrycia głowy czy kołnierze.
4.3.1.12. Skóry soboli
Soból - zwany „królem” zwierząt futerkowych - dostarcza najcenniejszych skór.
Wyróżnia się tu:
−
sobola syberyjskiego, zwanego rosyjskim,
−
sobola amerykańskiego, zwanego kuną amerykańską lub świerkową.
Najcenniejsze są skóry sobola syberyjskiego, występującego w lasach Syberii, od Uralu
do Oceanu Spokojnego, a także w północnych rejonach Mongolii Chin i Korei.
Okrywa włosowa sobola syberyjskiego jest bardzo gęsta, jedwabista, miękka, puszysta,
o wysokim połysku. Zabarwienie okrywy włosowej i jej odcień zależy przede wszystkim od
miejsca pochodzenia i życia zwierzęcia. Ogólnie można przyjąć, iż okrywa włosowa ma
zabarwienie od ciemnobrązowego do prawie czarnego. Jest to soból standard. Barwa włosów
puchowych od spodu jest szaroniebieskawa, przechodząc stopniowo ku wierzchołkowi
w burobrązową, niekiedy z odcieniem niebieskawym. Włosy ościste są ciemniejsze od
puchowych i na końcach mają zabarwienie czarnobrązowe. Niekiedy spotykane są skóry
o srebrzystym zakończeniu włosa ościstego i wtedy zwą się sobolami srebrzystymi.
Najciemniej zabarwiona jest okrywa włosowa na grzbiecie, skąd ku bokom staje się
stopniowo nieco jaśniejsza, a na podbrzuszu jest najjaśniejsza. Na podgardlu występuje
zwykle mała plamka o odcieniu pomarańczowym, której wielkość, kształt i odcień jest
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
47
charakterystyczny dla każdego okręgu pochodzenia. Im okrywa włosowa jest ciemniejsza,
tym plamka ta jest mniejsza i jaśniejsza.
Ze względu na duże zróżnicowanie co do zabarwienia wyróżnia się następujące skóry
soboli syberyjskich, których nazwa pochodzi od okręgu ich występowania:
1) Wschodnio-syberyjskie:
−
barguzińskie – o średniej wielkości, lecz najwyższej jakości; okrywa włosowa
okazała, bardzo gęsta i jedwabista, o bardzo ciemnym zabarwieniu,
−
jakuckie – skóry małe, lecz jakościowo bardzo dobre, zbliżone do barguzińskich,
−
amurskie – skóry średnie i małe, o okrywie włosowej mniej okazałej, włosach
ościstych krótszych i równych,
−
jenisiejskie – skóry duże, o średniej jakości.
2) Kamczackie – skóry duże, o okazałej okrywie włosowej, lecz z nieco grubymi włosami
ościstymi.
3) Sajano-ałtajskie;
−
minusińskie – skóry średniej wielkości i jakości oraz średniociemne,
−
ałtajskie – skóry duże, podobne jakościowo do kamczackich.
4) Zachodnio-syberyjskie:
−
tobolskie – skóry duże, z włosem grubawym i niskiej jakości, o jasnym odcieniu.
4.3.1.12. Skóry tchórzy
Tchórze dostarczają wartościowych skór futerkowych, wśród których wyróżnia się wiele
odmian, a przede wszystkim:
−
tchórza leśnego, czarnego europejskiego, zwanego tchórzem, tchórzem pospolitym lub
ciemnym,
−
tchórza stepowego, zwanego tchórzem jasnym, białym syberyjskim oraz zachodnio
-azjatyckim,
−
fretkę, zwaną też tchórzem afrykańskim,
−
tchórzofretkę, zwaną też elką.
Tchórz leśny żyje w całej Europie i Azji, z wyjątkiem skrajnie północnych rejonów
i dostarcza najbardziej wartościowych skórek. Zabarwienie okrywy włosowej skóry tchórza
leśnego jest charakterystyczne: ponad włosy puchowe o żółtopomarańczowej, szaropopielatej
czy słomkowej barwie wystają włosy okrywy zewnętrznej o zabarwieniu prawie czarnym lub
czarnobrunatnym. Na grzbiecie są one bardziej gęste i dłuższe, a na bokach rzadsze i krótsze,
przez co boki są jaśniejsze. Na podbrzuszu włosy są krótkie, barwy czarnoburej, a środkiem
biegnie niezbyt wyraźny pas rudobury. Ogon pokryty jest włosem prawie czarnym. Na
podbródku, wargach i wokół oczu występuje białozółtawe zabarwienie. Okrywa włosowa jest
miękka, niezbyt gęsta, o wysokim połysku, dość wysoka na stronie grzbietowej, gdzie włosy
ościste mają długość około 30-50 mm, a włosy puchowe 15-30 mm.
Charakterystyczną cechą okrywy włosowej tchórza czarnego jest słabe i niskie
owłosienie szyi i brzuszka. Między wysokością włosa na grzbiecie, szyi i brzuchu występuje
duża różnica. Jeśli chodzi o gęstość, to nie ma zbyt dużej różnicy między stroną grzbietową
a brzuszną – grzbiet około 9 tysięcy, a brzuch około 6 tysięcy włosów na 1 cm
2
. Grubość
włosów kierunkowych – 117 mikrometrów, ościstych: u podstawy – 64, a w najgrubszej
części – 112 mikrometrów, grubość włosów puchowych u podstawy wynosi około 8, a wyżej
16-23 mikrometrów. Na 1 włos kryjący przypada 20-26 włosów puchowych.
U tchórzy, podobnie jak u fretek i tchórzofretek, obserwujemy duże różnice między
samcami i samicami. Dorosłe samce są prawie dwa razy większe od samic. Również włosy
samic są krótsze niż włosy samców. Puch samców jest za to nieco grubszy. Włosy
pokrywowe tchórzy i tchórzofretek oraz fretek są proste i dość sztywne, puch natomiast jest
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
48
lekko karbikowany. Włosy tchórzy wykazują dużą sprężystość, a włosy tchórzofretek i fretek
są mniej sprężyste.
Tchórz linieje dwa razy do roku. Uboju tchórzy, fretek i tchórzofretek dokonuje się
najczęściej w grudniu, kiedy ich okrywa włosowa jest pełnowartościowa.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czym charakteryzują się skóry królicze?
2. Jak dzielimy skóry z kun i co je charakteryzuje?
3. Jak dzielimy skóry z lisów?
4. Jaka jest różnica między lisami rudym a srebrnym?
5. Co wiesz o skórach z norek?
6. Co charakteryzuje skóry z nutrii?
7. Jakie właściwości posiada okrywa włosowa skór z bobrów?
8. Czym charakteryzują się skóry z jenotów?
9. Na co przeznaczamy skóry z kóz?
10. Co to są wyporki?
11. Jakie znasz rodzaje imitacji otrzymywane ze skór owczych?
12. Co charakteryzuje skóry z oposów?
13. Czym charakteryzuje się tkanka skórna piżmaków?
14. Od czego zależy wartość skóry z sobola?
15. Czym charakteryzują się skóry z tchórza?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj oceny właściwości okrywy włosowej skóry z nutrii i norki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się wiadomościami z zakresu właściwości okrywy włosowej skór z nutrii,
2) zapoznać się wiadomościami z zakresu właściwości okrywy włosowej skór z norki,
3) dokonać porównania tkanki skórnej obu rodzajów skór,
4) określić kolor i połysk włosa obu rodzajów skór,
5) określić wady i zalety obu rodzajów skór,
6) dokonać oceny jakościowej,
7) zapisać spostrzeżenia i wnioski w dzienniczku ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
stół do sortowania,
–
skóry z norek w różnych kolorach,
–
różne rodzaje skór nutrii,
–
odzież ochronna,
–
rękawice gumowe, okulary.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
49
Ćwiczenie 2
Dokonaj oceny właściwości skór owczych i przyporządkuj jakość okrywy włosowej do
wykonania danej imitacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się wiadomościami z zakresu uszlachetniania skór owczych,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z wymogami bhp,
3) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi określania charakteru tkanki skórnej
i okrywy włosowej skór owczych,
4) zapoznać się z budową, właściwościami i charakterem tkanki skórnej wykonywanych
imitacji,
5) określić na jaką imitację możemy przerobić daną skórę,
6) omówić metodę przeprowadzenia operacji imitacji,
7) zapisać wnioski w zeszycie ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
różne rodzaje skór owczych, o różnym charakterze tkanki skórnej i okrywy włosowej,
–
boczki i podesty,
–
stół roboczy,
–
metodyki wykonywania imitacji,
–
odzież ochronna.
Ćwiczenie 3
Masz do dyspozycji skóry nutrii. Wykonaj imitację na skóry wydry i łasicy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się wiadomościami dotyczącymi uszlachetniania skór,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z wymogami bhp,
3) wykonać strzyżenie okrywy włosowej skór nutrii,
4) wybarwić okrywę włosową na ciemny brąz i uzyskać imitację skóry wydry,
5) dokonać wybielania okrywy włosowej, osobno na grzbiecie i brzuszku, otrzymując
imitację skóry łasicy,
6) zaprezentować ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
2 skóry nutrii,
–
strzyżarka,
–
środki do barwienia
–
środki do wybielania,
–
bębenki Wacker z aparatem do obracania,
–
stół roboczy,
–
instrukcja obsługi strzyżarki,
–
metodyki barwienia i wybielania,
–
odzież ochronna, rękawice gumowe, okulary.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
50
Ćwiczenie 4
Masz do dyspozycji 40 skór lisów. Dokonaj ich podziału ze względu na wielkość.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się wiadomościami z zakresu klasyfikowania skór ze względu na wielkość,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z wymogami bhp,
3) dokonać pomiarów skór lisów,
4) przydzielić je do klas wielkości,
5) zapisać w dzienniczku wyniki pomiarów i podział na klasy wielkości.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
skóry lisa,
–
linijka lub taśma mierząca,
–
stół roboczy,
–
odzież ochronna, rękawice gumowe, okulary.
Ćwiczenie 5
Masz do dyspozycji skóry królika. Wykonaj operacje uszlachetniania tych skór w celu
uzyskania imitacji ocelota i foki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się wiadomościami z zakresu uszlachetniania skór królików,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z wymogami bhp,
3) dobrać skóry do przeprowadzenia operacji uszlachetniania,
4) dokonać strzyżenia skór do odpowiedniej wysokości włosa,
5) przeprowadzić barwienie szablonowe w celu uzyskania imitacji ocelota,
6) przeprowadzić epilowanie i barwienie na kolor czarny w celu uzyskania imitacji foki,
7) zaprezentować ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
skóry królika,
–
strzyżarka,
–
środki do barwienia,
–
bębenki Wacker z aparatem do obracania,
–
stół roboczy,
–
szablony,
–
instrukcja obsługi strzyżarki,
–
metodyki barwienia,
–
odzież ochronna, rękawice gumowe, okulary.
Ćwiczenie 6
Masz do dyspozycji 30 skór norek. Przeprowadź sortowanie skór według koloru
i wielkości.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
51
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się wiadomościami z zakresu klasyfikowania skór ze względu na wielkość
i kolor,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z wymogami bhp,
3) rozsortować skóry ze względu na kolor,
4) dokonać pomiarów skór norek,
5) przydzielić je do klas wielkości,
6) zapisać w dzienniczku wyniki pomiarów i podział na klasy wielkości.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
skóry norek,
–
linijka lub taśma mierząca,
–
stół roboczy,
–
odzież ochronna, rękawice gumowe, okulary.
Ćwiczenie 7
Dokonaj porównania skór bobrów i norek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się wiadomościami dotyczącymi charakterystyki skór bobrów i norek,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z wymogami bhp,
3) scharakteryzować skóry bobrów,
4) scharakteryzować skóry norek,
5) określić różnicę między porównywanymi skórami,
6) zapisać wnioski w dzienniczku ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
skóry norek,
–
skóry bobrów,
–
stół roboczy,
–
odzież ochronna, rękawice gumowe, okulary.
Ćwiczenie 8
Dokonaj oceny okrywy włosowej skór zdjętych z karakułów w różnym wieku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się wiadomościami dotyczącymi charakterystyki skór karakułów,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z wymogami bhp,
3) scharakteryzować skóry karakułów, zwracając szczególną uwagę na wiek zwierzęcia
z którego pochodzą skóry
4) określić różnicę między porównywanymi skórami,
5) zapisać wnioski w dzienniczku ćwiczeń.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
52
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
skóry karakułów,
–
stół roboczy,
–
odzież ochronna, rękawice gumowe, okulary.
Ćwiczenie 9
Porównaj okrywę włosową skór jenota i lisa polarnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się wiadomościami dotyczącymi charakterystyki skór jenotów i lisów
polarnych,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z wymogami bhp,
3) scharakteryzować okrywę włosową skór jenotów,
4) scharakteryzować okrywę włosową skór lisów polarnych,
5) określić różnicę między porównywanymi skórami,
6) zapisać wnioski w dzienniczku ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
–
skóry lisa polarnego,
–
skóry jenota
–
stół roboczy,
–
odzież ochronna, rękawice gumowe, okulary.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczeń?
¨ ¨
2) dokonać oceny skór króliczych?
¨ ¨
3) dokonać podziału skór z lisów?
¨ ¨
4) określić różnice między różnymi rodzajami skór lisów?
¨ ¨
5) scharakteryzować skóry z norek?
¨ ¨
6) porównać skórę lisa i jenota?
¨ ¨
7) określić właściwości okrywy włosowej skóry z bobrów i kóz?
¨ ¨
8) wykonać imitacje ze skór owczych?
¨ ¨
9) określić właściwości tkanki skórnej skór piżmaka?
¨ ¨
10) podać przeznaczenie skór z sobola?
¨ ¨
11) scharakteryzować okrywę włosową skór nutrii?
¨ ¨
12) porównać skóry oposów i tchórzy?
¨ ¨
13) charakteryzować skóry karakułów w zależności od wieku
zwierzęcia z którego zostały pozyskane?
¨ ¨
14) scharakteryzować skóry piżmaków?
¨ ¨
15) dokonać porównania skór rosomaków i soboli?
¨ ¨
16) scharakteryzować skóry kun i kunopodobnych?
¨ ¨
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
53
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1) Przeczytaj uważnie instrukcję.
2) Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3) Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4) Test zawiera 10 pytań wielokrotnego wybory (1-7, 15,18,19 i 10 pytań otwartych (8-14,
16,17,20). Pytania 1-14 są z poziomu podstawowego a pytania 15-20 z poziomu
ponadpodstawowego.
5) Udziel odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
- w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku
pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić
odpowiedź prawidłową),
- w pytaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedź w wyznaczone pole.
6) Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonania zadania.
7) Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8) Na rozwiązanie testu masz 90 minut.
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
Część I
1. Najbardziej wartościowe są skóry futerkowe, które posiadają okrywę włosową
a) strzyżoną,
b) naturalną,
c) farbowaną,
d) umartwianą.
2. Okrywa skór futerkowych składa się z włosów
a) ościstych,
b) puchowych,
c) ościstych, puchowych i kierunkowych,
d) kierunkowych.
3. Miękkość okrywy włosowej zależy od
a) grubości włosów,
b) długości włosów,
c) gęstości włosów,
d) koloru włosów.
4. Tkanka skór z okrywą włosową powinna być
a) sztywna, pulchna
b) miękka, ciągliwa,
c) gruba, sztywna,
d) zwarta, miękka.
5. Gotowe skóry futerkowe dzielimy na:
a) 2 gatunki,
b) 10 gatunków,
c) 5 gatunków,
d) 8 gatunków.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
54
6. Cechy na skórach powinny być wykonane przez
a) stemplowanie od strony mizdry,
b) stemplowanie od strony włosowej,
c) wypalanie,
d) wydrapanie.
7. Skóry z norek ogólnie dzielimy na
a) standard i kolorowe,
b) standard i czarne,
c) czarne i kolorowe,
d) białe i czarne.
8. Według jakich kryteriów klasyfikujemy skóry futerkowe?
9. Jakie właściwości bierzemy pod uwagę przy klasyfikacji gotowych skór futerkowych?
10. Jak pakujemy gotowe skóry futerkowe?
11. Wymień najbardziej znane skóry z lisów.
12. Z jakich zwierząt pochodzą karakuły?
13. Od czego zależy barwa i gęstość włosów skór z sobola?
14. Przedstaw ogólną charakterystykę skór nutrii.
Część II
15. Ciągliwość skóry futerkowej to wytrzymałość skóry w momencie
a) zerwania próbki w trakcie rozciągania,
b) rozciągania do 50% długości próbki,
c) zgniatania,
d) prasowania.
16. Jaki jest podstawowy podział wskaźników jakości gotowych skór futerkowych?
17. Jakimi symbolami oznaczamy wielkość gotowych skór futerkowych przy cechowaniu?
18. Temperatura w magazynie skór wyprawionych powinna wynosić
a) 5-25
o
C,
b) 0-5
o
C,
c) 30-40
o
C,
d) poniżej 0
o
C.
19. Skóry bobra dzielimy na skóry
a) bobra afrykańskiego,
b) bobra syberyjskiego,
c) bobra rzecznego i kanadyjskiego
d) bobra australijskiego.
20. Czym charakteryzują się golaki?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
55
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ...................................................................................................
„Ocena jakościowa, rozsortowanie i przechowywanie skór wyprawionych
z okrywą włosową” 744[03].Z3.06
Zakreśl poprawną odpowiedź lub udziel krótkiej odpowiedzi
Numer
zad.
Odpowiedź
Punkty
1.
a
b
c
d
2.
a
b
c
d
3.
a
b
c
d
4.
a
b
c
d
5.
a
b
c
d
6.
a
b
c
d
7.
a
b
c
d
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
a
b
c
d
16.
17.
18.
a
b
c
d
19.
a
b
c
d
20.
Razem
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
56
6. LITERATURA
1. Bieńkiewicz K.: Fizykochemia wyprawy skór. WNT, Warszawa 1977
2. Duda I.: Skóry surowe futrzarskie. WNT, Warszawa 1992
3. Duda I.: Towaroznawstwo gotowych skór futrzarskich. SWP, Łódź 1980
4. Kopański R.: Zarys futrzarstwa. PWRiS, Warszawa 1965
5. Lasek W., Persz T.: Technologia wyprawy skór. Cz. II. Wykończanie. WSiP, Warszawa
1985
6. Michalec T.: Technologia garbarstwa i futrzarstwa – ćwiczenia laboratoryjne. Skrypt
uczelniany nr 7. WSI, Radom 1996
7. Persz T.: Materiałoznawstwo dla zasadniczych szkół skórzanych. WSiP, Warszawa 1997
8. Praca zbiorowa: Vademecum garbarza. ITE, Radom 1996
9. Praca zbiorowa: Kuśnierstwo. WNT, Warszawa 1971
10. Sadowski T.: Materiałoznawstwo dla kuśnierzy. WSiP, Warszawa 1989
11. Woźniakiewicz W.: Materiałoznawstwo futrzarskie. WPLiS, Warszawa 1965
12. Woźniakiewicz W.: Technologia futrzarstwa. WPLiS, Warszawa 1956