Leki przeciwuczuleniowe (przeciwalergiczne)
Uczulenie
Określenia synonimowe - alergia
Określenia blizkoznaczne
Nadwrażliwość
Nietolerancja
idiosynkrazja.
Uczulenie - alergia - nabyte nieprawidłowe lub nadmiernie nasilone oddziaływanie ustroju na zetknięcie się z czynnikami, które normalnie u osób niealergicznych nie powodują żadnych niezwykłych reakcji.
Histamina - amina biogenna spełniająca funkcję mediatora reakcji alergicznych.
Największe stężenia:
płuca
skóra
przewód pokarmowy.
Magazynowanie:
w komórkach tucznych (mastocytach)
granulocytach zasadochłonnych.
Uwalnianie histaminy następuje pod wpływem:
uszkodzenie komórek (np. zranienie)
wydzielanie IgE w czasie reakcji nadwrażliwości
substancji chemicznych (substancji chemicznych uwalniających histaminę niezależnie od IgE).
stres
jady owadów i węży
niektóre stany patologiczne (oparzenia, odmrożenia, stany zapalne - towarzyszą im miejscowe uwalnianie histamyny)
uszkodzenie tkanek uwalnia histaminę, nawet u ludzi nieuczulonych.
Histamina ma znaczenie w przebiegu reakcji alergicznej.
Wyróżnia się 4 typy reakcji alergicznych:
typ I - reakcja anafilaktyczna - rola histaminy
Reakcja ta wynika z tego, iż swoiste dla alergenu (np. leku) przeciwciała IgE łączą się z komórką tuczną, co powoduje uwolnienie histaminy i innych mediatorów odczynu alergicznego.
Wstrząs alergiczny (anafilaktyczny, uczuleniowy) ma często przebieg gwałtowny, który objawia się:
obniżeniem ciśnienia tętniczego krwi
skurczem oskrzeli
obrzękiem krtani (napad astmy oskrzelowej), co może stanowić zagrożenie życia.
Obrzęk naczynioruchowy jest miejscową postacią odczynu anafilaktycznego, polegającego na obrzęku skóry, tkanki podskórnej i błony śluzowej np. obrzęk krtani Quincke`go, w wyniku zwiększonej przepuszczalności naczyń
włosowatych.
Leki i związki farmakologicznie czynne uwalniające histaminę:
Tubokuraryna
Morfina
Środki kontrastowe zawierające jod
Środki krwiozastępcze (np. HES - hydroksyetylowana skrobia)
I. Leki przeciwhistaminowe
Mechanizm działania:
blokują receptor H1
- w ścianach naczyń
- w przewodzie pokarmowym
- w oskrzelach
- w skórze.
Leki działające w powyższy sposób są bardziej skuteczne, gdy histamina napływa do miejsca zadziałania z krwią np. do skóry. Natomiast, gdy histamina wydziela się blisko miejsca zadziałania np. w płucach - skuteczność leków przeciwhistaminowych jest wtedy bardzo słaba. Dlatego nie mają one zastosowania w napadach astmy oskrzelowej i bardzo ograniczona w stanach wstrząsowych.
Leki I generacji (klasyczne)
antazolina (Phenazolinum)
klemastyna (Tavegyl)
difenhydramina (Benzhydraminum)
prometazyna (Diphergan, Prothazin)
dimenhydrinat (Aviomarin)
Zastosowanie:
pokrzywka pokarmowa i polekowa
uczuleniowe zapalenie skóry
zmiany skórne spowodowane ukąszeniem owadów
katar sienny
skurcz oskrzeli spowodowany wdychaniem pyłków kwiatowych, kurzu, sierści itp. (nieskuteczne w napadzie astmy oskrzelowej)
choroba posurowicza
choroba lokomocyjne.
Działania niepożądane:
zawroty głowy, senność
zaburzenia koordynacji ruchowej - zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych
suchość błon śluzowych (działanie atropinowe)
zaparcia
nadwrażliwość (przy dłuższym stosowaniu zewnętrznie w postaci np. maści).
B. Leki II generacji (nowe):
astemizol (Hismanal)
cetyryzyna (Zyrtec)
loratydyna (Claritin, Clarinase)
dimentinden (Fenistil)
terfenadyna
ebastyna (Kestine)
Disophrol (dexbromfeniramina + pseudoefedryna)
Zastosowanie:
alergiczny nieżyt nosa
katar sienny
przewlekłe pokrzywki
alergiczne zapalenie spojówek
choroba posurowicza i inne schorzenia.
Działania niepożądane:
pozbawione są typowych działań ubocznych charakterystycznych dla leków I generacji
mogą z zachowaniem dużej ostrożności być stosowane przez kierowców pojazdów mechanicznych.
Sole wapnia
Mechanizm działania przeciwuczuleniowego:
sole wapnia hamują przepuszczalność błon komórkowych, zwłaszcza naczyń
dzięki temu hamują przenikanie płynu na zewnątrz naczyń włosowatych i hamują powstawanie wykwitów na skórze.
Preparaty:
Calcium 10% (amp.)
Calcium granulat
Calcium syrop
Satural (proszek musujący)
Thenalidin-Calcium.
Wskazania:
zapalenie uczuleniowe skóry
pokrzywka pokarmowa i polekowa
uczuleniowy nieżyt nosa
choroba posurowicza
obrzęk naczynioruchowy.
Stosowane są głównie doustnie lub w nagłych przypadkach - dożylnie. Dożylnie należy wstrzykiwać bardzo powoli, gdyż szybkie podanie powoduje:
- uczucie gorąca
- spadek ciśnienia tętniczego krwi
- zwolnienie czynności serca.
Działania niepożądane:
długotrwałe podawanie soli wapnia dzieciom, może wystąpić zespół mleczno-alkaliczny Bunetta: osłabienie, senność, hiperkalcemię.
Przeciwwskazania:
kamica nerkowa
hiperkalcemia
hiperkalemia
okres leczenia glikozydami nasercowymi.
III. Glikokortykosteroidy
Działanie:
hamują syntezę histaminy i osłabiają odczyny tkankowe na nią
hamują objawy odczynów uczuleniowych
zmniejszają powstawanie wysięków i przesięków
zmniejszają reakcje zapalne oskrzeli i wydzielanie śluzu
zwiększają liczbę receptorów β2 w oskrzelach i uwrażliwiają je na działanie czynników endogennych oraz leków β-mimetycznych
zmniejszają liczbę receptorów α w oskrzelach i hamują ich czynność
wywołują skurcz naczyń krwionośnych w mikrokrążeniu płuc.
Należą do najsilniejszych leków przeciwuczuleniowych.
Mogą być podawane dożylnie w stanach nagłych np. wstrząs anafilaktyczny (uczuleniowy) - powodują zwiększenie wrażliwości receptorów adrenergicznych naczyń, serca i oskrzeli na aminy katecholowe.
Zastosowanie:
uogólnione i ciężkie odczyny uczuleniowe
uczuleniowe choroby skóry
przedłużający się skurcz oskrzeli (tzw. stan dychawiczy)
obrzęk naczynioruchowy Quinke`go
ciężkie uczulenia polekowe
choroba posurowicza.
Inne zastosowania:
niedobór tego hormonu (leczenie substytucyjne)
choroba reumatoidalna
niektóre nowotwory
do hamowania reakcji odrzucenia przeszczepu
wstrząs anafilaktyczny.
Działania niepożądane:
zanik kory nadnerczy
osteoporoza
zarośnięcie chrząstek stawowych
owrzodzenie żołądka i jelit (możliwość wystąpienia krwotoku)
otyłość
zaburzenia psychiczne
gojenie ran ulega zwolnieniu
zmniejszenie odporności na zakażenia (zmniejszenie miana przeciwciał, osłabienie obrony komórkowej)
cukrzyca.
Gks - ogólne zasady stosowania
Wskazania do leczenia substytucyjnego są wszystkie te zaburzenia, których istotą jest brak lub niedobór wydzielania kortyzolu, zarówno wskutek pierwotnego jak i wtórnego uszkodzenia nadnerczy.
Dawki substytucyjne stosowane są codziennie, zawsze w dwóch porcjach:
- większej porannej
- mniejszej popołudniowo-wieczornej co naśladuje dobowy, fizjologiczny rytm hydrokortyzonu.
Inne zasady podawania pozasubstytucyjnego gks:
dawka początkowa - zwykle duża w leczeniu intensywnym, ciężko chorych
dawki podtrzymujące - możliwie najmniejsze, ale utrzymujące dostatecznie dobry stan chorego
czas leczenia całkowitego - zależy głównie od rodzaju choroby
sposoby podawania kortykosteroidów - przeważa leczenie codzienne, w którym w przypadku leczenia pozasubstytucyjnego całkowita dobowa dawka leku stosowana jest jednorazowo - rano
czasem możliwa jest tak zwana terapia co drugi dzień polegająca na podawaniu leku raz na 2 dni w dawce
wyjątkowo stosowana jest: terapia „pulsacyjna” tj. podawanie bardzo dużych dawek leku np. prednizolonu, dożylnie - co kilka tygodni.
Gklikokrtykosteroidy - drogi podawania
drogą pozajelitową - dożylnie, domięśniowo - np. kortyzon (Adreson), hydrokortyzon (Corhydron), deksametazon (Dexaven), betametazon (Diprophos - astma oskrzelowa)
okołostawowo - metyloprednizolon (Depo-Medrol, Depo-Medrol z lidokaina
doustnie np. prednizon (Encorton), prednizolon (Encortolon), triamcinolon (Polcortolon)
zewnętrznie w postaci maści, kremów, żeli czy zawiesin np. Atecortin, flumetazon (Lorinden), fluocinolon (Flucinar), ung. Hydrocortisonum
w postaci aerozolu (do użytku wew. - inhalacje, do użytku zew. - spray), ihalacje proszkowe budezonid (Budesonide).
IV. Leki zapobiegające reakcjom alergicznym
Leki zapobiegające głównie zjawiskom uczuleniowym to:
ketotifen (Pozitan, Zaditen)
kromony:
- kromoglikan disodowy (Intal, Lomusol)
- nedokromil sodu (Tilade).
Ketotifen
Działanie:
hamuje uwalnianie histaminy i innych przekaźników (np. SRS-A) z komórek tucznych i bazofilów
działa równocześnie przeciwhistaminowo (blokuje receptor H1).
Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego (tabletki, syrop).
Zastosowanie:
katar sienny
profilaktyka i leczenie astmy oskrzelowej
łącznie z β-mimetykami, teofiliną i glikokortykosteroidami.
Skuteczniejszy u dzieci niż u dorosłych.
Działania niepożądane:
senność, znużenie
zawroty głowy i zahamowanie psychoruchowe
przyrost masy ciała
suchość w jamie ustnej
zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego.
Nie należy łączyć tego leku z lekami przeciwhistaminowymi I generacji.
Kromoglikan disodowy
Działanie:
zapobiega degranulacji mastocytów i uwalnianiu z nich mediatorów reakcji alergicznych - histaminy i leukotrienów (prawdopodobnie następuje stabilizacja błony komórkowej mastocytów i blokowanie kanałów wapniowych, co hamuje uwalnianie mediatorów)
nie blokuje receptora H1
hamuje skurcz oskrzeli spowodowany wysiłkiem fizycznym, zimnym powietrzem, kwasem acetylosalicylowym
doraźnie może nawet nasilać duszność (nie jest skuteczny np. w napadzie astmy oskrzelowej).
Praktycznie nie wchłania się z przewodu pokarmowego, podawany jest wyłącznie miejscowo. W zależności od miejsca, w którym występuje odczyn uczuleniowy lek podajemy:
Preparaty:
do drzewa oskrzelowego - Intal - kapsułki do inhalacji, roztwór do nebulizacji - Cropoz - aerozol
do nosa - Lomusol - aerozol
do worka spojówkowego - Polcrom - krople do oczu
do przewodu pokarmowego - Nalcrom - kapsułki.
Uwaga:
Kromoglikan w alergii pokarmowej powinien być stosowany tylko w szczególnych sytuacjach, ponieważ zasadniczym leczeniem jest dieta eliminacyjna.
Nedokromil sodu
Działanie:
mechanizm działania podobny do kromoglikanu disodowego
dodatkowo hamuje napływ komórek zapalnych (granulocytów) i wyzwalanie z nich mediatorów alergicznych.
Nie wchłania się z przewodu pokarmowego, dlatego podawany jest:
do drzewa oskrzelowego w postaci inhalacji - Tilade
do nosa w postaci aerozolu - Tilarin
do worka spojówkowego w postaci kropli - Tilavist.
4