Pszczelarz_612[01].O1.03

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Materiały stosowane w technice rolniczej

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć ucznia

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o maszynach i urządzeniach

stosowanych w produkcji rolniczej.

W poradniku znajdziesz:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

612[01].O1.01

Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska

Schemat układu jednostek modułowych

612[01].O1

Podstawy zawodu

612[01].O1.02

Charakteryzowanie produkcji

roślinnej i zwierzęcej

612[01].O1.03

Posługiwanie się

dokumentacją techniczną

612[01].O1.04

Stosowanie przepisów

ruchu drogowego

612[01].O1.05

Stosowanie technik

kierowania ciągnikiem

rolniczym i

wykonywanie czynności

kontrolno –

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

stosować jednostki układu SI,

–

przeliczać jednostki,

–

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu statyki, dynamiki i kinematyki, takimi
jak: masa, siła, prędkość, energia,

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

posiadać podstawowe wiadomości z geometrii,

–

użytkować komputer,

–

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

sporządzić schematy i proste rysunki techniczne,

−

odczytać schematy oraz skorzystać z instrukcji i dokumentacji technicznej,

−

zidentyfikować

symbole

literowe

znajdujące

się

sprzęcie

rolniczym

i pasiecznym,

−

rozróżnić podstawowe materiały stosowane w technice rolniczej,

−

określić właściwości stali, żeliwa, aluminium, miedzi, ołowiu, drewna, gumy, skóry,
i tworzyw sztucznych oraz ich przydatność w budowie narzędzi, maszyn, urządzeń
rolniczych i pasiecznych,

−

pozyskać informacje na temat sposobu i warunków zakupu sprzętu rolniczego
i pasiecznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawy i technika wykonywania rysunku technicznego

4.1.1. Materiał nauczania

Rodzaje rysunków technicznych

W technice jedną z podstawowych form przekazywania informacji (np. między

konstruktorem jakiegoś urządzenia a jego wykonawcą) jest rysunek. Rysunek techniczny jest
specjalnym  rodzajem  rysunku  wykonywanego  według  ustalonych  zasad  i  przepisów.  Dzięki
zwięzłemu  i przejrzystemu wyrażaniu kształtów i wymiarów odwzorowywanego przedmiotu
rysunek  techniczny  dokładnie  wskazuje  jak  ma  wyglądać  ten  przedmiot  po  wykonaniu.
Określa  on  również  budowę  i  zasadę  działania  różnych  maszyn  i  urządzeń  lepiej  niż
najdoskonalszy opis  słowny.  Z tych też względów rysunek techniczny stał się powszechnym
i  niezbędnym  środkiem  porozumiewania  się  wszystkich  pracowników  zatrudnionych
w procesie  produkcyjnym.  Znajomość  zasad  sporządzania  i  umiejętność  odczytywania
rysunku technicznego  umożliwia  przekazywanie  myśli  naukowo – technicznej w postaci  np.
projektu maszyny  lub urządzenia. Umiejętność posługiwania się rysunkiem technicznym  jest
bardzo  ważna  dla  przyszłych  pszczelarzy.  Będą  oni  bowiem  mieli  do  czynienia  z literaturą
techniczną oraz wykonywaniem i odczytywaniem różnego rodzaju dokumentacji technicznej.
Znajomość  zasad  prawidłowego  wykonywania  różnego  rodzaju  rysunków  technicznych,
a  także  umiejętność  ich  czytania  będzie  bardzo  pomocna  w pracy  zawodowej.  Aby  rysunek
techniczny  mógł  rzeczywiście  spełniać  rolę  międzynarodowego  języka  wszystkich
inżynierów  i  techników  musi  on  być  sporządzony  według  ściśle  określonych  zasad
i  przepisów.  Zasady  te  z  kolei  muszą  być  stosowane  i  przestrzegane  przez  wszystkie  kraje,
które współpracują ze sobą w zakresie wymiany myśli naukowo  –  technicznej. Brak ogólnie
obowiązujących  reguł,  dotyczących  umownych  znaków,  skrótów,  sposobu  przedstawienia
przedmiotu  na  rysunku,  sposobu  określenia wymiarów  i  innych uproszczeń,  prowadziłby do
nieporozumień,  a  nawet  mógłby  być  przyczyną  wadliwego  wykonania  przedmiotu.  Norma
jest  to  ustalona,  ogólnie  przyjęta  zasada,  reguła,  wzór,  przepis,  sposób  postępowania
w określonej dziedzinie. Normalizacja jest to opracowywanie  i wprowadzanie w życie norm,
ujednolicanie.  Normy  rysunkowe  zawierają  szczegółowo  opracowane  przepisy  dotyczące
wszystkich  zagadnień  związanych z wykonaniem  rysunku technicznego. Przepisy regulujące
m.  in.  rozmiary  arkuszy,  rodzaje  linii, sposób podawania  wymiarów, opis  rysunku określają
przepisy  zwane  Polskimi  Normami.  Opracowuje  je  Polski  Komitet  Normalizacyjny
(w skrócie PKN).

Zależnie od sposobu przedstawiania rozróżnia się następujące zasadnicze rodzaje

rysunków technicznych:

−

rysunek, tzn. przedstawienie przedmiotu przy zastosowaniu określonej podziałki za
pomocą przyborów kreślarskich,

−

szkic, to jest przedstawienie przedmiotu odręcznie, będące zazwyczaj podstawą do
wykonania rysunku,

−

schemat, który jest uproszczonym przedstawieniem zasady działania, budowy maszyny
lub mechanizmu,

−

plan, tzn. przedstawienie rozmieszczenia maszyn i urządzeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W zależności od sposobu rzutowania przedmiotu na arkusz rysunkowy rysunki mogą

być:

−

rzutowe, tzn. przedstawiające przedmiot w rzutach prostokątnych na płaszczyzny
wzajemnie prostopadłe,

−

aksonometryczne przedstawiające przedmiot w rzucie aksonometrycznym,

−

perspektywiczne, tj. przedstawiające przedmiot w rzucie perspektywicznym.

Rysunek musi być wykonany przejrzyście, w możliwie najprostszy sposób, na podstawie

obowiązujących norm, które określają sposób wykonania rysunku, symbole i oznaczenia,
pismo oraz uproszczenia rysunkowe.

Materiały i przybory kreślarskie

W celu prawidłowego i czytelnego wykonania rysunku technicznego należy posługiwać

się specjalnymi materiałami i przyborami kreślarskimi.

Papiery rysunkowe. w zależności od przeznaczenia rysunki techniczne wykonuje się na

papierach różnego rodzaju. Najczęściej są tą:
–

papier zwykły, który używany jest do wykonywania szkiców,

–

papier rysunkowy (karton, brystol) używany do wykonywania rysunków szkolnych; na
papierze takim rysunki wykonuje się ołówkiem lub tuszem; ołówkiem po stronie
matowej, tuszem po stronie gładkiej,

–

kalka techniczna, która jest używana do wykonywania rysunków ołówkiem lub tuszem
i stosowana do kopiowania innych rysunków,

–

kalka płócienna, stanowiąca odmianę kalki technicznej, ale dużo trwalsza, służąca do
wykonywania rysunków często używanych,

–

papier i kalka milimetrowa, których używa się do wykonywania wykresów.

Ołówki kreślarskie.

W rysunku technicznym używa się trzech rodzajów ołówków:

–

miękkich, oznaczonych B, 2B, 3B,

–

średnich, oznaczonych HB, F,

–

twardych, oznaczonych H, 2H, 9H.
Cyfra przed literą oznacza większą miękkość lub twardość ołówka. Ołówki B i 2B

stosuje się do szkicowania, średnie HB i F do opisywania rysunków i pogrubiania linii.
Ołówków twardych używa się do wykonywania rysunków na kalce oraz kreślenia linii
osiowych, wymiarowych i wykresów.
Tusze kreślarskie.

Do wykonywania rysunków technicznych najczęściej jest używany tusz czarny. Do

wykonywania rysunków poglądowych używa się także tuszy kolorowych. Tusz kreślarski
powinien łatwo wypływać z przyrządów kreślarskich i szybko zasychać na arkuszu.
Pióra redis.

Są to pióra służące do opisywania rysunków tuszem. o grubości linii decyduje rozmiar

pióra  określony  szerokością  płytki.  w sprzedaży  znajdują  się  pióra  o szerokości  płytki  1/2;
3/4;  1;  1,5,  2;  3;  4;  5mm.  Przy  pisaniu  końcówka  pióra  redis  powinna  przylegać  do
płaszczyzny  rysunku,  co  zapewnia  jednakową grubość  pisma. Tusz  należy  wprowadzać  pod
nasadkę za  pomocą  tusznika  lub patyczka (paska  kartonu) umoczonego w tuszu. Nie  można
zanurzać  pióra  w tuszu  ani  wprowadzać  zbyt  dużo  tuszu  do  pióra,  gdyż  powoduje  to
zalewanie rysunku.
Tuszniki.

Są to zasobniki tuszu służące do napełniania tuszem piór redis, piór lejkowych,

grafionów. Tusz wypływa z tusznika po zdjęciu kapturka i naciśnięciu gumowego dna. Pióra

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

lejkowe. Pióra te zwane również lejkami, służą do opisywania rysunków, podobnie jak pióra
redis. Tusz wprowadza się do części stożkowej, w rurce pióra jest osadzony pręcik, który
zapewnia wolne spływanie tuszu oraz służy do czyszczenia rurki w razie zaschnięcia tuszu.
Odpowiednią grubość linii uzyskuje się przez stosowanie lejków o różnych średnicach rurki.
Piórka kreślarskie.

Są to małe stalówki, którymi wykonuje się napisy na rysunkach (liczby wymiarowe,

strzałki, małe łuki).
Pinezki techniczne.

Pinezki techniczne mają inny kształt grotu i główki niż pinezki powszechnie stosowane.

Grot jest bardziej smukły i ostry, a główka bardziej płaska. w niektórych pinezkach główka
ma otworki, przez które wprowadza się małe haczyki specjalnego przyrządu ułatwiającego
wyciąganie pinezek z rysownicy.
Taśmy klejące.

W rysunku technicznym używa się taśm dwóch rodzajów, mianowicie taśmy papierowej

z jedną  stroną  pokrytą  warstwą  kleju  oraz  taśmy  przezroczystej  również  z jedną  stroną
pokrytą  warstwą  kleju.  Taśmy  papierowej  używa  się  do  oklejania  brzegów  arkuszy
rysunkowych  z kalki  w celu  zabezpieczenia  ich  przed  rozdarciem.  Taśmy  przezroczystej
używa  się  do  sklejania  uszkodzonych  arkuszy,  jak  również  do  przyklejania  arkuszy
rysunkowych  do  rysownicy  zamiast  pinezek.  Taśmy  klejące  są  zwinięte  w krążki  stroną
klejącą do wewnątrz, co ułatwia ich stosowanie.
Przybornik kreślarski.

Jest to zestaw niezbędnych przyborów do kreślenia. Przybory te są umieszczone

w specjalnym futerale w odpowiednich do ich kształtów wgłębieniach. Przyborniki są
produkowane w różnych typach, zależnie od liczby i rodzaju zestawionych przyborów

Na podstawowy zestaw przyborów w przyborniku kreślarskim składają się:

–

cyrkiel kreślarski, tzw. kolankowy,

–

cyrkiel podziałowy (duży i mały),

–

grafion (jeden lub dwa),

–

ołównik,

–

pióra grafionowe,

–

cyrkiel zerowy (zerownik),

–

przedłużacz,

–

zapasowe igły.

Rysownica.

Rysownica, zwana często deską kreślarską, jest przyrządem kreślarskim, na którym

przypina  się  arkusz  rysunkowy  i sporządza  rysunki.  Ma  kształt  prostokąta.  Wykonana  jest
z miękkiego  drewna,  np.  lipowego,  topolowego  lub  klonowego.  Lewa  krawędź  rysownicy
musi  być  prosta  i gładka,  służy  bowiem  do  prowadzenia  głowicy  przykładnicy  w czasie
kreślenia.  Od  spodu  rysownica  jest  wyposażona  w dwie  skośne  listwy,  które  ją  usztywniają,
a jednocześnie ułatwiają kreślenie w pozycji siedzącej.
Rapidografy.

Rapidograf jest to przybór do kreślenia linii prostych lub krzywych; składa się ze

zbiornika  na  tusz  (podobnego  do  zbiornika  na  atrament  w wiecznym  piórze)  i końcówki
zaopatrzonej  w cienką  rurkę  z umieszczonym  w niej  drucikiem,  regulującym  wypływanie
tuszu. w zależności od wewnętrznej średnicy rurki uzyskuje się linie o odpowiedniej (zawsze
stałej) grubości.
Letrasety.

Obecnie coraz częściej w biurach projektów, pracowniach graficznych i kartograficznych

stosowane są gotowe zestawy liter, cyfr, całych słów, napisów, oznaczeń schematycznych,
które łatwo i szybko mogą być przeniesione na rysunek przy użyciu letrasetów (kalkomanii).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dzisiaj nie tylko w dużych pracowniach konstrukcyjnych i kreślarskich coraz

powszechniej stosowane są komputery wspomagające pracę projektanta i kreślarza. Ułatwia
to znacznie pracę konstruktorom, trzeba jednak opanować program komputerowy aby biegle
się nim posługiwać.
Pismo rysunkowe

Rysunki techniczne są opisywane pismem zgodnym z PN – 80/N – 01606. Norma ta

określa  zależności  pomiędzy  wysokością  a  szerokością  liter  i cyfr,  odstępy  między  literami
i cyframi,  odstępy  między  wyrazami  i liczbami  oraz  wierszami,  grubość  liter  i cyfr  oraz
rodzaje  pisma.  Na  rysunku  pokazano  wzory  dużych  i małych  liter  oraz  cyfr  pisma
technicznego (rys. 1).

Wysokość pisma zależy od formatu opisywanego arkusza. Dla rysunków szkolnych

wykonywanych na formatach A3 i A4 zaleca się następujące wysokości pisma:
–

napisy główne h = 8 i 6 mm,

–

napisy pomocnicze h = 4 i 3 mm,

–

wymiarowanie i uwagi h = 3 mm.
Opanowanie prawidłowego pisania wymaga wielu ćwiczeń. Najlepiej wykonywać takie

ćwiczenia pisząc wielokrotnie poszczególne litery i cyfry, najpierw ołówkiem, potem tuszem
za pomocą pióra redis, pióra lejkowego lub rapidografu.

Odręczne wykonanie napisów wymaga wielkiej wprawy, dlatego dużym ułatwieniem

podczas nauki pisania jest wykonanie choćby uproszczonej siatki. Podczas pisania na kalce
podkłada się pod nią arkusz z naniesioną siatką. Arkusz taki można wykorzystać wielokrotnie
Wymiary arkuszy

Rysunki techniczne wykonuje się na znormalizowanych formatach arkuszy. Formatem

arkusza jest format oryginału lub kopii rysunku po obcięciu. Polska Norma ustala dwa rodzaje
formatów, tj. formaty zasadnicze i formaty pochodne. Formaty zasadnicze są oznaczone AO,
Al, A2, A3, A4. Format A4 jest formatem podstawowym i ma wymiary 210x297 mm.
Wymiary formatów zasadniczych są tworzone w ten sposób, że pole kolejnego większego
formatu jest dwa razy większe niż pole poprzednie formatu, a bok dłuższy formatu większego
jest dwa razy dłuższy niż krótszy bok formatu mniejszego.

Formaty arkuszy przygotowane do rysowania powinny mieć dodatkowe obrzeże, służące

do mocowania na rysownicy oraz do czynności pomocniczych, np. do ustalania grubości  linii
rysunkowych.  Po  wykończeniu  rysunku  obrzeże  obcina  się.  Formaty  pochodne  są  tworzone
przez  zwielokrotnienie  krótszych  boków  formatów  zasadniczych.  Oznaczenie  formatu
pochodnego  składa  się  z oznaczenia  formatu  zasadniczego  i cyfry  określającej  krotność
krótszego boku formatu zasadniczego. Na przykład format pochodny o wymiarach 420x2080
mm oznacza się A3.

Rys. 1. Zasada powstawania formatów zasadniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Wymiary formatów zasadniczych

Tabela 2. Rodzaje linii rysunkowych

Rodzaje i grubości linii rysunkowych

Przy kreśleniu rysunków technicznych stosuje się następujące rodzaje linii:

–

ciągłą nieprzerywaną, np. linia falista,

–

przerywaną, czyli linię utworzoną z regularnie powtarzającego się takiego samego
elementu graficznego (kreski lub punktu), np. linia kreskowa,

–

przerywaną złożoną (przemienną), czyli linię utworzoną z regularnie powtarzających się
takich samych grup elementów graficznych (kresek i punktów), np. linia punktowa.
Zastosowanie różnego rodzaju linii przy wykonywaniu rysunków technicznych

przedstawiono w tabeli powyżej. Grubość linii, jakie kreśli się na rysunkach technicznych,
zależy od formatu arkusza oraz od charakteru rysunku. Im większy format i niej szczegółów,
tym grubsze linie rysunkowe i na odwrót.

Format

Wymiary arkusza (mm)

841 x 1189

594 x 841

420 x 594

297 x 420

210 x 297

Linia

Gruba

Cienka

ciągła

kreskowa

punktowa

falista

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 3. Zastosowanie różnego rodzaju linii rysunkowych

Podziałki

Podziałki stosuje się zawsze wtedy, gdy nie można przedstawić na arkuszu rysunkowym

przedmiotu w jego rzeczywistej wielkości z powodu zbyt dużych lub zbyt małych wymiarów.
Rysuje  i wtedy  przedmiot  w zmniejszeniu  lub  w powiększeniu,  czyli  w tzw.  skali  lub
podziałce.  Podziałka  jest  to  stosunek  liczbowy  wielkości  liniowych  przedstawionych  na
rysunku  do  odpowiednich  wielkości  liniowych  rzeczywistych.  Na  każdym  rysunku
technicznym  bez  względu  na  to  jakiego  jest  formatu  należy  wykonać  obramowanie.  Ramka
powinna być wykonana linią ciągłą w odległości 5mm od krawędzi arkusza (rys.2).

Rodzaj linii

Zastosowanie

Linia

ciągła

gruba

widoczne krawędzie i wyraźne zarysy przedmiotów w widokach
i przekrojach, linie obramowania arkusza, zewnętrzny zarys tabliczki
rysunkowej, krótkie kreski oznaczające końce płaszczyzny przekroju.

Linia

ciągła

cienka

linie wymiarowe pomocnicze linie wymiarowe, kreskowanie przekrojów.

Linia punktowa
cienka

osie symetrii ślady płaszczyzn symetrii

Linia kreskowa
cienka

niewidoczne krawędzie i zarysy przedmiotów

Linia

falista

cienka

linie urwania i przerwania przedmiotów linie ograniczające przekroje
cząstkowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.2.

Obramowanie rysunku technicznego

Tabliczki rysunkowe

Tabliczka rysunkowa jest to element rysunku technicznego, który w formie opisu

słownego zawiera istotne informacje o narysowanym przedmiocie. Tabliczki rysunkowe
umieszcza się zawsze w prawym dolnym rogu arkusza, przy czym boki tabliczki pokrywają
się z liniami obramowania arkusza.
Technika wykonywania rysunku technicznego

Przy pracy kreślarskiej należy dbać o czystość przyborów rysunkowych i rysunku, gdyż

jest  to  koniecznym  warunkiem  uzyskania  estetycznego  wyglądu  rysunku.  Należy  też  dbać
o odpowiednie  oświetlenie  rysownicy  zarówno  naturalne  (dzienne),  jak  i sztuczne.  Źródło
światła  powinno  znajdować  się  z lewej  strony  rysującego.  Najkorzystniejsze  jest  światło
rozproszone, tj. nie dające cienia. Ważna jest także właściwa postawa przy rysowaniu stojąca
lub  siedząca.  Należy  unikać  nadmiernego  pochylania  się  nad  rysunkiem.  Arkusz  brystolu
przypina  się  wprost  do  rysownicy.  Przy  rysowaniu  na  kalce  podkłada  się  pod  nią  czysty
brystol.  Przypinany  do  rysownicy  arkusz  powinien  być  napięty.  W  czasie  rysowania  na
rysownicy powinny znajdować się tylko te przybory, które są używane w danej chwili.

Czynności przy wykonywaniu rysunku technicznego w ołówku są następujące:

–

przygotowanie odpowiedniego arkusza i umocowanie go na rysownicy,

–

wykreślenie ołówkiem średniej twardości linii ograniczającej znormalizowany format
arkusza,

–

wykreślenie ołówkiem średniej twardości obramowania rysunku i linii tabliczki
rysunkowej,

–

odpowiednie rozplanowanie rysunku na arkuszu,

–

wykreślenie ołówkiem twardym poszczególnych elementów rysunku:

–

linii osiowych oraz linii pomocniczych ograniczających zarysy części,

–

kreskowania przekrojów,

–

linii wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych,

–

wykreślenie ołówkiem średniej twardości liniami grubymi zarysów części,

–

opisanie ołówkiem średniej twardości:

–

wpisanie cyfr, liczb i znaków wymiarowych,

–

wpisanie dodatkowych uwag,

–

naniesienie strzałek na liniach wymiarowych,

–

wypełnienie tabliczki rysunkowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

usunięcie za pomocą gumki niepotrzebnych linii i zabrudzeń, sprawdzenie rysunku,
obcięcie arkusza.
Przy wykonywaniu rysunku technicznego w tuszu sposób pracy zależy od tego, czy

rysunek ma być wykonany na brystolu, czy na kalce. Jeśli rysunek ma być wykonany na
brystolu, to „wyciąganie" w tuszu wykonuje się po narysowaniu rysunku liniami cienkimi
ołówkiem. Jeśli rysunek ma być wykonany na kalce, to wykreśla się go po nałożeniu kalki na
gotowy rysunek wykonany w ołówku w następującej kolejności:
–

wykreślenie obramowania rysunku i tabliczki rysunkowej,

–

wykreślenie liniami grubymi zarysów części,

–

wykreślenie liniami cienkim:

–

linii osiowych,

–

linii wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych,

–

kreskowania powierzchni przekrojów,

–

naniesienie strzałek na liniach wymiarowych,

–

wpisanie liczb, cyfr i znaków wymiarowych,

–

wpisanie dodatkowych oznaczeń i uwag,

–

wypełnienie tabliczki rysunkowej,

–

usunięcie niepotrzebnych linii,

–

sprawdzenie rysunku,

–

obcięcie arkusza.
Rzutowanie aksonometryczne Prawidłowe wykonywanie rzutów prostokątnych można

ułatwić przez wykonanie rysunków poglądowych w rzutach aksonometrycznych. Niekiedy
również wykonuje się rysunki rzutach aksonometrycznych lub perspektywicznych w celu
uzupełnienia informacji podanych w rzutach prostokątnych.

Rzutowanie aksonometryczne w odróżnieniu od rzutowania – prostokątnego umożliwia

przedstawienie obrazu przedmiotu we wszystkich trzech wymiarach (długość, szerokość,
wysokość) jednym tylko rzutem, poglądowo, co pozwala mieć optyczne wrażenie, że
patrzymy na rzeczywisty przedmiot w przestrzeni (rys.3).

Rys. 3.

Rzutowanie aksonometryczne

Na rysunku aksonometrycznym przedstawić można jednakże dokładnie tylko przedmioty

o niezbyt skomplikowanej budowie.

Najprostszym sposobem wykonywania rysunków aksonometrycznych jest rzutowanie

ukośne równoległe (rys.4).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4.

Sposób rzutowania obiektu w konwencji polskiej

Rysunki tego typu są wykorzystywane jako pomoc przy wykonywaniu rzutów

prostokątnych.

Ten sposób rysowania bardzo przydaje się przy wykonywaniu odręcznych szkiców

prostych przedmiotów i części.

Odmianą rysunku aksonometrycznego jest rysunek perspektywiczny, przedstawiający

również w jednym rzucie trójwymiarowy widok przedmiotu, ale o takim skrócie wymiarów
i takiej zmianie kształtów, jakie obserwuje się przy patrzeniu na przedmiot z oddalenia
(rys.5).

Do określenia kształtu przedmiotu wystarczą trzy rzuty: z przodu, z góry i od lewej

strony. Rysujemy prostokąty o określonych  wymiarach. Osie  symetrii rzutów rysuje się  linią
punktową  cienką  (faza  I).  Następnie  wyznaczamy  zarys  wszystkich  krawędzi  powstałych
w wyniku  wycięć  w prostopadłościanie  (faza  II).  Z  kolei  pogrubiamy  krawędzie  widoczne,
zaznaczamy krawędzie niewidoczne oraz usuwamy zbędne linie (faza III).

Rys.5.

Bryły w rzutach aksonometrycznych

Szkicowanie Umiejętność szkicowania jest potrzebna technikowi w praktyce

produkcyjnej  nie  mniej  niż  umiejętność  rysowania  przy  użyciu  przyborów  kreślarskich.
Często  bowiem  powstaje  potrzeba  wykonania  rysunku  przedmiotu  bez  możliwości
zastosowania  przyborów  kreślarskich,  np.  rysunku  części  maszyny  pracującej  na  polu  do
wykonania  w warsztacie.  Daną  część  szkicuje  się  wówczas  odręcznie,  a  następnie  na
podstawie szkicu wykonuje się rysunek (rys.6).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6.

Przykład szkicu kobiałki

Wymiary przenosi się wówczas ze szkicu na rysunek opierając się na zapisanych

wartościach  liczbowych,  a  nie  na  długościach  linii  na  szkicu.  Dobrze  wykonany  szkic  może
zastąpić  rysunek  wykonany  za  pomocą przyborów  kreślarskich.  Na  podstawie  szkicu  można
wykonać  daną  część,  oszczędzając  czas  potrzebny  na  wykreślenie  rysunku  za  pomocą
przyborów kreślarskich.

Przekroje

Rzuty przedmiotu narysowanego w postaci widoków często nie dają pełnego

wyobrażenia o jego kształcie, zwłaszcza gdy ma on złożoną udowe wewnętrzną. w celu
przejrzystego przedstawienia wewnętrznego kształtu przedmiotu stosuje się przekroje.

Przekrój jest to przecięcie przedmiotu wyobrażalną płaszczyzną lub kilkoma

płaszczyznami. Część przedmiotu znajdującą się pomiędzy płaszczyzną tnącą a okiem
obserwatora odrzuca się w myśli (rys.7).

Rys. 7.

Przykład rysunku przekrojowego

Płaszczyznę  przekroju  oznacza  się  dwiema  jednakowymi  literami  wielkimi,  umieszczonymi
przy  strzałkach.  Litery  te,  rozdzielone  poziomą  kreską,  umieszcza  się  również  nad
przekrojem.  w przypadku  jednoznacznego  położenia  przekroju  względem  rzutu  głównego
dopuszcza  się  nie  oznaczanie  strzałkami  kierunku  rzutowania  oraz  literami  płaszczyzny
przekroju, a nawet jej położenia.
Wymiarowanie rysunków

Rysunek techniczny przedmiotu wykonany w rzutach określa jedynie kształt przedmiotu.

Aby rysunek mógł być podstawą do wykonania przedmiotu powinien być zwymiarowany.

Wymiar rysunkowy jest to wielkość liniowa lub kątowa wyrażona w określonych

jednostkach miary. Wyraża się ją na rysunkach graficznie za pomocą zespołu linii, znaków
i cyfr.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Linie wymiarowe rysuje się linią ciągłą cienką i ogranicza grotami zaczernionymi.

Stosuje się również ograniczanie linii wymiarowych kropkami lub kreskami.

Liniami wymiarowymi nie powinny być linie zarysu przedmiotu, pomocnicze linie

wymiarowe i osie symetrii oraz ich przedłużenia, wyjątkowym przypadkiem może być
wymiarowanie bez użycia linii wymiarowych.

Linie wymiarowe nie powinny przecinać się, z wyjątkiem linii wymiarowych średnic

okręgów współśrodkowych. Należy unikać przecinania linii wymiarowych liniami
pomocniczymi i liniami odniesienia.

Odstęp między równoległymi liniami wymiarowymi powinien być jednakowy i nie

mniejszy niż 7 mm, odstęp między linią wymiarową a linią zarysu nie powinien być mniejszy
niż 10mm.
Pomocnicze linie wymiarowe powinny być rysowane linią ciągłą cienką. Powinny być one
przeciągnięte 2 – 3 mm poza odpowiadające im linie wymiarowe (rys.8).

Rys. 8.

Przykłady wymiarowania

Pomocnicze linie wymiarowe nie powinny wzajemnie się przecinać. Nie powinny być

prowadzone równolegle do linii kreskowania przekroju oraz w miarę możliwości nie powinny
przecinać linii wymiarowych.

Wymiary liniowe należy podawać w milimetrach bez oznaczania jednostki (mm).

W razie konieczności podawania wymiarów w innych jednostkach miary (cm, m, itp.),
jednostki miary należy podawać przy liczbie wymiarowej.

Wymiary kątowe należy podawać w stopniach, minutach i sekundach z oznaczeniem

jednostki miary, np. 25°30'33".

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 9.

Uproszczony schemat ula

Uproszczenia rysunkowe części maszyn schematy, plany sytuacyjne.

W celu zaoszczędzenia czasu przy wykonywaniu rysunków technicznych, jak również

uzyskania  największej  przejrzystości  rysunków,  niektóre  części  i zespoły,  zwłaszcza
znormalizowane,  są  przedstawiane  i wymiarowane  w sposób  uproszczony  (rys.9).  Rysunek
techniczny  jest  pewną  formą  idealizacji  rzeczywistości.  Proces  tej  idealizacji  nazywa  się
uproszczeniem.  W  rysunku  maszynowym  stosuje  się  rysunek  dokładny  i  trzy  stopnie
uproszczenia. Na rysunku poniżej pokazano upraszczanie na przykładzie śruby (rys.10).

Rys.10. I, II i III stopień uproszczenia rysunku

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są podstawowe wymiary arkuszy rysunkowych?
2.  Czy możesz określić do czego służy pismo techniczne?
3.  Jakich podstawowych materiałów i przyborów kreślarskich używamy przy wykonywaniu

rysunków?

4. Jaki jest cel stosowania przekrojów?
5. Jakie są zasady wykonywania rysunków technicznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wskazany przez nauczyciela przedmiot odwzorować w trzech rzutach i zwymiarować.

Układu osi nie zaznaczać. Linii odnoszących nie rysować.

Podczas wykonywania ćwiczenia zwrócić uwagę na:

1) taki dobór podziałki i rozmieszczenia rzutów, by wykorzystać w możliwie największym

stopniu powierzchnię użytkową arkusza,

2)  dobór grubości linii, zwłaszcza wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych,
3)  właściwe długości grotów i poprawność ich kształtu,
4)  umieszczenie wymiarów na tych rzutach,  na których wymiarowane wielkości występują

najwyraźniej,

5)  unikanie wymiarowania niewidocznych powierzchni przedmiotu,
6)  umieszczenie wymiarów wzajemnie ze sobą związanych – na jednym rzucie,
7)  zakaz  wykorzystywania  linii  rysunkowych  przedmiotu,  linii  pomocniczych  oraz  ich

przedłużenia – jako linii wymiarowych,

8) prowadzenie linii wymiarowych równolegle do kierunku odpowiadających im

wymiarów;

10) poprawne rozmieszczenie linii wymiarowych w równoległych rzędach; zachowanie

jednakowych odległości (minimum 5 mm) i umieszczanie linii wymiarowych tym dalej
od rzutu przedmiotu im są dłuższe,

11) unikanie linii wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych przecinających linie

rysunkowe przedmiotu lub przecinających linie wymiarowe i pomocnicze linie
wymiarowe innych wymiarów,

12) zakończenie linii wymiarowej promienia łuku strzałką tylko po stronie łuku,
13) obowiązek przeciągania pomocniczych linii wymiarowych poza odpowiadające im linie

wymiarowe o ok. 2 mm,

14) przerywanie linii rysunkowych przedmiotu w przypadku braku miejsca na groty strzałek

lub liczby wymiarowe,

15) pomijanie po liczbach wymiarowych oznaczenia „mm", natomiast umieszczanie

wszelkich innych, dopuszczalnych w rysunku maszynowym, jednostek długości oraz
kątów,

16) zachowanie wysokości cyfr liczb wymiarowych w ustalonych granicach 2–4 mm,

niezależnie od wielkości rzutu i samego wymiaru,

17) przestrzeganie zasady pisania liczb wymiarowych w kierunku linii wymiarowych

i umieszczanie ich nad liniami wymiarowymi w pobliżu środka długości tych linii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zaplanować tok pracy
2)  zgromadzić sprzęt i materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3)  zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
4)  przeprowadzić ćwiczenie poprzez rozpoznanie elementów,
5)  wykonać szkic i schemat połączenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

plansze,

–

zdjęcia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

model przedstawiający dany przedmiot,

–

poradnik dla ucznia,

–

przybory do rysowania,

–

rysunek techniczny maszynowy,

–

papier: blok techniczny, format A4.

Ćwiczenie 2

Na podstawie otrzymanego modelu lub wskazanego odwzorowania przedmiotu –

wykonać rysunek w trzech rzutach uwzględniających przedstawienie zarysów wewnętrznych
przedmiotu przy wykorzystaniu najbardziej celowych przekrojów. Układu osi i linii
odnoszących nie rysować. Rysunek zwymiarować. Podziałka: znormalizowana.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zaplanować tok pracy,
2)  zgromadzić sprzęt i materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3)  zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
4)  przeprowadzić ćwiczenie poprzez rozpoznanie elementów,
5)  wykonać szkic i schemat połączenia,
6)  dobrać podziałki rysunku,
7)  wykorzystać możliwie największą powierzchnię arkusza,
8)  wybrać najbardziej uzasadnione przebiegi płaszczyzn przekrojów,
9)  wrysować wszystkie widoczne zarysy i krawędzie przedmiotu leżących poza płaszczyzną

przekroju,

10) narysować zarysy i krawędzie niewidocznych tylko w przypadku, gdy nie zmniejsza to

czytelności rysunku,

11) zaznaczyć położenie każdej płaszczyzny przekroju na odpowiednim rzucie i we właściwy

sposób,

12) rozmieścić poprawnie linie wymiarowe i wpisać wymiary,
13) zaprezentować wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

plansze,

–

zdjęcia,

–

model przedstawiający dany przedmiot,

–

poradnik dla ucznia,

–

przybory do rysowania,

–

rysunek techniczny maszynowy,

–

papier: blok techniczny, format A4.

Ćwiczenie 3

Na podstawie otrzymanego modelu składającego się z 3–8 części lub tematu wskazanego

na  arkuszu  –  sporządzić  rysunek  złożeniowy  (zespołowy,  częściowy)  danego  urządzenia
(przyrządu,  uchwytu).  Na  rysunku  zamieścić  tabliczkę  rysunkową:  złożeniową,
z wykazem części do stosowanym do ich liczby. W przypadku korzystania z modelu, podczas
wykonywania ćwiczenia zwrócić uwagę na:
1)  położenie urządzenia podczas pracy,
2)  liczbę rzutów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) przedstawienie w widoku wszystkich tych części, których kształt nie budzi wątpliwości

(przedmioty obrotowe pełne i drążone, śruby, kliny, nakrętki, wpusty itp.),

4) kreskowanie przekrojów tego samego przedmiotu w różnych rzutach – zgodnie co do

podziałki i kierunku,

5) właściwą numerację części,
6) rozmieszczenie i układ linii odniesienia numeracji części, możliwość zastosowania

wspólnych linii odnoszących dla grup części,

7) dobór grubości linii i wysokości cyfr występujących w numeracji,
8) poprawne wypełnienie wykazu części (nazwy części, ich wielkości oraz rodzaj materiału

podawać zgodnie z aktualnie obowiązującymi PN),

9) umieszczenie ewentualnych wymiarów i wskazówek dodatkowych (uwag).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

plansze,

–

zdjęcia,

–

model przedstawiający dany przedmiot,

–

poradnik dla ucznia,

–

przybory do rysowania,

–

rysunek techniczny maszynowy,

–

papier: blok techniczny, format A4,

–

oznaczanie części składowych na rysunkach złożeniowych.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić podstawowe wymiary arkuszy rysunkowych?



określić do czego służy pismo techniczne?



wymienić podstawowe materiały i przybory kreślarskie?



określić jaki cel ma stosowanie przekrojów?



określić zasady wykonywania rysunków technicznych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2 Materiały stosowane w technice rolniczej

4.2.1. Materiał nauczania

Materiały metalowe i niemetalowe

Do najważniejszych materiałów konstrukcyjnych, z których wykonuje się części

i zespoły maszyn, zalicza się metale i ich stopy oraz tworzywa sztuczne. Duże zastosowanie
zarówno w przemyśle maszynowym, jak i w ogrodnictwie znajdują takie materiały, jak:
drewno, guma, skóra, szkło, tkaniny, materiały uszczelniające i materiały ochronne oraz folia.

Zastosowanie w budowie maszyn znajdują metale i ich stopy. Najważniejszym metalem

jest  żelazo,  które  w stopach  z węglem  i innymi  pierwiastkami  tworzy  stale,  żeliwa  i staliwa.
Metale  charakteryzują  się  wiązaniem  metalicznym.  Układy  wieloskładnikowe  złożone
z więcej  niż  jednego  pierwiastka,  charakteryzujące  się  przewagą  wiązania  metalicznego
tworzą stopy metali.

Metale i ich stopy cechują następujące własności:

1)  dobre przewodnictwo cieplne i elektryczne,
2)  opór elektryczny zwiększa się z podwyższeniem temperatury,
3)  połysk  metaliczny,  polegający  na  odbijaniu  promieni  świetlnych  od  wypolerowanych

powierzchni,

4) plastyczność (zdolność do trwałych odkształceń pod wpływem przyłożonych naprężeń).

Metale otrzymuje się z rud, będących najczęściej tlenkami. Procesy metalurgiczne

polegają  zwykle  na  redukcji  prowadzącej  do  ekstrakcji  metalu  z  rudy  oraz  na  rafinacji,
usuwającej z metalu pozostałe zanieczyszczenia. Elementy metalowe zwykle wykonywane są
metodami  odlewniczymi  przeróbki  plastycznej  lub  obróbki  skrawaniem,  a  często  także
metalurgii proszków. Własności metali i stopów są kształtowane metodami obróbki cieplnej,
a  powierzchnia  elementów  metalowych  często  jest  uszlachetniana  metodami  inżynierii
powierzchni,  zwiększającymi  m.in.  odporność  na  korozję  lub  odporność  na  zużycie.
Najczęściej używanymi spośród materiałów metalowych są stale, czyli stopy żelaza z węglem
i  innymi pierwiastkami, a także stopy odlewnicze żelaza, tzn. staliwa  i żeliwa. Liczną grupę
stosowanych materiałów metalowych stanowią również metale nieżelazne i ich stopy.

W przyrodzie jako metale czyste, tj. w stanie rodzimym, występują złoto i platyna.

Pozostałe

metale

występują

jako

związki

chemiczne

z innymi

pierwiastkami

niemetalicznymi, najczęściej z tlenem, pod nazwą minerałów. Minerały takie lub mieszaniny
minerałów nazywamy rudami metali.

Do najczęściej w przyrodzie występujących rud żelaza należą:

1)  magnetyt (żelaziak magnetyczny) zawierający 60 – 72% żelaza,
2)  hematyt (żelaziak czerwony) zawierający 40 – 56% żelaza,
3)  limonit (żelaziak brunatny) zawierający 20 – 45% żelaza,
4)  syderyt (szpat żelazny) zawierający 25 – 39% żelaza.

Rudy są wyjściowymi surowcami w przemyśle hutniczym do otrzymywania stopów

żelaza.

W technice najczęściej stosuje się stopy żelaza z węglem; oprócz węgla w stopach

znajdują się pewne ilości krzemu, magnezu, siarki i fosforu.

Z rud żelaza wytapia się surówki. Proces ten odbywa się w piecach hutniczych, zwanych

wielkimi piecami. Produktem redukcji rudy żelaznej jest surówka wielkopiecowa,
o zawartości 2,5–4,5% węgla. Surówka zawiera także niewielkie ilości krzemu, manganu, siarki
i fosforu. Na powierzchni surówki zbiera się żużel. Surówka jest materiałem wyjściowym do
wytwarzania żeliwa i różnych gatunków stali.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Żeliwa

Żeliwo jest to stop żelaza z węglem zawierający 2 – 3,6% węgla. Otrzymuje się je przez

powtórne przetopienie surówki wielkopiecowej i odpowiednich dodatków w piecach
szybowych, zwanych żeliwiakami. Żeliwo jest stosowane na odlewy różnych części (rys 11).
Odlewy z żeliwa odznaczają się odpornością na ścieranie, dużą wytrzymałością na ściskanie,
lecz stosunkowo małą wytrzymałością na zginanie, rozciąganie i skręcanie. Są bardziej
odporne na korozję niż odlewy stalowe i mają zdolność tłumienia drgań, co wykorzystuje się
w budowie kadłubów silników.

W zależności od rodzaju surówki, dodatków oraz sposobu stygnięcia otrzymuje się różne

gatunki żeliwa:

−

żeliwo  szare,  stosunkowo  kruche;  nadające  się  np.  na  bloki  cylindrowe  i głowice
silników,  niektóre  koła  zębate,  koła  pasowe,  piasty  kół  jezdnych,  obudowy  łożysk,
sprzęgieł,  skrzyń  przekładniowych  (szare  zwykłe  zawiera  grafit  płatkowy  różnej
wielkości),  żeliwo  sferoidalne  (zawiera  grafit  sferoidalny),  żeliwo  modyfikowane
(zawiera drobny grafit płatkowy), żeliwo wermikularne,

−

żeliwo białe, bardzo twarde; stosowane na części maszyn narażone na intensywne
ścieranie, np. stopki redlic siewników,

−

żeliwo ciągliwe, mniej kruche; nadające się do wyrobu cienkościennych części, jak np.
palce i przyciski zespołów tnących, płozy kosiarek, zapadki, ogniwa łańcuchów itp.,

−

żeliwo  stopowe  z dodatkiem  niklu,  chromu,  krzemu,  molibdenu  itp.;  stosowane  np.  na
pierścienie  tłokowe;  dodatki  wymienionych  pierwiastków  zwiększają  odporność  żeliwa
stopowego  na  ścieranie,  wysokie  temperatury,  korozję  i działanie  związków
chemicznych.

Rys. 11. Przykład wykorzystania żeliwa

Stale

Stal jest stopem żelaza z węglem o zawartości 0,05 – 2% węgla. Zawiera także inne

pierwiastki. Stal otrzymuje się z surówki przez bezpośrednie działanie powietrzem na płynną
surówkę,  czyli  tzw.  świeżenie.  Wskutek  tego  część  węgla  i szkodliwe  domieszki  zostają
spalone  (utlenione),  a  następnie  usunięte  z surówki.  Uszlachetnianie  surówki  przeprowadza
się  w piecach  martenowskich  lub  w konwertorach  tlenowych.  Stale  o wysokiej  jakości
wytwarza  się  w piecach  elektrycznych  łukowych  lub  indukcyjnych,  gdyż  można  w nich
osiągnąć najwyższy stopień oczyszczenia ze szkodliwych domieszek. Stal po odlaniu daje się
obrabiać plastycznie i cieplnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W zależności od rodzaju składników stale dzieli się na dwie zasadnicze grupy:

1. stale

węglowe

(niestopowe),

w których

głównym

składnikiem

decydującym

o właściwościach stali jest węgiel,

2. stale stopowe zawierają rożne składniki stopowe (mangan, krzem, nikiel, chrom,

wolfram,  kobalt)  w celu  uzyskania określonych  właściwości  stali;  w zależności  od  tego,
jakie  główne  składniki  stopowe  (jeden  lub  kilka)  znajdują  się  w stali, otrzymuje  się  stal
manganową, krzemową, niklową, chromowo – niklową, chromowo – wolframową itp.
Ze względu na zawartość węgla i strukturę wewnętrzną wyróżniamy:

−

stal podeutektoidalna

−

stal eutektoidalna

−

stal nadeutektoidalna
Ze względu na rodzaj i udział składników stopowych wyrózniamy:

1) stal węglowa

−

niskowęglowa,

−

średniowęglowa,

−

wysokowęglowa.

2) stal stopowa

−

niskostopowa

−

wysokostopowa

W zależności od zastosowania stale dzieli się na:

−

stale konstrukcyjne,

−

stale narzędziowe,

−

stale specjalne.

Stale konstrukcyjne są stosowane do wyrobu części maszyn, urządzeń, konstrukcji

stalowych, mostów itp. Rozróżnia się stale konstrukcyjne węglowe zwykłej jakości ogólnego
przeznaczenia i stale konstrukcyjne węglowe wyższej jakości.

Stale konstrukcyjne węglowe zwykłej jakości ogólnego przeznaczenia są zwykle

dostarczane w postaci walcowanych na gorąco lub kutych kęsów, prętów, kształtowników,
bednarki, blach oraz taśmy ciętej z blach. Stosowane są na mniej ważne części maszynowe.

Stale konstrukcyjne wyższej jakości mają określone właściwości wytrzymałościowe

i skład  chemiczny.  Są  one  zwykle  dostarczane  w postaci  wyrobów  hutniczych  walcowanych
i odkuwek  swobodnie  kutych.  Stosowane  są  na  części  maszyn  podlegające  dużym
obciążeniom,  poddawane  obróbce  cieplnej  lub  cieplno  –  chemicznej,  np.  koła  zębate,  wały
główne.

Stale konstrukcyjne stopowe można podzielić na: stale do nawęglania, stale do

azotowania i stale do ulepszania cieplnego.

Stale narzędziowe są stosowane do wyrobu różnego rodzaju narzędzi warsztatowych, jak

np. pilniki, piłki do metali, wiertła, noże tokarskie, frezy. Wymaga się, aby były twarde,
odporne na ścieranie, a także odporne na uderzenia.

Stale specjalne to stale o różnej zawartości węgla i składników stopowych, poddawane

różnego  rodzaju  zabiegom  obróbki  cieplnej.  Dzięki  temu  uzyskuje  się  stale  o odpowiednich
właściwościach.  Do  najważniejszych  stali  specjalnych  zalicza  się:  stale  odporne  na  korozję
(nierdzewne  i kwasoodporne),  stale  żaroodporne,  stale  do  pracy  przy  podwyższonych
temperaturach oraz stale przeznaczone do wyrobu sprzętu szczególnie obciążonego.

Oznaczenia gatunków stali są ustalane przez Polskie Normy. W tablicach Polskich Norm

podane są oznaczenia składu chemicznego i innych cech poszczególnych gatunków stali.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Staliwa

Stal odlana w formie o właściwym kształcie nazywa się staliwem. Pod względem składu

chemicznego staliwo nie różni się od stali. Po skrzepnięciu odlew może być poddawany
obróbce skrawaniem.

Metale nieżelazne i ich stopy

Najbardziej rozpowszechnionymi metalami nieżelaznym są
miedź, ołów, cynk, cyna, aluminium i nikiel. Są to jednak metale drogie i dlatego rzadko

stosowane.  Ostatnio  coraz  częściej  zastępuje  się  je  tworzywami  sztucznymi.  Metale
nieżelazne  w czystej  postaci  są  przerabiane  plastycznie  na  wyroby  walcowane,  np.  blacha
cynkowa,  rury  miedziane,  pręty  aluminiowe.  Z metali  nieżelaznych  wytwarza  się  stopy
odlewnicze  lub  stopy  do  przeróbki  plastycznej.  Najbardziej  znanymi  stopami  metali
nieżelaznych są stopy miedzi, stopy aluminiowe i stopy łożyskowe.

Miedź
Jest to metal o jasnoczerwonej barwie. w razie długotrwałego nawilgocenia pokrywa się

zielonym  nalotem.  Miedź  jest  plastyczna,  jest  dobrym  przewodnikiem  prądu  elektrycznego
i ciepła.  Używana  jest  często  do  wyrobu  przewodów  elektrycznych,  uzwojeń  silników
elektrycznych,  prądnic  itp.  z miedzi  wykonuje  się również  elementy  aparatury  mleczarskiej,
urządzeń ogrzewczych, chłodniczych itp.

Miedź znajduje duże zastosowanie w stopach z innymi metalami nieżelaznymi, tworząc

stopy o dobrych właściwościach odlewniczych, odporne na korozję, a więc trwałe.

Ołów
Jest to metal o barwie szarej, miękki, ciągliwy, odporny na działanie kwasów i zasad.

Stosuje się go do wyrobu płyt akumulatorowych oraz na uszczelnienia rur wodociągowych
i kanalizacyjnych.

Cynk
Jest to biały, kruchy metal, w postaci czystej rzadko stosowany. Głównie stosuje się jako

pokrycie antykorozyjne blach stalowych.

Cyna
Jest to metal bardzo miękki. Cyna jest stosowana jako składnik stopów przy odlewaniu

brązów,  spiżów,  stopów  łożyskowych  i stopów  do  lutowania.  Służy  do  powlekania  cienką
warstwą  ochronną  stali  i miedzi.  Cynowanie,  czyli  tzw.  bielenie,  wykonuje  się  na  gorąco
przez  zanurzenie  części  w kąpieli  ze  stopionej  cyny.  Najczęściej  cynowane  są  naczynia
blaszane  i puszki  konserwowe.  Cyna  jest  także  używana  do  wyrobu  rur  specjalnych  do
przepływu wina, piwa i wód mineralnych.

Aluminium
Jest to metal lekki, o barwie srebrzystobiałej, odporny a działanie czynników

atmosferycznych, kwasów organicznych, alkoholi i tłuszczów. Jest dobrym przewodnikiem
ciepła i elektryczności, znajduje zastosowanie do wyrobu przewodów elektrycznych,
zbiorników, armatury, naczyń kuchennych i mleczarskich. Ma również szerokie zastosowanie
w postaci stopów z innymi metalami.

Nikiel
Jest to metal o dużej odporności na korozję. Stosowany jest do galwanicznego

pokrywania, czyli niklowania innych metali w celach technicznych i estetycznych. Znajduje
zastosowanie w przemyśle chemicznym i spożywczym. Nikiel jest także często składnikiem
stali stopowych, brązów i mosiądzów.

Stopy miedzi
Najbardziej znanymi stopami miedzi są mosiądz i brąz.
Mosiądz jest to stop miedzi z cynkiem. Stosowany jest do wyrobu armatury

wodociągowej, przewodów paliwowych, kurków i kranów do opryskiwaczy itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Brązy są to stopy miedzi z cyną (brązy cynowe), z ołowiem (brązy ołowiowe) lub

z aluminium (brązy aluminiowe). Brązy są twarde i odporne na ścieranie. Brąz aluminiowy
jest ponadto odporny na działanie związków chemicznych. Brązy są stosowane na panewki
łożysk ślizgowych, tulejki armatury opryskiwaczy, zawory pomp, zraszacze.
Stopy aluminiowe

Wieloskładnikowe stopy aluminiowe zawiera takie dodatkowe składniki, jak: cynk,

miedź,

magnez,

krzem,

mangan

i inne.

Składniki

polepszają

właściwości

wytrzymałościowe stopów, ułatwiają obróbkę skrawaniem, zwiększają odporność na korozję
oraz polepszają lejność. Stopy aluminiowe znajdują szerokie zastosowanie w przemyśle
maszynowym, służąc do wyrobu tłoków i innych elementów silników spalinowych,
przenośnych rurociągów deszczowni, armatury chemicznej, części pomp itp.
Stopy łożyskowe

Stosowane są one do wylewania panewek łożysk ślizgowych. Zapewniają mały

współczynnik  tarcia  między  wałem  i panewką,  są  odporne  na  ścieranie  i działanie  kwasów
znajdujących  się  w smarach.  Mają  przy  tym  zdolność  dostosowywania  się  do  powierzchni
czopa,  z którym  współpracują,  nie  powodując wycierania  się wału. Panewki są  wielokrotnie
tańsze od wału, a wymiana zużytych panewek jest zabiegiem o wiele  mniej kosztownym  niż
wymiana wału.

Inne materiały stosowane w technice rolniczej

Wśród materiałów niemetalowych stosowanych w przemyśle maszynowym największe

zastosowanie znajdują: drewno, tworzywa sztuczne guma, skóra, tkaniny, szkło, materiały
uszczelniające i materiały ochronne.
Drewno

Jest to materiał lekki, łatwy do obróbki oraz stosunkowo trwały. z twardego drewna

dębowego  wykonywane  są  ramy  niektórych  maszyn,  piasty  i szprychy  kół wozów  konnych.
z drewna jesionowych które jest bardzo sprężyste i wytrzymałe, wykonywane są zawieszenia
podsiewaczy młocarni, ramy sit oraz targańce maszyn żniwnych. Drewno brzozowe miękkie,
lecz  mało  łamliwe,  jest  używane  na  dyszle,  podłużnice  drabin  itp.  Drewno  drzew  iglastych
stosuje  obudowy  i pomosty  maszyn,  listwy  motowideł,  skrzynie  itd.  Trzonki,  styliska,
rękojeści  itp.  wykonuj  drewna  bukowego,  akacjowego,  grabowego  i jesionowego.  Drewno
przed obróbką powinno być dokładnie wysuszone.

Drewniane części maszyn powinny być pokryte pokostem, lakierem, farbą olejną lub

nasycone  karboliną  i przechowywane  pod  dachem,  w suchym  i przewiewnym  miejscu.
Długotrwałe zawilgocenie powoduje paczenie się i butwienie drewna. W celu zabezpieczenia
drewna  przed  niszczącym  działaniem  grzybów  pasożytniczych  stosuje  się  powierzchniowe
lub  głębokie  impregnowanie  środkami  grzybobójczymi.  Obecnie  coraz  częściej  stosuje  się
również materiały produkowane z odpadów drzewnych, np. płyty wiórowo – paździerzowe.
Tworzywa sztuczne

Są to organiczne związki wielkocząsteczkowe pochodzenia naturalnego (celuloza,

kauczuk, białko) lub otrzymywane w wyniku syntezy z produktów chemicznej przeróbki
węgla, ropy naftowej, gazu ziemnego. Jako dodatki do tych związków stosuje się barwniki,
katalizatory, napełniacze, zmiękczacze itd.

W zależności od rodzaju zmian właściwości fizycznych tworzyw sztucznych

w podwyższonych temperaturach dzieli się je na:

−

termoplastyczne (termoplasty),

−

termoutwardzalne (duroplasty).
Tworzywa termoplastyczne pod wpływem podwyższonej temperatury stają się

plastyczne, a w temperaturze otoczenia twardnieją. Proces ten jest odwracalny. Do
najważniejszych tworzyw termoplastycznych należą: polistyren, poliamid, polichlorek winylu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

(PCW), polietylen, polimetakrylan metylu, polioctan winylu. Dzięki właściwości, polegającej
na plastyczności odwracalnej, tworzywa te można łatwo przerabiać za pomocą prasowania
wtryskowego, wytłaczania, natryskiwania powłok lub formowania wtórnego, tzn. wyginania,
rozdmuchiwania itp. Można je również zgrzewać, spawać i kleić.

Tworzywa termoutwardzalne, w przeciwieństwie do tworzyw termoplastycznych, pod

działaniem  podwyższonej  temperatury  przechodzą  nieodwracalnie  ze  stanu  plastycznego
w stan  utwardzony.  Tworzywa  te  są  nierozpuszczalne  i nietopliwe,  mają  bardzo  dobre
właściwości  elektroizolacyjne,  są  sztywne  i nie  zmieniają  wymiarów.  Wadą  tworzyw
termoutwardzalnych jest ich kruchość. Do najważniejszych duroplastów należą: aminoplasty,
fenoplasty, żywice poliestrowe nienasycone, żywice epoksydowe.

Duroplasty stosuje się przeważnie w postaci laminatów, tworzyw piankowych, tworzyw

wzmacnianych (np. włóknem szklanym), klejów, lakierów, żywic technicznych, a także
w postaci mieszanek do tłoczenia, tj. żywic z napełniaczem.

Tworzywa sztuczne mają wiele zalet w porównaniu z materiałami tradycyjnymi, często

deficytowymi.  Do  zalet  tych  należą:  taniość,  odporność  na  korozję,  odporność  na  działanie
czynników  chemicznych,  mała  przewodność  cieplna,  dobre  właściwości  elektroizolacyjne,
łatwość  formowania  w stanie  plastycznym,  spawalność,  dość  dobre  właściwości
mechaniczne.  Zalety  te  umożliwiają  coraz  częstsze  stosowanie  tworzyw  sztucznych
w budowie maszyn i urządzeń.

Tworzywa sztuczne zastępują często deficytowe materiały tradycyjne, jak drewno,

metale, skórę, włókna i inne.

Wyroby z tworzyw sztucznych są lekkie, wytrzymałe, odporne na działanie większości

środków chemicznych. Źle znoszą wysokie temperatury lub gwałtowne ich zmiany.

Z tworzyw sztucznych wykonuje się różne części maszyn, jak np. zbiorniki i elementy

aparatury do ochrony roślin, wałki wysiewające do zespołów wysiewających, łożyska, tulejki,
koła zębate, rury, izolacje i części instalacji elektrycznej, tablice rozdzielcze, okładziny
sprzęgłowe i hamulcowe, uchwyty i wiele innych. Folie stosowane są na opakowania oraz do
przykrywania roślin warzywnych i kwiatów w celu zabezpieczenia ich przed przymrozkami,
przykrywania zbiorników do zakiszania pasz, stert siana itp.

Powłoki z tworzyw sztucznych. Powłoki z tworzyw sztucznych (powłoki proszkowe,

powłoki z PCW) stosuje się zarówno jako powłoki ochronno – dekoracyjne w celu
zabezpieczenia przed korozją atmosferyczną i chemiczną, działaniem wody, a także w celu
uzyskania odpowiednich własności technicznych tłumienie drgań, mała przewodność cieplna,
mały współczynnik tarcia, odporność na ścieranie.

Nałożenie powłoki z tworzyw sztucznych na wyroby metalowe pozwala zsumować

zalety metalu i tworzywa sztucznego. Powłoki takie stosuje się także w celu uzyskania
estetycznego wyglądu (mogą być barwione).

Powłoki proszkowe z tworzyw sztucznych przy powlekaniu fluidyzacyjnym,

natryskiwaniu płomieniowym  lub  elektrostatycznym uzyskuje się przez stopienie się  cząstek
tworzywa  wskutek  zetknięcia  z uprzednio  podgrzaną  powierzchnią  przedmiotu  lub
w płomieniu  pistoletu.  Proces  łączenia  się  cząstek  kończy  się  z chwilą  obniżenia  się
temperatury przedmiotu poniżej temperatury topnienia tworzywa.
Guma

Wytwarza się ją z kauczuku przez wulkanizowanie z siarką z dodatkiem sadzy lub kredy.

Stosowana jest na szeroką skalę do wyrobu opon i dętek, węży, pasów gumowych
i gumowanych, uszczelnień, izolacji przewodów elektrycznych, ubrań wodoszczelnych itp.,
a także elementów

Gumę należy chronić przed działaniem benzyny, nafty oraz olejów i smarów, które

działają na nią niszcząco.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skóra

Skórę stosuje się do wyrobu pasów napędowych, uprzęży, uszczelnień itp. Ma ona

znaczną  wytrzymałość  na  rozciąganie.  Jest  odporna  na  działanie  bakterii  gnilnych,  jest
miękka  i elastyczna.  Obecnie  skóra  coraz częściej jest  zastępowana  tworzywami  sztucznymi
i gumą.
Styropian (polska nazwa handlowa dla polistyrenu ekspandowanego) to porowate tworzywo
sztuczne  otrzymane  poprzez  spienienie  granulek  polistyrenu  zawierających  porofor  (np.  eter
naftowy).  Spienienie  uzyskuje  się  przez podgrzanie granulek zazwyczaj  parą  wodną. Składa
się  z  zamkniętych  komórek  o  obłych  kształtach,  wewnątrz  których  znajduje  się  pianka
polistyrenowa.  Komórki  są  ze  sobą  połączone  i  występują  między  nimi  niewielkie  pustki
powietrzne (ich ilość i wielkość zależy od gęstości materiału), co uwidacznia się na przełomie
styropianu.  Jest  to  materiał  nieodporny  na  działanie  rozpuszczalników  aromatycznych  (np.
benzen, toluen), olejów, smarów. Przy produkcji styropianu często dodaje się do niego środki
obniżające  jego  palność.  Wytworzona  w  ten  sposób  odmiana  określana  jest  jako
samogasnąca,  tzn.  przestaje  palić  się  po  odsunięciu  od  źródła  ognia  (płomienia).  Odmiany
styropianu oznacza się symbolami: S – zwykłe i FS – samogasnące.  W zależności od stopnia
spienienia  uzyskuje  się  styropiany  o  różnej  gęstości.  Styropiany  o  małej  gęstości  są  słabe
mechanicznie  i  łatwo  ulegają  zgnieceniu,  o  większej  są  twardsze  i  umożliwiają  wykonanie
niektórych  elementów  narażonych  na  obciążenie  (np.  elementy  do  formowania  ścian
i  stropów  żelbetowych,  meble).  Styropian  stosowany  jest  często  w  budownictwie  (można
stosować  tylko  odmianę  FS),  jako  lekki  (od  ok.  10  do  ponad  40  kg/m

), materiał

termoizolacyjny  do  temperatury  +  80°C  oraz  jako  rdzeń  izolacyjno  –  konstrukcyjny  przy
produkcji  budowlanych  płyt  warstwowych. Bywa  stosowany  jako  materiał  do  wykonywania
izolacji  akustycznej,  chociaż  jego  skuteczność  jest  niska.  Przy  innej  technologii  produkcji
z polistyrenu, otrzymuje się polistyren ekstrudowany. Proces produkcji polega na zmieszaniu
granulek  polistyrenu  z  dodatkami  zmieniającymi  jego  barwę,  poprawiającymi  odporność  na
ogień  itp.  w  maszynie  do  jego  wytwarzania.  Produkt  poddaje  się  działaniu  wysokiej
temperatury  i  ciśnienia.  Do  tak  przygotowanego  surowca  dodatkowo  wtłacza  się  gaz,  który
powoduje spienienie granulek polistyrenu. Otrzymana masa wydostaje się przez szczeliny do
formowania  na  zewnątrz,  gdzie  następuje  jej  rozprężenie  (spada  ciśnienie  mieszanki  do
poziomu  ciśnienia  atmosferycznego  przez  co  masa  zwiększa  wielokrotnie  swoją  objętość).
Proces  produkcji  jest  ciągły.  Struktura  otrzymanego  materiału  jest  jednorodną  pianą,
o  komórkach  w  formie  wielościanów  o  nieregularnych  kształtach  i  rozmiarach,  ściśle
przylegających  do  siebie.  Brak  osłabień  pomiędzy  poszczególnymi  komórkami  powoduje
większą  niż  w  przypadku  styropianu  wytrzymałość  mechaniczną  i  podniesienie  parametrów
izolacyjności termicznej.
Tkaniny

Stosowane są do wyrobu pasów technicznych, taśm przenośników do wiązadeł

i kombajnów,  worków,  płacht  do  wyściełania  wozów,  zbierania  owoców  itp.  Na  płachty
stosuje  się  grube  tkaniny  konopne,  a  na  płótna  do  wiązałek  tkaniny  bawełniane.  Coraz
częściej  na  przenośniki  do  wiązałek  i kombajnów  stosuje  się  tkaniny  gumowane,  które  są
mniej wrażliwe na zmiany wilgotności. z tkanin brezentowych wykonuje się budki lub osłony
ochronne na ciągniki i maszyny rolnicze. Przed złożeniem do magazynu zawilgocone płótna,
pasy  itp.  należy  starannie  oczyścić  i osuszyć.  Powinno  się  też  unikać  pracy  maszyn
wyposażonych  w płótna  podczas  deszczu  lub  rosy,  ponieważ  zawilgocone  kurczą  się
i naprężają, a po wyschnięciu luzują, co utrudnia pracę maszyn.
Szkło

Wyrabia się je z białego piasku kwarcowego, sody, wapnia i innych domieszek. Jest to

materiał odporny na działanie czynników chemicznych i atmosferycznych, charakteryzujący

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

się małą przewodnością cieplną i elektryczną, nieprzepuszczalny dla wody i gazów. Do wad
szkła należy zaliczyć kruchość i wrażliwość na zmiany temperatury.

Wyroby ze szkła można podzielić na: na szkło płaskie, opakowania szklane, szkło

gospodarcze i oświetleniowe, szkło optyczne, szkło bezpieczne itp.

Szkło płaskie okienne znajduje duże zastosowanie w budownictwie szklarniowym.

Powinno ono być bezbarwne i przezroczyste, aby dobrze przepuszczało promienie świetlne.
Grubość szkła stosowanego w szklarniach i inspektach powinna wynosić około 4 mm.
Zastosowanie cieńszego szkła może być przyczyną strat ciepła w szklarni.
Materiały uszczelniające

Produkowane są w postaci włókien, przędzy, tkanin, sznurów, taśm, płyt itp. Służą do

wyrobu uszczelnień części silników, kotłów, przewodów, łożysk, armatury itp. Dobór
odpowiedniego materiału uszczelniającego zależy od warunków pracy i przeznaczenia części
uszczelnianych.
Materiały malarskie

Są to substancje, które tworzą powłoki o odpowiednich właściwościach ochronnych

i dekoracyjnych. Zalicza się do nich farby, emalie, lakiery oraz wyroby pomocnicze, takie jak
kity szpachlowe (wypełniacze), rozpuszczalniki i rozcieńczalniki.

Farby i emalie tworzą po zaschnięciu barwne powłoki kryjące, natomiast lakiery tworzą

powłoki przezroczyste lub zabarwione nie kryjące.

Kity szpachlowe są mieszaninami wypełniaczy mineralnych ze spoiwem i niekiedy

pigmentami służą do wyrównywania i wypełniania nierówności powierzchni przeznaczonej
do malowania.

Farby można podzielić na dwie zasadnicze grupy:

1)  podkładowe, do nakładania pierwszej warstwy malarskiej na malowanym przedmiocie,
2)  nawierzchniowe, do nakładania warstw pośrednich i zewnętrznych.
Do  malowania  maszyn  stosowane  są  głównie  materiały  malarskie  syntetyczne,
chlorokauczukowe i poliwinilowe.

Dobór materiałów malarskich do poszczególnych maszyn rolniczych zależy od

warunków eksploatacji oraz od stopnia narażenia tych maszyn na działanie czynników fizyko
–  chemicznych  i atmosferycznych  powodujących  korozję.  Maszyny  narażone  na  korozję
atmosferyczną  w niewielkim  stopniu  maluje  się  emaliami  styrenowymi  lub  poliwinylowymi
ogólnego  zastosowania.  Maszyny  narażone  w dużym  stopniu  na  korozję  atmosferyczną
maluje się emaliami syntetycznymi piecowymi.

Maszyny narażone w dużym stopniu na działanie wysokich temperatur maluje się

emaliami sylikonowymi, natomiast maszyny narażone w dużym stopniu na korozję
chemiczną maluje się emaliami chlorokauczukowymi, epoksydowymi lub poliwinylowymi.

Głównym składnikiem powłokotwórczym jest naturalny wosk pszczeli. Powłoka

nałożona pędzlem zanurzeniowo lub natryskowo nie musi być usuwana przed rozpoczęciem
eksploatacji zabezpieczonej uprzednio maszyny lub urządzenia.
Folia

Znajduje w ogrodnictwie zastosowanie jako materiał do pokrycia wysokich pomieszczeń

ogrzewanych  zastępujących  szklarnie  do  wykładania  stołów  szklarniowych,  do
krótkotrwałego  przykrywania  warzyw  uprawianych  w gruncie  oraz  do  ściółkowania.  U  nas
stosowane  są  folie  wykonane  z polietylenu  (PE)  wysokociśnieniowego.  Folii  te  dobrze
przepuszczają  promienie  świetlne.  Są  odporne  na  wysoki  i niskie  temperatury.  Wadą  foli
polietylenowej jest jej mała odporność na działa nie promieni słonecznych. Pod ich wpływem
następuje  fotodestrukcja  czyli  starzenie  się  folii,  z tego  względu  folia  ta  jest  stosowana
wybitnie  sezonowo.  Na  świecie  rozpowszechnione  są  folie  ze  zmiękczonego  polichlorku
winylu (PCW), nazywanego niekiedy igielitem. Zaletami tych folii są: większa odporność na
działanie promieni ultrafioletowych,  lepsza przepuszczalność światła i lepsze zatrzymywanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

promieni podczerwonych, co powoduje, że temperatura nocą pod okryciami z tych folii nie
obniża się zbytnio. Folia znajduje również zastosowanie jako izolacja wodoszczelna
fundamentów oraz paroszczelna w stropach, stropodachach i ścianach.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czym charakteryzują się stopy żelaza z węglem?
2.  W jakim celu stosuje się proces wielkopiecowy?
3.  jakie są właściwości metali nieżelaznych?
4.  jakie zastosowanie mają niemetale?
5.  Jakie znasz rudy żelaza?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozróżnij przedstawione metale kolorowe i określ ich właściwości.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

plansze,

–

zdjęcia, opis właściwości,

–

próbki metali,

–

poradnik dla ucznia,

–

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Porównaj przedstawione gatunki drewna, rozróżnij je, określ właściwości i zastosowanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zaplanować tok pracy,
2)  zgromadzić sprzęt i materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3)  zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze i zdjęcia,

−

poradnik dla ucznia,

−

środki ochrony,

−

próbki drewna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić i omówić stopy żelaza z węglem?



scharakteryzować proces wielkopiecowy?



określić rodzaje i właściwości metali nieżelaznych?



omówić niemetale i ich zastosowanie?



wymienić rudy żelaza?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  każdego  zadania  dołączone  są  4  możliwości  odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi, nawet poprawnej, bez uzasadnienia
nie będzie uznane.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Do rudy żelaza nie należy

a)  hematyt.
b)  magnetyt.
c)  antracyty.
d)  syderyt.

2. W wielkim piecu otrzymuje się

a)  staliwo.
b)  żeliwo.
c)  stal.
d)  surówkę wielkopiecową.

3. Zawartość węgla w stali wynosi

a)  powyżej 2%.
b)  powyżej 5%.
c)  do 2 %.
d)  nie zawiera.

4. Żeliwo to stop żelaza z węglem o zawartości węgla

a)  powyżej 3,6%.
b)  1–2%.
c)  2–3,6%.
d)  do 1%.

5. Do obróbki plastycznej nie należy

a)  walcowanie,
b)  spawanie,
c)  kucie,
d)  tłoczenie.

6. Metal o barwie złocisto – czerwonej to

a)  nikiel.
b)  miedź.
c)  wolfram.
d)  cynk.

7. Głównym składnikiem mosiądzu i brązu jest

a)  nikiel.
b)  cyna.
c)  miedź.
d)  aluminium.

8. Metalem ulegającym korozji jest

a)  ołów.
b)  cynk.
c)  żelazo.
d)  cyna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Głównym składnikiem tworzyw sztucznych jest pierwiastek

a)  N.
b)  C.
c)  O.
d)  H.

10. Główną wadą tworzyw sztucznych jest

a)  długi czas rozkładu.
b)  mała przewodność cieplna.
c)  dobra plastyczność.
d)  właściwości mechaniczne.

11. Celem stosowania obróbki plastycznej jest

a)  zmiana struktury.
b)  zmiana kształtu.
c)  zmiana składu.
d)  zmiana właściwości.

12. Przedstawienie trójwymiarowych przedmiotów na płaszczyźnie z zachowaniem wrażenia

głębi nosi nazwę
a)  aksonometrii.
b)  perspektywy.
c)  rzutu prostokątnego,
d)  deformacji liniowej.

13. Ołówek najtwardszy oznaczony jest symbolem

a)  4H.
b)  H.
c)  HB.
d)  B.

14. Pismo techniczne służy do opisywania rysunków i wykonywane jest

a)  odręcznie.
b)  szablonem.
c)  kredką.
d)  dużymi literami.

15. Formatu A4 papieru posiada wymiar

a)  420 x 594.
b)  297 x 420.
c)  148 x 210.
d)  210 x 297.

16. Kontury przedmiotu wykonuje się linią

a)  punktową.
b)  kreskową.
c)  grubą.
d)  cienką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko...............................................................................

Posługiwanie się dokumentacją techniczną

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1.  Buliński J., Miszczak M.: Podstawy mechanizacji rolnictwa. WSiP, Warszawa 1996
2.  Dąbrowski A.: Podstawy techniki w przemyśle spożywczym. WSiP, Warszawa 1999
3.  Dobrzański T. Rysunek techniczny maszynowy. WSiP, Warszawa 1996
4.  Kozłowska D. Podstawy mechanizacji. WSiP, Warszawa 1998
5.  Kozłowska D. Mechanizacja rolnictwa cz.1, cz.2. WSiP, Warszawa 1997
6.  Majewski Z., Kuczewski J.: Podstawy eksploatacji maszyn rolniczych. WSiP, Warszawa

1995

7. Skrobacki A.: Pojazdy rolnicze. WSiP, Warszawa 1996
8. Waszkiewicz Cz., Kuczewski J.: Maszyny rolnicze. Cz. 1.Maszyny i urządzenia do

produkcji roślinnej. WSiP, Warszawa 1998

9. Waszkiewicz E., Waszkiewicz St.: Rysunek zawodowy. WSiP, Warszawa 1999
10. Waszkiewicz Cz.: Maszyny i urzadzenia rolnicze. WSiP, Warszawa 1998

Czasopisma
—

Technika Rolnicza, Ogrodnicza, Leśna.

—

Inżynieria Rolnicza.

—

Problemy Inżynierii Rolniczej.

—

Problemy Ekologii.

—

Pszczelarstwo.

—

Pszczelarz Polski.

—

Pasieka.