Przyczyny alergii

Lekarz Monika Kow...

To pytanie jest aktualne i pozostaje bez ostatecznej odpowiedzi. Istnieje kilka hipotez związanych z powstawaniem alergii, ale żadna z nich nie wyjaśnia tego ostatecznie. To, co wiadomo, to że do wystąpienia u danej osoby alergii musi przyczynić się kilka składników, które współistniejąc ze sobą, powodują stan chorobowy. Jakie to są czynniki? Muszą współwystępować u danej osoby predysponujące ją do rozwoju alergii zmiany genetyczne oraz kontakt z alergenem.

Czynniki genetyczne predysponujące do wystąpienia alergii

Dziedziczenie skłonności do alergii nie zależy od jednego konkretnego genu, ale od zestawu genów. Znaleziono kilkadziesiąt miejsc w materiale genetycznym człowieka, które są za to odpowiedzialne. Jedne z nich są słabsze, inne silniejsze. Kluczowym miejscem jest chromosom piąty. Są w nim miejsca kontrolujące wytwarzanie różnych białek i substancji w organizmie, które mogą wziąć udział w reakcji alergicznej. Regulacji takiej podlega np. wytwarzanie przeciwciał, czyli białek odpornościowych, które odgrywają zasadniczą rolę w rozwoju dużej części alergii. Zwiększoną zdolność do wytwarzania przeciwciał biorących udział w reakcjach alergicznych nazywa się atopią. Pod wpływem dziedziczenia jest także zdolność do łatwiejszego zapoczątkowania odpowiedzi alergicznej oraz bardziej intensywnego jej rozwoju. Jeżeli oboje rodziców jest alergikami, to dziecko w 66% może odziedziczyć alergię. Jeżeli chora jest mama, dziecko ma 40% ryzyka, że odziedziczy alergię, a jeśli tata - 30%.

Infekcje i ich wpływ na pojawienie reakcji alergicznej

Wpływ infekcji na wystąpienie objawów alergii jest złożony. Niektóre rodzaje infekcji zwiększają możliwość rozwoju procesu alergicznego. U małych dzieci częstą ich przyczyną są wirusy, a najczęstszym z nich - wirus RSV. Stwierdzono, że usposabia on do wystąpienia objawów alergicznych. Istnieje jednak wiele badań pokazujących, że częstszy kontakt z drobnoustrojami, zwierzętami i ich wydzielinami odgrywa rolę ochronną. Jest to tzw. hipoteza higieniczna, która pokazuje, że dzieci żyjące w warunkach mniej higienicznych, tzn. na wsi, w większych rodzinach, uczęszczające do żłobka lub przedszkola rzadziej zapadają na choroby alergiczne. Są to jednak pośrednie wnioski i w związku z nimi nie jest wskazane zerwanie z nawykami higienicznymi. Bez wątpienia ważną rolę odgrywają warunki środowiska, w którym rozwija się dziecko. Jeśli odziedziczyło ono skłonność do atopii (czyli zwiększonego wytwarzania białek odpornościowych biorących udział w alergii) i przebywa w środowisku, gdzie styka się z dymem papierosowym - prawdopodobieństwo jego zachorowania na astmę szacowane jest na 25%. Natomiast gdy żyje w czystym środowisku, zachorowanie jest kilkukrotnie mniejsze. Innym czynnikiem, który sprzyja rozwojowi astmy, są spaliny samochodowe - dzieci żyjące w mieście częściej cierpią z powodu astmy.

Drugim czynnikiem wywołującym tę chorobę jest kontakt z alergenami. Przypomnijmy, że alergenem jest substancja wywołująca u osoby predysponowanej do alergii objawy chorobowe. U innych osób - zdrowych i nieuczulonych nie będzie powodowała żadnych niepokojących objawów. Potencjalnie alergeny znajdują się wszędzie. Ogromna ilość cząstek obecnych w przyrodzie może wywołać reakcje alergiczne. Są to substancje zarówno pochodzenia naturalnego, jak i zsyntetyzowane przez człowieka. Tylko osoby uczulone prezentują objawy po kontakcie z alergenami. Mogą one kontaktować się z komórkami naszego organizmu wieloma drogami. Drogą wziewną, pokarmową lub przez bezpośredni kontakt ze skórą i błonami śluzowymi.

Typy alergenów

Alergeny wziewne wywołują przede wszystkim choroby układu oddechowego. Mogą to być pyłki roślin. Wytwarzane są one w dużej ilości przez rośliny i przenoszone na dalekie odległości, nawet do 200 km. W kolejnych latach intensywność pylenia może się różnić. W Polsce najczęściej uczulają pyłki traw, chwastów i drzew. Jak wiemy, mają one różny czas pylenia i wiedza o tym pomaga rozpoznać alergen, na który jesteśmy uczuleni. Jeśli objawy naszego przewlekającego się kataru występują w okresie od lutego do kwietnia - jesteśmy prawdopodobnie uczuleni na pyłki drzew: leszczyny, olchy, wierzby lub topoli, jeśli natomiast „cieknie” nam z nosa w czerwcu, lipcu i sierpniu - reagujemy nadmiernie na trawy. Inne alergeny wziewne, takie jak: alergeny roztoczy kurzu domowego, alergeny zwierzęce, pleśnie i grzyby drożdżopodobne, karaluchy, nie mają sezonowości występowania i objawy nimi sprowokowane mogą być obecne przez cały rok.

Alergeny pokarmowe stanowią dużą grupę różnych substancji, najczęściej uczulają: orzechy i orzeszki ziemne, ryby, skorupiaki, pszenica, jaja, mleko, soja i różne owoce. Są to również dodatki do żywności, na czele z benzoesanami, siarczynami, glutaminianem sodu, a oprócz tego wiele leków.

Jakie mogą być alergeny kontaktowe? Są to najczęściej metale, takie jak: nikiel, chrom, kobalt. Oprócz nich inne substancje: formaldehyd, substancje zapachowe, balsam peruwiański, konserwanty obecne w lekach miejscowo stosowanych i kosmetykach, leki, barwniki, lanolina. Groźnymi alergenami są jady owadów, które dostają się do organizmu na znany wszystkim sposób, czyli poprzez ukąszenie pszczoły, osy, szerszenia czy innego owada.

Nie oznacza to, że alergeny pokarmowe powodują tylko objawy alergii ze strony przewodu pokarmowego, gdyż ich spożycie skutkować  może również alergią objawiającą się w całym organizmie, jaką jest wstrząs anafilaktyczny, czy na skórze w postaci wysypki. Mówiąc o alergenie pokarmowym czy wziewnym, mamy na myśli drogę kontaktu jego cząsteczek z organizmem.

Reakcja krzyżowa - co to takiego

Niektóre pokarmy lub rośliny obecne w środowisku mają podobną budowę cząsteczkową, choć tego nie widać. Na przykład brzoza jest podobna w budowie cząsteczkowej do różnych owoców, takich jak jabłka czy owoce pestkowe. Jeśli jesteśmy uczuleni na brzozę po kontakcie z cząsteczkami jabłka, również możemy cierpieć na objawy alergiczne, np. obrzęk i swędzenie śluzówek jamy ustnej. Inne substancje wchodzące w reakcje krzyżowe wymienione są w tabelce (wg Alergologia praktyczna, red. K. Obtułowicz).

Alergeny inhalacyjne	Pokarmy reagujące krzyżowo
Drzewa, np. sosna	Jabłka, owoce pestkowe, orzechy, kiwi, papryka
Trawy	Mąka, pomidory, orzechy, seler, melon
Bylice	Marchew, papryka, kminek, rumianek, słoneczniki, miód
Pierze	Alergeny jaj kurzych
Roztocze	Krewetki, ślimaki, homary
Grzyby, pleśnie	Mleko, sery pleśniowe, maślanka, jogurt
Enzymy owadów	Miód
Lateks	Awokado, kiwi, banany, ananasy, pomarańcze

 

Bibliografia

Obłutowicz K., Alergologia praktyczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001, ISBN 978-83-200-4233-7
Gołąb J., Jakóbisiak M., Lasek W., Stokłosa T., Immunologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, ISBN 978-83-01-15154-6
Boznański A. (red.), Choroby alergiczne wieku rozwojowego, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003, ISBN 83-200-2769-1
Lewiński A., Liberski P.P. (red.), Biologia molekularna człowieka, Czelej, Lublin 2006, ISBN 83-89309-64-5

---