Szczepieni

a

ochronne

Dlaczego szczepienia?



W 1784 roku Edward Jenner wprowadził

szczepionkę skutecznie chroniącą przed

ospą prawdziwą. Była to pierwsza na świecie

szczepionka, która z pewnymi

modyfikacjami stosowana była aż do 1980

roku, a jej wysoka skuteczność,

doprowadziła do pełnej likwidacji ospy

prawdziwej na całym świecie w roku 1980.

Szczepienie ochronne polega na

sztucznym wprowadzeniu określonych
antygenów w postaci szczepionki do
organizmu, w celu uodpornienia go na
naturalne zakażenie drobnoustrojem
chorobotwórczym lub niekiedy
kilkoma drobnoustrojami.

Szczepionki wprowadzane są

najczęściej do organizmu drogą
pozajelitową (zastrzyk), rzadziej
podawane są doustnie, jak np.
przeciw poliomyelitis, jeszcze rzadziej
— metodą rozpylania donosowego

Zależnie od sposobu
przygotowania antygenu:



żywe (naturalne szczepy, rzadko

stosowane),



żywe — niepatogenne, np. BCG,
poliowirusy szczepionkowe,



zabite — pełnokomórkowe,
względnie zabite wiriony,

Zależnie od drobnoustroju:



bakteryjne,



wirusowe,



mieszane.

Zależnie od zakresu działania
uodparniającego:



swoiste (skierowane przeciw
określonemu zarazkowi, toksynie),



nieswoiste (skierowane przeciw
różnym drobnoustrojom).

Podział szczepień
ochronnych



Szczepienia obowiązkowe( według
obowiązującego kalendarza
szczepień)



Szczepienia zalecane przez
Głównego Inspektora Sanitarnego,
np. dla wyjeżdżających za granicę.

Podział szczepień
ochronnych

Szczepienia nieobowiązkowe:



ze wskazań lekarskich, np. przeciw
wirusowi opryszczki,



na życzenie zainteresowanych, np.
przeciw grypie u personelu medyczni

Kalendarz szczepień

O rodzaju i zasięgu szczepień decydują
wyniki analizy sytuacji
epidemiologicznej w kraju, spostrzegane
sezonowe lub lokalne zwyżki
zapadalności, przewidywane narażenie
określonych grup osób na zakażenie, a
także realna możliwość przywleczenia
niektórych chorób do kraju

Kalendarz szczepień

Po analizie wszystkich parametrów, Główny
Inspektor Sanitarny ustala (na każdy rok)
program szczepień, zwany kalendarzem
szczepień obowiązkowych. Podana jest w
nim ilość, kolejność i jakość szczepień. Za
uchylanie się lub niepoddawanie przez
rodziców dzieci tym szczepieniom,
przewidziane są kary administracyjne.

Kalendarz szczepień

W razie sytuacji nadzwyczajnych, jak
powódź, pojawienie się nowej
odmiany zarazka, obowiązek
poddania się szczepieniom może być
rozszerzony na całą lub określoną
część populacji, która znajduje się w
strefie zagrożenia epidemicznego

.

Organizacja szczepień

W Polsce szczepienia

obowiązkowe są bezpłatne.

Organizacja szczepień

Szczepienia realizowane są w zakładach

opieki zdrowotnej oraz zakładach

nauczania i wychowania. Wyznaczeni

pracownicy odpowiedzialni są za

wezwanie we właściwych terminach oraz

szczepienie odpowiednich osób i po

uprzednim wykluczeniu przeciwwskazań

na podstawie badania lekarskiego.

Organizacja szczepień



Niektóre szczepienia wykonywane są
poza punktem szczepień, np.
szczepienia BCG wykonywane są na
oddziałach położniczo-noworodkowych,
szczepienia i doszczepienia przeciwko
tężcowi wykonywane są w poradniach
chirurgicznych.

Program Szczepień Ochronnych
(PSO) składa się z następujących
części:



Kalendarz szczepień



Szczepienia dzieci i młodzieży według wieku



Szczepienia osób narażonych w sposób
szczególny na zakażenie



Szczepienia zalecane



Finansowane ze środków znajdujących się w
budżecie Ministra Zdrowia



Nie finansowane ze środków znajdujących
się w budżecie Ministra Zdrowia

Kalendarz

szczepień

SZCZEPIENIA DZIECI I
MŁODZIEŻY WEDŁUG
WIEKU

Wiek

Szczepienie przeciw

Uwagi

1 rok życia

w ciągu 24 godzin po
urodzeniu

WZW

typu

B

-

domięśniowo

Szczepienie

noworodków

przeciw gruźlicy powinno być
wykonane jednocześnie lub nie

później niż w 24 godz. od
szczenienia przeciw WZW typu

B.

GRUŹLICY

-

śródskórnie
szczepionką BCG

2 miesiąc życia (po 6
tygodniach

od

szczepienia

przeciw

gruźlicy i WZW typu
B)

WZW

typu

B

-

domięśniowo

Dwie kolejne dawki szczepienia
pierwotnego

przeciw

WZW

typu B podawane są w
odstępach

sześciotygodniowych, trzecia
dawka

uzupełniająca

szczepienie podstawowe po 6
miesiącach od pierwszej dawki

(cykl 0; 1; 6).

BŁONICY,

TĘŻCOWI,

KRZTUŚCOWI

-

podskórnie
szczepionką DTP

Dawkę drugą szczepionki WZW
typu

B

należy

podać

jednocześnie z pierwszą dawką
szczepionki DTP, a dawkę

trzecią - jednocześnie z trzecią
dawką POLIO.

przełom

3

i

4

miesiąca życia (po 6
tygodniach

od

poprzedniego
szczepienia)

BŁONICY,

TĘŻCOWI,

KRZTUŚCOWI

-

podskórnie
szczepionką DTP

Jako

pierwszą

dawkę

szczepienia

przeciw

POLIOMYELITIS

stosuje

się

szczepionkę zabitą IPV. Podaje
się ją na przełomie 3 i 4

miesiąca życia jednocześnie z
drugą dawką szczepionki DTP.

Pozostałe dawki szczepienia
POLIO

prowadzi

się

szczepionką żywą.

przełom 3 i 4 miesiąca
życia (po 6 tygodniach
od

poprzedniego

szczepienia)

BŁONICY,

TĘŻCOWI,

KRZTUŚCOWI

-

podskórnie szczepionką
DTP

Jako pierwszą dawkę szczepienia przeciw

POLIOMYELITIS stosuje się szczepionkę zabitą
IPV. Podaje się ją na przełomie 3 i 4 miesiąca

życia jednocześnie z drugą dawką szczepionki
DTP. Pozostałe dawki szczepienia POLIO prowadzi

się szczepionką żywą.

POLIOMYELITIS

-

podskórnie

lub

domięśniowo
szczepionką zabitą - IPV
(1, 2 i 3 typ wirusa)
pierwsza dawka

Dzieciom z przeciwwskazaniami do szczepienia

żywą szczepionką przeciw poliomyelitis (OPV)
należy wykonać również pozostałe dawki

podskórnie szczepionką inaktywowaną (IPV) w
cyklu jak szczepionką żywą.

5 miesiąc życia (po 6
tygodniach

od

poprzedniego
szczepienia)

BŁONICY,

TĘŻCOWI,

KRZTUŚCOWI

-

podskórnie szczepionką
DTP

POLIOMYELITIS

-

doustnie

szczepionką

żywą poliwalentną OPV
(1, 2 i 3 typ wirusa)
druga dawka

Trzy kolejne dawki szczepienia podstawowego

DTP

podawane

są

w

odstępach

sześciotygodniowych.

przełom 6 i 7 miesiąca życia
(po

6

tygodniach

od

poprzedniego szczepienia)

WZW typu B - domięśniowo

U dzieci z przeciwwskazaniami do

szczepienia przeciw krztuścowi można:

POLIOMYELITIS - doustnie
szczepionką

żywą

poliwalentną OPV (1, 2 i 3
typ wirusa) trzecia dawka

a) zastosować szczepionkę DT - według
zaleceń producenta. Wówczas w 2

miesiącu

życia

trzeba

podać

domięśniowo szczepionkę przeciw WZW

typu B, a po 6 tygodniach jednocześnie
zaszczepić

pierwszą

dawką

DT

(podskórnie)

i

pierwszą

dawką

szczepionki POLIO (IPV - podskórnie). Po

następnych 6 tygodniach podać: drugą
dawkę szczepionki DT (podskórnie) i

jednocześnie - drugą dawkę szczepionki
POLIO (OPV - doustnie);

b) rozważyć zastosowanie szczepionki
DTaP (z bezkomórkową komponentną

krztuścową) w cyklu jak DTP.

Patrz

również

-

"Informacje

uzupełniające" - część III PSO

12 miesiąc życia

GRUŹLICY

-

śródskórnie

szczepionką BCG

Szczepienie tylko u dzieci, które w

wyniku pierwszego szczepienia BCG nie
mają blizny bądź mają bliznę o średnicy

mniejszej niż 3 mm.

U dzieci ze styczności z chorym na

gruźlicę

należy

wykonać

próbę

tuberkulinową; należy szczepić dzieci

tuberkulinoujemne w dniu odczytania
próby.

2 rok życia

13-14

miesiąc

życia

ODRZE

-

podskórnie
szczepionką żywą

Szczepienie podstawowe.

Podawane w wywiadzie
przebycie zachorowania na

odrę

nie

jest

przeciwwskazaniem

do

szczepienia;

szczepionkę

należy podać po upływie

dwóch

miesięcy

od

wyzdrowienia.

Zamiast

szczepionki

pojedynczej przeciw odrze
można podać w 13-15

miesiącu życia szczepionkę
potrójną przeciw odrze,
śwince i różyczce zalecaną

w części IIB PSO.

16-18

miesiąc

życia

BŁONICY,
TĘŻCOWI,
KRZTUŚCOWI

-

podskórnie
szczepionką DTP

Czwarta

dawka,

uzupełniająca szczepienie
podstawowe DTP i POLIO.

Dzieci, które w pierwszym

roku życia otrzymały dwie
dawki

DT,

należy

zaszczepić

podskórnie

trzecią dawką DT.

POLIOMYELITIS

-

doustnie
szczepionką żywą
poliwalentną OPV
(1, 2 i 3 typ wirusa)
czwarta dawka

Dzieciom

z

przeciwwskazaniami

do

szczepienia

żywą

szczepionką

przeciw

poliomyelitis (OPV) należy

podać

podskórnie

szczepionkę inaktywowaną

(IPV).

okres przedszkolny

6 rok życia

BŁONICY, TĘŻCOWI
-

podskórnie

szczepionką DT

Pierwsza

dawka

przypominająca

POLIOMYELITIS

-

doustnie
szczepionką żywą
poliwalentną OPV
(1, 2 i 3 typ wirusa)

7 rok życia

ODRZE

-

podskórnie
szczepionką żywą

Dawka

przypominająca.

Podawane w wywiadzie

przebycie zachorowania na
odrę

nie

jest

przeciwwskazaniem

do

szczepienia;

szczepionkę

należy podać po upływie
dwóch

miesięcy

od

wyzdrowienia.

Zamiast

szczepionki

pojedynczej

przeciw

odrze

można

podać

szczepionkę

potrójną przeciw odrze,
śwince i różyczce zalecaną

w części IIB PSO.

po 6 tygodniach od
szczepienia
przeciw ODRZE

GRUŹLICY

-

śródskórnie
szczepionką BCG

Szczepienie

bez

próby

tuberkulinowej. U dzieci ze
styczności z chorym na

gruźlicę należy wykonać
próbę

tuberkulinową;

należy

szczepić

dzieci

tuberkulinoujemne w dniu

odczytania próby.

szkoła podstawowa
i gimnazjum

11 rok życia

POLIOMYELITIS

-

doustnie
szczepionką żywą
poliwalentną OPV
(1, 2 i 3 typ wirusa)

Druga

dawka

przypominająca

12 rok życia

GRUŹLICY

-

śródskórnie
szczepionką BCG

Tylko dzieci z ujemnym

wynikiem

próby

tuberkulinowej Mantoux.

Szczepienie

należy

wykonać w dniu odczytania

próby.

13 rok życia

RÓŻYCZCE

-

podskórnie

Tylko dziewczęta

14 rok życia

WZW typu B -
domięśniowo

3-

krotnie w cyklu 0;
1; 6 miesięcy

Szczepienie należy podać
młodzieży rozpoczynającej

naukę w gimnazjum (I lub
II

klasa).

Nie

należy

szczepić

osób

szczepionych podstawowo

w

ramach

szczepień

zalecanych.

BŁONICY, TĘŻCOWI
-

podskórnie

szczepionką Td

Druga

dawka

przypominająca.
Szczepienie można podać

jednocześnie (tzn. w tym
samym

dniu)

ze

szczepieniem

przeciwko

WZW typu B.

szkoła
ponadpodstawo
wa

18 rok życia

GRUŹLICY

-

śródskórnie
szczepionką
BCG

Tylko osoby z ujemnym

wynikiem

próby

tuberkulinowej

Mantoux.

Szczepienie

należy

wykonać

w

dniu

odczytania próby.

19 rok życia lub
ostatni rok nauki
w szkole

BŁONICY,
TĘŻCOWI

-

podskórnie
szczepionką Td

Trzecia

dawka

przypominająca;

nie

powinna być podana

wcześniej

niż

po

upływie

3

lat

od

ostatniej

dawki

szczepionki DT lub Td.

SZCZEPIENIA OSÓB
NARAŻONYCH W SPOSÓB
SZCZEGÓLNY NA
ZAKAŻENIE

Szczepieni
e przeciw

Osoby podlegające szczepieniu

Uwagi

GRUŹLICY -
śródskórnie
szczepionk
ą BCG

- tuberkulinoujemni studenci akademii medycznych i
uczniowie

policealnych

szkół

medycznych

(w

pierwszym miesiącu nauki) nie zbadani próbami
tuberkulinowymi w ciągu ostatnich 12 miesięcy

Szczepienie

należy

wykonać

w

dniu

odczytania

próby

tuberkulinowej
Mantoux

WZW typu
B

-

domięśnio
wo

- pracownicy wykonujący zawody medyczne o
wysokim ryzyku zakażenia

Szczepienia
podstawowe

wg

schematu:

0; 1; 6 miesięcy

- osoby z bliskiego otoczenia chorych na WZW typu B
i nosicieli HBV (domownicy oraz osoby przebywające
w zakładach opiekuńczych, wychowawczych i
zakładach zamkniętych);

- uczniowie średnich i policealnych szkół medycznych
oraz studenci akademii medycznych w ciągu
pierwszego roku szkolnego lub akademickiego

Pojedyncze

dawki

przypominające:

BŁONICY - podskórnie
szczepionką
monowalentną (d, D)
lub

skojarzoną

ze

szczepionką przeciw
TĘŻCOWI (Td, DT)

- osoby ze styczności z chorymi na
błonicę,

W szczepieniach
przypominającyc
h należy podać:

- pracownicy służby zdrowia, personel
zatrudniony

w

ośrodkach

dla

uchodźców,

wytypowani

funkcjonariusze

policji,

osoby

zatrudnione

na

przejściach

granicznych

oraz

przy

obsłudze

pasażerów w komunikacji lotniczej,
kolejowej i autobusowej na trasach
międzynarodowych

w

kierunku

wschodnim,

-

osobom

w

wieku do 30 lat -
jedną dawkę d
(Td),

- osoby wyjeżdżające do państw, w
których występują zachorowania na
błonicę,

-

osobom

w

wieku 30 lat i
starszym - jedną
dawkę d (Td), a
po

miesiącu

drugą dawkę d
(Td),

- osoby w wieku 20-29 lat ze
wschodnich

województw

przygranicznych.

-

dzieciom

-

jedną dawkę DT
lub D, zależnie
od wskazań.

TĘŻCOWI

-

podskórnie
szczepionką
zabitą

ze wskazań indywidualnych osoby,
które uległy zranieniu.

Liczba dawek zależna od daty i cyklu
poprzedniego szczepienia;

w

uodpornieniu

czynno-biernym

podaje

się

także

antytoksynę

tężcową.

WŚCIEKLIŹNI
E

-

domięśniowo
szczepionką
zabitą

ze wskazań indywidualnych osoby
podejrzane o zakażenie wirusem
wścieklizny

(pokąsane

przez

zwierzęta

podejrzane

o

wściekliznę, dzikie lub nieznane).

Cykl

szczepień

według

zaleceń

producenta. W przypadku ciężkich
pokąsań należy zastosować swoistą
immunoglobulinę

jednocześnie

z

pierwszą dawką szczepionki.

Szczepienie

w

wytypowanych

punktach szczepień przy szpitalach
zakaźnych

lub

wojewódzkich

stacjach

sanitarno-

epidemiologicznych.

DUROWI
BRZUSZNEM
U

-

podskórnie
szczepionką
Ty lub TyTe

decyzję podejmuje wojewódzki
inspektor sanitarny zależnie od
lokalnej

sytuacji

epidemiologicznej.

Szczepienie

podstawowe

według

schematu

0;

1;

12

miesięcy.

Pojedyncze dawki przypominające: w
odstępach co 3-5 lat.

Zasady przechowywania
szczepionek



Wszystkie szczepionki powinny być
przechowywane w lodówce w temp.
4-10°C..



Zamrożenie tych szczepionek
powoduje pozbawienie ich mocy
antygenowej.



Każda szczepionka ma określony
termin ważności.

Zadania personelu punktu
szczepień



Lekarz, któremu podlega punkt
szczepień, odpowiedzialny jest za
przeprowadzenie szczepień. Do jego
zadań należy: badanie osób przed
szczepieniem, ocena odczynów i
powikłań poszczepiennych, ogólna
ocena pracy punktu szczepień.

Odczyny poszczepienne

Odczyny miejscowe:

zaczerwienienie, obrzęk, naciek,
bolesność w miejscu wstrzyknięcia,
powiększenie okolicznych węzłów
chłonnych, mogą wystąpić jaku
reakcje typu wczesnego, od 2 do 8
godzin po szczepieniu

Odczyny poszczepienne

Największe odczyny występują po
szczepieniach zawierających żywe
drobnoustroje, najmniejsze po
anatoksynach.

Powikłania poszczepienne

spowodowane niewłaściwym

szczepieniem:



reakcje alergiczne, do wstrząsu
anafilaktycznego włącznie, oraz nasilone
odczyny miejscowe i ogólne,



zakażenia bakteryjne w miejscu
szczepienia albo przeniesienie wirusa
zapalenia wątroby typu B lub C.

Powikłania poszczepienne

Powikłania spowodowane patologiczną

reakcją ustroju na szczepie nią
prowadzone prawidłowo:



pokrzywka atopowa,



astma atopowa,



wstrząs anafilaktyczny,



poszczepienne zapalenie mózgu lub
rdzenia .

Powikłania poszczepienne



drgawki lub encefalopatia,



zapalenie mięśnia serca,



zapalenie stawów i kości,



zapalenie rogówki i siatkówki,



skaza krwotoczna,



nefropatie poszczepienne.

Ustawa o

chorobach

zakaźnych



Ustawa o chorobach zakaźnych określa
zasady postępowania w zakresie
zapobiegania i zwalczania chorób
zakaźnych i zakażeń ludzi, a w
szczególności śledzenie sytuacji
epidemiologicznej oraz podejmowanie
działań zapobiegawczych celem
unieszkodliwienia źródła zakażenia i
przecięcia dróg szerzenia



Choroba zakaźna zostaje wywołana
przez drobnoustroje, ich toksyczne
produkty, a także przez pasożyty lub
inne biologiczne czynniki
chorobotwórcze, które ze względu na
charakter i sposób szerzenia się
stanowią zagrożenie dla zdrowia i
życia ludzi

.

Osoby przebywające na
obszarze RP są obowiązane na
zasadach określonych w
ustawie do:



poddawania się badaniom mającym na
celu wykrywanie zakażeń i chorób
zakaźnych



poddawania się obowiązkowym
szczepieniom ochronnym



poddawania się obowiązkowemu leczeniu,
obowiązkowej hospitalizacji, izolacji,
kwarantannie i nadzorowi
epidemiologicznemu,



udzielania wyjaśnień istotnych dla
zapobiegania chorobom zakaźnym

.



W przypadku osoby małoletniej lub
nieposiadającej zdolności do
czynności prawnych
odpowiedzialność za wypełnienie
obowiązków spoczywa na osobie,
która sprawuje nad nią prawną lub
faktyczną opiekę.



Osoby chore na gruźlicę płuc w okresie
prątkowania oraz osoby zakażone
pałeczkami duru brzusznego, durów
rzekomych A, B, C, innymi pałeczkami z
rodzaju Salmonella i Shigella nie mogą
wykonywać prac, przy wykonywaniu
których istnieje możliwość
przeniesienia zakażenia na inne osoby.



Ustawa o chorobach zakaźnych
dotyczy:
-zapobiegania chorobom zakaźnym i
zakażeniom
- postępowania w przypadku
podejrzenia lub rozpoznania choroby
zakaźnej lub zakażenia oraz w
przypadku stwierdzenia zgonu z
powodu choroby zakaźnej
-zasad postępowania w razie stanu
zagrożenia epidemicznego i epidemii.

Ustawa o chorobach zakaźnych

zawiera również wykaz chorób

zakaźnych i zakażeń oraz wykaz

biologicznych czynników

chorobotwórczości