Choroby cywilizacyjne –
Choroby cywilizacyjne –
alergie, uczulenia.
alergie, uczulenia.
Opracowanie:
Hanna Purczyńska
Kierunek: Zdrowie
Publiczne
Specjalność: Dietetyka
Rok: II MSU
Semestr: IV
Rok akademicki:
2007/2008
Choroby cywilizacyjne –
Choroby cywilizacyjne –
alergie, uczulenia.
alergie, uczulenia.
Opracowanie:
Hanna Purczyńska
Kierunek: Zdrowie
Publiczne
Specjalność: Dietetyka
Rok: II MSU
Semestr: IV
Rok akademicki:
2007/2008
Definicja
Alergia (popularnie stosowane synonimy
uczulenie, nadwrażliwość) – patologiczna,
jakościowo zmieniona odpowiedź tkanek na
alergen, polegająca na reakcji
immunologicznej związanej z powstaniem
swoistych przeciwciał, które po związaniu z
antygenem doprowadzają do uwolnienia
różnych substancji – mediatorów stanu
zapalnego. Może się objawiać łagodnie, jak
w przypadku kataru czy łzawienia, aż po
zagrażający życiu wstrząs anafilaktyczny i
śmierć.
Definicja – CD.
Termin alergia został użyty pierwotnie przez
Clemensa Petera Freiherr von Pirqueta,
wiedeńskiego pediatrę i naukowca w 1906
roku. Oznacza on dosłownie odmienną reakcję
(gr. allos – inny + ergos – reakcja).
Początkowo uważano, że za wszelkie reakcje
nadwrażliwości odpowiedzialne jest
nieprawidłowe wytwarzanie przeciwciał klasy
IgE. Dopiero dalsze badania prowadzone
wspólnie przez Robina Coombsa i Philipa
Gella w latach 60. XX wieku, doprowadziły do
odkrycia czterech (obecnie pięciu)
odmiennych typów reakcji nadwrażliwości. W
związku z powyższym termin nadwrażliwość
jest pojęciem szerszym i nie jest synonimem
alergii sensu stricto.
Epidemiologia
Choroby atopowe należą do jednych z
najczęściej występujących schorzeń
współczesnej cywilizacji. Występują one u 5-
20% populacji, w zależności od postaci
choroby.
Najczęstszą jest pyłkowica (alergia na pyłki
roślin), występująca u około 20% populacji i
astma oskrzelowa występująca u 5-8%
populacji.
Atopowe zapalenie skóry występuje u kilku
procent ogólnej populacji dziecięcej, a w
populacji ludzi dorosłych poniżej 1% .
Czynniki predysponujące
czynniki genetyczne
czynniki środowiskowe
Określenie poziomu istotności
poszczególnych czynników nie
jest proste, ze względu na
odmienne kryteria diagnostyczne
stosowane przez różnych badaczy.
Czynniki genetyczne
Osoby obciążone dodatnim wywiadem rodzinnym posiadają
większe ryzyko zachorowania na alergię.
Szacunkowo, spośród wszystkich alergików około 40 do
80% chorych jest obciążonych dziedzicznie.
Ryzyko wystąpienia choroby wynosi około 40% w przypadku
istnienia nadwrażliwości typu I u jednego z rodziców, a
około 60% gdy nadwrażliwość taką stwierdza się u obojga.
Badania genetyczne dowiodły, iż jedną z determinant
takiego stanu jest występowanie określonych alleli HLA
(antygeny zgodności tkankowej).
Ponadto tzw. "geny atopii" warunkują osobniczą skłonność
do powstawania burzliwej reakcji immunologicznej z
udziałem IgE w następstwie ekspozycji na określone
antygeny.
Czynniki środowiskowe - karmienie
piersią
Większość alergii, zwłaszcza pokarmowych, ujawnia
się we wczesnym dzieciństwie. Spowodowane jest
to najprawdopodobniej kluczową rolą, jaką odgrywa
ten okres w procesie dojrzewania, szkolenia i
adaptacji układu odpornościowego.
Wysunięta hipoteza o ochronnym wpływie
karmienia naturalnego, została przebadana już w
1936 roku. Udowodniono wtedy, na dużej grupie
osób, iż karmienie piersią, w porównaniu do
karmienia piersią w połączeniu ze stosowaniem
pokarmów sztucznych lub tylko i wyłącznie
pokarmów sztucznych, zmniejsza odpowiednio dwu
lub siedmiokrotnie ryzyko wystąpienia alergii.
Czynniki środowiskowe -
karmienie piersią
Obecnie uznaje się, że ochronną rolę
pełni zmniejszone narażenie na alergeny
oraz przeciwciała IgG zawarte w
matczynym mleku. Zapobiegawcza rola
karmienia piersią jest szczególnie ważna
w przypadku dodatniego wywiadu
rodzinnego. Zaleca się, aby noworodki z
rodzin obciążonych chorobami
alergicznymi były karmione piersią przez
okres minimum 4-6 miesięcy.
Czynniki środowiskowe -
karmienie piersią
Niektóre alergeny mogą przedostawać się do mleka
matki, np. β-laktoglobulina zawarta w krowim
mleku lub owoalbumina jaj.
Nie zaleca się stosowania pierwotnej diety
hipoalergicznej zarówno w okresie ciąży jak i
podczas karmienia piersią.
Jedynie u osób obciążonych niektórzy zalecają
natomiast wprowadzenie diety hipoalergicznej u
karmiącej.
Dodatkowo wg niektórych autorów zalecane jest
unikanie spożywania pokarmów o wybitnym
charakterze uczulającym, np. orzeszki ziemne,
zarówno w okresie ciąży jak i laktacji.
Czynniki środowiskowe -
karmienie piersią
W przypadku, gdy dziecko musi być
dokarmiane zaleca się stosowanie
wyłącznie preparatów
mlekozastępczych o nieznacznym
stopniu hydrolizy do okresu 12 miesięcy.
W przypadku występowania objawów
alergicznych podczas ich stosowania
należy wprowadzić preparaty o
znacznym stopniu hydrolizy.
Czynniki środowiskowe - karmienie
piersią
Zapobieganie alergiom pokarmowym chroni dziecko
przed wystąpieniem innych chorób z grupy
nadwrażliwości.
Związane jest to ze zjawiskiem określanym mianem
"marszu alergicznego", czyli predyspozycji
wiekowej do występowania określonych
manifestacji narządowych.
U niemowląt najczęściej przejawianymi są
dolegliwości ze strony układu pokarmowego, u
dzieci 7-12 miesięcznych dominują objawy o typie
wyprysku kontaktowego. W wieku 2-3 lat dominuje
astma, 4-7 rok życia zdominowany jest przez katar
sienny, do którego dołącza astma w 8-14 roku życia.
Czynniki środowiskowe - czynniki
infekcyjne
Rola czynników infekcyjnych w powstawaniu
alergii jest dwuznaczna.
Z jednej strony zaobserwowano częstą
korelację pomiędzy przebytą infekcją
(zwłaszcza wirusową) dróg oddechowych a
nabyciem nadwrażliwości na alergeny wziewne.
Z drugiej strony podkreśla się ochronny wpływ
wielu czynników infekcyjnych na występowanie
alergii.
Protekcyjny wpływ wykazano jednoznacznie w
przypadku zakażenia wirusem odry, WZW B
oraz mikroorganizmów (np. prątki gruźlicy)
zwiększających wielkość subpopulacji
limfocytów Th
1
, które działają antagonistycznie
w stosunku do proalergennych limfocytów Th
2
.
Czynniki środowiskowe - czynniki
infekcyjne
Natomiast infekcje dróg oddechowych,
najprawdopodobniej przez zmniejszenie
szczelności nabłonka, umożliwiają większą
penetrację antygenów, prowadząc w
konsekwencji do wzrostu ryzyka alergizacji.
Ze względu na powyższe dowody, część
naukowców lansuje hipotezę, wg której
obserwowany obecnie wzrost częstości
występowania alergii jest ceną, jaką płacimy
za higieniczny tryb życia oraz za zwalczanie
a niekiedy całkowite wyeliminowanie
niektórych chorób zakaźnych.
Czynniki środowiskowe -
pasożyty
Wyniki badań dotyczące wpływu
zarażenia pasożytami na
występowanie astmy są niespójne.
Brak jednoznacznej oceny, czy
zarażenie zmniejsza lub zwiększa
ryzyko wystąpienia astmy, czy nie
ma na nie wpływu.
Czynniki środowiskowe –
zanieczyszczenie środowiska
Nie bez znaczenia pozostaje również
wpływ zanieczyszczenia środowiska, a
zwłaszcza dymów i spalin.
Wg niektórych badań, czynnikami
predysponującymi do powstania
alergii, szczególnie w obrębie układu
oddechowego, są spaliny
samochodowe, a także dym
papierosowy.
Czynniki środowiskowe – środki
chemiczne
Część badaczy twierdzi również,
że wzrastające użycie środków
chemicznych, których działanie na
organizm człowieka nie zawsze
zostało dokładnie poznane, może
być odpowiedzialne za wzrost
częstotliwości występowania
chorób o podłożu alergicznym.
Schorzenia
Schorzenia, w których zasadnicze
znaczenie odgrywają odczyny
alergiczne typu I:
astma oskrzelowa atopowa,
atopowe zapalenie skóry,
niektóre typy pokrzywki,
wstrząs anafilaktyczny,
pyłkowica,
IgE-zależna alergia pokarmowa.
Objawy fizykalne
Podłoże alergii, w obrębie reakcji IgE
zależnych, jest spójne, objawy natomiast
wydają się myląco odmienne.
W zależności od typu schorzenia, dominacji
narządowej oraz cech osobniczych,
uwalnianie mediatorów anafilaksji może
manifestować się różnorodnie.
Wyznacznikiem jest fizjologiczna rola
histaminy, głównego mediatora reakcji
alergicznej, w organizmie żywym. Reakcja
rzadko jest reakcją ogólnoustrojową.
Często proces ten zostaje ograniczony do
określonego układu, narządu, tkanki.
Objawy miejscowe
Nos – obrzmienie śluzówki, nieżytu nosa, a
w związku ze swędzeniem częste pocieranie
nosa.
Oczy – izolowane alergiczne zapalenie
spojówek, zaczerwienienie, swędzenie.
Drogi oddechowe – skurcz oskrzeli – świsty,
trudność w oddychaniu, czasami
pełnoobjawowy atak astmy.
Uszy – uczucie pełności, osłabione słyszenie
z powodu niedrożnej trąbki Eustachiusza.
Skóra – różne wysypki, egzema, pokrzywka.
Głowa – niezbyt powszechne bóle głowy,
uczucie ociężałości.
Objawy
Wzrost stężenia histaminy w surowicy
krwi wywołuje spadek ciśnienia tętniczego
z towarzyszącym przyspieszeniem akcji
serca i zwiększeniem ciepłoty ciała. Są to
objawy charakterystyczne dla wstrząsu
anafilaktycznego. Dodatkowo występuje
skurcz mięśni gładkich oskrzeli (astma
atopowa), przewodu pokarmowego oraz
obrzęk. Ostatecznie może wystąpić
śpiączka, a nawet śmierć.
Diagnostyka
W rozpoznaniu choroby ważną rolę odgrywa dobrze
przeprowadzony wywiad. Istotne jest stwierdzenie
korelacji między narażeniem na alergeny a obecnością
objawów.
Ustalenie prawdopodobnego czynnika alergicznego na
podstawie wywiadu potwierdzane jest dalszymi
badaniami takimi jak:
testy skórne,
badania serologiczne,
testy (próby) ekspozycyjne.
Dodatni wynik testów skórnych i badań serologicznych
jest dowodem istnienia alergii w organizmie chorego,
natomiast testy ekspozycyjne stanowią potwierdzenie, że
dane alergeny są odpowiedzialne za reakcje alergiczne.
Testy skórne
Najczęściej wykonywane są testy skaryfikacyjne lub
śródskórne.
W przypadku pierwszych, wzorcowy antygen
nanoszony jest na zadrapaną uprzednio
powierzchnię skóry przedramienia lub pleców.
Druga metoda polega na wstrzyknięciu roztworu
śródskórnie.
Wynik testu odczytywany jest po 15 minutach
mierząc średnicę powstającego bąbla i otoczki
rumieniowej.
Dla celów porównawczych wykonuje się próbę z
roztworem histaminy w rozcieńczeniu 1:10000
podanym w identyczny sposób.
Niekiedy stosuje się także próbę ślepą, podając
śródskórnie lub nanosząc na zadrapanie wodę
destylowaną.
Próby ekspozycyjne
Polegają na wdychaniu aerozoli
zawierających określony, standaryzowany
alergen.
Następnie bada się reakcję oskrzeli przez
określenie wartości szczytowej przepływu
wydechowego (ang. Peak Expiratory Flow –
PEF) lub maksymalnej objętości
wydechowej jednosekundowej (ang. Forced
Expiratory Volume in 1 Second – FEV1).
Spadek wartości tych parametrów świadczy
o wrażliwości na podawany alergen.
Oznaczanie poziomu IgE
W chorobach alergicznych następuje wzrost
całkowitego stężenia IgE w surowicy krwi.
Oznaczenie wartości IgE jest niekiedy
pomocne przy ustalaniu rozpoznania.
Możliwe jest także wskazanie swoistych
przeciwciał IgE, skierowanych przeciw
konkretnym alergenom. Umożliwiają to
m.in. metody radioimmunologiczne (RAST).
Leczenie
Najlepszą metodą terapeutyczną
jest unikanie kontaktu z
czynnikami alergizującymi.
Nie zawsze jest to jednak
możliwe, dlatego często konieczne
jest stosowanie farmakoterapii lub
przeprowadzenie swoistej
immunoterapii.
Immunoterapia swoista
Immunoterapia swoistym antygenem (potocznie
zwana odczulaniem), wywołującym u chorego
reakcje alergiczne, jest jedną z metod leczniczych,
prowadzących do zmniejszenia nasilenia lub
całkowitego ustąpienia objawów uczuleniowych.
Zasadą terapii jest systematyczne podawanie
(najczęściej podskórne) wzrastających dawek
antygenu.
Obecnie dostępne badania kliniczne wykazały
skuteczność swoistej immunoterapii w leczeniu
alergicznego nieżytu nosa i spojówek, astmy
atopowej, a także alergii na jad owadów
błonkoskrzydłych.
Farmakoterapia
Farmakologiczne leczenie alergii ma
na celu złagodzenie objawów
chorobowych i zahamowanie
uwalniania i działania mediatorów
prozapalnych, tworzących między
sobą szereg sprzężeń dodatnich,
doprowadzający do nasilenia objawów.
Nie likwiduje ona przyczyny choroby.
Farmakoterapia
W leczeniu alergii najczęściej stosowanymi
grupami leków są:
leki przeciwhistaminowe inaczej antagoniści
receptorów H1 – blokują końcowy etap reakcji
alergicznej, uniemożliwiając połączenie się
uwolnionej histaminy z receptorem i
wyzwolenie efektu biologicznego (np. skurcz
mięśni gładkich oskrzeli). Leki
przeciwhistaminowe II generacji działają poza
tym przeciwzapalnie,
kromony (kromoglikan disodowy, nedokromil)
– głównym mechanizmem ich działania jest
blokowanie uwalniania histaminy z komórek
tucznych (hamowanie procesu degranulacji),
glikokortykosteroidy.
Alergeny
Alergenem nazywany jest każdy antygen
zewnątrzpochodny wywołujący reakcję alergiczną
(uczuleniową).
Alergenami są substancje pochodzenia roślinnego i
zwierzęcego, a także różne proste związki chemiczne o
charakterze haptenów, np. leki.
Alergeny dzielimy na:
wziewne (kurz, czyli wszystko to co wchodzi w jego skład:
szczątki roślin, roztocza, szczątki zwierząt)
pokarmowe, czyli takie, które dostają się do naszego organizmu
razem z pokarmem, np. owoalbumina (albumina jaja kurzego)
kontaktowe, wywołujące reakcję alergiczną po zetknięciu ze
skórą, np. lateks, metale
leki, szczególnie antybiotyki β-laktamowe oraz kuraropochodne
leki stosowane w anestezji
Alergeny
Do antygenów najczęściej wywołujących alergię
należą:
pyłki roślinne (odpowiedzialne za występowanie
kataru siennego):
leszczyna, olcha, wiąz, buk, brzoza,
topola, dąb, wierzba, jesion, grab,
bez czarny, lipa drobnolistna, trawy,
babka lancetowata, pokrzywa, szczaw, bylica;
zarodniki pleśni,
leki:
penicylina i antybiotyki β-laktamowe,
sulfonamidy,
salicylany,
środki znieczulenia miejscowego,
Alergeny
produkty spożywcze:
orzechy – stąd, jako zabezpieczenie prawne,
często umieszczana na produktach
spożywczych informacja o możliwości
zawierania śladowych ilości orzechów lub
migdałów,
ziarno sezamu,
ryby i inne owoce morza,
białko jaj,
soja,
mleko,
rośliny strączkowe,
kukurydza,
zboża,
Alergeny
jad owadów,
zwierzęta i ich wydzieliny:
sierść – głównie kota, psa
(połączenie śliny zwierzęcia,
złuszczonego nabłonka i sierści)
roztocze