Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu

Prehistoria i Starożytność

• EMPIRIA
• SUPRANATURALIZM
TEURGIA
TAUMATURGIA
• RELIGIA
• MAGIA
CZAROWNICY, UZDROWICIELE,
SZAMANI
• ANIMIZM
• ZABOBON

MEDYCYNA LUDÓW PIERWOTNYCH

CHOROBA I TERAPIA

•

Z PRZYCZYN NATURALNYCH – leczenie naturalnymi środkami

•

Z PRZYCZYN NADNATURALNYCH (gniew bogów na skutek zaniedbań jakiegoś
nakazu lub przekroczenia zakazu; rzucane przez kogoś czary, przekleństwa) –
przebłaganie za pomocą rytuałów; odczarowanie, czasem dodatkowo stosowanie
leków roślinnych, masaży itp.

ZABIEGI LECZNICZE LUDÓW PIERWOTNYCH

•

Stosowanie środków przeczyszczających

i wymiotnych

•

Okadzanie

•

Wziewania

•

Zakraplanie

•

Usypianie

•

Zimne i gorące kąpiele

•

Okłady

•

Środki napotne

•

Diety

•

Bańki

•

Upusty krwi

•

Masaż

•

Sztuczne pasy na przepuklinę

•

Zabiegi chirurgiczne (rwanie zębów, przecinanie ropnia, leczenie złamań,
trepanacje czaszki)

MEDYCYNA EGIPSKA

STAN LECZNICTWA

•

Niski poziom chirurgii - tylko obrzezanie

i kastracja wykonywane od dawna

•

Wysoki poziom wiedzy z zakresu okulistyki (rozpowszechnienie chorób ocznych)

•

Niski poziom dentystyki

•

Wysoki poziom higieny i profilaktyki (drobiazgowe przepisy religijno-higieniczne)

•

Wysoki poziom kosmetologii

www.lek2002.prv.pl

1

Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu

MEDYCYNA CHIŃSKA

CHARAKTERYSTYKA

• Niewielka rola pierwiastka sakralnego
• Szybka laicyzacja zawodu lekarza
• W medycynie oficjalnej, obok założeń fizjologiczno – filozoficznych, empiria,

wielowiekowe spostrzeżenia, obserwacje, szczególnie dotyczące działania leków
na różne choroby

• Taoizm, o życiu i zdrowiu decydują dwa czynniki kosmiczne: Yin – żeński (słaby,

negatywny, sprowadzający ciemność, chorobę i śmierć); Yang – męski (silny,
aktywny, sprowadzający ciepło, zdrowie i życie)

• Pięć elementów przyrody (woda, ogień, ziemia, metal i drzewo) z którymi w

łączności pięć narządów (śledziona, wątroba, serce, płuca, nerki)

BADANIE LEKARSKIE

•

Obserwacja

•

Słuchanie (nie osłuchiwanie; charakter

i

siła głosu)

•

Wypytywanie (wywiad)

•

Obmacywanie (głównie badanie tętna)

WIEDZA LEKARSKA

•

Słaby rozwój anatomii – obawa przed okaleczeniem ciała za życia i po śmierci

•

Spekulacyjna fizjologia, ale ciekawa wzmianka „serce reguluje krew w całym ciele
… krew płynie nieprzerwanie w koło i nigdy nie zatrzymuje się”

•

Brak rozwoju chirurgii

•

Pomoc położnicza w rękach prostych bab

•

Swoista dentystyka (rwanie zębów palcami)

•

Wczesny rozwój medycyny sądowej

METODY LECZNICZE

•

Akupunktura

•

Bańki

•

Masaż

•

Gimnastyka lecznicza

•

Kąpiele

•

Olbrzymie ilości leków roślinnych

POCZĄTKI RUCHU UMYSŁOWEGO VI w. p.n.e.

•

Poszukiwanie praskładnika

•

Medycyna gałęzią filozofii – mędrcy zastanawiaj się nad tajnikami przyrody

i

równocześnie nad leczeniem chorób

¾

Pitagoras (VI w. pn.e.)

¾

Empedokles z Agrigentu (V w. pn.e.)

¾

Heraklit z Efezu (VI w. pn.e.)

¾

Demokryt z Abdery (ok.. 460-360 pn.e.)

www.lek2002.prv.pl

2

Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu

TRZY MOMENTY KULMINACYJNE W ROZWOJU MEDYCYNY

•

Wielka Grecja – szkoła na Kos (Hippokrates) i w Knidos

•

Muzeum Aleksandryjskie (Erasistratos i Herofilos)

•

Medycyna grecka w Rzymie

DZIAŁALNOŚĆ HIPPOKRATESA

•

Z rodziny Asklepiadów

•

Nazywany ojcem medycyny

•

Oddzielił medycynę od filozofii spekulacyjnej

•

Uznawał ważność etyki, logiki i dialektyki

•

Podkreślał znaczenie obserwacji, wprowadził historię choroby pacjenta

•

Lekarz praktyk

•

Mistrz prognostyki

PRACE HIPPOKRATESA

Prace przypisywane Hippokratesowi: 53 dzieła + 27 apokryficznych listów i innych

pisemek, zawartych w traktatach, spisanych około 100 lat po jego śmierci w

Aleksandrii (Herofilos), które razem wzięte tworzą tzw. słynne „Corpus

Hippocraticum” albo „Corpus Hippocrateum”

POJĘCIE MEDYCYNY HIPPOKRATEJSKIEJ

• Uznawanie przyczyn wyłącznie naturalnych
• Pogląd o tzw. leczniczej sile natury (vis mediatrix naturae), opierającej się na

przekonaniu o celowości panującej w przyrodzie

• Jedność praw rządzących i organizmem ludzkim i całą przyrodą
• Łączność wszelkich zjawisk (całego otaczającego świata) i stałe ich oddziaływanie

na człowieka, na jego stronę somatyczną i psychiczną

• Przekonanie, że choroba dotyczy zawsze całego organizmu, nawet wtedy gdy jej

objawy są ściśle zlokalizowane

• Tłumaczenie istoty choroby teorią humoralną (brakiem równowagi czterech

głównych cieczy organicznych)

• Indywidualne traktowanie terapeutyczne każdego przypadku – leczymy bowiem,

chorego, nie chorobę

• Cel teoretyczny medycyny – badanie tego, co z otaczającego nas świata jest dla

człowieka pożyteczne, a co szkodliwe; cel praktyczny – lecznictwo, którego
główna zasada brzmi:pomagać, a przede wszystkim nie szkodzić (primum non
nocere)

• Podstawową metodą pracy w medycynie jest obserwowanie faktów i

wnioskowanie oparte na zaobserwowanych faktach (metoda indukcyjna)

• Zawód lekarski wymaga specyficznych cech charakteru (predyspozycji),

wysokiego poziomu etycznego oraz wiedzy fachowej

STAN WIEDZY I UMIEJĘTNOŚCI LEKARSKIE

• Wiadomości anatomiczne oparte na zewnętrznym wyglądzie i krajaniu zwierząt
• Niepełna wiedza anatomiczno-fizjologiczna, najlepsza w zakresie ostologii i

mięśni.

• Macica dwurożna, wędrówka macicy (histeria)
• Przyrodzone ciepło – czynnik życia

www.lek2002.prv.pl

3

Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu

• W ustroju ludzkim zasadniczą rolę odgrywają cztery podstawowe ciecze= soki:

krew, śluz, żółć i czarna żółć – na nauce o cieczach oparta cała fizjologia i
patologia (p. humoralna)

• Objawowa klasyfikacja chorób nadzwyczaj drobiazgowe badanie chorego za

pomocą wszystkich zmysłów

ROZKWIT FILOZOFII GRECKIEJ W ZWIĄZKU Z NAUKĄ O PRZYRODZIE I

MEDYCYNĄ

•

PLATON (417-347 p.n.e)

•

ARYSTOTELES (384-322 p.n.e)

•

EPIKUR I EPIKUREJCZYCY

•

STOICY

SZKOŁA ALEKSANDRYJSKA

•

Systematyczne wykonywanie sekcji zwłok

•

Wiwisekcje na złoczyńcach

•

Fizjologia przeważnie spekulacyjna

•

Racjonalizm – raczej spekulacyjny niż eksperymentalny i obserwacyjny

•

Racjonaliści i empirycy

SZKOŁA ALEKSANDRYJSKA - RACJONALIŚCI

•

HEROFILOS

¾

Zasługi w dziedzinie anatomii (opis mózgu, jego komór, zatok i opon)

¾

Odróżniał nerwy od ścięgien

¾

Dobry opis przebiegu wielu nerwów

¾

Dobry opis oka i nerwu wzrokowego, licznych narządów wewnętrznych,
naczyń mleczowych, wyodrębnienie dwunastnicy

¾

Opis gruczołów ślinowych, trzustki i narządów rozrodczych

¾

Odróżnienie żył od tętnic

¾

Oparcie fizjologii na pojęciach dynamicznych (siła odżywiająca w wątrobie,
rozgrzewająca w sercu, czująca – nerwy, myśląca – mózg)

¾

Wielka waga badania tętna

•

ERASISTRATOS

¾

Dokładny opis tchawicy, wątroby i dróg żółciowych

¾

Fizjologia mechanistyczna – choroby na skutek przepełnienia żołądka i jelit

pokarmem, żył krwią, stawów złogami

SZKOŁA ALEKSANDRYJSKA - EMPIRYCY

• Serapion z Aleksandrii i Glaukias z Tarentu – założyciele szkoły empirycznej
• Odrzucenie wszelkiej teorii
• Ponowny rozwój sceptycyzmu
• Nieuchwytność związku przyczynowego i niepoznawalność przyczyn
• Odrzucenie możliwości naukowego uzasadnienia lecznictwa
• Anatomia, fizjologia i patologia – zbyteczne
• Jedyne zadanie lecznictwa- leczenie chorych
• Próbowanie w chorobach wszystkiego na oślep

www.lek2002.prv.pl

4

Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu

• Zasługi w medycynie praktycznej, zwłaszcza w materii medycznej i chirurgii,

wprowadzenie opium, siarki, pijawek, wykrycie odtrutek

MEDYCYNA STAROŻYTNEGO RZYMU

POCZĄTKI LECZNICTWA

• Wysoki poziom higieny osobistej i społecznej

¾

Kanalizacje

¾

Wodociągi

¾

Akwedukty

¾

Zbiorniki i ujęcia wodne

¾

Dbałość o zdrowie osobiste i sprawność fizyczną

¾

Dbałość o czystość miast

• Sztuka leczenia – niski poziom
• Przez wiele lat brak własnych lekarzy, każdą rodzinę leczył jej ojciec
• Znajomość metod pomocy w urazach, znajomość ziół i ich zastosowanie (empiria i

medycyna ludowa)

• Archagatos – pierwszy lekarz grecki, który uzyskał prawo obywatelstwa (219

p.n.e.)

• Wzrost liczby lekarzy niewolników greckich
• Obok wykształconych lekarzy greckich niedouczeni pomocnicy lekarzy, litotomiści

lub oszuści

• Próba obrony Rzymian przed ekspansją kultury greckiej – zahamowanie rozwoju

medycyny w Rzymie

• Asklepiades z Bitynii – pierwszy lekarz grecki, który zyskał uznanie dla medycyny

w Rzymie

GALEN (131 –201 r. n.e.)

• Pergamo (Azja Mniejsza)
• Nauka 9 lat: Smyrna, Korynt, Palestyna
• Praca: od 28 r. ż. lekarz gladiatorów,
Od 32 r. ż. w Rzymie – lekarz Marka Aureliusza i Lucjusza Verusa
Autor ok. 400 dzieł (w tym 275 lekarskich) – zachowało się do dziś 80.
„CorpusGalenicum”=ponad pół tysiąca arkuszy autorskich=10 000 stron druku (40

tomów po 250 stron).

Autorytet naukowy do końca XVIII wieku!
• Wysoko cenił Hippokratesa
• Opierał się o filozofię Arystotelesa

•

Znaczny postęp w anatomii Galena, choć bardzo wiele błędów

–

B. Dokładny opis szkieletu, stawów, wiązadeł i mięśni, mięśni kręgosłupa
i in.

–

Dobry opis układu krwionośnego (ale nieznajomość krążenia)

–

Opis narządów wewn. Pełen spekulacji

–

Niezły opis mózgu, rdzenia i nerwów (prawo parzystości nerwów), dobre
rozróżnienie nerwów ruchowych i czuciowych

•

Mechanika oddychania

•

Patologia humoralna i solidarna

•

Właściwe rozróżnianie przyczyn choroby

•

Natura sama leczy chorobę

www.lek2002.prv.pl

5

Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu

•

Leczenie wg zasady contraria contrariis

•

Chirurgia i położnictwo – słaba znajomość

• Galen uzupełnił i pogłębił teorię humoralną
• Twierdził, że żyły są połączone z sercem, a nerwy pochodzą z centralnego układu

nerwowego.

• Opisał:

–

nerw krtaniowy,

–

rdzeń kręgowy,

–

moczowody,

–

kości i przyczepy mięśni.

• Źródła wiedzy anatomicznej Galen:

–

obserwacje zmian, jakie powstają w narządach wystawionych na uszkodzenia;

–

badanie ciał gnijących,

–

sekcje zwierzętom

• Słabości wiedzy Galena: badania nad zwierzętami (szczególnie nad małpami) -

wiele błędów, zwłaszcza dotyczących organów wewnętrznych: rete mirabile, splot
naczyń krwionośnych u podstawy mózgu zwierząt kopytnych, występuje u ludzi.

• Osiągnięcia:

–

rozróżnianie nerwów czuciowych i ruchowych,

–

wyjaśnienie skutków przecięcia rdzenia kręgowego,

–

badanie fizjologicznych ruchów klatki piersiowej,

–

udowodnienie, że serce może się kurczyć nie unerwione .

•

Zwracał szczególna uwagę na puls i rozwinął skomplikowany leksykon terminów
opisowych.

•

Mimo, że Galen wprowadził środki przeczyszczające i stawianie baniek, dużo z
jego metod leczenia pochodziło z czasów Hipokratesa – pomagając naturze przez
łagodne metody, takie jak dieta, odpoczynek i ćwiczenia.

•

Propagował zapobieganie chorobom poprzez utrzymanie higieny.

•

Pokazał po raz pierwszy, że tętnice zawierają krew, nie powietrze.

•

Uprawiał zioła lecznicze i sam przygotowywał środki recepturowe. Wiele
składników, które stworzył – preparaty galenowe.

• Rozwijał polifarmację oraz stosowanie leków w zależności od ich cech: zimny,

ciepły, suchy i wilgotny. Na przykład, choroba określona jako gorąca, leczona była
lekiem, który był zaliczany do kategorii zimny.

• Niezwykłą farmaceutyczną mieszaniną, którą Galen dokładnie opracował był

teriak.

• Ten starożytny wieloskładnikowy preparat pojawił się jako antidotum przeciwko

jadowi węża i ewentualnie był używany do zwalczania zatruć a nawet epidemii.

• Galen przekroczył 70 składników, a w średniowieczu ich liczba sięgała 100.

•

Teriac był używany do zapobiegania i leczenia wszystkich możliwych chorób, w
tym przede wszystkim zapaleń, dżumy.

•

W pewnym zakresie jego popularność była związana z obecnością opium w
mieszaninie.

Galen i chirurgia

•

wszystkie operacje w chirurgii zaliczane były przez Galena do dwóch grup:
łączenia (aproksymacja) i oddzielanie (separacja). Aproksymacja – to np.
zaopatrywanie i bandażowanie złamań, redukcja przemieszczeń w stawach,
redukcja wypadających jelit, macicy czy odbytu, zszywania brzucha i plastyka
ubytków tkanek, jak nos, wargi, uszy. Separacja to np. proste nacięcia,
obrzezanie, wycięcie żył, amputacja.

www.lek2002.prv.pl

6

Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu

Galen nie miał sobie równych aż do XVI wieku:

¾

Z jego ok. 500 prac przetrwało 83 traktaty medyczne

¾

Jego spadkobiercy, tacy jak Paweł z Eginy, Aetius czy Oribasisu, zapewnili mu
chwałę i uznanie.

MEDYCYNA ŚREDNIOWIECZA

SYTUACJA W IV w. n.e.

•

Powszechny upadek kultury (Hunnowie)

•

Wielka wędrówka ludów

•

Rozwój chrześcijaństwa i organizacji kościelnej – ratunek od ostatecznej zagłady

ZNACZENIE MEDIOLAŃSKIEGO EDYKTU TOLERANCYJNEGO I I SOBORU

NICEJSKIEGO W ROZWOJU MEDYCYNY

•

Edykt (313 r.) – uznaje religię chrześcijańską za religię państwową

•

Sobór (325r.) – ustanawia credo kościoła chrześcijańskiego

ROLA DUCHOWIEŃSTWA CHRZEŚCIJAŃSKIEGO W ROZWOJU NAUKI I

OŚWIATY

•

Reprezentowanie i przechowywanie oświaty, umiejętności czytania i pisania,
czasem leczenia

•

Przechowywanie starożytnych ksiąg, przepisywanie i uczenie się z nich (także
medycyny)

MEDYCYNA KLASZTORNA

• Założenie zakonu na Monte Cassino
(529 r.) przez św. Benedykta
• Reguła św. Benedykta – wzór dla innych podobnych organizacji klasztornych
• Piecza nad ubogimi, pielgrzymami i chorymi (szpitale i przytułki)
• Gorliwe uprawianie nauk
• Przepisywanie, tłumaczenie, objaśnianie i kompilowanie dzieł starożytnych

autorów lekarskich

• Coraz większa biegłość w medycynie dzięki nieustannej praktyce benedyktynów
• Duża rola czynnika teurgicznego (modlitwy, egzorcyzmy) w leczeniu klasztornym

SZKOŁY KATEDRALNE I KLASZTORNE

•

Uczono siedmiu sztuk wyzwolonych

•

Medycyna należała do programu ogólnego wykształcenia przyszłych księży i
zakonników

•

Nauczanie medycyny wg dzieł starożytnych, szczególnie wg Galena

•

Najsłynniejsze szkoły: Chartres i Tours

www.lek2002.prv.pl

7

Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu

BIZANCJUM I DALSZY WSCHÓD

BIZANCJUM

• Stosunki polityczne Cesarstwa Wschodniego nie sprzyjały samodzielnemu

uprawianiu nauki

• Bezwzględna cześć i ślepe uwielbienie dla starożytnych powag – brak

samodzielnej krytyki

• Działalność uczonych bizantyjskich (epigonów) – porządkowanie i komentowanie

autorów starożytnych, najczęściej Galena i Hippokratesa

–

ORIBASIUS (IV w. n.e.)

–

PAWEŁ Z EGINY (VII w.)

–

ALEKSANDER Z TRALLES (TRALLIANUS, VI w.)

SYRIA

•

Uległa wpływom greckim

•

Zakłądano szkoły, w których nauka religii, gramatyki, retoryki, dialektyki,
arytmetyki, geometrii i medycyny

•

Przywiązywanie dużej roli do wykształcenia lekarzy

•

Bardzo duża ilość tłumaczonych z j. gr. dzieł filozoficznych, przyrodniczych i
lekarskich

•

Życzliwy stosunek Koranu do medycyny

•

W Koranie sprawy higieny zajmują dużo miejsca

•

Ważna i zaszczytna rola lekarzy w kulturze arabskiej

•

Poszanowanie dla starożytnych dzieł – liczne biblioteki i księgozbiory prywatne

•

Wzrost znaczenia dwóch miast – Bagdadu i Kordoby

OŚWIATA

•

Wysoki poziom nauczania

•

Nauczanie od szóstego roku życia

•

Szkoły przy meczetach, później oddzielne sale i zakłady

•

Wystawiano świadectwo odbytej nauki

•

Podręczniki wyraźnie przeznaczone do nauki czytania

NAUCZANIE MEDYCZNE

• Nauka medycyny u starszych lekarzy, częściowo w szkołach lekarskich przy

szpitalach

• Podstawą nauczania – lektura i interpretacja wybranych autorów greckich i

bizantyjskich

• Biegłość praktyczna nabywana pod kierownictwem lekarzy szpitalnych

(diagnostyka, rokowanie, zwł. przez badanie tętna i oglądanie moczu, leczenie i
przyrządzanie leków)

• Wycieczki botaniczne
• Apteki
• Po skończeniu wykładów wystawiano świadectwa odbytej nauki lub nawet

uprawnienia do nauczania

www.lek2002.prv.pl

8

Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu

NAJWAŻNIEJSI LEKARZE

•

RAZES (IX-X w.)

•

AWICENNA (980-1036)

•

AWERROES

•

MAJMONIDES Z KORDOBY

RAZES

•

Filozof, językoznawca, muzyk, lekarz

•

Nazywany arabskim Galenem

•

Kierował szpitalami

•

Miał wielu uczniów

•

Najbardziej samodzielny ze wszystkich lekarzy arabskich

•

W swoich opisach podaje to, co sam widział

•

Najstarszy opis ospy i odry

AWICENNA

• Wybitny filozof i encyklopedysta
• Cudowne dziecko
• Lekarz, astronom, nauczyciel, pisarz, mąż stanu, wezyr
• Najważniejsze dzieło – „Kanon”

¾

Nauka o jakościach, cieczach, temperamentach, entelechii, przyczynach,
siłach, pneumie

¾

Wnioskowanie prawie matematyczne

¾

Nauki Galena i Arystotelesa wyłożone jako niewzruszone podstawy

¾

Daleko posunięty racjonalizm Galena, ale i doświadczenie empiryczne

•

„Kanon” – powszechne uznanie na Wschodzi i Zachodzie, stał się księga
obowiązującą w medycynie prze kilka stuleci

AWERRROES

•

Lekarz, prawnik, sędzia, namiestnik Andaluzji, filozof i matematyk

•

Komentuje i parafrazuje dzieła Arystotelesa, „awerroizm” – „recepcja” Arystotelesa
na Zachodzie

•

Jego system podobny do systemu Awicenny

•

Medycyna praktyczna – proste zastosowanie ogólnych zasad filozofii
perypatetycznej

•

Racjonalizm

•

Lekceważenie szczegółów

•

Niechęć do obserwacji

ROZWÓJ NAUKI

•

Nowe metody w chemii (destylacja, sublimacja, amalgamacja, rozpuszczanie i in.)

•

Dokładne przyrządy pomiarowe

•

W optyce – wzbogacenie nauki o promieniach odbitych

•

W medycynie praktycznej – rozwój symptomatologii (choroby epidemiczne,
skórne, seksualne i nerwowe ); niski poziom chirurgii; brak znajomości anatomii;
wysoki poziom okulistyki;

•

W diagnostyce poważna rola nauki o tętnie i oglądanie moczu (uroskopia)

www.lek2002.prv.pl

9

Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu

•

Największe zasługi dla medycyny – rozwój szpitalnictwa

•

Także chorzy psychicznie otaczani opieką – osobne domy dla umysłowo chorych

•

Medycyna rabska – medycyną świecką

SZKOŁY ŚWIECKIE W SALERNO I MONTPELLIER

•

Od XII w. zakazy zabraniające duchownym zajmowania się i studiowania
medycyny; również zakaz studiowania prawa świeckiego lub fizyki

•

Coraz większe znaczenie lekarzy świeckich

•

Powstanie szkoły w Salerno, a następnie w Montpellier

SZKOŁA W SALERNO (CIVITAS HIPPOCRATICA)

•

Nauczanie w czterech językach (łac., hebr.,gr., arab.), charakter międzynarodowy i
międzyreligijny

•

Dobre stosunki między teurgią a medycyną świecką

•

Na czele szkoły jeden starszy nauczyciel

•

Nauczyciele żonaci, do katedr dopuszczane także kobiety

•

Szkoła na wskroś praktyczna

•

Zasada: wszystko trzeba badać wg ducha natury

•

Na każdym kroku obserwacja chorego, badanie tętna, oglądanie moczu

•

Dietetyka, praktyczna nauka o lekach, dość systematyczne nauczanie anatomii
(na świniach), chirurgia, położnictwo

•

Bardzo wysoki poziom nauczania

•

Nauka 5 lat (w tym 3-letnie studium”logiki”)

•

Po ukończeniu nauki i złożeniu egzaminu – dyplom uprawniający do praktyki

•

Ważna rola Konstantyna Afrykańczyka w dziejach szkoły

SZKOŁA W MONTPELLIER

•

Założona przez lekarzy żydowskich i arabskich

•

Od roku 1222 przyjęcie na podstawie egzaminu

•

Opierała się na filozofii Arystotelesa i autorów starożytnych

•

Wschodnie metody nauczania – czytanie i komentowanie

•

Główna ostoja scholastycznej metody nauczania

POCZĄTKI NAUCZANIA UNIWERSYTECKIEGO

•

XII i XIII w., powstają jako ulepszenia poszczególnych szkół prawa, medycyny,
związek z dotychczasowymi szkołami katedralnymi i parafialnymi

•

Pierwsze uniwersytety w Bolonii (prawo), Paryżu (sztuki wyzwolone i teologia),
Montpellier (medycyna)

•

XIII w. – liczne uniwersytety w miastach włoskich, hiszpańskich, francuskich,
angielskich, niemieckich ; (Praga 1348, Kraków 1364)

•

Założenie uniwersytetu – zgoda papieża, pełen skład uniw: prawo, teologia,
medycyna, sztuki wyzwolone

•

Nauka scholastyczna, dysputy scholastyczne, popisy retoryczne

•

Trzy metody nauczania: popisy dialekt. I retoryczne (disputatio), wykład (lectio),
ćwiczenia scholast. (exercitum)

•

Podręczniki – łacińskie rękopisy

•

Nauczanie 2-3 lata dla artystów, 5 lat na wydziale medycznym

•

Brak specjalizacji wykładowców

www.lek2002.prv.pl

10

Dr med. Andrzej Grzybowski, Zakład Historii Nauk Medycznych, AM w Poznaniu

UNIWERSYTECKIE NAUCZANIE MEDYCYNY

• Ścisły związek medycyny ze scholastyką – brak postępu
• Brak demonstracji i ćwiczeń
• Nauka anatomii – jedynie pokaz ludzi rozebranych do naga (sekcje zwłok –

rzadkość)

• W nauce o budowie i czynnościach organizmu ludzkiego – trzymanie się zasad

Galena (wszystko w ustroju zbudowane celowo)

• Nauczanie medycyny praktycznej wyłącznie książkowe wg Galena, jego

komentatorów lub autorów arabskich; stykanie się z chorymi tylko jeśli wykładowca
wziął ucznia ze sobą do swoich pacjentów

INTERESUJĄCE ZJAWISKA I CHOROBY

•

Opętanie i egzorcyzmy

•

Ogromne znaczenie relikwi

•

Wiara w cuda

•

Mistyka i ekstaza

•

Histerie

•

Psychozy

•

Choroby średniowiecza: trąd, dżuma („czarna śmierć”)

•

Wyprawy krzyżowe

•

Pochody biczowników

•

Mistycy i stygmatycy

•

Alchemia

•

Trucizny i otrucia

•

Czynnik miłosierdzia

www.lek2002.prv.pl

11