Magma – gorąca, stopiona masa krzemianów i glinokrzemianów z domieszkami tlenków i siarczków, z dużą ilością wody i gazów, znajdująca się w głębi skorupy ziemskiej.
Lawa – ciekły produkt działalności wulkanicznej, składający się głównie ze stopionych tlenków krzemu, żelaza, sodu, potasu, wapnia i innych metali. Ma podobny skład jak magma, z której stopienia powstaje, ale jest zubożona o składniki lotne.

Magma jest wewnątrz skorupy ziemskiej. Kiedy wypłynie na powierzchnię podczas wybuchu wulkanu, staje się lawą. Lawa ma inny skład, ponieważ z magmy podczas wydostawania się na powierzchnię ziemi uchodzą pewne gazy.

Plutonizm – ogół zjawisk polegających na nie wydobywaniu się magmy z wnętrza ziemi a zastyganiu we wnętrzu skorupy ziemskiej.

Wulkanizm – ogół procesów związanych z wydobywaniem się lawy i innych materiałów wulkanicznych z głębi skorupy ziemskiej na jej powierzchnię.

Różnice: wulkanizmie magma wydobywa się z pod ziemi na powierzchnię, wskutek czego nazywamy ją lawą; plutonizm natomiast to gromadzenie się magmy pod powierzchnią ziemi.

Krater – lejkowate zagłębienie o średnicy do kilkuset metrów na szczycie stożka wulkanicznego, niekiedy na jego zboczach. Przez krater wydobywają się produkty wybuchu wulkanu (erupcja), np. lawa, gazy wulkaniczne. Krater może powstać podczas eksplozji przez zniszczenie ścian komina wulkanu albo przez gromadzenie produktów wulkanicznych wokół tego otworu lub przez zapadanie się szczytu stożka wulkanicznego w wyniku przemieszczeń magmy i zmiany jej ciśnienia.

Kaldera – duże, owalne zagłębienie na szczycie wulkanu powstałe w efekcie:

• zniszczenia górnej części stożka wulkanicznego wskutek wybuchu o dużej sile (np. Katmai, Alaska),

• zapadnięcia się obszaru nad częściowo opróżnioną komorą wulkaniczną,

• stopniowego niszczenia szczytu wulkanu.

Barranco (wąwóz) – rodzaj głębokiej, suchej doliny okresowo odwadnianej, która cechuje się stromymi, urwistymi zboczami oraz płaskim dnem. Powstaje w średnio spoistych skałach (gliny, lessy, iły) wskutek erozji dennej wód okresowych lub epizodycznych. Wąwozy mają długość do kilkunastu kilometrów i głębokość od kilku do stu metrów. Formy podobne do wąwozów mogą się również tworzyć w skałach krasowiejących (wapiennych, gipsowych) na skutek erozyjnej działalności wód płynących.

Ognisko magmowe (komora magmowa) – miejsce we wnętrzu Ziemi (w skorupie ziemskiej bądź w płaszczu Ziemi), gdzie tworzy się magma, która może się następnie przemieszczać, tworząc intruzje magmy i erupcje.

Fumarole – rodzaj ekshalacji wulkanicznych (gazów wydobywających się z wulkanów), towarzyszących czynnym wulkanom. Przez fumarole wydostają się gazy, spośród których najważniejsze to chlorowodór i dwutlenek siarki oraz para wodna pochodzenia wulkanicznego o temperaturze od 300 do 1000°C, bogate w różne składniki chemiczne. Występuje najbliżej erupcji.

Solfatary – gorące (100-300°C) ekshalacje wulkaniczne związane z wydzielaniem się pary wodnej, siarkowodoru i niektórych innych gazów. Solfatary występują w wulkanach drzemiących i na terenach objętych wygasającą działalnością wulkaniczną.

Mofety – ekshalacje wulkaniczne chłodne, tzn. o temperaturze poniżej 100°C, złożone głównie z dwutlenku węgla. Mofety występują bardzo długo po ustaniu działalności wulkanicznej.

Tuf – skała osadowa należąca do grupy skał okruchowych. Powstaje przez nagromadzenie się dużych ilości drobnego materiału piroklastycznego (piaski i popioły wulkaniczne), z domieszką frakcji grubszych (np. bomby wulkaniczne) oraz innego materiału okruchowego, scementowanych np. spoiwem krzemionkowym lub ilastym. Zwięzły i lekki, zazwyczaj silnie porowaty. Ze względu na skład litologiczny materiału wyróżnia się m. in. tufy: bazaltowe, trachitowe, ryolitowe, andezytowe, riodacytowe i in. Stosowany jako materiał budowlany.

Suspensja – transport eoliczny (przez wiatr); transport drobnego piasku i pyłu w zawieszeniu na znacznych wysokościach (kilka km) z prędkością równą średniej prędkości wiatru, o zasięgu tysięcy kilometrów.

Saltacja – skokowe przemieszczenie ziaren piasku w strefie przypowierzchniowej (do 2 m wysokości) na znaczną odległość.

Eworsja – zjawisko niszczącego wpływu ruchu wirowego wody płynącej na dno cieku wodnego.

Proces eworsji polega na drążeniu naturalnych zagłębień w dnie cieku wodnego wskutek abrazyjnej działalności pionowych zstępujących lub poziomych przydennych wirów wody, zwykle niosącej drobniejszy lub grubszy materiał rumowiskowy. Eworsja zachodzi szczególnie u stóp wodospadów i progów wodnych oraz w krętych korytach rzek w miejscach zwanych strefami wymuszania, w których główny nurt przerzuca się z jednego brzegu na drugi.

Kaptaż (przeciągnięcie rzeki) – przechwycenie przez jedną rzekę wód innej rzeki w wyniku bardzo silnego działania erozji wstecznej.

Krewasy – forma akumulacji rzecznej, powstają na skutek rozmycia pewnych odcinków wałów brzegowych. Są to długie rynnowate zagłębienia erozyjne.

Terasa rzeczna – stopniowe spłaszczenie terenu w dnie doliny. Terasy są oddzielone od siebie krawędziami. Ich powstanie jest spowodowane erozją wgłębną.

Ploso – odcinek rzeki o małym spadku koryta, głębszym dnie i łagodnym nurcie, znajdujący się zwykle pomiędzy dwoma bystrzami (odcinkami o płytszym dnie i szybszym nurcie). Plosa często występują w zakolach rzeki. Pozwala na osadzanie się iłu i in. materiałów unoszonych. Dzięki temu tworzą się rzeczne osady denne.

Kawitacja – zjawisko fizyczne polegające na gwałtownej przemianie fazowej z fazy ciekłej w fazę gazową pod wpływem zmniejszenia ciśnienia.

Przełom epigenetyczny – rodzaj przełomu rzecznego, który powstaje, gdy rzeka rozwija się na powierzchni zbudowanej ze skał osadowych pokrywających ukrytą pod nimi starą rzeźbę. Rzeka wcina się w mało odporne osady (skały osadowe), następnie trafia na materiały dużo odporniejsze na erozję. W związku z tym duża część energii rzeki jest wykorzystywana na erozję wgłębną, aby nadążyć za pogłębianiem doliny w obszarach przyległych. Dzięki temu tworzy się dolina przełomowa.

Przełom regresyjny – powstaje w wyniku erozji wstecznej źródeł rzeki, co doprowadza do przecięcia działu wodnego i połączenia się dwóch rzek.

Wydmy – piaszczyste wzniesienia o różnych rozmiarach i kształtach, usypane przez wiatr. Cechują się zwykle asymetrycznością zboczy, strona dowietrzna (po której toczy się piasek do góry pod wpływem siły wiatru) jest łagodniej nachylona niż zawietrzna (po której piasek przewiany przez grzbiet wydmy osypuje się swobodnie). Wyróżnia się dwa podstawowe typy wydm: barchany i wydmy paraboliczne.

Rozróżnia się następujące rodzaje wydm, w zależności od:

Położenia wydma nadmorska wydma śródlądowa	Dynamiki wydma ruchoma wydma ustalona wydma ustalana
Kształtu wydma paraboliczna barchan wydma poprzeczna wydma podłużna wydma gwiaździsta wał wydmowy pole wydmowe	Pokrywy roślinnej oraz gleby wydma biała wydma szara wydma brunatna

Trakcja – rodzaj transportu rzecznego, w którym ruch osadu odbywa się po dnie koryta rzecznego. Trakcja jest dominującą formą transportu osadu w rzekach o niskiej sile transportowej.

Deflacja – niscząca działalność wiatru, polegająca na wywiewaniu ziaren piasku.

Korazja – mechaniczne niszcząca działalność wiatru, polegająca na szlifowaniu, polerowaniu, żłobieniu.

Mutony – podłużne garby lub pagórki o wygładzonych lub porysowanych powierzchniach, czasem o długości kilkuset metrów. Strona odlodowcowa (proksymalna) ma nachylenie łagodne, zaś strona ześlizgowa (dystalna) jest stroma.

Graniak – odłamek skalny o wygładzonych ścianach i 2-3 ostrych krawędziach, oszlifowany wskutek tarcia niesionych przez wiatr okruchów skalnych. Powstaje w strefie peryglacjalnej (na przedpolu lądolodu) oraz na pustyniach żwirowych i kamienistych.

Bruk deflacyjny – pokrywa zbudowana z okruchów skalnych, leżących na osadach piaszczystych. Powstaje na terenach zbudowanych ze skał różnoziarnistych na skutek wywiewania materiału drobniejszego. Bruk deflacyjny pokrywa pustynie kamieniste.

Less – pylasta skała osadowa pochodzenia eolicznego. W lessach dominuje frakcja pyłowa złożona głównie z kwarcu. Zazwyczaj bezstrukturalna, dość porowata. Barwa przeważnie żółtawoszara. Powstaje w warunkach względnie suchego klimatu. W Polsce lessy występują w obrębie Wyżyn Polskich, Niziny Śląskiej, Wzgórz Trzebnickich, na Podkarpaciu i Pogórzu Karpackim oraz na Wyżynie Lubelskiej, Roztoczu Zachodnim iWyżynie Sandomierskiej. Są także na Płaskowyżu Głubczyckim.