Chiazm - figura retoryczna, odmiana inwersji.

Chiazm polega na przestawieniu kolejności składników gramatycznych sąsiednich zdań:

Nadchodzi noc. Zmrok zapada lub części zdania:

 Żywiołem ptaków jest powietrze, ziemia - innych stworzeń

Elipsa – figura retoryczna – opuszczenie elementu zdania oczywistego ze względu na

kontekst wypowiedzi (elipsa kontekstowa) lub ze względu na sytuację wypowiedzi (elipsa

sytuacyjna), który przy odbiorze daje się zrekonstruować. Często występuje w postaci

równoważnika zdania.

W elipsie kontekstowej opuszcza się element, bądź elementy zdania, ze względu na kontekst

wypowiedzi, przy czym bardzo ważny jest powód tego pominięcia.

Najczęściej używana w mowie potocznej (skrót myślowy), a także jako środek artystyczny,

umożliwiający kondensację treści i dynamizowanie wypowiedzi literackiej.

Epifora - (epistrofa, conversio) to w literaturze powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na

końcu kolejnych segmentów wypowiedzi.

Na przykład: Gdy byłem dzieckiem, mówiłem jak dziecko, czułem jak dziecko, myślałem jak

dziecko. (1 Kor 13:11)

Inwersja - taki szyk wyrazów w zdaniu, który na tle obyczaju języka literackiego odczuwa

się jako niezwykły bądź z powodu zmiany normalnej kolejności zależnych od siebie

składniowo wyrazów, bądź też z powodu rozbicia jednolitych grup składniowych przez

wtrącenie słów do nich nie należących. Wyrazistość inwersji zależy od stopnia wywołanej

przez nią trudności w odczytaniu składniowej budowy tekstu. Inwersja jest środkiem

stylistycznym wykorzystywanym w języku potocznym do uwydatnienia wartości

semantycznej, emocjonalnej lub logicznej pewnych wyrazów. W poezji służy ponadto

efektom brzmieniowym i wersyfikacyjnym oraz podkreśla odmienność poetyckiego

wysłowienia; charakterystyczna zwłaszcza dla stylu poezji barokowej, nieobca jest także

poetom późniejszym.

Np. "Twojego Dafnis brzegu stojąc podle, / Cudnej się we szkle przygląda urodzie" (A.

Naruszewicz, Do strumienia

Paralelizm -(z gr. parallēlismós - zestawienie, porównanie; od parállelos - równoległy) –

tożsamość lub podobieństwo treściowe (znaczeniowe) lub kompozycyjne kilku analogicznych

segmentów utworu literackiego (zdań, wersów, strof, scen, wydarzeń, wątków itp.).

Paralelizm -może służyć podkreśleniu podobieństw lub – poprzez ukazanie ich

powierzchowności – przeciwstawieniu elementów treści. Innymi słowy paralelizm jest to

zjawisko równoległości, ciągłości, analogii pomiędzy grupami wyrazów układającymi się w

ciąg. Jeden ze środków stylistycznych i podstawowych mechanizmów uporządkowania

naddanego tekstu literackiego.

Pytanie retoryczne - pytanie zadane nie w celu uzyskania odpowiedzi, lecz w celu skłonienia

odbiorcy do przemyśleń na określony temat, podkreślenia wagi problemu, lub po prostu w

celu podkreślenia ważkości całej wypowiedzi czy problemu; ewentualnie pytanie, na które

jest oczywista odpowiedź. "Cóż możemy w tej sytuacji zrobić?" pyta mówca. Odbiorcy nie

wiedzą, ale przeczuwają, że mówca zna odpowiedź. I rzeczywiście, po chwili słyszą

odpowiedź na ich bolączki.

Fragment przemówienia radiowego Józefa Stalina 1941:

[...] Czy naprawdę niemieccy żołnierze są niezwyciężeni, jak bezustannie trąbi dumna

faszystowska propaganda? (przerwa)

OCZYWIŚCIE NIE! Historia pokazuje, że nie ma niezwyciężonych armii, i nigdy ich nie

było. Armia Napoleona była uważana za niepokonaną, ale w końcu została pokonana... [...]

W życiu codziennym pytania retoryczne używane są w celu zdyskredytowania rozmówcy.

Pytanie: "I po co to wszystko?" w rzeczywistości wyraża lekceważenie bądź niskie

mniemanie pytającego względem osoby pytanej.

Powtórzenie - dwukrotne lub wielokrotne pojawienie tego samego składnika językowego w

obrębie określonego odcinka wypowiedzi. Powtórzenia występują tak w prozie, jak i w

poezji. Wyróżnia się powtórzenia leksykalne: anafora, epifora, refren oraz brzmieniowe:

aliteracja, instrumentacja głoskowa, rym, rytm, zwrotka. Powtórzenia dotyczyć mogą także

budowy składniowej (paralelizm), kompozycji itp.

Anafora- repetitio, w literaturze - figura retoryczna polegająca na powtarzaniu tego samego

wyrazu lub zwrotu na początku kolejnych zdań, członów zdania lub wersów.

Parenteza -zdanie wtrącone, nawiasowe, wzmacniające a. uzupełniające kontekst,

wydzielone z niego znakami przestankowymi, często nie związane z nim gramatycznie.

Eksklamacja - (łc. exclamatio ‘okrzyk’) 1. wykrzyknienie, okrzyk. 2. lit. zdanie

wykrzyknikowe, często urwane i wtrącone w tok mowy, będące wyrazem emocjonalnego

zaangażowania mówcy.

Anakolut- zniekształcenie konstrukcji składniowej, powodujące zanik związku między

członami zdania (np. "jadąc do pracy, spadł grad"), stosowany w utworach literackich jako

zabieg stylistyczny, służący do uniezwyklenia wypowiedzi lub upodobnienia jej do mowy

potocznej.