Styl życia a nowotwory Ćwicz IX

Styl życia a nowotwory

Przyczyną około 80 % wszystkich przypadków nowotworów złośliwych jest styl życia.

Wpływają na to:

sposób odżywiania się

stosowanie używek

stosowanie leków

stosowanie kosmetyków

powietrze, którym oddychamy

woda, którą pijemy

produkty chemiczne, z którymi mamy do czynienia

promieniowanie , na które jesteśmy narażeni

różne wpływy w miejscu pracy

Co to jest nowotwór?

• Twór składający się z patologicznych komórek

• Powstały w wyniku wielostopniowej przemiany

• Morfologicznie ma strukturę zbliżoną do tkanki prawidłowej, z której się wywodzi

Co to jest nowotwór?

Tradycyjna nazwa nowotwór używana jest zarówno na określenie nowotworów łagodnych, jak i złośliwych. Główną cechą wspólną łączącą te dwie grupy chorób, jest "nowotworzenie" tkanki, czyli tworzenie guza  . Przez całe życie zdrowe komórki naszego ciała dzielą się, zastępując stare obumarłe komórki. Proces ten jest ściśle kontrolowany.
Z nowotworem mamy do czynienia dopiero wtedy, gdy komórki zaczynają dzielić się w sposób niekontrolowany. Pierwotnie zdrowa komórka nowotworowa przechodzi przemianę nowotworową , kiedy jej kod genetyczny zostaje zmieniony, czyli zmutowany i komórka traci kontrolę nad podziałami. U zdrowej osoby, sprawny układ immunologiczny wykrywa i niszczy zmutowane komórki, zanim zaczną się one niepowstrzymanie dzielić. Czasem jednak, układ ten zawodzi, komórki rakowe przeżywają i zaczynają się namnażać.

Nowotwór

Zbiorcza nazwa "nowotwór" obejmuje ponad 100 chorób , które dotyczą prawie każdej części ciała. 

Cztery główne typy to:

Rak - nowotwory, które pochodzą ze skóry, płuc, piersi, trzustki,

i innych narządów

Mięsak - powstaje w kościach, mięśniach, tkance tłuszczowej,

chrząstce

Chłoniak - nowotwór układu limfatycznego

Białaczka - nowotwory krwi 

Jak uniknąć zachorowania
na nowotwory

• Nie pal, unikaj towarzystwa osób palących

• Ograniczaj spożywanie alkoholu , zwłaszcza alkoholi wysokoprocentowych

• Nie dopuszczaj do wystąpienia nadwagi

- ogranicz do niezbędnego minimum spożywanie tłuszczu

- jedz więcej ryb, owoców i warzyw

- ogranicz spożywanie mięsa

- jedz mniej produktów konserwowych

- dbaj o różnorodność spożywanych produktów

- jedz produkty zbożowe ( powinny być one głównym źródłem kalorii )

- spożywaj codziennie co najmniej 2 duże szklanki chudego mleka lub zastąp je jogurtem, kefirem, a częściowo także serem

- ogranicz spożywanie wszelkich produktów zawierających cholesterol

- ogranicz spożywanie cukru i słodyczy

- ogranicz spożywanie soli

- ogranicz spożywanie produktów kwaśnych ( marynaty )

- dostarczaj organizmowi witamin , mikroelementów w pożywieniu

Zaszczep się przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby

Unikaj przypadkowych kontaktów seksualnych , chroń się przed przenoszeniem wirusów i bakterii chorobotwórczych

Staraj się wyleczyć wszystkie przewlekłe stany zapalne w organizmie

Staraj się dużo spacerować ( minimum półgodzinny codziennie )

Unikaj zbyt częstego opalania na solarium

Unikaj nadmiernego naświetlania promieniami słonecznymi

( zwłaszcza w godz. 11-14 )

Jeśli w twojej rodzinie występowały nowotwory przebadaj się w poradni genetycznej

przestrzegaj ściśle przepisów mających na celu ochronę przed

narażeniem na znane substancje rakotwórcze. Stosuj się zawsze

do instrukcji postępowania z substancjami rakotwórczymi.

Przestrzegaj zaleceń krajowych ośrodków ochrony radiologicznej,

dla niektórych nowotworów istnieją programy badań

przesiewowych zwiększających szanse na ich wyleczenie:

- kobiety po 50. roku życia powinny brać udział w badaniach przesiewowych w kierunku raka piersi

- mężczyźni i kobiety po 50. roku życia powinni uczestniczyć

w badaniach w kierunku raka jelita grubego
- kobiety po 25. roku życia powinny brać udział w badaniach szyjki macicy

Zgłoś się do lekarza natychmiast , gdy wystąpi nawet tylko jeden z „ siedmiu znaków ostrzegawczych „

1.Zmiany skórne lub błon śluzowych

2.Zaburzenia ze strony układu pokarmowego

3.Krwiomocz, trudności w oddawaniu moczu

4.Krwioplucie , zmiany charakteru kaszlu, uporczywa chrypka

5.Nieprawidłowe krwawienie lub wydzielina z dróg rodnych

6.Guz piersi lub innej części ciała, powiększone węzły chłonne

7.Ból, osłabienie, chudnięcie, temperatura, nocne poty

Uwarunkowania środowiskowe

• Środowisko cywilizacyjne:

• Czynniki związane ze stylem życia

• Ekspozycja zawodowa

• Czynniki jatrogenne (czyli choroby będące następstwem błędu w procesie leczenia)

• Środowisko przyrodnicze:

• Czynniki biologiczne

• Czynniki fizyczne

Ryzyko palenia tytoniu

• W dymie tytoniowym zawartych jest ponad

40 różnych karcinogenów (czynników rakotwórczych).

• Ryzyko zachorowania na nowotwory tytoniozależne, niezależnie od sposobu inhalowania (papieros, cygaro czy fajka), jest podobne.

• Wprowadzenie na rynek papierosów o niskiej (light) lub bardzo niskiej (ultralight) zawartości ciał smołowatych nie zmniejszyło umieralności z powodu nowotworów tytoniozależnych.

Zabójczy dymek

W procesie produkcyjnym do papierosów dodawane są różne substancje chemiczne mające na celu podniesienie ich jakości, wyglądu, zapachu oraz terminu przydatności. Substancje te w procesie spalania „uszlachetniają” dym papierosowy o szereg substancji chemicznych szkodliwych

dla zdrowia.

Rak krtani

• objawy nieżytu gardła

• ból gardła

• chrypka

• duszność i trudności w oddychaniu

• trudności w połykaniu

• cuchnący oddech

• krwioplucie

Inne nowotwory tytoniozależne

• Rak krtani Główny czynnik ryzyka

• Rak jamy ustnej i gardła

• Rak przełyku

• Rak żołądka Dodatkowy czynnik ryzyka

• Rak trzustki

• Rak jelita grubego

• Rak pęcherza moczowego

• Rak nerki

• Rak szyjki macicy

• Ostra białaczka

Inne nowotwory tytoniozależne

• Rak krtani Główny czynnik ryzyka

• Rak jamy ustnej i gardła

• Rak przełyku

• Rak żołądka Dodatkowy czynnik ryzyka

• Rak trzustki

• Rak jelita grubego

• Rak pęcherza moczowego

• Rak nerki

• Rak szyjki macicy

• Ostra białaczka

Nadużywanie alkoholu

• Nadużywanie etanolu, a zwłaszcza postaci wysokoprocentowych, zwiększa ryzyko zachorowania na:

• Raka jamy ustnej i gardła

• Raka krtani

• Raka przełyku

• Raka piersi

• Raka wątrobowokomórkowego

Nadużywanie alkoholu a rak piersi

Co dziesiąta kobieta choruje w swoim życiu na raka piersi. Jest to najczęstszy rodzaj nowotworu u kobiet (23% wszystkich nowotworów złośliwych). W dwóch trzecich przypadków choroba rozpoczyna się po pięćdziesiątym roku życia. Wczesne wykrycie raka piersi i wdrożenie odpowiedniego, specjalistycznego leczenia, bardzo często może doprowadzić do wyleczenia. Do istotnych czynników wykrywania zmian w piersi należy samobadanie kobiet.

Nadużywanie alkoholu a rak piersi

Bardzo ważna jest wczesna profilaktyka np.zajęcia dla młodych dziewczyn prowadzone w szkołach. Im wcześniejsza kontrola tym łatwiej możemy zapobiec nowotworowi.

Zaleca się: 

• Od 20 roku życia wykonywać samobadanie co miesiąc

• Od 30 roku życia wykonać badanie u lekarza raz w roku

• Od 35 do 39r. życia wykonać mammografie podstawową

• Od 40 do 49r. życia wykonać co 2 lata mammografie

• Od 50 do 60r. życia wykonać mammografie raz na półtora roku

• Po 60 roku życia wykonać mammografie co 2 lata 

 
Żywienie a nowotwory

Dieta ma istotny wpływ na występowanie choroby nowotworowej i umieralność na raka.

Niektórzy epidemiolodzy szacują, że aż 30-40% przypadków raka u mężczyzn i aż 60% raka u kobiet ma związek z żywieniem. 

Na rozwój nowotworów może mieć wpływ dieta zawierająca przede wszystkim:

• duże ilości produktów wędzonych i solonych
  (rak przełyku i żołądka)

Wykazano, że spożywanie mocno solonych pokarmów przy jednoczesnych niedoborach spożycia witaminy C i witaminy E prowadzi do rozwoju stanów przedrakowych.

Na rozwój nowotworów może mieć wpływ dieta zawierająca przede wszystkim:

 duże ilości tłuszczu całkowitego oraz tłuszczu nasyconego ( rak jelita grubego, prostaty i sutka).

Mechanizm działania diety bogatotłuszczowej na powstawanie raka sutka polega na zwiększeniu stężenia we krwi hormonów, takich jak prolaktyna i estrogeny, których nadmiar może wywierać działanie rakotwórcze.

 

Sugeruje się również, że zwiększona zawartość w diecie tłuszczu wpływa niekorzystnie na układ odpornościowy organizmu, powodując, że staje się on mniej wydolny w zwalczaniu powstających komórek nowotworowych.

 

Na rozwój nowotworów może mieć wpływ dieta zawierająca przede wszystkim:

• nieznaczne ilości błonnika pokarmowego
  (rak jelit, a zwłaszcza jelita grubego)

Błonnik pokarmowy (nazywany „szczotką fizjologiczną”) przyspiesza perystaltykę jelit, powodując skrócenie czasu kontaktu ze ścianą jelita treści pokarmowej oraz kału, dzięki czemu różne związki rakotwórcze powstające np. podczas procesów trawiennych, mają mniej czasu
na bezpośrednie działanie rakotwórcze na komórki błony śluzowej.

 

Źródłem błonnika pokarmowego są:

•         pieczywo i kasze grubego przemiału,

•         nasiona roślin strączkowych,

•         warzywa i owoce.

 

Współcześnie zaleca się spożycie błonnika ze względu na zapobieganie chorobom około 40g/osobę/dobę.

  Natomiast dla ludzi w podeszłym wieku zaleca się spożywanie błonnika w ilości 20-30g/osobę/dobę

Na rozwój nowotworów może mieć wpływ dieta zawierająca przede wszystkim:

• zbyt małe ilości warzyw i owoców

Diety powinny być bogate w produkty roślinne, szczególnie zielone i żółte warzywa oraz owoce, zwłaszcza cytrusowe z uwagi na zawartość w nich witaminy C, witaminy E i â-karotenu oraz błonnika pokarmowego.

Witamina C, witamina E i â-karoten wykazują silne działanie antyoksydacyjne i w ten sposób mogą chronić komórki ustrojowe przed działaniem wolnych rodników i nadtlenków lipidowych, którym przypisuje się m.in. działanie kancerogenne.

 

KODEKS - spożywaj więcej
owoców i warzyw!

• Jedz co najmniej

5 x warzywa i owoce dziennie

• Nasza dieta oraz sposób odżywiania jest drugą (po paleniu) najważniejszą przyczyną powstawania chorób nowotworowych

Spożywanie 500 g warzyw i owoców dziennie przedłuża życie o 1,5 roku, zmniejsza ryzyko nowotworów o 22% i zmniejsza ryzyko chorób serca o 17%

Dlaczego 5 razy dziennie?

• Człowieka nie potrafi magazynować niektórych substancji, dlatego dla dobrego ich wykorzystania powinniśmy spożywać niewielkie ilości warzyw i owoców wielokrotnie w ciągu dnia. Dzięki temu organizm przez cały dzień może korzystać z zawartych w nich cennych składników. Im większa będzie różnorodność zjadanych produktów, tym więcej potrzebnych składników otrzyma organizm.

• Polacy spożywają średnio 1,5 porcji warzyw i owoców dziennie, a zaledwie 5% Polaków zjada 5 zalecanych porcji

• Polska nadal pozostaje krajem o zbyt niskim spożyciu warzyw i owoców (w Polsce około 150 kg/osobę/rok, a w Grecji 400 kg/osobę/rok)

Jakie warzywa…

• sałata,

• por,

• papryka,

• marchew,

• kapusta,

• kalafior,

• czosnek,

• cykoria,

• cebula,

• pomidor,

• brokuły,

• buraczki…

I owoce…

• winogrona,

• pomarańcza,

• kiwi,

• gruszka,

• grapefruit,

• brzoskwinia,

• banany…

Dieta: „pożywienie onkogenne”

• Dieta oparta o potrawy wędzone, peklowane, konserwowane sprzyja zachorowaniom na raka żołądka i raka przełyku.

• Dieta bogata w tłuszcze zwierzęce (sposób przygotowania pokarmu jest też ważny) i wysokokaloryczna sprzyja zachorowaniom na raka jelita grubego, raka prostaty i raka piersi.

• Dieta z dużą zawartością czerwonego mięsa sprzyja zachorowaniu na raka jelita grubego

Styl życia - dieta a prewencja

• Dieta bogata w warzywa zielone i pomidory, i czosnek, i owoce cytrusowe ma efekt ochronny w stosunku do zachorowania na raki:

• Jamy ustnej, gardła i krtani

• Przełyku i żołądka

• Jelita grubego

• Trzustki

• Pęcherza moczowego

• Płuca

Według NCI modyfikacja diety spowodowałaby spadek umieralności na nowotwory o > 8%.

Zachowania seksualne

• Duża liczba partnerów seksualnych i wczesne rozpoczęcie życia płciowego sprzyjają zachorowaniom na raka szyjki macicy (HPV) lub raka prącia (HPV).

• Stosunki homoseksualne u mężczyzn sprzyjają zachorowaniu na raka odbytu (HPV).

Unikanie ekspozycji na czynniki rakotwórcze

Ekspozycja środowiskowa:

Czynniki rakotwórcze

• zanieczyszczenia powietrza i wody pitnej, budynków mieszkalnych i gospodarczych

• bierne palenie,

• substancje chemiczne emitowane przez przemysł,

• skażenia pożywienia (pestycydy, estrogeny czy dioksyny)

Ekspozycja zawodowa

Promieniowanie jonizujące

Wzrost ryzyka zachorowania na raka:

promienie Roentgena, które mają

zastosowanie m.in. w medycynie

(zdjęcia rtg, mammografia)

Promieniowanie jonizujące

jest jedyną ustaloną przyczyną

raka tarczycy

Wirusy, bakterie, pasożyty a zachorowania na nowotwory…

W UE ok. 10% nowotworów przypisuje się przewlekłym infekcjom wirusowym, bakteryjnym i pasożytniczym

Są to przede wszystkim:

• rak szyjki macicy,

• rak wątroby,

• rak żołądka.

Promieniowanie niejonizujące:

Źródła:

• linie wysokiego napięcia

• urządzenia elektryczne

• telefony komórkowe

• promieniowanie słoneczne

Jedną z metod terapii przeciwnowotworowej

W Polsce:

• wszystkie dzieci są obowiązkowo szczepione na WZW B - kalendarz szczepień

• szczepienia przed każdym zabiegiem w szpitalu

• żółte tygodnie - WZW B + WZW A

Ekspozycja zawodowa

Środowisko cywilizacyjne

Środowisko cywilizacyjne -
Czynniki jatrogenne

Czynnik jatrogenny

Doustne środki antykoncepcyjne, hormonalna terapia zastępcza

Cytostatyki

Leki immunosupresyjne

Promieniowanie jonizujące

Tamoksyfen

Diethylstilbestrol

Steroidy anaboliczne (androgeny)

Rodzaj nowotworu powstający w wyniku narażenia na ten czynnik

Rak piersi, rak trzonu macicy (same estrogeny).

Białaczki

Białaczki, chłoniaki

Białaczki, raki skóry, rak tarczycy, rak pęcherza moczowego, rak piersi, rak płuca, rak żołądka, rak jelita grubego.

Rak trzonu macicy.

Rak szyjki macicy, rak pochwy, rak piersi.

Rak wątroby.

Czynniki biologiczne nowotworów

Czynnik zakaźny

Wirus brodawczaka ludzkiego, zwłaszcza typy 16 i 18 (HPV16 i HPV18)

Wirus Epsteina-Barr (EBV)

Wirusy limfotropowe T (HTLV-1 i HTLV-2)

Wirus mięsaka Kaposiego (KSHV = HHV-8)

Wirusy zapalenia wątroby typu B (HBV) lub typu C (HCV)

Helicobacter pylori (bakteria)

Schistosoma haematobium (przywra krwi)

Opisthorchis viverrini (przywra wątrobowa)

Rodzaj nowotworu powstający w wyniku narażenia na ten czynnik

Rak szyjki macicy, rak odbytu, rak prącia.

Chłoniak Burkitta, chłoniaki z komórek B u osób HIV(+), chłoniak Hodgkina, rak nosogardła.

Białaczki i chłoniaki T-komórkowe.

Mięsak Kaposiego

Rak wątrobowokomórkowy

Rak żołądka, chłoniaki pierwotne żołądka.

Rak pęcherza moczowego (Afryka Pn)

Rak dróg żółciowych (Azja Pd-Wsch

Czynniki fizyczne nowotworów

Promieniowanie

Promieniowanie ultrafioletowe

Kontakt z radonem

Rodzaj nowotworu powstający w wyniku narażenia na ten czynnik

Raki skóry, czerniak.

Rak płuca, nowotwory kości.

Uwarunkowania genetyczne nowotworów

Genetyka

• W ostatnich 10 latach odkryto wiele genów odpowiedzialnych za dziedziczne postacie nowotworów.

Badania te umożliwiają rozpoznanie nowotworu jeszcze

przed wystąpieniem objawów.

Przykładami są:

• RAK PIERSI

• RAK JELITA GRUBEGO

• Co najmniej 5% najczęściej występujących nowotworów złośliwych, z wyłączeniem raka płuca, jest związanych z mutacjami pojedynczych genów.

• Ma to znaczenie prognostyczne i stwarza możliwości

lepszej prewencji i leczenia

Nowotwory dziedziczne - zasady dziedziczenia

• Nowotwór dziedziczny można rozpoznać, jeśli jest dziedziczony jako predyspozycja jednogenowa.

• Predyspozycja jednogenowa oznacza, że główną przyczyną zachorowania są mutacje konstytucyjne w pojedynczym genie.

• Predyspozycję jednogenową niemal wyłącznie rozpoznaje się rodowodowo w postaci cechy dziedziczenia autosomalnego dominującego

Predyspozycja jednogenowa

• Dziedziczenie jednogenowe autosomalne dominujące, rodowodowo charakteryzuje się:

• Występowaniem zachorowań w kolejnych pokoleniach

• Zachorowaniami zarówno wśród mężczyzn i kobiet

• Zachorowaniami u około 50% krewnych

• Możliwością wystąpienia zjawiska antycypacji

Nowotwory dziedziczne - „rodziny nowotworowe”

• W rodzinie rozpoznano 3 lub więcej nowotwory w przynajmniej 2 pokoleniach.

• Co najmniej jedna z tych dotkniętych osób jest krewnym I^o dla dwóch pozostałych.

• Co najmniej jedno zachorowanie pojawiło się przed 50 r.ż.

• Stwierdza się skojarzenie zachorowań na określone typy nowotworów (np. pierś - jajnik - jelito grube).

• Występują rzadkie rodzaje nowotworów (np. retinoblastoma).

• Nowotwór jest histologicznie wieloskładnikowy (np. rak z ogniskami mięsakowatymi) i często też obustronny.

• Nowotwór zajmuje różne narządy (np. rak jelita grubego i rak trzustki) lub układy (np. rak prostaty, rak sutka i rak trzustki).

Badania genetyczne

osoby pochodzące z rodzin, w których

stwierdzono co najmniej trzy przypadki nowotworów złośliwych u osób spokrewnionych,

przy czym jedna z nich musi być krewnym pierwszego stopnia pozostałych dwóch.

Leczenie nowotworów

Leczenie chirurgiczne

• kwestia lokalizacji nowotworu

• usunięcie samej zmiany nowotworowej

• usunięcie części lub całości organu

• usunięcie części układu limfatycznego

Hormonoterapia

•  prowadzi do zmniejszenia wytwarzania hormonów płciowych lub ograniczenia ich działania na promocję guza nowotworowego

•  zastosowanie w leczeniu raka piersi, trzonu macicy, gruczołu krokowego, jajnika, tarczycy, szyjki macicy, niektórych nowotworów kości

Leczenie nowotworów

Immunoterapia

- zbiór metod polegających na modyfikacji czynności układu odpornościowego

Chemioterapia

Radioterapia

Leki cytostatyczne

- zabija głównie komórki dzielące się, oprócz nowotworowych zabija również prawidłowe komórki macierzyste organizmu

Ważnym czynnikiem obniżającym umieralność z powodu nowotworów złośliwych jest wczesne wykrycie nowotworu.

Programy profilaktyczne (skrining)

skierowane do dużej części populacji

proste, tanie, nieinwazyjne,

akceptowalne przez pacjentów

Choroby wykrywane we wczesnym

stadium są wyleczalne

Rodzaje nowotworów

---