PIERWOTNIAKI
- Królestwo Protista już nie istnieje
- większość organizmów jest jednokomórkowa, czasem wielokomórkowa. Występują też formy zbliżone do tkankowego poziomu organizacji
- rozmnażanie bezpłciowe i płciowe
- różne układy lokomocyjne (poruszanie się za pomocą pełzania, ruchów rzęsek i wici, błony falującej etc)
Odżywianie:
- autotrofy – fotosynteza
- heterotrofy – pokarm zwierzęcy
- miksotrofy – mieszane, równoczesne
- amfitrofy – mieszane, naprzemienne
- mutualizm – pasożytnictwo
Ameby (korzenionóżki)
- jednokomórkowe
- żyją w glebie, wodach słodkich i oceanach
- zmieniają kształt podczas poruszania (pseudopodia)
- rozmnażają się bezpłciowo przez podział
- pseudopodia – poruszanie, chwytanie pokarmu
- wakuola pochłania i trawi pokarm – obecne są silne enzymy trawienne z lizosomów
Otwornice
- wielokomórkowce
- wapienne skorupki z porami (cytoplazmatyczne wypustki – nibynóżki)
- jedne z najstarszych organizmów na Ziemi
- na Bali – drogi zrobione są z pancerzyków otwornic
Promienionóżki
- spokrewnione z otwornicami
- aksopodia – długie, nitkowate wypustki cytoplazmatyczne
- krzemionkowe pancerzyki
- wiele jąder (nawet tysiąc)
- duże wakuole
- jeden z podtypów – słonecznice
- mogą mieć łuski ochronne
- żyją w wodach słodkich i morskich
Wiciowce
- kształt kulisty lub wydłużony
- występują wici
- występuje bruzda oralna i cytofarynks
- euglena zielona – ma chlorofil, przeprowadza fotosyntezę
- świdrowiec – wywołuje śpiączkę afrykańską
- trypanosomy – gł. śpiączki afrykańskie
- rzęsistek:
* genom zawiera sekwencje powtórzeniowe oraz transpozonowe
* przystosowanie do pasożytniczego trybu życia
* hydrogenosomy – funkcja podobna do mitochondrium
Orzęski (wymoczki)
- określony, nieco zmienny kształt – elastyczna powłoka zewnętrzna
- ruch przez rzęski
- trichocysty – służą do pobierania pokarmu, chwytania i przytrzymywania np. zdobyczy
- proces płciowy: koniugacja
- pantofelek:
* mikronukleus - wymiana materiału genetycznego
* makronukleus – podstawowy metabolizm
Sporowce
- pierwotniaki pasożytnicze, np. zarodziec malarii
- spora – forma pośrednia
Bruzdnice
- pancerzyki z płytek celulozy z krzemionką
- dwie wici – ruch obrotowy – wirowanie
- trwale skondensowane chromosomy
- morskie komórki planktonowe
- odpowiedzialne za „czerwone przypływy” – produkują silne toksyny, gdy jest dużo związków azotowych
Okrzemki
- skorupki zbudowane są z dwóch nakladających się na siebie części
- symetria promienista
- tworzą plankton i skały
- ziemia okrzemkowa – materiał izolacyjny, dźwiękochłonny
Zielenice
- zróżnicowane morfologicznie
Budowa pierwotniaków
- rzęski – ruch, chwytanie pokarmu
- jedno- lub wielojądrowe
- wodniczki pokarmowe i tętniące – trawienie pokarmu, regulacja osmotyczna
- cechy charakterystyczne, np. wirczyk – stopka
- mikroflora zasiedlająca żwacz
Żwacz – jeden z przedżołądków przeżuwaczy (i jeleni), które potrafią przekształcić pokarm ubogi w substancje odżywcze w wysokowartościowy (dzięki obecności pierwotniaków)
Żwacz to wielki worek o pojemności nawet 240l, w nim pasza rozkładana jest przez mikroorganizmy – sama krowa nie może rozłożyć celulozy. Żwacz posiada brodawki przy których bytują pierwotniaki. W okresie laktacji brodawki te są silnie wykształcone. W okresie zasuszenia ulegają degradacji.
W żwaczu znajdują się też bakterie mające silne enzymy celulolityczne i stanowią ważny element żywienia pierwotniaków (także grzyby)
W żwaczu występują dwie grupy orzęsków różniące się położeniem rzęsek:
- entodiniomorpha – rzęski tylko wokół otworu gębowego, większe
- holotricha – rzęski na całej powierzchni
Płyn żwacza
Pierwotniaki – rodzaj symbiozy z innymi organizmami w żwaczu, gł. z metanogenami, produkującymi metan jako substancję uboczną i tworzącymi energię na drodze syntezy metanu. Metanogeny mogą żyć nawet wewnątrz innego pierwotniaka, w lizosomach, w których nie są trawione. Wodór jest wydzielany przez pierwotniaki w postaci jonów wodorowych.
pH w żwaczu – 6,5-7,2
pH optymalne dla pierwotniaków – 5,5-7,2
metanogeneza wpływa na ocieplenie klimatu