Nauki Pomocnicze Historii Sztuki

2. Nowożytna hierarchia gatunków obrazowych – przypisane im style i funkcje.

Ut pictura poesis

, prawda? ( Horacjańskie porównanie odsyła do wypowiedzi Simonidesa z Kos, poety z V w. p. n. e.,

przekazanej przez Plutarcha w De gloria Athenensium: „Simonides nazywa malarstwo milczącą poezją, a poezję mówiącym malar-
stwem.”) Chcąc pisać o sztukach plastycznych, nowożytni sięgali po pojęcia wypracowane przez starożytną teorię literatury.
(Poetyka Arystotelesa, O mówcy Cycerona, List do Pizonów Horacego, O kształceniu mówcy Kwintyliana i inne takie) Pamiętano
o potrójnym efekcie (trzech obowiązkach Cycerońskiego oratora = officia), jaki mowa ma mieć na odbiorcy: ma go pouczyć
(docere), zabawić (delectare) i poruszyć (permovere). Rzecz wyłożyć trzeba. Zachwyci, kto opanował sztukę pięknego wysławia się.
Poruszenie będzie jego zwycięstwem. Po co przemowa, jeśli nie po to, by słuchaczy przekonać? Rozum i rozsądek podpowie-
dzą, co wypada. Zgodnie z zasadą odpowiedniości (

decorum

) przedmiot wypowiedzi (res) musi się zgadzać z użytym stylem

(słowami = verba). Każdemu z trzech celów porządkowano właściwy mu styl. W ten sposób tworzy się plastyczno-literacki
porządek gatunków, całkiem nieobojętny artyście – od miejsca w hierarchii zależy jego prestiż i zarobek. Podział na sztukę
wysoką (megalografia; malarstwo historyczne, biblijne, mitologiczne =

storia

; z wyobraźni = nÿt den geest) i całą resztę (

parerga

;

zgodnie z życiem = naer’ het leven) dotrwa do połowy XVIII w.

wysoki prestiż

i

wysoka płaca

sztuki słowa: opisy bohaterów i pamiętnych zdarzeń; styl podniosły;
tragedie; zwycięstwo emocjonalnie nad odbiorcą, wpływ na jego
zachowane; sztuki plastyczne: storia, alegorie, personifikacje, ideali-

zacja ( kanon piękna)

permovere

poruszenie odbiorcy nie wyklu-
cza jego pouczenia i zabawienia

sztuki słowa: odbiorca zostaje „wbity w ziemię”; sztuki plastyczne:
twórczość Michała Anioła

odmiana:

terribilità

Pejzaż wywodzi się ze storii, z przedstawień Ogrodu Rajskiego, Potopu, Chrztu w Jordanie, Kuszenia św. Antoniego… Bo-

haterowie zostają zdegradowani do roli sztafażu. Pierwszy czysty pejzaż: szkoła naddunajska, lata 20-te XVI w. Z czasem gatu-
nek się różnicuje. Ogólna zasada utrzymana: idealizowany pejzaż heroiczny stoi wyżej od „wulgarnie” dosłownego przeniesienia
na deskę/płótno konkretnego widoku. Pejzaż morski (marina) dotyczy z początku realnych bitew, jak np. tryumfu nad flotą
turecką pod Lepanto z 1571 r. (Malował Paolo Veronese, Tomasz Dolabella…)

średni prestiż

i

średnia płaca

sztuki słowa: prezentacja charakterów i obyczajów; komedia; za-
chwycenie, przykucie uwagi odbiorcy; sztuki plastyczne: brak ideali-
zacji; ilustracje przysłów; malarstwo rodzajowe:

1) dobre towarzystwo,

2) sceny chłopskie ( komizm);

martwa natura wzbogacona o element znaczący, jak krucyfiks czy
hostia

delectare

zabawienie odbiorcy nie wyklu-
cza jego pouczenia

niski prestiż

i

niska płaca

sztuki słowa: wywód dotyczy przedmiotu bądź zjawiska; styl równie
prosty, co tematyka; sztuki plastyczne: martwa natura, niżej niż
iluzjonistyczne trompe l’oeil zejść się nie da

docere

Izabela Błądzińska, ODK III 2009-2010
(głównie) na podstawie notatek z zajęć