Brygida Kubris

METODY ŹRÓDŁOZNAWCZE WCZORAJ I DZIŚ

( i tu od razu zaznaczam, ze to jest tekst dla ludzi o mocnych nerwach. Takich pierdół, to ja już dawno nie czytałam... )

1. Przedmiot badań historycznych a źródłoznawstwo.

-Źródłoznawstwo = egzegeza (badanie i krytyczna interpretacja) źródeł hist.

-Nauki pomocnicze nie są równe źródłoznawstwu, gromadzą wiadomości potrzebne do krytyki źródeł,

Źródło = niegdyś fakty, gesta et actus, czyli dokonania poszczególnych jednostek spisane w dokumentach, biografiach, kronikach, epitafiach itp. Wspomaganych przekazem ikonograficznym, jak pieczęć, portret, obraz, rzeźba,

= potem, od Oświecenia szersze rozumienie, pojawiły się fakty masowe, długotrwałe;

-rzeczywistość dziejowa opisywania nie z perspektywy czasu i przestrzeni, ale od podstaw, od jednego faktu który trzeba zweryfikować konkretnymi źródłami, żeby uniknąć przekłamań

Założenia myślicieli Oświecenia przejęte przez szkołę XIX w. Dzięki jej pracy można poznać fakty z zakresu historii instytucji (organizacji Prawno- publicznej i państw) oraz historii kultury i jej wytworów(sztuki, nauki, obyczajów).

Czy z tego wynika, ze poznajemy nowe źródła? Zdarza się, ze tak, ale głównie dogłębniej badamy już istniejące. Np. Po dogłębnej analizie jakiegoś fragmentu można odkryć nowe informacje, a przez to i „nowe źródło” dla lepszego poznania jakiegoś problemu.

2. Czym jest tzw. metoda źródłoznawcza?

*Przedmiotem historii fakty i procesy rzeczywiste, których poznawanie musi opierać się na źródłach.

*”metoda źródłoznawcza” pozwala spojrzeć na źródła hist. z innej perspektywy, pełnią one rolę służebną wobec faktów, od źródła ku faktom i od faktów ku źródłu,

=Podstawowe działania poznawcze nad źródłami hist. - 3 etapy:

-heureza- odnalezienie, zebranie, opisanie wszystkiego, co będzie podstawą badań,

-krytyka erudycyjna (zewn. i wewn.)- weryfikacja źródła, czy zgodne z kontekstem dziejowym, do którego przynależy? Dotyczy

źródeł pisanych i niepisanych,

-interpretacja- objaśnienie treści i funkcji zapisu źródeł,

źródła- pośrednie = pisane, wymagają sprawdzenia wiarygodności informatora (autora)

- bezpośr. = nie posiadające przekazu słownego czy obrazowego, zazwyczaj wiarygodne, chyba, że falsyfikaty, same mówią o sobie”, do nich też czasem i źródła pisane i przekazy ikonograficzne,

krytyka zewnętrzna- tylko do strony materialnej, fizycznej źródła, wszystkie zmaterializowane źródła,

krytyka wewnętrzna- pisma i obrazy, to co daje się rozeznać za pomocą odtworzenia rysunku- projektu,

Wcześniej źródła podzielone na pisane i niepisane, mówione i nieme, pośrednie i bezpośrednie. Nowością wprowadzone przez G. Labudę przyjęcie OBU kryteriów na raz: każde źródło jest „bezpośrednie”, każde jest także „pośrednie”, zawiera jednocześnie „przekaz” i „odbicie” rzeczywistości. Złożoność struktury źródła pozwala je traktować jako „fakt historyczny” i „zdarzenie” w procesie dziejów.

Człowiek najdoskonalszym źródłem.

Topolski- dynamiczność podstawy źródłowej, wciąż nowe wydobywanie wiedzy ze źródeł. U niego też podział na pośrednie i bezpośrednie, ale i adresowane i nieadresowane.

Źródła się nie zmieniają, przybieramy wobec nich coraz to nową perspektywę dziejową. Źródła przekazują wieść o dziejach, ale to dzieje uformowały źródła, i one z kolei współtworzą dzieje. Historyk musi rozpocząć od wglądu w określoną rzeczywistość dziejową, której dane źródło było wytworem.

Dawniejsza krytyka ograniczała się do „krytyki pochodzenia”, odrzucając to, co „cudze”, wykorzystując to, co „własne” autora. Obecnie bierze się pod uwagę też „cudze głosy”, bo zawsze się do czegoś nawiązuje, chcąc powiedzieć coś nowego.

Źródła- przekaz o rzeczywistości,

- wytwór, dzieło uczestniczące w rzeczywistości

3. Źródłoznawstwo a semiotyka i hermeneutyka.

*semiotyka lingwistyczna (wg. Ch. W. Morrisa) obejmuje:

-semantykę w ściślejszym znaczeniu- znaczeniowa str. języka,

- syntaktykę- relacje między wyrażeniami jez. A innymi wyrażeniami jęz.

-pragmatykę- bada relację między znakiem a odbiorcą,

źródłoznawcze możliwości zastosowania powyższych :

1. jakieś słowo czy pojęcie, np. corona, starać określić po naszemu- wieniec, insygnium władcy; NAZARZ- wychwycenie znaczenia od str. dawnego rozumienia,

2. odkrycie tendencji, zamiaru pisarskiego, pouczenie o treści przekazu autora,

3. relacje twórca źródła a odbiorca zbliżające do genezy przekazu,

Teoria Zderzenia słownego zrealizowanego w czasie, mającego swój podmiot (autora),

przedmiot (odniesienie do rzeczywistości) oraz adresata.

Analiza znaczeniowa- semantyczna, badająca znak,

Analiza hermeneutyczna- interpretacyjna, wyjaśniająca symbol

Hermeneutyka= sztuka odkrywania wieloznaczności testu, korzenie w starożytności (szkoła platońska),

egzegeza= praca nad tekstami, 4 sposoby egzegezy tekstowej:

-historyczny- zgodny z podstawowym znaczeniem wyrazów,

- wykład treści ukrytych, wtórnych

- wydobywający z tekstu pouczenia moralne

- odniesiony do wizji ostatecznych rzeczy człowieka, eschatologiczny,

Filozofia współczesna wpływ na badania społeczne i humanistyczne. Problem autor- dzieło- odbiorca wymaga traktowania łącznego.

GERARD LABUDA

O METODZIE KSZTAŁCENIA MŁODYCH HISTORYKÓW

1. przez podręcznik w podstawówce,

2. wachlarz poznawanych faktów powiększa się aż do czasu studiów,

3. praca seminaryjna- przełom, student powinien zmienić postawę z czynnej na bierną,

nauczyć się „wątpić”,

4. praca seminaryjna- przedstawianie własnych poglądów, opartych na własnych zabiegach badawczych,

etapy ustalania faktu:

-ustalenie faktu w takiej postaci, w jakiej jest w źródle (fakty źródłowe),

-zrekonstruowanie faktów wg nas prawdziwych (fakty historyczne),

-przedstawienie ich na tle całokształtu procesu historycznego,

-stworzenie szerszej całości (zagadnienie, problem)- etap syntezy historycznej,

*praca magisterska- pokaz umiejętności czytania i rozumienia tekstów źródłowych i stosowania nauk pomocniczych historii,

*praca doktorska- umiejętności logicznego wnioskowania,

*praca habilitacyjna- umiejętność rozwiązywania problemów naukowych na tle całokształtu nauki o świecie,

ZNÓW TA BRYGIDA KUBRIS

NAUKI POMOCNICZE HISTORII W WYKŁADZIE UNIWERSYTECKIM

Nauki pomocnicze jako sztuka krytycznego poznawania źródeł historycznych, z 3 źródeł:

• krytyczna egzegeza tekstów,

• filozofia krytyczna oświecenia,

• krytyczne rozpatrywanie wartości dowodów prawnych,

już szkoła aleksandryjska, początki RECENSIO i EMENDATIO (pamiętacie?) w tekstach autorów i w Biblii,

Myśliciele Oświecenia- sceptycyzm, empiryzm.

GERALD LABUDA

PRÓBA NOWEJ SYSTEMATYKI I NOWEJ INTERPRETACJI ŹRÓDEŁ HISTORYCZNYCH

historiografia tradycyjna w interpretacji posługiwała się metodą genetyczną (in. Ewolucyjną), od czasów oświecenia, uogólniona w XIX w. Wpłynęła na rozszerzenie horyzontów badawczych w dziedzinie analizy procesu dziejowego (dzieje gospod. I społeczne brane pod uwagę),

metoda genetyczna- cel- tak przedstawić fakty, żeby ich powiązanie zobrazowało, w jaki sposób wydarzenie/a doszły do skutku, jak się rozwinęły i egzystowały w kształtującym je wydarzeniu głównym,

rozwój wydarzeń od podstaw do ostatecznego kształtu, „faktu”,

3 podstawowe zasady metody genetycznej:

1 czasowa (następstwo w czasie)

2 przestrzenna (łączenie faktów związanych ze sobą przestrzennie)

3 rzeczowa (konieczność wiązania ze sobą faktów jednorodnych)

*by uwarunkować przyczynowo fakty i wydarzenia, zasady powszechnie dziś uznawane,

Ale metoda ta nie jest dobra, bo najczęściej wyrywała jakiś fakt z ogólnego kontekstu i wzajemnych powiązań Mimo to stosuje się ją do dziś (?- książka z lat 50)

SYSTEMATYKA ŹRÓDEŁ- 2 kierunki:

1. schemat oparty na cechach formalnych, szukanie jakiejś wspólnej cechy dla faktów,

2. schemat oparty na kryteriach rzeczowych, badanie samej treści źródła,

Podział FORMALNY autorstwa J. G. Droysena (pamiętacie? Antyk, jako źródło... to były czasy!) dzieli się na:

• pozostałości- to, co mamy bezpośrednio, dzieła rąk ludzkich, stosunki społeczne (obyczaje, prawa itp.), poglądy (historyczne, filozoficzne itp.), akta (korespondencja, rachunki, archiwalia),

• żródła- pisemne, ustne

• pomniki- dokumenty przekazujące wiadomość o dokonaniu czynności prawnej, dzieła sztuki, napisy, medale, monety, oznaczenia pomnikowe, jak kamienie graniczne, tytuły, imiona, herby itp.

Podział Droysena wykorzystał i zmodyfikował E. Bernheim, wprowadzając podział na 2:

• pozostałości - we właściwym znaczeniu (szczątki cielesne, mowa, stosunki społeczne, instytucje, wytwory, akty, listy itp

• pomniki (inskrypcje, monumenty, dokumenty)

• tradycja - obrazowa (obrazy historyczne, szkice topograficzne, rzeźby historyczne),

- ustna (opowiadania, sagi, anegdoty, pieśni itp.)

- pisemna ( inskrypcje historyczne, genealogiczne, kalendarze, roczniki, kroniki itd.

Podział Bernheima, został skrytykowany przez Schmeidera, który z kolei wymyślił sobie bardzo podobnie, ale jednak odrobinkę inaczej, że:

• pozostałości - szczątki cielesne, mowa, stosunki i instytucje, rękodzieła, akta i dokumenty (o ile czynność w nich i przez nie dokonana), listy urzędowe (dyspozytywne)

• tradycja

- obrazowa (obrazy przedst. Prawdziwe fakty i wydarzenia, rzeźby, szkice topograficzne)

- ustna (jw)

• pisemna 1) w celu komunikowania (inskrypcje, genealogie, kalendarze, roczniki, kroniki itp.)

1. w celu przyszłego dowodu (zwykle dok. Poświadczające i zapiski o czynnościach prawnych, które nie są częścią samej czynności),

Co z tego wynika? NIE DA SIĘ zaklasyfikować wszystkich źródeł po jednej lub drugiej stronie. Nie logiczne, że niektóre pojawiają się po obu str. Linii dzielącej.

Handelsman- między poszczególnymi kategoriami źródeł nie ma wyraźnych granic,

=błędny pogląd, że historia zaczyna się wtedy, kiedy zaczynają napływać źródła pisane,

hist. Społeczeństwa trwa tak długo, jak długo istnieje społeczeństwo, więc źródło pisane jest ważnym, ale nie jedynym źródłem,

człowiek

(jednostka psychiczna i fizyczna)

strona psychiczna strona fizyczna

źródła psychiczne: źródła materialne:

pośrednie bezpośrednie

mówiące nieme

pisane niepisane

tradycja pozostałości

Świat materialny osobny od świata duchowego, ale tylko pozornie. Oba aspekty przenikają się. Powyższy podział jest więc błędny, bo niedokładny. Trzeba bowiem rozpatrywać tez stronę społeczną.

Tak więc streszczając dotychczasowe:

błędy popełniane w zakresie klasyfikacji źródeł wywodziły się z uwzględniania jednej tylko strony źródła i niedocenianiu wpływu społecznego. Doprowadziło to do NIEROZUMIENIA tego, czym jest źródło.

Trzeba zatem ustalić, czym jest źródło historyczne:

źródło historyczne- WSZYSTKIE pozostałości materialne i psychofizyczne, będące wytworem a zarazem częścią procesów przyrodniczych i społecznych w czasie i przestrzeni.

Źródło jest środkiem poznawczym umożliwiającym naukowe odtworzenie rozwoju społeczeństwa we wszystkich we wszystkich jego przejawach.

Źródła są subiektywne, odbijają społeczną , a w szczególności klasową świadomość swojego twórcy, tworzą czasem „nieobiektywne” fakty, to wszytko prawidłowością procesu historycznego.

Można zarzucić próbę wcześniejszego klasyfikowania źródeł, najważniejszy wydaje się być SPOSÓB POWSTAWANIA ŹRÓDEŁ. Proces historyczny tworzy wszystkie rodzaje źródeł, które odbijają prawidłowość jego rozwoju.

` BARDZIEJ SZCZEGÓŁOWE OPRACOWANIE PODZIAŁU ŹRÓDEŁ:

ŻRÓDŁA ERGOTECHNICZNE- powstały w wyniku gospodarczej działalności człowieka w celu podtrzymania swojego bytu i dlatego są one zdolne odbić całość procesów wytwórczych, mających na celu produkcję i reprodukcję rzeczywistego życia w sposób bezpośredni.

Są to więc wszystkie zabytki i pozostałości, które odbijają nam bezpośrednio proces produkcji.

ŹRÓDŁA SOCJOTECHNICZNE- powstały w wyniku społecznego oddziaływania człowieka na człowieka na gruncie życia familijnego lub stosunków produkcji, albo na gruncie życia politycznego lub narodowościowego, w określenia roli jednostki wb. Społeczeństwa i społecz. wb. Jednostki. Dlatego są one zdolne odbić całość tych procesów w sposób bezpośredni.

Podział źródeł socjotechnicznych:

1. socjograficzne- odzwierciedlają bezpośrednio nie tylko podlegające ustawicznej zmianie w toku społecznego podziału pracy stosunki produkcji między ludźmi, ale także formy wzajemnego współżycia w toku kształtowania się różnego rodzaju wspólnot ekonomicznych, społecznych (rodzinnych), narodowościowych, ideologicznych itp.

-inwentarze, korespondencja, księgi rachunkowe itp.

2. Instytucjonalne - spełniają powyższą rolę wobec instytucji życia społecznego:

1. familijnego

2. etnograficzne

Źródła familijne- tylko te, które odbijają życie familijne bezpośrednio; korespondencja rodzinna, tzw. Papiery rodzinne (świadectwa, dyplomy), całokształt źródeł będących dotychczas przedmiotem badań genealogii i heraldyki,

Źródła etnograficzne- wszystkie te świadectwa, które bezpośrednio bądź pośrednio mogą nam wyświetlić genezę narodu, w jego formach „wstępnych” i „zstępnych”, źródłem mogą być poglądy, z nich:

źródła urzędowe (polityczne)- pozostałości, które powstały w wyniku lub w związku z

działalnością czynników władzy w społecz., zwłaszcza instytucji państwa, np. Akta ustawodawcze, akta podstawowych agend aparatu państwowego, np. Skarbowe, sądownicze, admin., wojsk. Itp.

Zabytki kultury materialnej- grody, limesy, korony, broń itp. Inaczej wszystkie materialne oznaki istnienia i działania władzy publicznej,

ŹRÓDŁA PSYCHOTECHNICZE- wszystkie pozostałości powstałe na gruncie materializowania się świadomości, w celu rejestrowania lub przekazywania innym swoich myśli, które odzwierciedlają w sposób obiektywny sprzeczności zachodzące w przyrodzie, środowisku społecznym lub własnym myśleniu. Odbijanie w sposób bezpośredni udziału świadomości w przetwarzaniu materialnych i społecznych warunków bytu,

• mowa ludzka jednym z najstarszych i najb. Podstawowych narzędzi myślenia, pismo pochodną formą języka,; pismo podobnie jak język, w ścisłej łączności z myśleniem i mową jako ich narzędzie, ale tez znajduje się pod wpływem społeczno- gospodarczej działalności człowieka,

- Źródła historiograficzne dostarczają szkieletu chronologicznego wydarzeń,

• źródło historyczne od żr. Fizycznych i przyrodniczych różni się tym, że kształtowane jest przez świadomość,

*wytwory kultury materialnej wchodzące w zakres artystyczny- jednorazowe i niepowtarzalne, przekazują one określoną treść duchową czy społeczną w formie materialnej, estetycznej,

TRADYCJA- to, co w formie przeżytków i pamięci o czasach tkwi w żywych ludziach, wydobyta może być utrwalona w sposób mówiony, obrazowy lub opisowy,

nowe metody- intensywniejsza i pełniejsza interpretacja źródeł,

---