Zdrowie publiczne / Wykład 17.12.2010 r
Alergie
Nadwrażliwość :
Obiektywne powtarzalne objawy i dolegliwości występujące po określonych bodźcach w dawkach tolerowanych przez osoby zdrowe.
Alergia :
Reakcja nadwrażliwości inicjowana przez swoiste mechanizmy immunologiczne. Może być IgE, zależna lub niezależna od IgE.
Atopia:
Osobnicza lub rodzinna skłonność do uczulenia i wytwarzania IgE w odpowiedzi na ekspozycję na pospolite alergeny.
Anafilaksja:
Ciężka, zagrażająca życiu, uogólniona lub narządowa reakcja nadwrażliwości.
Rodzaje:
-wziewne
-pokarmowe
Alergeny oddechowe:
-pyłki roślinne, odpowiedzialne za występowanie kataru siennego (leszczyna, olcha, buk, grab, jasion, trawy, szczaw, bylica)
-zarodniki pleśni
-leki (penicylina, antybiotyki, salicylany)
-środki znieczulające miejscowo
Mechanizm alergii
IMMUNOGLOBULINA E ROZPOZNAJE JAKO WROGĄ NIEGROŹNĄ DLA ORGANIZMU SUBSTANCJĘ.
ALERGEN IMMUNOGLOBULINA E
KOMÓRKI UKŁADU ODPORNOŚCIOWEGO URUCHAMIAJĄ PRODUKCJĘ BIAŁEK PRZEKAŹNIKOWYCH
GRANULOCYTY ZASADOCHŁONNE MASTOCYTY
BIAŁKA PRZEKAŹNIKOWE WYWOŁUJĄ STAN ZAPALNY W ORGANIZMIE
HISTAMINA PROSTAGLANDYNY KININY
POJAWIAJĄ SIĘ DOLEGLIWOŚCI, KTÓRE POCZĄTKOWO MOGĄ BYĆ PODOBNE DO OBJAWÓW NADWRAŻLIWOŚCI POKARMOWEJ
GWAŁTOWNIE POTĘGUJE SIĘ STAN ZAPALNY W ORGANIZMIE
OBRZĘKI WYSIĘKI
CZASEM MOŻE DOJŚĆ DO WSTRZĄSU ANAFILAKTYCZNEGO
Produkty najczęściej źle tolerowane przez organizm: produkty mleczne, sery dojrzewające + produkty pszenne, orzechy (głównie pistacje), soja, drożdże.
Objawy nadwrażliwości pokarmowej:
-głowa – ból głowy, zawroty, katar, zatkane uszy, zaburzenia słyszenia, podpuchnięcia, swędzące usta, ból gardła, chrypka, trudności z przełykaniem.
-klatka piersiowa – trudności z oddychaniem, kaszel, nagłe zmiany ciśnienia krwi, przyspieszony nieregularny rytm serca.
-brzuch – nudności, ból, biegunka, uczucie pełności, zgaga, wymioty.
-skóra – pokrzywka, wysypka, swędzenie, pocenie się, uderzenia zimna i gorąca.
-dłonie i stopy – opuchnięcia.
-objawy psychiczne – niestabilność emocjonalna, agresja, podenerwowanie, osłabiona pamięć, częste zamyślanie się, bezsenność, obniżona koncentracja.
Mechanizm powstawania alergii:
-immunoglobuliny to biała, których zadaniem jest zwalczanie infekcji, wyróżnia się kilka klas w tym immunoglobuliny typu E, inaczej nazywane IgE.
-IgE przyłącza się do komórek tucznych powodując uwolnienie zawartych w nich substancji, czyli denaturacji. To substancje nazywane mediatorami. Należy do nich między innymi: histamina, prostaglandyny, leukotreiny, czynnik aktywujący płytki (PAF) i inne. Wyzwalają bezpośrednio odpowiedź organizmu. Pod ich wpływem rozszerzają się naczynia krwionośne, mięśniówka gładka oskrzeli ulega skurczowi, przyspieszona jest perystaltyka jelit itp. poprzez podanie stężenia IgE w organizmie określamy podatność na alergie.
Alergia i nadwrażliwość na pokarmy:
Alergia pokarmowa występuje wtedy gdy patologiczna reakcja immunologiczna jest skierowana przeciwko białku zawartemu w pokarmie. Alergia pokarmowa może wystąpić za pośrednictwem IgE, może być IgE – zależna. Reakcja nieimmunologiczna jest określana jako niealergiczna nadwrażliwość pokarmowa.
-przykładem jest nadwrażliwość na mleko krowie
-objawy alergii u dzieci zależą od wieku dziecka i czynnika sprawczego. Najczęściej są to: jaja, mleko, orzeszki ziemne.
-u starszych orzeszki ziemne, pyłki drzew, ryby.
Alergie pokarmowe:
To stany chorobowe w których dolegliwości uwarunkowane są mechanizmami immunologicznymi, w przeciwieństwie do „nietolerancji pokarmowej” w której dolegliwości (obiektywne i subiektywne), powstają w wyniku działania mechanizmów nieimmunologicznych, miejscem reakcji na alergie może być każdy narząd.
Spośród ogółu alergenów około 4-5 % to alergeny pokarmowe, które są odpowiedzialne za wystąpienie astmy oskrzelowej. Objawy mogą pojawić się jako izolowane lub towarzyszące reakcji anafilaktycznej po spożyciu alergizującego pokarmu. Przypadki zgonów w przebiegu duszności uwarunkowanej alergenami pokarmowymi są rzadkie.
Alergie w praktyce bardzo częste uczulenia na białko występuje z nietolerancja węglowodanów (biegunka osmotyczna) jako wynik zmniejszenia aktywności disacharyd rąbka szczoteczkowa tego.
Skóra jest jedną z najczęstszych lokalizacji IgE zależnej alergii pokarmowej. Spożycie uczulającego pokarmu prowadzi di szybkiego wystąpienia objawów stanu zdrowia. Alergeny z przewodu pokarmowego w krótkim czasie docierają do skóry gdzie wiążą się z alergenami do skóry, gdzie wiążą się z alergenami swoistymi IgE. Najczęstsza postacią zmian jest Sotra pokrzywka i obrzęk naczynioruchowy. W wyzwalaniu objawów największą rolę odgrywają: mleko krowie, jajka, owoce cytrusowe i orzechy arachidowe.
Objawy alergii:
-atopowe zapalenie skóry (ze strony skóry)
-wymioty, biegunka (ze strony układu pokarmowego)
-przewlekły nieżyt nosa, oskrzeli (ze strony układu oddechowego)
Diagnozowanie:
-alergię najłatwiej rozpoznać wtedy, gdy objawy występują wkrótce po zadziałaniu alergenu
-kichanie, wyciek z nosa, pieczenie spojówek oraz łzawienie oczu bez wcześniejszego przeziębienia to z pewnością katar sienny
-napady kaszlu, duszność, świszczący oddech u młodego człowieka to prawdopodobnie astma
-zaczerwienienie i swędzenie skóry, bóle brzucha, biegunka to zapewne alergia pokarmowa
-obrzęk skóry, nasilona pokrzywka to reakcja alergiczna na jad owadów po użądleniu. W wielu przypadkach objawy nie występują od razu
-zdiagnozowanie każdej alergii, również pokarmowej często jest bardzo trudne i długotrwałe. Jednoznaczna diagnoza może być na ogół postawiona tylko w wyniku odpowiednio przeprowadzonych badań.
Test śródskórny:
Jest skuteczna metodą wykrywania alergenów, także tych zawartych w produktach spożywczych.
Test polega na wstrzyknięciu powierzchniowo do skóry, śródskórnie roztworu, który zawiera alergeny. Najlepszym miejsce do wykonania wstrzyknięcia są plecy lub przedramiona.
W przypadku alergii pokarmowej z reguły chodzi o natychmiastowa reakcje alergiczną, wynik testu, czyli zaczerwienienie lub pęcherzyki, może zostać odczytany już po 20 minutach. Za pomocą testu ś śródskórnego można wykryć także późne reakcje alergiczne. W tym celu ewentualna reakcja może zostać odczytana do 24 godzin po wstrzyknięciu roztworów standardowych.
Test punktowy:
Polega na naniesieniu n skórę, a przeważnie przedramiona lub plecy, kropli alergenu. Za pomocą kaniuli lub lancetu nakłuwa się przez krople powierzchnię skóry. W przypadku istniejącej alergii reakcja skóry, czyli pęcherzyki lub zaczerwienienie występuje wówczas automatycznie.
Test naskórny:
Nadaje się raczej do stwierdzenia alergii kontaktowej niż alergii pokarmowej. Na plecy pacjenta nakleja się na 3 dni plastry zaopatrzone w substancje standardowe. Następnie sprawdza się ewentualne reakcje skórne i dokonuje ich oceny. Jeśli chodzi i wykorzystanie tego testu w diagnostyce alergii pokarmowej należy stwierdzić, że może on służyć ewentualnie do wykrywania alergii na nikiel. Nikiel zawarty jest nie tylko w wielu przyrządach kuchennych, jak garnki, naczynia, ale w czekoladzie, fasoli, kalafiorze, pomidorach, soi, ryby, szparagi, słonecznik, proszek do pieczenia.
Test prowokacyjny:
Wykonuje się w celu faktycznego wykazania, że dany alergen wywołuje objawy alergiczne dotyczące oczu, nosa lub dróg oddechowych. Dany narząd musi zostać sam sprowokowany, podrażniony ekstraktami alergenów. Stosownie do dolegliwości istnieją testy prowokacyjne spojówkowe, nosowe i dróg oddechowych. Za wiarygodny dowód reakcji alergicznej błony śluzowej nosa na charakterystyczne substancje, uważa się prowokacyjny test nosowy. W trakcie jego przeprowadzania błonę śluzową codziennie napryskuje się alergenem, do czasu gdy nastąpią typowe objawy reakcji alergicznej. Z racji tego, że testy prowokacyjne nie są bezpieczne i występuje możliwość wstrząsu anafilaktycznego podczas przeprowadzenia testu, powinny być one przeprowadzone wyłącznie przez doświadczonych specjalistów – alergologów. Podwyższona ostrożność u pacjentów chorych na astmę.
Przykłady alergenów pokarmowych - produkty spożywcze:
-orzechy
-ziarno sezamu
-ryby i inne owoce morza
-soja
-mleko
-rośliny strączkowe
-zboża
-kukurydza
-czekolada
-białko jaj
Alergia na mleko:
-około 20% wszystkich schorzeń alergicznych to alergie na mleko krowie. Czynnikami wyzwalającymi są: alfa-laktoalbumina, beta-laktoglobulina, kazeina, lipo proteina i inne peptydy
-jeśli alergia wywołana jest przez kazeiną, to każdy rodzaj mleka wywołuje alergię. Jeżeli nie istnieje nadwrażliwość na kazeiną, wówczas możliwa jest zmiana mleka krowiego na mleko kozie i owcze oraz produkty z nich wytwarzane
-białko mleko krowiego występuje we wszystkich produktach mlecznych: masło, sery topione, pieczywo, czekolada, lody, zupy, sosy, Fast food.
Mleko:
-białko mleka mogą zawierać też kosmetyki: kremy, balsamy di ciała i dodatki do kąpieli. Jeżeli występuje alergia na frakcję beta-laktoglobuliny, która jest zgodna z globuliną surowiczą danego produktu zwierząt, wówczas istnieje nadwrażliwość na mięso zwierząt tego gatunku. Osoby uczulone na laktoglobulinę mleka krowiego mogą więc reagować alergicznie także na mięso wołowe. Alergizujący charakter mleka krowiego można osłabić, poddając je obróbce termicznej, oddziaływaniu enzymatycznemu, jak ukwaszenie bakteriami kwasu mlekowego: biojogurt, biokefir, sery podpuszczkowe.
-od alergii na mleko krowie, w której występuje sensybilizacja na białko mleka, należy odróżnić brak tolerancji mleka krowiego. U jego podstaw leży nietolerancja cukru mlecznego – laktozy, która opiera się na niedoborze enzymu, laktazy, biorącego udział w rozkładzie.
Alergia na jaja:
-alergia na jaj kurze spowodowana jest albuminą. Stanowi ona wraz z 24 innymi alergenami składnik białka jaja i lega zniszczeniu w procesie obróbki termicznej.
-innym głównym alergenem występującym w białku jaja jest niewrażliwość na temperaturę owomukoid. Substancje o potencjale alergizującym znajdują się również w żółtku. Są one odporne na temperaturę.
-dlatego osoby nie tolerujące gotowanych czy smażonych jaj lub mas do pieczenia cist zawierających jaja powinny mieć świadomość, że mają alergie na substancje zawarte w białku u żółtku jaja.
-jeśli objawy alergii pojawiają się po spożyciu surowego białka jaja, występuje najprawdopodobniej sensybilizacja na albuminę.
-możliwe są jednak także obie formy, czyli nietolerancja całego jaja, niezależnie od tego, czy jest ono surowe, czy zostało poddane obróbce termicznej. W takiej sytuacji jaja kurze należy skreślić z jadłospisu.
Alergie na ryby:
-występuje stosunkowo często. Uważa się, że ryby morskie są bardziej alergizujące niż ryby słodkowodne.
-alergia ta występuje z reguły tylko na jeden gatunek ryb i gatunki blisko z nimi spokrewnione
-obróbka termiczna nie likwiduje alergizującego działania białka rybiego.
-alergicy na ryby reagują czasami w sposób tak wrażliwy, że już sama para powstająca przy ich gotowaniu może doprowadzić do ciężkich ataków astmy
-potencjał alergizujący znajduje się także w mączce rybnej, która karmione są zwierzęta rzeźne, a przede wszystkim kury. W ten sposób do jaj kurzych oraz do mięsa przedostają się śladowe ilości biała rybiego. Dlatego u osób reagujących alergicznie na ryby, reakcje alergiczne mogą występować także po spożyciu jaj i mięsa kurzego.
-osoby cierpiące na alergię na ryby musza zachować najwyższą ostrożność przy spożyciu produktów gotowych i półproduktów zawierających ryby.
Alergia na owoce morza:
-spowodowana jest przez liczne białka. Bardzo silną reakcje alergiczną może powodować mięso homarów, langust, garneli, krabów, krewetek, małż i ostryg
-ponieważ mięso w postaci surowej ma szczególnie wysoki potencjał alergiczny, jako potencjalnych alergików bierze się pod uwagę osoby zaangażowane w ich przetwórstwo i przyrządzanie.
-działanie temperatury zmniejsza ryzyko alergizujące, często jednak nie wystarcza do wykluczenia alergii.
Alergia na cytrusy:
-alergia wywołana jest przez olejki eteryczne, kwasy owocowe, enzymy. Na ogół alergie wysterują u osób uczulonych już na pyłki takich drzew. W takim przypadku mówi się o alergii krzyżowej
-najczęstsze alergie dotyczą: pomarańczy, mandarynce cytryn, grejpfrutów, czynnikami wywołującymi alergię są olejki eteryczne w skórce
-ale również inne owoce: wiśnie, brzoskwinie, truskawki, mango, kiwi
Alergia na orzechy:
-orzechy laskowe, migdały, pistacje, orzechy włoskie, nerkowiec
-sprawcami są białka w nich zawarte
-orzechy i produkty są zawarte w licznych produktach spożywczych: musli, marcepan, nugat, lody.
-w związku z alergogennym potencjałem orzechów należy pamiętać o alergiach krzyżowych z botanicznie pokrewnymi roślinami oraz o alergii kojarzonej z pyłkami roślinnymi
-osoby, które reagują alergicznie na orzechy nerkowca i pistacji, mogą nie tolerować także owoców mango, gdyż są one ze sobą spokrewnione
Alergia na warzywa:
-pomidory, por, kapusty, seler, chrzan, ziemniaki, rzodkiewki, nasiona roślin strączkowych, soja, groch, soczewica.
-czynnikiem alergizującym jest białko lektyna
-w większości potencjalnie alergizujących gatunków warzyw dany alergen jest niszczony podczas obróbki termicznej lub tez traci w jej wyniku właściwości alergizujące
-szczególne znaczenie w alergenach na warzywa maja reakcje krzyżowe i reakcje alergiczne kojarzone z pyłkami roślinnymi. Alergicy uczuleni na pyłki bylicy mogą reagować alergicznie także na inne rośliny blaszkowate.
Alergia na pleśnie i drożdże:
-objawy mogą pojawić się po spożyciu chleba i innego pieczywa zawierającego drożdże.
-wskutek obróbki termicznej alergen zawarty w drożdżach ulega zniszczeniu, ale temperatura we wnętrzu pieczonego produktu nie zawsze jest odpowiednio wysoka.
-pleśnie są używane do produkcji serów: alergia na sery pleśniowe
Alergia na glutaminę:
-kwas glutaminowy pozyskiwany jest również z niektórych roślin morskich, a także pozostałości po burakach cukrowych i jo wodoroglutaminian sodowy jest dodawany do wielu mieszanek i sosów przyprawowych, a także do gotowych produktów.
Alergia na kwas glutaminowy – glutaminan:
-alergia ta znana jest pod nazwą syndromu chińskiej restauracji, gdyż zwiększona liczbę przypadków zaobserwowano po spożyciu potraw kuchni azjatyckiej
-czynnikiem ja wywołującym są m.in. sosy sojowe
-kwas glutaminowy powstaje z białka sojowego w procesie fermentacji ziaren soi, jako taki nie ma on niemal żadnych wartości smakowych, jednak razem z sola w postaci wodroglutaminaniu sodowego ma właściwości wzmacniające smak
-istnieje obowiązek deklarowania tej substancji jako dodatku. U osób wrażliwych, potrawy bogate w glutaminian powodują kołatanie serca, uczucie osłabienia, bóle głowy.
-objawy zanikają po około 2 godzinach
Alergia na czekoladę i kakao:
-właściwości alergiczne ma ziarno kakaowe
-dużo częściej alergie występują na inne składniki czekolady, np.: białko mleka, orzechy
-ziarno kakaowe zawiera nikiel
Diety testujące:
Stosuje się w przypadku podejrzenia alergii pokarmowej, by zdefiniować alergen, w tym celu codziennie poszerza się dietę o kolejny potencjalny alergen do czasu, aż wystąpią objawy alergiczne. Na początku kuracji obowiązuje pełna karencja w zakresie produktów spożywczych, służąca wyciszeniu wszystkich objawów alergii. Stosuje się kuracje płynną tzn. wodę mineralną z 100 lub 150 gramami cukru. Głodówka trwa od 3 do 7 dni. Kolejno wprowadza się pokarm testowany do wystąpienia objawów alergii. Następnie rozpoczyna się stopniowo rozszerzoną diet ę ubogą w alergeny.
Znaczenie zdrowych jelit w odporności:
-odporność jest cecha organizmu, zestawem wszystkich mechanizmów biorących udział w wytworzeniu odpowiedzi odpornościowej.
-w bardziej ogólnym znaczeniu oznacza zdolność do czynnej i bierniej ochrony organizmu przed patogenami
-badaniem odporności zajmuje się immunologia
Wyróżniamy różne typy odporności:
-odporność nieswoista: bierna, czynna
-odporność swoista: bierna, naturalna, sztuczna
-czynna
-bierna
Nieswoista odporność bierna:
-nieswoista część odporności biernej, zwana czasem opornością, zależy głównie od budowy i funkcji barier jak: skóra i błona śluzowa. Dlatego odporność jest aktem biernym, w którym nie jest zaangażowany układ immunologiczny
-z czynna Cześ odporności odpowiada głównie układ immunologiczny zapewniając zdolność organizmu do rozpoznawania elementów należących do własnego, jak i obcego organizmu oraz wyeliminowania tych ostatnich
Odporność swoista:
-polega na posiadaniu limfocytów B i T oraz przeciwciał, pochodzących spoza organizmu. W odporności biernej naturalnej źródłem tych czynników obronnych jest krew matki, przekazującej je dziecku przez łożysko
-odporność swoista bierna sztuczna ich źródłem jest podana surowica
Flora jelitowa:
-bakterie żyjące w naszych jelitach komunikują się z systemem immunologicznym jelit za pośrednictwem receptora i dzięki temu powstaje tkanka limfatyczna
-bakterie jelitowe promują powstawanie pęcherzyków limfatycznych, skupisk białych krwinek produkujących przeciwciała w jelicie
-rolą pęcherzyków jest kontrola populacji bakterii jelitowych
-jest to rodzaj równowagi pomiędzy pożytecznymi bakteriami zamieszkującymi nasze jelita i układem odpornościowym
-zaburzenia tej równowagi może prowadzić do ciężkich schorzeń. Zachowanie dobrego kontaktu pomiędzy bakteriami i systemem immunologicznym jelit jest również niezwykle istotne dla prawidłowego trawienia i zabezpieczenia przed organizmami chorobotwórczymi
Mleko matki:
Nowonarodzone dziecko nie zetknęło się z antygenami, jednak już w pierwszych dniach życia jego układ opornościowy uczy cię, jak reagować na różne substancje, z którymi na kontakt. W ten sposób tworzy się pamięć immunologiczna, dzięki której organizm rozpoznaje poszczególne antygeny
-w okresie noworodkowym znacząca funkcje spełnia karmienie mlekiem kobiecym, które posiada właściwości antybakteryjnej, w bierny sposób zabezpiecza przed zakażeniem, a także promuje rozwój właściwych mechanizmów odporności.
Komórki odpornościowe:
-ważna rolą limfocytów jest udział w tworzeniu przeciwciał, które odpowiednio reagują na wprowadzane do organizmu substancje
-dzięki działaniu przeciwciał składniki pokarmowe są dobrze tolerowane a z drobnoustrojami chorobotwórczymi organizm podejmuje walkę
-równowaga m pomiędzy mechanizmami tolerancji i aktywnej odpowiedzi układu odpornościowego stanowi o zabezpieczeniu przed zakażeniami i alergią, brak tej równowagi i brak wykształcenia reakcji na antygeny we wczesnym okresie życia dziecka sprzyja późniejszemu rozwojowi przewlekłych chorób zapalnych, zakażeń i alergii.
-najważniejszym jest aby małe dziecko karmione było mlekiem matki bogate w ciała odpornościowe
Układ opornościowy – immunologiczny:
-zapewnia ochronę przed szkodliwymi substancjami i zakażeniami
-największym organem tego układu jest przewód pokarmowy, który zawiera niespotykane gdzie indziej w ludzkim ciele ilości limfocytów, odmiany białych krwinek, odpowiedzialnych za odporność każdego człowieka. Dzieje się tak dlatego, że jelita są szczególnie podatne na oddziaływanie wynikających do organizmu substancji ze świata zewnętrznego, zwanych antygenami
Limfocyty a odżywianie:
-tkanka wytwarzająca limfocyty jest szczególnie wrażliwa na zbyt małą ilość dostarczanej wraz z pożywieniem energii
-tkanka ta rozwija się już z drugim i trzecim miesiącu życia płodowego o dlatego wczesne niedożywienie płodu może mieć trwałe ujemne następstwa
-również niedobory w okresie niemowlęcym i wczesnym dzieciństwie prowadzą do poważnych problemów zdrowotnych np.: stopniowego zaniku grasicy, jest to niebezpieczne, ponieważ grasica, aż do momentu pokwitania ,w znacznej mierze odpowiada za odporność organizmu, wytwarzając limfocyty
Odporność a odżywianie:
-szczególnie trzeba zapewnić dziecku, wszystkich niezbędnych składników odżywczych, kiedy jest ono jeszcze w łonie matki
-wiadomo że ze skutecznym niedożywieniem niemowlęcia można sobie poradzić, stosując kilkudniową rehabilitację żywieniową
-niestety wewnątrzmaciczne zaburzenia rozwoju, spowodowane niedoborami pokarmowymi, mogą trwale upośledzić odporność dzieci, a nawet skutkować zwiększoną przedwczesną umieralnością, dlatego kobieta spodziewająca się dzeck powinna przestrzegać zbilansowanej diety