CHRZCIELNICA (Śląsk)
Liturgiczny kształt chrztu i miejsce jego udzielania.
Chrzest - drugi obok Wieczerzy Pańskiej sakrament wyznania augsburskiego, stanowił dla luteran wieku Reformacji niezwykle ważny akt liturgiczny.
W przeciwieństwie do Zwinglego i Kalwina, dla Lutra chrzest był czynnością kultową obdarzoną rzeczywistą siłą, wyzwalającą dziecko z władzy szatana i grzechu; szczególne znaczenie reformator przypisywał modlitwom, mniejsze - egzorcyzmem i innym czynnościom symbolicznym.
Luter i chrzest -
publiczny charakter ceremonii chrztu
początkowo w praktyce kultowej przyjęło się rozpoczynanie ceremonii chrztu w drzwiach kościoła;
przejście od drzwi kościoła do chrzcielnicy (przy ołtarzu) symbolizowało stopniowe wprowadzanie chrzczonego z „rejonów ciemności” do „obszarów Zbawienia”
rozmiary orszaku regulowane były odpowiednimi przepisami;
obrzęd rozpoczynał się krótkim egzorcyzmem
naznaczenie dziecka znakiem krzyża
ofiarowanie dziecku soli mądrości
modlitwa, dzięki której utopiono i zmazano w chrzczonym dziecko wszelki grzech - nawiązanie do dawnej tradycji chrześc. (porównanie potopu z chrztem);
Luter odrzuca pośrednictwo instytucji Kościoła w wyzwalaniu z władzy grzechów przez sakrament;
Po modlitwie symbolizującej historię zbawienia następuje ponowny egzorcyzm, czytanie Ewangelii św. Marka
Włożenie rąk na chrzczonego wraz z modlitwą Ojcze Nasz,
Abrenucjacja (odmowa diabła)
Wyznanie wiary
Trzykrotne zanurzenie (per immersionem), w czym zawierała się symbolika śmierci, pogrzebania - wraz z Chrystusem - w wodzie, i zmartwychwstania - z chwilą wyjęcia z wody chrzczonego dziecka
Namaszczenie olejem
Ubranie w krzyżmo (vestis alba), symbol niewinności
Wręczenie płonącej świecy, aby strzegło łaski chrztu
Ceremonię zamykało powszechne błogosławieństwo;
Wrocław, 1524 -
lokalna adaptacja rytuału Lutra;
Porządek legnicki, 1535 -
usunięto egzorcyzmy
utrzymano krzyżmo
potępiał towarzyszące chrztom podarki, obżarstwo, pijaństwo i tańce;
kładł nacisk na uroczysty, publiczny charakter chrztu
Porządek cieszyński, 1584
Agenda oleśnicka, 1593 -
utrzymanie w liturgii chrztu rytuału egzorcystycznego,
przeżegnanie znakiem krzyża,
abrenucjancję
krzyżmo
dopuszczała trzy pary rodziców chrzestnych
dekoracja chrzcielnic - scena Obrzezania Chrystusa - pojawia się w programie, jako pouczenie dla rodziców chrzestnych
Lokalizacja chrzcielnic we wnętrzu kościelnym.
Podkreśleniem rangi chrztu dzieci stało się na Śląsku przenoszenie dawnych chrzcielnic w pobliże chóru i ołtarza.
W poł. XVII w. w kościołach ewangelickich chrzcielnice stały przed ołtarzem, na osi kościoła; tego typu usytuowanie było charakterystyczne dla wielu krajów luterańskich (np. Saksonia).
Chrzcielnice stawiano często na obszernych podestach.
Ich sakramentalne funkcje podkreślano przez wydzielenia miejsc chrztu w przestrzeni wnętrz drewnianymi barierami, a także metalowymi kratami, stwarzając jakby „kaplicę chrzcielną”
- kościół Św. Marii Magdaleny, Wrocław
- kościół Św. Trójcy, Żórawina
- Fara, Jaworzno
Formy chrzcielnic. Rodzaje dekoracji.
Forma chrzcielnicy wykształcona została w okresie średniowiecznym. Zazwyczaj zbliżona jest do kielicha, składa się z wielobocznej lub okrągłej stopy, okrągłego lub wielobocznego trzonu oraz okrągłej, czworobocznej lub wielobocznej czaszy; trzon i stopa od XII w. szczególnie na terenie Niemiec, przedmiotem artystycznego kształtowania.
Metalowa chrzcielnica, kościół św. Elżbiety, Wrocław - zabytek średniowieczny, jednak po reformie kultu nadal pełniła swoją funkcję; podobnie jak i chrzcielnica z kościoła śś. Pawła i Piotra w Legnicy.
Chrzcielnice powstałe u schyłku XV i na pocz. XVI w. dekorowane były motywami ornamentalnymi, heraldyczno - ornamentalnymi i figuralnymi - z przewaga postaci świętych lub reliefów biblijnych. Wiele późnośredniowiecznych chrzcielnic posiadało bardzo skromne dekoracje - zjawisko to utrzymać się miało w ciągu całego XVI w.
Dzieła z I poł. XVI w. charakteryzują się znacznym uproszczeniem form, a ich dekoracja ogranicza się do wieńców palmetowych, splotów winnego grona i rozet.
O wyraźnej proweniencji renesansowej są tralki oddzielające tradycyjne przedst. świętych na czaszy (np. w Rosochatej); inny nurt dekoracji - reformacyjny - o obszernych inskrypcjach biblijnych, wypełniających wraz z gmerkami pola czaszy (np. prymitywna chrzcielnica we Wszechświętem).
W ciągu II poł. XVI i I poł. XVII w. powstało na Śląsku wiele nowych chrzcielnic. Posiadają dekorację figuralną przede wszystkim reliefową. Niemal wszystkie były niegdyś polichromowane. Pewna część w swej dekoracji - oprócz motywów ornamentalnych - posiada wyłącznie kartusze herbowe; pozostałe ozdobione są mniej lub bardziej rozwiniętymi ornamentami, bądź też pozbawione jakiejkolwiek dekoracji.
Naroża czasz niektórych chrzcielnic zdobią tylko spływy wolutowe (czasem powtórzone wokół trzonu), czasze innych pokryte są płaskimi motywami symetrycznie ułożonych lisci, stylizowanej wici roślinnej lub winnych gron.
Od pocz. XVII w. figuralna, heraldyczna i ornamentalna dekoracja stawała się coraz bardziej plastyczna. Wyraźniej uwydatniały się postacie, kartusze, motywy okuciowe, stylizowane rozety, girlandy owocowe, główki puttów.
Materiał.
Drewno - o szczególnej dekoracji ornamentalnej; łatwy w obróbce materiał sprzyjał wszelkim przejawom późnomanierystycznej profuzji zdobniczej. Ok. 10 % zachowanych chrzcielnic wykonane było z drewna. wtedy też zdarzało się, iż pokrywano je pozłacaną blachą ze stopu miedzi, ołowiu i cyny.
Piaskowiec - zdecydowana większość śląskich chrzcielnic doby Reformacji. W jednym przypadku zastosowano połączenie wielu gatunków kamienia - chrzcielnica z Żórawiny - podstawa z czerwonego marmuru, stopa z żółtozielonego granitu, trzon i czasza z zielonego serpentynitu, do tego pozłacane brązowe główki puttów i lwów.
Różne typy chrzcielnic.
Chrzcielnice typu „saskiego” - popularny w wieku Reformacji; zabytki kamienne, na których stopach, wokł rzonów, umieszczano ½ lub pełnoplastyczne figurki, tworząc rozwiązanie zbliżone do figuralnych podpór ambon. Pojawienie się tego typu na Śląsku wiązać trzeba z oddziaływaniem Saksonii.
Chrzcielnica w Lwówku, 1560 -
- pierwszy tego typu zabytek na ziemiach Śląska;
- wzorowana prawdopodobnie na chrzcielnicy w kościele św. Jakuba we Freiergu (wykonana przez Hansa Wathera II, 1555).
- 4 putta czytające książki - usadowione wokół trzonu - stały się z kolei wzorem dla następnych realizacji śląskich;
^ chrzcielnica we Włodzicach Wielkich - putta grają na rożkach i fletach prostych,
^ chrzcielnica we Wleniu - oprócz postaci i popiersi wyłaniających się z trzonu uskrzydlonych puttów, widnieją na stopie siedzące figurki 4 ewangelistów;
Chrzcielnica w kościele św. Mikołaja, Brzeg - posiadała na stopie wizerunki ewangelistów
Chrzcielnica w Michałowie - dzieło saskiego rzeźbiarza Hansa Kamera - 3 postacie puttów rozmieszczone wokół okrągłego trzonu „dźwigają” sześcioboczną czaszę;
Chrzcielnica w Żabinie - tu jednak putta nie spełniają funkcji nośnych, podtrzymują natomiast dwie tarcze herbowe;
Chrzcielnice w Kromolinie i Sadach Dolnych - dzieło Mistrza Nagrobka Bocków - putta z otwartymi książkami lub zwojami w rękach zdobią stopy chrzcielnic;
Chrzcielnica w Wałbrzychu - na stopie umieszczono plastyczne symbole ewangelistów;
Chrzcielnice typu kielichowego - proste, o trzonach ujętych jedno - lub obustronnie wywiniętymi wolutami, mają również saski rodowód.
Chrzcielnica z Gościszowa, 1575 -
- najstarsza tego typ
- trafnie dobrane proporcje, elegancja wykonania;
Chrzcielnica w Dobromierzu, 1606
- miękko modelowane reliefy na czaszy, jak i oddzielające je figurki w bujnych szatach, należą do najlepszych pod względem rzeźbiarskiego opracowania przedst. na śląskich chrzcielnicach;
Chrzcielnica w Przecławiu, Mińsku, Wojanowie - dzieła nie najlepszej jakości;
Chrzcielnica w Lubiechowej, Chybieni, Czerninie -
- warsztat Kaspra Berżera (mistrz legnicki)
- mają one okrągłe, w charakterystyczny sposób przepasane trzony,
- reliefy na czaszach bardzo płaskie
Chrzcielnice w Żeliszowie, Zbylutowie i Kurowie -
- niski poziom artystyczny
- trzony w kształcie gładkiego balasa
Chrzcielnica w Chrobrowie -
- jedno z najsłabszych dzieł tego typu
- w swej czaszy zawiera bardzo nieporadne reliefy
Chrzcielnice w Niwiskach, Chocianowie, Chotkowie, Żubrzy -
- typowe wytwory prowincjonalnych artystów
- dzieła mało ambitne
- kiepsko naśladotwórcze
Chrzcielnice typu „niderlandzkiego” - na Śląsku reprezentowane przez dwa wybitne dzieła:
Chrzcielnica z kościoła św. Marii Magdaleny, Wrocław (1570 - 76)
- wykonana przez Hansa Fleisera
- trzon otaczają pokryte ornamentem wolutowe konsolki, z których wyrastają popiersia puttów splecionych ramionami;
- reliefy płaskie, niezbyt poprawne anatomicznie
- naśladownictwo - chrzcielnica w Ciechanowicach
Chrzcielnica z kościoła śś. Stanisława i Wacława, Świdnica (1580)
- związana z Halsem Fleiserem i jego następcą Fryderykiem Grossem
- na wybrzuszonym trzonie ukazane są półpostacie puttów „uwięzionych” w zwojach ornamentu, o tułowiach przekształconych w liście akantu;
- półpostacie puttów występują w plasterkach hermowych dzielących czaszę;
- alabastrowe, miękko modelowane reliefy
- naśladownictwo - chrzcielnica w Kamiennej Górze
Nakrywy chrzcielnic.
Integralnym elem chrzcielnic wieku Reformacji były nakrywy - w sensie strukturalnym odpowiedniki baldachimów ambon. Najczęściej wykonywane były z drewna, choć i zdarzały się kamienne.
Mają one zazwyczaj prostą formę, a jedynym akcentem dekoracyjnym jest grupa rzeźbiarska Chrztu Chrystusa w zwieńczeniu. Umieszcza się je czasem na specjalnych wysięgnikach albo mocuje liną do stropu lub sklepienia. Niektóre uzyskały bogatsze nakrywy glorietowe (przede wszystkim drewniane), akcentujące równoprawność chrzcielnicy jako elem. sakralno - predykanckiego „trójdźwięku”. Dzięki temu akcentowi chrzcielnica stawała się wyraźnie zaznaczoną trzecia dominantą architektoniczną ewangelickiego wnętrza kościelnego.
Nakrywa chrzcielnicy z kościoła św. Marii Magdaleny, Wrocław -
- przypisywana Fryderykowi Grossowi
- składała się aż z 3 kondygnacji - kolumnowych gloriet,
- wypełniona figurkami Mojżesza, Heroda, ewangelistów, apostołów, puttów;
- wieńczyła ją gołębica Ducha Św. z rozpostartymi skrzydłami
- zrównoważenie architektonicznych wyznaczników godności i znaczenia - współzależność i uwarunkowanie wzajemne chrztu i zwiastowania Słowa;
Programy ideowe chrzcielnic.
Program związany z luterańską liturgią chrztu.
Znaczna część dekorowanych figuralnie śląskich chrzcielnic protestanckich posiada program ideowy ściśle związany z treścią liturgicznego aktu chrztu, a zwł. z zawartymi w ceremonii modlitwami i fragm. Pisma Św.
Kanon programowy luterańskich chrzcielnic wieku Reformacji -
Potop z arką Noego
Przejście Żydów prze Morze Czerwone
Chrzest Chrystusa
Chrystus wśród dzieci (udzielenie przez Chrystusa błogosławieństwa przyprowadzonym do niego przez matki dzieciom)
Sceny dodatkowe lub zamiennie występujące -
Obrzezanie Chrystusa - starotestamentowy znak przymierza z Bogiem, prefiguracja chrztu rozumianego jako wstąpienie do wielkiej wspólnoty chrześc., związanej ze Stwórcą i Odkupicielem nowym przymierzem wiary i łaski;
Cudowne nakarmienie rzesz rosą i manną - program wyraża tradycyjną więź chrztu i eucharystii, połączonych ideami duchowego odnowienia i zmartwychwstania; chrzcielnica w Lwówku;
Ofiarowanie Izaaka - prefiguracja Ukrzyżowania, w kontekście pasyjnej symboliki sceny Chrztu Chrystusa; chrzcielnica w Chocianowie
„Morze na dwunastu wołach” ze świątyni Salomona - scena pokazana zamiast Przejścia przez M. Czerwone; starotestamentowa prefiguracja Chrztu Chrystusa i sakramentu chrztu; chrzcielnica w Kamiennej Górze
Ukrzyżowanie i Złożenie Chrystusa do grobu, które podkreślają symboliczny sens chrzcielnicy - kielicha jako grobu Chrystusa; chrzcielnica w Kamiennej Górze
Zmartwychwstanie - dobitne unaocznienie symbolicznego sensu Chrztu Chrystusa - jako obrazu śmierci i zmartwychwstania
Liturgiczne przedst. ukazujące zbawienną moc sakramentu dopełnione zostały nie tylko pokazaniem tej mocy, lecz również przypomnieniem przyczyn, dla których konieczna stała się śmiertelna ofiara Chrystusa, a także „odrodzenie z wody” każdego człowieka;
Grzech Pierworodny i Ukrzyżowanie - ujęcie klamrowe przedst. Potopu, Przejścia przez M. Czerwone, Chrztu Chrystusa i Chrystusa wśród dzieci; scena tego typu może być pokazana jak z ran Chrystusa spływa do kielicha struga krwi;
Wywyższenie Węża Miedzianego - scena zastępująca Ukrzyżowanie;
Pokłon Pasterzy, Ofiarowanie w świątyni - wydarzenia z dzieciństwa Chrystusa; mogą zastępować scenę Chrystusa wśród dzieci;
Liczne sceny biblijne:
- Ustanowienie obrzezania
- chrzest komornika królowej murzyńskiej Kandaces przez apostoła Filipa
- Odnowienie w Duchu Św. „chrztu janowego” gminy chrześc. w Efezie przez apostoła Pawła
- Uzdrowienie przez Chrystusa chorego od 38 lat człowieka przy sadzawce Betesda
- Uzdrowienie hetmana syryjskiego Nałamana od trądu przez 7 krotne zanurzenie w rzece Jordan,
Sceny na nakrywkach chrzcielnic.
Na przykładzie chrzcielnicy z Pogwizdowa.
Potop
Chrzest Chrystusa
Uzdrowienie od trądu Nałamana
Spotkanie Chrystusa z Samarytanką przy studni Jakuba
Rozesłanie Apostołów
Do programu ikonograficznego wprowadza się także napisy - bezpośrednio do obrazów i w ich pobliże (np. chrzcielnica z Pogwizdowa). Nadaje to programowi większy walor dydaktyczny, sakrament chrztu zostaje ukazany w szerszej perspektywie teologicznej - jako „woda ze zdrojów zbawienia”, pierwszy w życiu każdego chrześcijanina przejaw darmo danej łaski.
Chrystus wśród dzieci.
„Napomnienie Chrystusa” zawarte w tekście wybranego do rytuału chrztu fragm. ewangelii - jego obrazowym odpowiednikiem stała się w kanonie programowym luterańskich chrzcielnic śląskich scena Chrystusa wśród dzieci;
Luter świadomie włączył do liturgii chrztu ewangeliczny argument na korzyść chrztu dzieci; wprowadzenie motywu Chrystusa wśród dzieci do sztuki luterańskiej uznać należy za autorytatywne, oparte na dosłownej ilustracji Pisma unaocznienie tego argumentu, za swego rodzaju „obrazową polemikę” z anabaptystami. Znany we wczesnym średniowieczu, lecz dopiero przez pracownię Cranachów wydobyty z zapomnienia i szeroko rozpowszechniony.
Przedst. Chrystusa wśród dzieci ma w programach chrzcielnic zdecydowanie antyanababtyjską wymowę.
Podobnie jak przedst. Chrystusa wśród dzieci zaczerpnięte zostało przez Reformację z ikonograficznych zasobów wczesnego średniowiecza, tak i związany z liturgią oraz ideą sakramentu chrztu program większości chrzcielnic luterańskich, w tym śląskich, stawał się jakby kontynuacją wątków treściowych dekoracji niektórych XII i XIII wiecznych chrzcielnic niemieckich.
Eliminując wszelkie ślady eklezjologicznych spekulacji w liturgii, musiał luteranizm odciąć się radykalnie od późnośredniowiecznych programów chrzcielnic, zwł. hagiograficznych.
Sakramentalny program dekoracji chrzcielnic utrwalił się w dobie Reformacji do tego stopnia, iż nawiązywano do niego w środowiskach ewangelickich jeszcze u schyłku XVII w., gdy regułą stawała się całkowita rezygnacja z przedst. figuralnych na chrzcielnicach.
Inne programy.
Rola postaci biblijnych i alegorycznych na czaszach, stopach i trzonach chrzcielnic.
Związek z liturgią przestaje być klarowny i wyrazisty, a program zaczyna zbliżać się do średniowiecznej tradycji wyrażania na czaszach chrzcielnic idei zwycięstwa nad szatanem przez Wcielenie i Mękę Chrystusa. Brak bezpośredniego nawiązania do luterańskiego rytuału chrztu i programu sakramentalnego.
Treści stopy, trzonu i czaszy tworzą jednolitą całość.
Zanika charakterystyczne dla chrzcielnic średniowiecznych napięcie ideowe, przeciwstawianie treści stopy programowi trzonu. Tam, gdzie wyobrażano niegdyś złe moce, demony symbolizowane przez zwierzęta ze średniowiecznego bestiariusza, pojawiają się ewangeliści i anioły - zwiastunowie „wiecznej ewangelii”, przypominający nierozerwalny związek „świętej wody” z Prawami i Słowem Bożym.
Ważne jest iż odrzucano wszelkie „napięcia” ideowe - wątek walki dobra ze złem, symbolizowanym przez potwory i monstra; usunięto także wszelkie ślady odniesień lub aluzji eklezjologicznych.
Przykłady scen biblijnych:
Cykl dzieciństwa Chrystusa (Zwiastowanie, Nawiedzenie, Boże Narodzenie, Pokłon pasterzy, Obrzezanie, Pokłon Magów, Ofiarowanie Jezusa w świątyni, Chrzest);
Sceny wyrażające zasadnicze treści trzech artykułów Credo - po Stworzeniu Adama i Ewy następuje Adoracja Dzieciątka, Chrzest, Ukrzyżowanie, zmartwychwstanie Chrystusa, całość zamyka wyobrażenie Trójcy Św. (chrzcielnica w Lubrzy);
Wyobrażenie Chrystusa na krzyżu, sprowadzające symboliczną jedność chrztu i śmierci do najprostszej formuły obrazowej (chrzcielnica w Niwiskach);
Przedst. Chrztu Chrystusa, Godów w Kanie Galilejskiej i Przemienienia na Górze Tabor - zbawienna moc obu sakramentów (chrzcielnica z Chrobrowa)
Wizja Ezechiela - zapowiedź ponownego przyjścia Zbawiciela na swiat i zmartwychwstania wszystkich zmarłych; zapowiedź zawarta symbolicznie w każdorazowym akcie wynurzenia z wody ochrzczonego dziecka;
Przedst. 4 ewangelistów -
- jako osobny motyw
- jako uzupełnienie głównego programu opartego na reliefach i obrazach biblijnych;
- występują najczęściej na czaszach - naroża czasz, jako szkielet ideowy całego programu;
- czasem grupa ewangelistów zostaje powiększona o postacie św. Piotra i Pawła; czasem razem z 12 apostołami;
- czasem 4 ewangeliści zdobią stopy chrzcielnic, wtedy też pełnią funkcje nie tyle szkieletu ideowego programu, co jego podstawy, fundamentu;
Przykłady scen alegorycznych.
Personifikacje Cnót - najczęściej Wiary, Łagodności, Miłości, Wstrzemięźliwości
Putta -
- na stopach chrzcielnic; zazwyczaj uskrzydlone, mają na kolanach otwarte książki, trzymają w rękach zwoje lub muzyczne instrumenty (głosiciele chwały bożej, „niebiańska orkiestra”); symbolizują wieczne Słowo Boże, nazywane powszechnie w dobie Reformacji „posłannictwem anielskim”;
- na trzonie - stają się pośrednikami w nasycaniu Słowem Bożym sakramentalnego aktu;
- oplatające trzony, „uwięzione w ornamencie” mogą symbolizować niebezpieczeństwa i pułapki, czyhające na drodze inaugurowanego sakramentem życia chrześc.
- Jednocześnie można widzieć w nich Niewiniątka Betlejemskie, pierwszych „krwawych świadków” Chrystusa - na zasadzie przyrównania do Mordu Betlejemskiego. Dokonany na małych męczennikach „chrzest krwi” uznawano za zapowiedź i symbol chrztu sakramentalnego - „zanurzenia w śmierć”. W związku z obroną zasady chrztu dzieci przed anabaptyzmem, gł. W Saksonii;
Ogólny sens symboliczny i funkcja ideowa chrzcielnic.
Dekoracje śląskich chrzcielnic wieku Reformacji wiążą się ściśle - swym programem ideowym i ogólną symboliką - z dwoistym charakterem luterańskiego rytuału chrztu.
Pedagogiczna funkcja ceremonii
Próby dogmatycznego podbudowania liturgii, wyrażone słowno - obrazowym językiem, mogą wzmacniać symboliczne, tradycyjne, komponenty luterańskiego rytuału;
Sam kształt chrzcielnicy, zbliżony do kielicha, przywołuje tradycyjne wartości symboliczne łączące sakramenty chrztu i eucharystii. Jest, więc ona, podobnie, jak kielich, figur symboliczną grobu Chrystusa.
Forma kielicha - symbol otwartego boku Chrystusa, z którego wypłynęła krew i woda; „zbawienny potop”, „łaźnia morza i obłoku”
„świadectwo wody” w obliczu zebranej w kościele gminy;
w wielu kościołach śląskich to właśnie chrzcielnica była pierwszym elem wystroju wnętrza niosącym reformacyjne treści, a w niektórych świątyniach pozostała jedynym świadectwem ich luterańskiej przeszłości
Chrzcielnica z Kamiennej Góry -
Najbogatsza w treści symboliczne
Odwołanie się do bogatej symboliki Świątyni Salomona, częste w szt. protestanckiej, zwł. w XVII w., nie pozostaje z luterańską koncepcją chrztu;
„morze spiżowe” - nie tylko ze względu na przedst. czaszy; przyrównanie do „morza na 12 wołach”, odlanego na kształt kwiatu liliowego dla wzniesionego na polecenie króla Salomona Domu Pańskiego;
trzon zbliżony wyraźnie do ulistnionej łodygi lilii,
pod dolnym gzymsem czaszy widnieją podwieszone kule (pukle na kształt jabłek leśnych)
Fundacje szlacheckie.
Wiążą się one ściśle z nasileniem walk klasowych na wsi śląskiej. W obliczu odżywającej co jakiś czas agitacji anabaptyjskiej zrozumiałe jest dążenie do umocnienia rangi sakramentu chrztu w jego tradycyjnej postaci. Intencje poszczególnych fundatorów były oczywiście różne, większość z nich jednak starała się fakt fundacji często upamiętniano herbami;
Szlacheckie herby na chrzcielnicach z dekoracją figuralną można spotkać wszędzie: na polach czaszy, wśród reliefów biblijnych, na wspornikach dzielących czaszę, na spodzie czaszy ponad trzonem, na trzonie, wokół stopy.
Szlachecki patron chciał zapewne podkreślić w ten sposób swój udział w „świadectwie wody”, „zbawiennym potopie”.
Napisy fundacyjne zazwyczaj określają cel fundacji.
Krzyżmo, symboliczna biała koszulka;
Eklezjologia, dział teologii fundamentalnej zajmujący się nauką o Kościele