Technik_meteorolog_311[23]_O1_04

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Systematyka map

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2.

Dokumentacja hydrologiczna

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3.

Dokumentacja meteorologiczna

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej odczytywania

i interpretowania dokumentacji hydrologiczno – meteorologicznej oraz map komputerowych
i numerycznych modeli rzeźby terenu.

W poradniku zamieszczono:

—

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ opanowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

—

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie będziesz mógł kształtować podczas pracy
z poradnikiem,

—

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

—

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,

—

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz kształtować

umiejętności praktyczne,

—

sprawdzian postępów,

—

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału nauczania z zakresu całej jednostki modułowej,

—

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

311[23].O1

Podstawy zawodu

311[23].O1.01

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej

oraz ochrony środowiska

311[23].O1.02

Charakteryzowanie składu i budowy

311[23].O1.03

Analizowanie zjawisk atmosferycznych

i hydrologicznych występujących

w przyrodzie

311[23].O1.04

Posługiwanie się dokumentacją

hydrologiczno-meteorologiczną

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

—

wyjaśniać znaczenie hydrologii i meteorologii,

—

charakteryzować cykl hydrologiczny obiegu wody w przyrodzie,

—

charakteryzować procesy atmosferycznej części cyklu hydrologicznego,

—

charakteryzować zjawiska atmosferyczne zachodzące w przyrodzie,

—

rozróŜniać elementy meteorologiczne,

—

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

—

obsługiwać komputer,

—

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

—

rozróŜnić dokumentację hydrologiczną i meteorologiczną,

—

zinterpretować oznaczenia stosowane w dokumentacji hydrologiczno- meteorologicznej,

—

rozróŜnić mapy pogody,

—

zinterpretować dane meteorologiczne,

—

rozpoznać zasadnicze znaki umowne i kojarzyć je z sytuacją w terenie: cieki wodne
i obiekty hydrotechniczne,

—

odczytać roczniki hydrologiczne,

—

posłuŜyć się atlasem hydrologicznym,

—

zastosować oznaczenia stanów i przepływów wody,

—

opracować materiały obserwacyjno pomiarowe do roczników hydrologicznych oraz
ekspertyz,

—

opracować wyniki obserwacji zgodnie z instrukcją dla stacji i posterunków
meteorologicznych,

—

wypełniać dokumentację dotyczącą sytuacji synoptycznej,

—

zastosować zdobytą wiedzę w pełnieniu słuŜby informacyjno-ostrzegawczej,

—

scharakteryzować

dziedziny

meteorologii:

biometeorologię,

agrometeorologię

i meteorologię lotniczą,

—

obsłuŜyć

systemy

przekazywania

danych,

wykorzystać

metody

statystyczne

w meteorologii,

—

skorzystać z programów komputerowych do przetwarzania danych hydrologiczno-
meteorologicznych,

—

scharakteryzować

zasady

graficzno-numerycznego

przetwarzania

informacji

pozyskiwanych map,

—

wyjaśnić etapy tworzenia mapy numerycznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Systematyka map

4.1.1.

Materiał nauczania

Mapa jest to zmniejszony, uogólniony i matematycznie określony obraz powierzchni

Ziemi  na  płaszczyźnie.  Aby  odwzorować  Ziemię,  która  w  przybliŜeniu  jest  elipsoidą
obrotową  na  płaszczyźnie  naleŜy  zastosować  odpowiednie  odwzorowanie  kartograficzne,
które stanowi regułę matematyczną opisująca konstrukcje rzutu, w którym kaŜdemu punktowi
elipsoidy  obrotowej  odpowiada  określony  punkt,  stanowiący  jego  obraz  na  płaszczyźnie.
Reguły  te  wiąŜą  współrzędne  geograficzne  dowolnego  punktu  na  powierzchni  Ziemi  ze
współrzędnymi obrazu tego punktu na płaszczyźnie mapy. RozróŜnia się odwzorowania:

−

płaszczyznowe, wykonane bezpośrednio na płaszczyznę,

−

walcowe i stoŜkowe na powierzchnię walca albo stoŜka, które słuŜą jako konstrukcja
pomocnicza do przejścia z kuli na płaszczyznę.

−

umowne bez prostej interpretacji geometrycznej.

KaŜde odwzorowanie powierzchni powoduje zniekształcenie, ale dobierając rodzaj

odwzorowania kartograficznego do mapy moŜna zachować w niezmienionej postaci część
wielkości. Ze względu na treść mapy dzieli się na ogólnogeograficzne i tematyczne, podział
przedstawiono na rys. 1.

Rys. 1. Klasyfikacja map ze względu na ich treść [4, s. 69]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WaŜnym elementem jest skala mapy, czyli stosunek długości linii na mapie do długości

odpowiadającej  linii  w  terenie.  Skala  jest  wyraŜona  w  postaci  ułamka  1:S,  np.  1:10  000,  co
oznacza,  Ŝe  kaŜda  dowolna  odległość  na  mapie  jest  np.  10  000  razy  mniejsza  niŜ  w  terenie,
albo  inaczej  1  cm  na  mapie  odpowiada  10  000  cm  w  terenie.  Kryterium  podziału  map  ze
względu  na  skalę  jest  umowne  i  zaleŜy  m.in.  od  przeznaczenia  mapy,  wielkości  terytorium
kraju itp. W Polsce mapy topograficzne podzielono na:

−

wielkoskalowe, jeśli skala wynosi 1:5000 lub 1:10000,

−

rednioskalowe, gdy skal wynosi 1:25000 lub 1:50000,

−

małoskalowe o skali: 1:100000 lub 1:500000.
Podstawową mapą kraju jest mapa zasadnicza, która jest wielkoskalowym opracowaniem

kartograficznym,  zawierającym  aktualne  informacje  o  przestrzennym  rozmieszczeniu
obiektów  ogólnogeograficznych  oraz  elementach  ewidencji  gruntów  i  budynków,  a  takŜe
sieciach  uzbrojenia  terenów:  nadziemnych,  naziemnych  i  podziemnych  [3].  W  tabeli  1
przedstawiono  podział  map  zasadniczych.  Do  wykonania  map  i  planów  niezbędne  jest
wykonanie pomiarów geodezyjnych, które moŜna podzielić na:

−

sytuacyjne (poziome), które określają wzajemne połoŜenie punktów pomiarowych bez
uwzględniania rzeźby terenu,

−

wysokościowe, odnoszące się do odwzorowania wysokości punktów pomiarowych
względem przyjętego poziomu odniesienia,

−

sytuacyjno-wysokościowe.

Tabela 1. Mapy zasadnicze w zaleŜności od skali [opracowanie własne na podstawie 3]

Lp.

Skala mapy

Zawartość mapy

1:500

Tereny o znacznym obecnym lub przewidywanym zagospodarowaniu

1:1000

Małe miasta, aglomeracje miejskie i przemysłowe oraz tereny osiedlowe wsi, będące
siedzibami gmin

1:2000

Zwarte tereny osiedlowe, tereny rolne o drobnej, nieregularnej szachownicy stanu
władania oraz większe zwarte obszary rolne i leśne na terenach miast

1:5000

Tereny o rozproszonej zabudowie wiejskiej, grunty rolne i leśne na obszarach
pozamiejskich

Rys. 2. Warstwicowy układ terenu [4, s. 70]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 5. Przykłady znaków umownych stosowanych na mapach topograficznych [4]

Za pomocą kolorów, symboli oznaczeń literowych moŜna przedstawić obiekty

występujące na przedstawionym terenie. Dzięki wprowadzeniu kolorów i oznaczeń
umownych mapa staje się czytelna i jasna. Najczęściej stosowana jest następująca
kolorystyka:

−

kolorem czarnym wykreśla się ramki i siatki systemów meldunkowych, osiedli, obiektów
przemysłowych, sieci komunikacyjnej (koleje, drogi), granice i ogrodzenia,

−

kolorem niebieskim oznacza się wody, bagna,

−

kolorem brązowym zaznacza się rzeźbę terenu,

−

kolor zielony oznacza róŜne formy roślinności, które mogą być uszczegółowione poprzez
naniesienie znaków graficznych.
Przykładem mapy jest takŜe plan, znajdujący zastosowanie w dokumentacji technicznej,

a przedstawiający lokalizację zamierzeń gospodarczych lub projektów inŜynierskich np. plan
zagospodarowania przestrzennego, plan orientacyjny, plan sytuacyjny lub plan podziału
nieruchomości.

Wykonując pomiary w terenie, w celu uchwycenia szczegółów badanego obszaru

wykonuje  się  szkice  polowe,  które  moŜna  wykreślić  na  papierze  milimetrowym
z uwzględnieniem  skali  lub  na  zwykłym  papierze  bez  uwzględniania  skali,  zachowując
odpowiednie  proporcje  i  kierunki,  nanosi  się  punkty  charakterystyczne  znajdujące  się
w terenie.  PoniŜej  przedstawiono  przykłady  szkicu  polowego,  na  którym  przedstawiono
punkty charakterystyczne terenu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Przykładowy szkic polowy [4]

Mapy opracowywane ręcznie, wykonywane na planszy aluminiowej (pierworys), folii

przezroczystej (matryca) lub na papierze (kopia) i wydrukowane na papierze lub folii to mapy
analogowe.  Obecnie  postęp  techniki  i  informatyki  umoŜliwia  przygotowanie  mapy
w systemie  cyfrowym,  są  to  tzw.  mapy  numeryczne.  Stanowią  one  zbiór  danych,  które
umoŜliwiają  wykonanie  róŜnorodnych,  pod  względem  skali  i  treści  opracowań  graficznych
[3, s. 72]. Przy uŜyciu mapy numerycznej moŜna szybko w róŜnorodny sposób przekształcać
wyszukiwać,  sortować  potrzebne  wielkości  i  informacje.  Systemy  komputerowe,  które
wspomagają  tworzenie  map  są  to  programy  typu  Computer  Aided  Mapping  (CAM).  Dzięki
temu mapę moŜna oglądać na monitorze komputera i w dowolny sposób drukować.

Istotą mapy numerycznej jest przyporządkowanie kaŜdemu elementowi, który chcemy

przetwarzać, określonego atrybutu przestrzennego, koniecznego do określenia umiejscowienia
tego  elementu  [3,  s.  73],  czyli,  Ŝeby  klikając  w  oznaczenie  kursorem  otrzymać  potrzebny
wynik. Dodatkowo moŜna elementom nadawać atrybuty nieprzestrzenne, których najprostszą
postacią  jest  tekst  na  mapie,  czyli  atrybut  opisowy,  przedstawiający  informacje
o właściwościach obiektu[3, s. 73].

Mapę numeryczną moŜna utworzyć kilkoma sposobami z uŜyciem róŜnych metod

pozyskiwania danych geograficznych:

−

geodezyjne pomiary bezpośrednie – po pomiarze terenowym, jego wyniki są
wprowadzane do komputera i odpowiednio przetwarzane do postaci mapy numerycznej,

−

digitalizacja map kreskowych – polega na przetworzeniu mapy z postaci papierowej do
postaci numerycznej z uŜyciem: digitizera lub skanera. Zeskanowany obraz jest następnie
rektyfikowany oraz wektoryzowany na ekranie komputera,

−

metody fotogrametryczne – polegają na wykorzystaniu zdjęć lotniczych oraz naziemnych
do pozyskiwania danych,

−

metody teledetekcyjne – polegają na wykorzystaniu obrazów satelitarnych utworzonych
przez specjalne skanery umieszczone na pokładach satelitów.
W celu aktualizacji istniejących juŜ map sporządza się tzw. nakładki tematyczne, na

osobnych arkuszach folii do map analogowych lub jako pliki komputerowe odpowiadające
zbiorom lub obiektom w przypadku map numerycznych. RozróŜnia się następujące typy
nakładek:

−

O – osnowy geodezyjne,

−

E – ewidencja gruntów i budynków,

−

U – sieci uzbrojenia terenu,

−

S – sytuacja powierzchniowa (inne obiekty trwale związane z terenem)

−

W – rzeźba terenu,

−

R – realizacyjne uzgodnienia projektowe. [3, s. 73]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Postęp techniki i informatyki moŜna dziś wykorzystywać systemy informacji

przestrzennej SIP, zawierające dane o połoŜeniu obiektów w przestrzeni i ich cechach
geometrycznych, do których naleŜą systemy:

−

GIS – system informacji geograficznej opracowany z dokładnością mapy mało
i średnioskalowej,

−

SIT – system informacji o terenie, opracowany z dokładnością map wielkoskalowych na
potrzeby gospodarki i administracji.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest mapa?

Jak moŜna sklasyfikować mapy ze względu na ich treść?

Jakie są rodzaje pomiarów i czego dotyczą?

Co to jest skala mapy?

Jak powstaje mapa numeryczna?

W jakim celu stosuje się na mapach kolory?

Do czego słuŜą znaki umowne stosowane na mapach?

Co to są warstwice?

Jak wykonuje się szkic polowy?

10.

Czym są systemy informacji przestrzennej?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na otrzymanej od nauczyciela mapie topograficznej rozpoznaj sposoby odwzorowania

terenu i zastosowane znaki umowne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zdefiniować elementy mapy topograficznej,

dokonać analizy mapy topograficznej otrzymanej od nauczyciela,

odszukać wartości warstwic na mapie topograficznej,

określić na podstawie warstwic formy terenu na mapie,

określić obiekty występujące na mapie przedstawione za pomocą kolorów i znaków
umownych,

zapisać informacje o terenie w zeszycie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

mapa topograficzna otrzymana od nauczyciela,

−

wykaz znaków umownych stosowanych na mapach topograficznych,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Stosując analizę SWOT porównaj mapy tradycyjne i cyfrowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zastosować zasady pracy – analiza SWOT,

dokonać analizy mapy analogowej i numerycznej (moŜna wykonać to zadanie
w pracowni komputerowej lub korzystając z map przyniesionych przez nauczyciela),

wymienić słabe i mocne strony stosowania map analogowych i numerycznych oraz
szanse i zagroŜenia związane z ich stosowaniem,

zapisać w przygotowanej tabeli informacje z pkt. 3,

tabeli wymienić obiekty hydrograficzne: ocean, morze, cieśnina, zalew,

przeanalizować cel i znaczenie stosowania map analogowych i numerycznych,

zapisać wnioski w zeszycie,

określić cechy charakterystyczne rozpoznanych obiektów i wyjaśnić przyczyny ich
powstania.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

mapy analogowe i numeryczne,

−

komputer z dostępem do internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić rodzaje map?

zdefiniować pojęcia: mapa, skala?

wymienić rodzaje pomiarów geodezyjnych?

określić róŜnice między mapą analogową a numeryczną?

rozpoznać formy terenu na mapie?

wyjaśnić sposób tworzenia mapy numerycznej?

określić znaczenie planów?

rozpoznać znaki stosowane na mapach?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Dokumentacja hydrologiczna

4.2.1. Materiał nauczania

Dokumentacja hydrologiczna stanowi opracowanie zawierające obliczenia charakterystyk

hydrologicznych, wykonanych na podstawie dostępnych wieloletnich obserwacji i pomiarów
hydrologicznych i meteorologicznych oraz pomiarów terenowych (w korycie cieku i na
obszarze zlewni). Zakres dokumentacji hydrologicznej zaleŜy od rodzaju inwestycji i potrzeb
projektowych.

Dokumentację hydrologiczną sporządza się do celów:

−

projektowania urządzeń wodnych i opracowania instrukcji gospodarowania wodą,

−

opracowań planistycznych (programu wodno-środowiskowego),

−

planu gospodarowania wodami,

−

planu ochrony przeciwpowodziowej i przeciwdziałania skutkom suszy,

−

warunków korzystania z wód i in.),

−

studium ochrony przeciwpowodziowej,

−

opracowań stanowiących podstawę do wydania decyzji administracyjnych (pozwolenia
wodnoprawnego, ustalenia linii brzegu i in.),

−

ustalenia strefy ochronnej ujęcia wód powierzchniowych oraz obszaru ochronnego
zbiorników wód śródlądowych.
Przy opracowywaniu dokumentacji hydrologicznej wykorzystuje się współczesne metody

hydrologii  inŜynierskiej  oraz  dane  pomiarów  zbierane  przez  słuŜby  hydrologiczne.
Prowadzone  w  posterunkach  wodowskazowych  pomiary  i  obserwacje  stanów  i  przepływów
wody  stanowią  podstawę  do  opracowania  prognozy  hydrologicznej  przez  pracowników
Instytutu  Meteorologii  i  Gospodarki  Wodnej.  Wyniki  pomiarów  hydrologicznych
zamieszczane  są  biuletynach  codziennych  i  obejmujących  okres  tygodnia.  W  biuletynie
codziennym podawane są aktualne i charakterystyczne stany wody oraz przepływ i prognoza
stanu wody z wyprzedzeniem trzydniowy.

Pomiary stanów wody wykonywane są codziennie o godzinie 6 rano w profilu

wodowskazowym.  Profil  wodowskazowy  jest  to  miejsce,  w  którym  dokonywane  są
obserwacje  hydrologiczne  i  pomiary  hydrometryczne.  W  profilach  wodowskazowych
prowadzi się codzienne pomiary stanów wody, które stanowią wzniesienie zwierciadła wody
w  danym  przekroju  rzeki  ponad  przyjęty  umownie  poziom  odniesienia.  Obserwacje  na
rzekach  prowadzi  się  w  profilach  wodowskazowych,  z  łaty  wodowskazowej  odczytuje  się
stan  wody,  a  poziom  odniesienia  stanowi  poziom  zerowy  podziałki  wodowskazu  zwany
zerem  wodowskazu  (rys.  7).  Zero  wodowskazu  dowiązane  jest  geodezyjnie  do  państwowej
sieci  niwelacyjnej,  wyraŜony  w  metrach  [n.p.m.]  w  Kronsztadt  (Kr).  PołoŜenie  zera
wodowskazu  oznaczane  jest  symbolem  P.z.  Łata  wodowskazowa  stanowi  wyskalowaną
listwę usytuowaną w korycie cieku, zbiorniku, jeziorze itp. i słuŜącą do odczytów stanu wody
(rys. 8)

Rys. 7. Przekrój wodowskazowy [1, s. 174]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Profil wodowskazowy z zaznaczoną łatą wodowskazową w korycie rzecznym [2, s. 127]

Dane dotyczące stanów wody, których wahania stanowią jeden z podstawowych

elementów do określenia charakterystyki rzeki zestawione są w rocznikach hydrologicznych
wód powierzchniowych. Roczniki te były drukowane w postaci dwu edycji:

−

pierwsza dla dorzecza Wisły i rzek Pomorza na wschód od Wisły,

−

druga dla dorzecza Odry i rzek Przymorza między Odrą a Wisłą.

Rys. 9. Przykładowa strona z rocznika hydrologicznego wód powierzchniowych z wartościami średnich

dobowych i charakterystycznych stanów wody [2, s. 129]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W kaŜdym kolejnym wydaniu po 1961r. znajdują się dodatkowo bloki informacji w skład

których wchodzi:

−

rocznik hydrologiczny wód powierzchniowych,

−

wyniki pomiarów hydrometrycznych,

−

rocznik hydrologiczny wód podziemnych obejmujący cały kraj.
Roczniki hydrologiczne wód powierzchniowych zawierają zestawienia dobowych oraz

charakterystycznych stanów wody, w tym takŜe obserwacje zjawisk lodowych. W wybranych
profilach  wodowskazowych  podawane  są  dobowe  i  charakterystyczne  wartości  natęŜenia
przepływu,  a  takŜe  wyniki  pomiarów  temperatury  wody  i  zmącenia.  W  części  opisowej
znajduje się syntetyczna ocena roku hydrologicznego na tle wielolecia a takŜe wykresy i mapa
lokalizacji  posterunków.  Na  rys.  9–11  przedstawiono  przykładowe  strony  z  rocznika
hydrologicznego

przedstawiające

zestawienie

stanów,

przepływów.

Dla

potrzeb

hydrologicznych zdefiniowano szereg stanów charakterystycznych, które zestawione zostały
w tabeli. 2.

Tabela 2. Zestawienie stanów charakterystycznych [opracowanie własne]

Oznaczenie stanu

Opis

Stany główne (charakterystyczne) I rzędu
WW

Stan najwyŜszy w danym roku

Stan średni w danym roku

Stan najniŜszy w danym roku

Stany główne (charakterystyczne) II rzędu
WWW

Stan najwyŜszy spośród najwyŜszych stanów wody (wielka woda)

SWW

Stan średni spośród najwyŜszych stanów wody

NWW

Stan najniŜszy spośród najwyŜszych stanów wody

WSW

Stan najwyŜszy spośród średnich stanów wody

SSW

Stan średni spośród średnich stanów wody

NSW

Stan najniŜszy spośród średnich stanów wody

WNW

Stan najwyŜszy spośród najniŜszych stanów wody

SNW

Stan średni spośród najniŜszych stanów wody

NNW

Stan najniŜszy spośród najniŜszych stanów wody

Zestawienie tabelaryczne przedstawia stany codzienne wody w danym roku

hydrologicznym w ujęciu miesięcznym oraz wartości stanów charakterystycznych I rzędu dla
kaŜdego  miesiąca.  Stany  średnie  obliczane  SA  jako  średnia  arytmetyczna  stanów  z  danego
miesiąca.  Podawany  jest  takŜe  stan  średni  dla  roku,  miesięcy  zimowych  oraz  letnich.
Kolejnym  elementem  tabeli  są  wartości  tzw.  ekstremów  roku  z  datą,  kiedy  stan  taki  był
zaobserwowany.  Pod  zestawieniem  stanów  codziennych  znajduje  się  zestawienie  stanów
w ujęciu  pięcioletnim.  Na  podstawie  danych  tablicowanych  moŜna  wykonać  krzywe  stanów
wody oraz krzywe częstości stanów. Graficzne przedstawienie zmian stanów pozwala określić
wahania zwierciadła wody. Podobne opracowania wykonywane są dla przepływów (rys. 10).

Zestawienie danych liczbowych rzeki w określonym profilu pozwala na uzyskanie

danych  dodatkowych  do  określenia  charakterystyki  przekroju  i  samej  rzeki.  Obserwacje
stanów  i przepływów  wody  odpowiednio  przetworzone  pozwalają  wykonać  prognozę
hydrologiczną  np.  dotycząca  moŜliwości  wystąpienia  powodzi  lub  suszy.  Zestawienie
zawierające  opis  zagadnień  hydrologicznych  związanych  z  wyznaczeniem  optymalnego
rozwiązania  róŜnorodnych  problemów  hydrologiczno-meteorologicznych  zachodzących  na
obszarze zlewni stanowi operat hydrologiczny. Zawarte w nim informacje stanowią podstawę
do  o prowadzenia  osłony  hydrologicznej  obiektu  (np.  zbiornika  retencyjnego).  Operat
powinien  zawierać  charakterystykę  fizjograficzną,  hydrologiczną  i  meteorologiczną  zlewni,
informacje  na  temat  lokalizacji  i  charakterystyk  osłanianego  obiektu,  opis  sygnalizacji

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Innym dokumentem uŜywanym w pomiarach hydrometrycznych jest raptularz (rys. 12).

Początek raptularza wypełnia osoba w terenie prowadząca pomiar, gdyŜ znajdują się tam
informacje o miejscu i czasie wykonywania pomiaru oraz stanie wody i dane techniczne
młynka oraz szkic przekroju pomiarowego. Kolejna strona (rys. 13) to zestawienie wyników
pomiarów wraz z zaznaczonym rozmieszczeniem pionów pomiaru prędkości.

Rys. 12. Wzór raptularza do pomiaru młynkowego –strona tytułowa oraz strona do obliczeń powierzchni między

pionami i przepływów cząstkowych [2, s. 117]

Rys. 13. Wzór raptularza do pomiaru młynkowego – strona do obliczeń prędkości punktowych

i średnich w pionach hydrometrycznych [2, s. 118]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rocznik hydrologiczny wód podziemnych zawiera zestawienie pomiarów stanu wód

gruntowych w studniach obserwacyjnych oraz wyniki pomiaru wydajności i temperatury
ź

ródeł. Na rys. 14 przedstawiona została przykładowa strona z rocznika hydrologicznego

przedstawiająca  dane  o  połoŜeniu  posterunku  pomiarowego,  wysokości  znaku  mierniczego
oraz  rodzaju  obserwacji.  Na  rys.  15  zestawione  zostały  wyniki  pomiarów  głębokości  do
zwierciadła  wody  podziemnej  oraz  stany  charakterystyczne  i  ekstremalne,  a  na  wykresie
(rys. 20) przebieg średnich miesięcznych stanów wody podziemnej w roku hydrologicznym.

Rys. 14. Przykładowa strona z rocznika wód podziemnych [2, s. 98]

Rys. 15. Przykładowa strona z rocznika wód podziemnych z wynikami pomiarów głębokości do zwierciadła

wody podziemnej oraz stany charakterystyczne i ekstremalne [2, s. 99]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 16.Wykres przebiegu średnich miesięcznych stanów wody podziemnej w roku hydrologicznym [2, s. 99]

Informacje dotyczące rozmieszczenia posterunków wodowskazowych na rzekach zebrane

są  w  opracowaniu  „Wodowskazy  na  rzekach  polskich”,  które  zawiera  szczegółową
charakterystykę  posterunków  wodowskazowych  oraz  informacje  o  zmianach  lokalizacji
wodowskazów,  połoŜeniu  rzędnej  zera  wodowskazu  i  stosowanym  poziomie  odniesienia
niwelacji [2].

Innymi źródłami wiedzy na temat sieci hydrograficznej i zjawisk hydrologicznych są

„Atlas  hydrologiczny  Polski”  i  „Podział  hydrograficzny  Polski”.  „Atlas  hydrologiczny
Polski”  jest  podstawowym  opracowaniem  syntetycznym  składającym  się  z  5  rozdziałów
ilustrowanych  mapami  tematycznymi.  Pierwszy  rozdział  obejmuje  zagadnienia  z  zakresu
ukształtowania  terenu,  budowy  geologicznej,  gleb  i uŜytkowania  terenu,  drugi  przedstawia
regiony  klimatyczne,  opady  atmosferyczne,  temperaturę  powietrza,  wilgotność  powietrza
i bilans

radiacyjny,

trzeci

dotyczy

zagadnień

z zakresu

wód

podziemnych

i powierzchniowych, czwarty charakteryzuje elementy bilansu wodnego, wahania wód
podziemnych, stany wód powierzchniowych, transport rumowiska rzecznego, wskaźnik
denudacji powierzchni zlewni, temperaturę i zjawiska lodowe na wodach powierzchniowych
i piąty przedstawia sztuczne zbiorniki wodne, stan czystości wód powierzchniowych.

„Podział hydrograficzny Polski” prezentuje granice zlewni i dorzeczy w skali całego

kraju.  Opracowanie  to  składa  się  z  zestawienia  liczbowo-opisowego,  w  którym  podano
najwaŜniejsze  charakterystyki  ilościowe,  dotyczące  powierzchni  zlewni  i  kilometraŜu  sieci
rzecznej  oraz  uproszczony  opis  hydrograficzny,  a  takŜe  część,  w  której  znajduje  się  57  map
ukazujących  podział  hydrograficzny,  siec  rzeczną,  posterunki  wodowskazowe,  litologię
terenu, wybrane punkty wysokościowe, siec komunikacyjną i większe ośrodki miejskie.

Dane o jeziorach znaleźć moŜna w „Katalogu jezior Polskich” i „Atlasie jezior Polski”.

Pierwsze opracowanie stanowi trzytomowe zestawienie z podziałem na Pojezierze Pomorskie,
Mazurskie,  Wielkopolsko-Kujawskie.  Drugie  jest  szczegółowym  opracowaniem,  które
wyróŜnia  jeziora  Pojezierza  Wielkopolskiego  i  Pomorskiego,  zlewni  rzek  Pomorza  i  dolnej
Wisły oraz Polski południowej. Do kaŜdego z trzech tomów dołączona jest część tabelaryczna
z  opisem  charakterystyk  morfometrycznych  i  fizyczno-chemicznych  jezior,  plany
batymetryczne  w  skali  1:25000,  1:50000,  wykresy  przebiegu  stanu  wody  w  wieloleciu  oraz
dane o zasobach wodnych.

Dokumentację hydrologiczną stanowią takŜe:

−

komunikaty  hydrologiczne,  które  przedstawiają  bieŜącą  sytuację  hydrologiczno-
meteorologiczną  oraz  przewidywany  jej  rozwój  w  określonym  przedziale  czasu.
W okresie  zagroŜenia  powodziowego  przygotowywany  jest  w  cyklu  3-godzinnym
i zawiera  dane  o  wzrostach  stanu  wody  w  rzekach,  opadach  atmosferycznych
w przedziałach 3-, 6- lub 12-godzinnych oraz prognozy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

opisy sytuacji hydrologicznej przedstawiająca zjawiska lodowe oraz stany wody na
rzekach polskich z uwzględnieniem stanów charakterystycznych.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest stan wody?

Co to jest operat hydrologiczny?

Jakie informacje zawiera rocznik hydrologiczny?

Jak dzieli się stany wody zestawione w roczniku hydrologicznym?

Co to jest zero wodowskazu?

Jakie informacje zawierają biuletyny hydrologiczne?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dla określonego przez nauczyciela profilu wodowskazowego wykreśl krzywą

wodowskazową. Określ stany główne I rzędu i II rzędu. Na podstawie wykresu określ zmiany
zwierciadła wody w rzece.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać dane hydrologiczne profilu w roczniku hydrologicznym,

narysować układ współrzędnych prostokątnych na papierze milimetrowym,

opisać osie układu oś odciętych – oś czasu (liczba dni), oś rzędnych –stan wody H,

dobrać skalę wykresu,

zaznaczyć stany codzienne w ciągu roku,

połączyć punkty,

zaznaczyć na otrzymanej krzywej stan najwyŜszy w ciągu roku, najniŜszy i średni,

przeanalizować wahania stanów wody w ciągu rozpatrywanego roku,

zapisać wnioski.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

ołówek, gumka, linijka,

−

papier milimetrowy formatu A3,

−

rocznik hydrologiczny,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Na podstawie danych otrzymanych od nauczyciela sformułuj prognozę sytuacji

hydrologicznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować dane otrzymane od nauczyciela,

określić elementy prognozy hydrologicznej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

określić stany najwyŜsze i najniŜsze w dorzeczy Wisły, Odry i rzekach Przymorza,

określić zjawiska lodowe występujące na poszczególnych obszarach,

zapisać wnioski.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

dane otrzymane od nauczyciela,

−

instrukcja do ćwiczenia,

−

literatura z punktu 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić stany charakterystyczne i odczytać ich oznaczenia?

zdefiniować pojęcia: stan wody, krzywa wodowskazowa, zero
wodowskazu?

narysować krzywą wodowskazową?

wymienić elementy prognozy hydrologicznej?

wyznaczyć stany główne I i II rzędu?

określić znaczenie i zawartość operatu hydrologicznego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Dokumentacja meteorologiczna

4.3.1.

Materiał nauczania

Informacje na temat stanu fizycznego stosunków atmosferycznych w danej chwili lub

okresie czasu na danym terenie określane są mianem pogody. Przewidywanie tego stanu na
bliŜszą lub dalszą przyszłość stanowi prognozę pogody. Ze względu na okres czasu, dla
którego sporządzana jest prognoza rozróŜnia się prognozy:

−

krótkoterminowe na 1–2 dni,

−

długoterminowe na dłuŜszy okres czasu.
Prognozy krótkoterminowe opracowywane są na podstawie porównania map

synoptycznych z poprzedniej doby z mapą sytuacji aktualnej. Natomiast prognozę
długoterminową sporządza się na podstawie porównania sytuacji aktualnej i jej genezy
z sytuacjami i przebiegiem pogody dawniej.

Mapa pogody, czyli mapa synoptyczna sporządzana jest na podstawie wyników

obserwacji i pomiarów stanu fizycznego atmosfery i podłoŜa. Obserwacje te gromadzone są
przez znajdująca się w kaŜdym kraju instytucję zwaną słuŜbą pogody [5]. Zebrane przez nią
informacje trafiają do biur pogody w Instytucie Meteorologii i Gospodarki Wodnej i są
podstawą do sporządzania map synoptycznych. Przykład mapy synoptycznej został pokazany
na rys. 17.

Rys. 17. Przykład mapy synoptycznej z dnia 22 maja 1994 r., godz.02

[5, s. 264]

Informacje potrzebne do wykonania mapy pogody przesyłane są ze stacji

meteorologicznych za pomocą róŜnych nośników łączności w postaci zakodowanej. Schemat
nanoszenia wartości elementów pogody przedstawia rys. 18. Na rys. 19 zestawiono
waŜniejsze oznaczenia i symbole stosowane na mapach synoptycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

celu

rozszyfrowania

mapy

pogody

konieczna

jest

znajomość

klucza

meteorologicznego  znanego  na  całym  świecie.  Dane  meteorologiczne  zaszyfrowane  są
w postaci  cyfr,  które  zajmują  ściśle  określone  miejsce  w  depeszy,  którą  stanowi  grupa  cyfr.
KaŜda  grupa  obejmuje  5  cyfr,  a  w  depeszy  przewaŜnie  występuje  7  grup  cyfr.  PoniŜej
przedstawiono przykład depeszy synoptycznej (rys. 20) i klucz do depeszy (rys. 21).

Rys. 18. Schemat rozmieszczenia elementów meteorologicznych wokół stacji: a) na mapie synoptycznej

b) naniesione za pomocą symboli i cyfr wartości elementów pogody [5, s. 265]

Rys. 19. WaŜniejsze oznaczenia i symbole stosowane na mapach synoptycznych [5, s. 267]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 20. Przykład depeszy [5, s. 266]

W tabeli 3 przedstawiono klucz oznaczeń poszczególnych symboli depeszy. Biuro

pogody po przyjęciu depeszy synoptycznej rozszyfrowuje ją, a jej treść nanoszona jest na
mapę konturową za pomocą umownych symboli i cyfr, które są rozmieszczone wokół danej
stacji. PoniŜej przedstawiono przykład depeszy i jej omówienie

Rys. 21. Treść depeszy synoptycznej [5, s. 269]

Tabela 3. Klucz meteorologiczny [5, s.266–2667]

Grupa cyfr

12250 Oznaczenie literowe

Grupa 0

YY – dzień miesiąca, GG – godzina obserwacji

Grupa 1

II – numer rejonu (np. Polska – 12, Hiszpania 08)
iii – numer stacji meteorologicznej

Grupa 2

N – wielkośc zachmurzenia ogólnego
dd – kierunek wiatru dolnego (przy powierzchni Ziemi)
fmfm –prędkość wiatru dolnego (przy powierzchni Ziemi)

Grupa 3

VV – widzialność w kierunku poziomym
WW –pogoda w czasie obserwacji
W – pogoda ubiegła (między kolejnymi obserwacjami)

Grupa 4

PPP – ciśnienie atmosferyczne
TT – temperatura powietrza, zaokrąglona do liczby całkowitej

Grupa 5

– wielkość zachmurzenia przez chmury niskie, gdy ich nie ma podaje się chmury

rednie

– chmury niskie (Stratocumulus, Stratus, Cumulus, Cumulonimbus)

h – wysokośc podstawy chmur od powierzchni gruntu
C

– chmury średnie (Altocumulus, Altostratus, Nimbostratus)

– chmury wysokie (Cirrus, Cirrocumulus, Cirrostratus)

Grupa 6

– temperatura punktu rosy

A – charakterystyka ciśnienia atmosferycznego w ostatnich trzech godzinach
poprzedzających obserwację
pp – wielkość tendencji ciśnienia powietrza w ostatnich trzech godzinach
poprzedzających obserwację wyraŜona w dziesiątych częściach hPa

Grupa 7
Określana w
depeszy o 6 i 18
GMT

7– wskaźnik cyfrowy grupy
RR – wysokośc opadu za osatnie 12 godzin w mm
T

– temperatury ekstremalne (o 6:00 podaje się temperaturę min., o 18:00 maks.)

Tabela 4. Objaśnienia do depeszy synoptycznej z rys. 21 [5, s. 269]:

Oznaczenie cyfrowe

Opis

Grupa 1

12 – numer rejonu czyli Polski
250 – numer stacji meteorologicznej w Toruniu

Grupa 2

niebo całkowicie pokryte chmurami
wiatr z kierunku północnego
prędkość wiatru 5m/s

Grupa 3

widzialność w kierunku poziomym wynosiła ok. 4 km
w czasie obserwacji padał słaby śnieg

Grupa 4

ciśnienie atmosferyczne na stacji wynosiło 1002,6 hPa
temperatura powietrza – 19°C

Grupa 5

Na wysokości 300m występowały chmury fractostratus, ponadto chmury
nimbostratus, a chmury wysokie nie były widoczne

Grupa 6

temperatura punktu rosy – 20°C
w

ostatnich

trzech

godzinach

poprzedzających

obserwację

wystąpił

nierównomierny spadek ciśnienia powietrza o 2,2 hPa

Grupa 7

w ostatnich 12 godzinach spadł opad o wysokości 0,1 mm
temperatura minimalna –27°C

12250, 83605, 96717, 02669, 8742X, 70722, 79777

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Cd.tab.5

Dziś dzięki postępowi techniki i informatyki opracowywanie prognoz pogody jest

łatwiejsze  i  mniej  pracochłonne.  Większość  informacji  jest  przesyłana  i  przetwarzana
w technologii  cyfrowej.  Korzystając  z  hydrodynamicznego  modelu  atmosfery  oraz
komputerów  o  duŜej  mocy,  stało  się  moŜliwe  tworzenie  numerycznych  prognoz  pogody,  tj.
prognoz  wyliczanych  przy  uŜyciu  superkomputerów  na  podstawie  równań  opisujących
zachowanie się atmosfery. Takie prognozy są prognozami obiektywnymi, tzn. niezaleŜnie od
tego  ile  razy  zostałyby  przeprowadzone  obliczenia  dla  tego  samego  początkowego  stanu
atmosfery, uzyskany wynik byłby taki sam.

W modelach numerycznych pola meteorologiczne są opisywane przez skończoną liczbę

punktów.  Obliczenia  wykonywane  są  w  punktach  nazywanych  węzłami  siatki.  Odległość
w poziomie  pomiędzy  sąsiednimi  węzłami  definiuje  poziomą  rozdzielczość  modelu.  Im  jest
ona  mniejsza  tym  rozdzielczość  jest  lepsza  i  więcej  szczegółów  moŜe  być  uwzględnionych
w modelu. Aby moŜna było prawidłowo przewidzieć pogodę naleŜy przeprowadzić obliczenia
nie tylko dla powierzchni Ziemi, ale równieŜ dla wyŜszych poziomów atmosfery. Na to co się
dzieje  przy  powierzchni  Ziemi  mają  duŜy  wpływ  procesy  zachodzące  w  najniŜszej  części
atmosfery  nazywanej  warstwą  graniczną  (w  zaleŜności  od  warunków  meteorologicznych
warstwa  ta  moŜe  mieć  zasięg  od  kilkuset  metrów  do  kilku  kilometrów,  chociaŜ  średnio
przyjmuje  się  za  jej  wysokość  1  km).  Ilość  poziomów  i  ich  rozkład  w  pionie  definiują
pionową rozdzielczość modelu [6].

Procesy zachodzące w atmosferze charakteryzują się szerokim zakresem skal

przestrzennych. O ile ruchy wielkoskalowe mogą być dobrze opisane przez model to procesy
charakteryzujące  się  małą  skalą  mogą  być  opisane  niedokładnie,  albo  znaleźć  się  poza
zdolnością  rozdzielczą  modelu.  Procesy  zachodzące  w  małej  skali  mają  jednak  duŜe
znaczenie  i  nie  moŜna  ich  pominąć.  Dlatego  stosuje  się  parametryzacje,  które  mają  na  celu
uwzględnienie ich wpływu na zjawiska o większej skali. Przykładem zjawiska wymagającego
parametryzacji  jest  konwekcja,  która  jest  waŜnym  procesem  w  pionowej  wymianie  ciepła
i wilgotności  w  atmosferze.  Jej  skala  (1–10 km)  jest  znacznie  mniejsza  niŜ  rozdzielczość
obecnie uŜywanych modeli.

Często stosowanym sposobem jest koncepcja zagnieŜdŜania modelu, co oznacza, Ŝe

model globalny liczony jest z niezbyt duŜą rozdzielczością (duŜym krokiem siatki), następnie
model obejmujący mniejszy obszar liczony jest z większą rozdzielczością, z kolei inny model
jest liczony dla jeszcze mniejszego obszaru i z jeszcze większą rozdzielczością od
poprzedniego. KaŜdy z modeli o dokładniejszej skali otrzymuje dla swoich wartości
brzegowych atmosferyczne zmienne stanu z modelu o większej skali.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest mapa synaptyczna?

Jakie znasz oznaczenia stosowane na mapie synoptycznej?

Co to jest depesza synoptyczna?

Na czym polega kodowanie depeszy?

Jakie są rodzaje prognoz pogody?

Jak powstają mapy numeryczne prognoz pogody?

Na czym polega określenie pogody na podstawie oznak lokalnych?

Czym róŜni się tradycyjna mapa synoptyczna od mapy numerycznej?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na mapie otrzymanej od nauczyciela mapie synoptycznej znajdź i nazwij zastosowane

oznaczenia synoptyczne i określ na ich podstawie prognozę pogody.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokonać analizy otrzymanej od nauczyciela mapy synoptycznej,

rozpoznać symbole i oznaczenia zastosowane na mapie synoptycznej,

wyjaśnić strukturę i elementy prognozy pogody,

sformułować prognozę na podstawie posiadanych danych.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

mapa synoptyczna,

−

wykaz oznaczeń i symboli stosowanych na mapie synoptycznej,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Na podstawie klucza meteorologicznego rozszyfruj treść depeszy synoptycznej

otrzymanej od nauczyciela i nanieść jej treść na mapę konturową stosując umowne symbole
i cyfry.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

określić budowę klucza meteorologicznego,

określić elementy depeszy synoptycznej,

dokonać analizy depeszy otrzymanej od nauczyciela,

rozszyfrować dane zawarte w depeszy,

nanieść dane na mapkę konturową otrzymaną od nauczyciela,

zapisać prognozę na podstawie treści depeszy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

instrukcja do ćwiczenia przygotowana przez nauczyciela,

−

depesza synoptyczna otrzymana od nauczyciela,

−

klucz meteorologiczny,

−

konturowa mapa przygotowana przez nauczyciela,

−

wykaz symboli i znaków umownych stosowanych na mapach synoptycznych,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Na podstawie obserwacji przeprowadzonych w terenie i oznak lokalnych pogody

sformułuj prognozę pogody.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić elementy prognozy,

rozpoznać i znterpretować oznaki lokalne pogody i określić ich znaczenie dla prognozy,

przeprowadzić obserwację pogody w terenie z uwzględnieniem oznak lokalnych,

zapisać wyniki obserwacji,

określić wpływ oznak na prognozę w terenie,

zapisać prognozę.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, flamastry,

−

instrukcja do ćwiczenia przygotowana przez nauczyciela,

−

tabela przedstawiająca oznaki lokalnej pogody,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

przeanalizować mapę synoptyczną?

rozpoznać oznaczenia stosowane na mapie synoptycznej?

określić budowę klucza meteorologicznego?

zdefiniować depeszę synoptyczną?

sformułować prognozę pogody na podstawie oznak lokalnych?

sformułować prognozę na podstawie mapy synoptycznej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 25 min.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Pomiary poziomych odległości w terenie bez uwzględniania rzeźby terenu to pomiary
a)

eksploatacyjne.

sytuacyjne.

wysokościowe.

inwentaryzacyjne.

Mapy tematyczne dzieli się na
a)

topograficzne, przeglądowe, topograficzno-przeglądowe,

gospodarcze i topograficzne.

poglądowe i przyrodniczo-geograficzne.

społeczno-gospodarcze i przyrodniczo-geograficzne.

Mapy powstające na podstawie pomiarów geodezyjnych terenu i obrazujące większość
obiektów w ich geometrycznych zarysach to mapy
a)

topograficzne.

fizjograficzne.

gospodarcze.

polityczne.

Mapa zasadnicza ze wglądu na zawartość treści naleŜy do map
a)

przeglądowych.

sozologicznych.

przyrodniczo-geograficznych.

społeczno-gospodarczych.

rysunku

przedstawiono

odwzorowanie

w postaci

kanału.

rowu.

zagłębienia.

pagórka.

Znak

topograficzny

przedstawiony

obok

przedstawia
a)

drogi i ulice.

wąwozy i parowy.

cieki wodne.

nasypy i wykopy.

Oznaczenie topograficzne obok przedstawia

las liściasty.

las iglasty.

las mieszany.

zarośla.

Rys do zad. 5 [4, s.70]

Rys. do zad. 6 [4]

Rys. do zad. 7 [4]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na rysunku obok pzredstawiono
a)

mapę sytuacyjną.

mapę topograficzną.

mapę geologiczną.

mapę demograficzną.

Symbol

stosowany

depeszy

synoptycznej oznacza
a)

wysoki stan wody.

pogodę ubiegła.

pogodę w czasie obserwacji,

widzialność.

10.

JeŜeli działka powierzchnia działki na mapie w skali 1:2000 wyniosła 1cm

w rzeczywistości działka ta zajmuje teren
a)

1 ha.

2 ha.

0,4 ha.

0,04 ha.

11.

Na mapach kolorem niebieskim zaznaczone są
a)

elementy hydrograficzne.

drogi i mosty.

tereny zabudowań.

tereny przemysłowe.

12.

Pomiary stanów wody odczytywane są w
a)

stacji meteorologicznej.

klatce hydrologicznej.

profilu wodowskazowym.

stacji hydrologicznej.

13.

Symbol NW oznacza
a)

stan średnie.

stan wysoki.

stan niski.

stan nienaruszalny.

14.

Wyniki stanów i przepływów codziennych wody na rzekach Polski w profilach
wodowskazowych zebrane są w

dzienniku polowym.

roczniku hydrologicznym.

altasie hydrologicznym.

dzienniku hydrologicznym.

Rys. do zad. 8 [4, s. 70]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15.

Na rysunku przedstawiono
a)

profil podłuŜny rzeki.

profil wodowskazowy rzeki.

kilometraŜ rzeki.

rozkład temperatury w przekroju
poprzecznym.

16.

W roczniku hydrologicznym wartości
stanów wody podawane są w
a)

cm.

dm.

mm.

km.

17.

Poziom odniesienia przy wyznaczaniu stanu wody stanowi:
a)

łata wodowskazowa.

poziom morza.

zero wodowskazu.

poziom terenu.

18.

Symbol obok oznacza
a)

zachmurzenie.

fronty atmosferyczne.

rodzaj zjawiska meteorologicznego.

układ chmur.

19.

W depeszy synoptycznej w grupie 1 określa się
a)

dzień miesiąca i godzinę obserwacji.

numer rejonu i stacji meteorologicznej.

wielkość zachmurzenia i kierunek wiatru.

ciśnienie atmosferyczne i temperaturę.

20.

Czerwone niebo o wschodzie Słońca oznacza
a)

nadejście opadów.

pogorszenie pogody.

nadejście opadów i silnego wiatru.

poprawę pogody.

Rys. do zad. 15 [1, s. 174]

Rys. do zad 18 [5, s.267]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Posługiwanie się dokumentacją hydrologiczno-meteorologiczną

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Bajkiewicz-Grabowska E., Mikulski Z.: Hydrologia ogólna. Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2007

Bajkiewicz-Grabowska E., Magnuszewski A.: Przewodnik do ćwiczeń z hydrologii
ogólnej. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002

Kietlińska Z, Walczak S.: Miernictwo w budownictwie lądowym i wodnym. WSiP,
Warszawa 1997

Popek M., Wapińska B.: Planowanie elementów środowiska cz.1. WSiP. Warszawa 2004

Woś A.: Meteorologia dla geografów. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997

http://meteo.icm.edu.pl/pages/NWP.html

http://www.geografia.com.pl/

http://www.imgw.pl/wl/internet/zz/index.html

http://paulinum.republika.pl/terenoznawstwo/trening24.htm

10.

http://portalwiedzy.onet.pl/