Ochrona powierzchni ziemi
Angelika Końko
Ochrona powierzchni ziemi
Angelika Końko
Plan prezentacji
Ramy prawne
Powszechna ochrona powierzchni
ziemi
Ochrona gatunków rolnych i leśnych
Rekultywacja
Masowe ruchy ziemi
Ochrona kopalin
Ramy prawne:
Umowy międzynarodowe:
-
Konwencja o obszarach wodno-błotnych, mające znaczenie
międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa
wodnego z 1971 roku ( Konwencja Ramsarska)
-Konwencja o ochronie dzikiej fauny i flory europejskiej oraz
siedlisk naturalnych (Konwencja Berneńska)
-Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza
Bałtyckiego z 1992 r. (Konwencja Helsińska - HELCOM)
(ratyfikacja) 15.02.2000r.
-Konwencja o ochronie i użytkowaniu cieków transgranicznych i
jezior międzynarodowych z 1992 r.
- Konwencja ONZ w sprawie zwalczania pustynnienia w krajach
dotkniętych poważnymi suszami i/lub pustynnieniem, zwłaszcza
w Afryce (ratyfikacja) 12.02.2002
Prawo Unii Europejskiej:
-Dyrektywa Rady Europy 75/442/EWG z 1975 roku
mieniona w roku 1991 (91/156/EWG).
-Dyrektywa 1999/31/WE w sprawie składowania odpadów
Ramy prawne cd.:
Prawo polskie-źródła prawa:
-Ustawa POŚ z dn. 27.VI.2001 (Dz.U.01.62.627 z póź.
zm.) -
art. 71-76; 82-84, 101-111; 125-126;
-Ustawa z dn. 03.11.95 o ochronie gruntów rolnych i
leśnych (Dz.U.04.121.1266 z póź.zm)
-Ustawa z dn 04.02.94 Prawo geologiczne i górnicze
(Dz.U.05.228.1947 z póź. zm.)
Powszechna ochrona powierzchni
ziemi
Definicja powierzchni ziemi zawarta jest w art. 3 pkt
25 ustawy POŚ, który określa ją jako „naturalne
ukształtowanie terenu, glebę oraz znajdującą się
pod nią ziemię do głębokości oddziaływania
człowieka, z tym, że pojęcie „gleba” oznacza górną
warstwę litosfery, złożoną z części mineralnych,
materii organicznej, wody, powietrza i organizmów,
obejmującą wierzchnią warstwę gleby i podglebie”
Regulację prawną dotyczącą ochrony powierzchni
ziemi można podzielić na przepisy dotyczące
powszechnej ochrony powierzchni ziemi obejmujące
wszystkie grunty niezależnie od ich statusu oraz
ochronę gruntów rolnych i leśnych. Dla tych dwóch
kategorii istnieją odrębne przepisy w zakresie
rekultywacji gruntów, która odgrywa ważną rolę
przy wykonywaniu ochrony powierzchni ziemi.
Powszechna ochrona powierzchni
ziemi cd.
Według art. 101 ustawy POŚ głównym celem ochrony
powierzchni ziemi jest zapewnienie najlepszej jakości
powierzchni ziemi, racjonalne gospodarowanie na
danym terenie, zachowanie walorów przyrodniczych,
dbanie o jakość gleby i ziemi na poziomie wymaganych
standardów, zachowanie wartości kulturowych oraz
zapobieganie ruchom masowym ziemi i ich skutkom.
Obserwacją zmian oraz oceną jakości gleby i ziemi
zajmuje się inspekcja ochrony środowiska w ramach
państwowego monitoringu środowiska. Według art. 110
ustawy POŚ rejestrem terenów, na których stwierdzono
przekroczenie standardów jakości gleby lub ziemi
zajmuje się starosta, wprowadzając każdego roku
aktualizacje. Informacje zawarte w tym rejestrze
umieszczane są w bazach danych udostępnianych
publicznie.
Standardy jakości gleby i ziemi
Jednym z celów ochrony powierzchni ziemi jest stosowanie
instrumentów prawnych o charakterze standardów. Za
pomocą normatywów na sprawcę zanieczyszczenia
może zostać nałożony obowiązek przestrzegania
określonych wymagań ochronnych.
W zakresie ochrony powierzchni ziemi wprowadzono
standardy wyznaczone dla niektórych substancji w
glebie albo w ziemi oraz zróżnicowane w zależności od
rodzaju gruntu. Ustalono standardy dla trzech grup
rodzajów gruntu:
-grupa A – najostrzejsze – grunty wchodzące w skład
obszaru poddanego ochronie na podstawie przepisów
ustawy - Prawo wodne, oraz grunty chronione na
podstawie przepisów o ochronie przyrody
-grupa B – łagodniejsze – grunty zaliczane do użytków
rolnych, leśnych oraz zadrzewionych, nieużytki oraz
grunty zurbanizowane
-grupa C – najłagodniejsze – tereny przemysłowe, użytki
kopalne, tereny komunikacyjne
W razie przekroczenia obowiązujących standardów istnieje
obowiązek wykonania rekultywacji gruntów.
Ochrona gruntów rolnych i leśnych-ochrona
ilościowa
W ochronie gruntów leśnych i rolnych ważne jest
przede wszystkim zachowanie aktualnej ich ilości.
W art. 2 ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych
znajduje się wykaz gruntów kwalifikowanych do
rolnych i leśnych. Do gruntów rolnych zaliczamy:
użytki rolne, grunty pod stawami rybnymi dla
potrzeb rolnictwa, pod budynkami mieszkalnymi
wchodzącymi w skład gospodarstw rolnych, pod
budynkami produkcji rolniczej, parki wiejskie,
tereny pracowniczych ogródków działkowych,
terany zrekultywowane dla potrzeb rolnictwa,
torfowiska i oczka wodne. Do gruntów leśnych
zaliczamy lasy, grunty zrekultywowane dla potrzeb
gospodarki leśnej i grunty pod drogami
dojazdowymi do gruntów leśnych.
Ograniczenie przeznaczenia gruntów
rolnych
i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne.
Na cele nieleśne i nierolnicze powinno się wyznaczać
nieużytki rolne, choć nie zawsze jest to możliwe, dlatego
ustawa przewiduje okoliczność, w której grunty rolne i
leśne są przeznaczane na inne cele.
Przeznaczenie gruntów rolnych i leśnych na inne cele
wymaga przeprowadzenia dwuetapowej procedury.
Pierwszy etap to zmiana miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego za zgodą właściwego
organu- udzielana na wniosek wójta, burmistrza lub
prezydenta miasta. Drugi etap to uzyskanie decyzji o
wyłączeniu gruntów rolnych i leśnych z produkcji
rolniczej lub leśnej, która wydawana jest przez starostę,
Dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych czy
Dyrektora Parku Narodowego. Decyzja ta wydawana jest
na wniosek podmiotu zamierzającego wyłączyć grunty z
produkcji i wiąże się z obowiązkiem zapłaty.
Ochrona jakościowa gruntów rolnych i
leśnych.
Ochrona gruntów rolnych i leśnych polega na
zapobieganiu przed degradacją, dewastacją
oraz szkodom w produkcji rolniczej,
rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na
cele rolnicze, zachowaniu torfowisk i oczek
wodnych, przywracanie walorów użytkowych
gruntom leśnym, ulepszanie użytków leśnych
oraz zapobieganie obniżenia ich
produkcyjności.
Ministrowi właściwemu do spraw środowiska
zlecono opracowanie krajowego programu
zwiększania lesistości, wskazujący na wielkość
zalesień, ich rozmieszczenie oraz sposób
realizacji.
Obowiązek zapobiegania degradacji.
Obowiązek zapobiegania degradacji ciąży na właścicielu
gruntu. W sytuacji wystąpienia erozji lub masowych
ruchów ziemi odpowiedni organ tj. starosta, Dyrektor
Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych bądź Dyrektor
Parku Narodowego może nakazać właścicielowi gruntów
zalesienie lub zadrzewienie na danym obszarze użytków
zielonych. W przypadku winy właściciela gruntów
wystąpienia degradacji gruntów wójt wydaje decyzję o
nakazie wykonania odpowiednich zabiegów
zaprzestających degradacji.
Grunty zdewastowane to takie, które w wyniku działalności
człowieka lub innych czynników utraciły całkowicie
wartości użytkowe. Grunty zdegradowane to takie,
których wartość użytkowa zmalała w wyniku pogorszenia
się warunków przyrodniczych lub wskutek zmian
środowiska oraz działalności przemysłowej, a także
nieodpowiedniej działalności rolniczej. Grunty
zdewastowane i zdegradowane powstały przeważnie
(84,7% gruntów) w wyniku działalności w zakresie
górnictwa i kopalnictwa surowców innych niż
energetyczne. Dotyczy to głównie gruntów z terenów
poeksploatacyjnych górnictwa siarkowego.
Rekultywacja
Rekultywacja gruntów polega na nadaniu lub przywróceniu
gruntom zdegradowanym lub zdewastowanym wartości
użytkowych lub przyrodniczych przez właściwe
ukształtowanie rzeźby terenu, poprawienie właściwości
fizycznych i chemicznych, uregulowanie stosunków
wodnych, odtworzenie gleb, umocnienie skarp oraz
odbudowanie lub zbudowanie niezbędnych dróg. Grunty
zrekultywowane podlegają zagospodarowaniu, czyli
rolniczemu, leśnemu lub innemu rodzajowi użytkowania.
Obowiązek rekultywacji zawarty w ustawie POŚ, odnosić się
może do wszystkich rodzajów gruntów, bez względu na ich
przeznaczenie czy funkcję. Rekultywacja taka konieczna jest
w przypadku niekorzystnego przekształcenia naturalnego
ukształtowania terenu czy zanieczyszczenia gleby lub ziemi.
Obowiązek rekultywacji obciąża właściciela gruntu.
Władający ziemią jest odpowiedzialny za zanieczyszczenia
lub przekształcenia terenu niezależnie od tego, kto je
spowodował.
Rekultywacja cd.
W przypadku, gdy sprawca zanieczyszczenia gruntu
lub przekształcenia terenu nie dysponuje prawami do
powierzchni ziemi, w sytuacji wystąpienia klęski
żywiołowej bądź z uwagi na zagrożenie życia lub
zdrowia ludzi i zaistnienia w środowisku
nieodwracalnych szkód, starosta ma obowiązek
rekultywacji gruntu.
Rekultywacja gruntów rolnych i leśnych leży u podstaw
innych zasad niż rekultywacja, o której mowa w
ustawie POŚ. Zasady te uporządkowane są w ustawie
o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Według tej
ustawy, rekultywacja jest to nadanie gruntom
zdegradowanym wartości użytkowych lub
przyrodniczych, poprawa własności fizycznych i
chemicznych, uregulowani stosunków wodnych,
odtworzenie gleb, odbudowanie lub zabudowanie
niezbędnych dróg.
Masowe ruchy ziemi
Według art. 3 pkt 32a ustawy POŚ ruchy
masowe ziemi to „powstające naturalnie
lub na skutek działalności człowieka
osuwanie, spełzywanie lub obrywanie
powierzchniowych warstw skał,
zwietrzeliny i gleby”.
Zgodnie z art. 110a ustawy POŚ starosta
ma obowiązek prowadzić obserwację
terenów zagrożonych ruchami
masowymi, terenów, na których
wystąpiły ruchy masowe oraz rejestr
zawierający informacje o tych terenach.
Ochrona kopalin-prawo UE
W prawodawstwie Unii Europejskiej
obowiązuje dyrektywa 94/22/EC
Parlamentu Europejskiego i Rady w
sprawie warunków przyznawania i
korzystania z koncesji na poszukiwanie,
badanie i produkcję węglowodorów. Ma
ona na celu zapewnienie równego
traktowania wszystkich podmiotów
gospodarczych, krajowych i
zagranicznych, ubiegających się o
użytkowanie górnicze i koncesję na
działalność w odniesieniu do tej grupy
kopalin.
Ochrona kopalin-prawo polskie
W prawie polskim złoża kopalin podlegają ochronie polegającej
na racjonalnym, gospodarczo uzasadnionym gospodarowaniu
ich zasobami przy zapewnieniu racjonalnego wydobycia i
zagospodarowania kopaliny oraz maksymalnym ograniczeniu
szkody w środowisku (art. 125 i 126 ustawy POŚ). Prawo
ochrony środowiska zobowiązuje prowadzącego eksploatację
złoża do podejmowania środków niezbędnych do ochrony
zasobów złoża, jak również do ochrony powierzchni ziemi
oraz wód powierzchniowych i podziemnych, a także do
sukcesywnego prowadzenia rekultywacji terenów
poeksploatacyjnych. Rekultywacja terenów
poeksploatacyjnych, szczególnie w górnictwie otworowym
siarki, jest zadaniem złożonym i trudnym, ponieważ ten
rodzaj działalności górniczej wywołuje szereg przekształceń
środowiska przyrodniczego. Każdy typ przekształceń może
ujawnić się z bardzo dużym natężeniem, jak np. miejsca
zalewiskowe czy obszary poerupcyjne. Ostateczne skutki
eksploatacji są ponadto uzależnione od lokalnych właściwości
środowiska i jego wrażliwości na dany czynnik degradujący.
Ochrona kopalin-
prawo geologiczne i górnicze
Prawo geologiczne i górnicze dzieli kopaliny na
podstawowe i pospolite. Zgodnie z art. 5 ust. 2
ustawy do kopalin podstawowych zalicza się
surowce energetyczne, metale w postaci rud oraz
w stanie rodzimym, surowce przemysłu
chemicznego, budowlanego, ceramicznego i
szklarskiego oraz wszystkie kopaliny występujące
w granicach obszarów morskich RP. Kopaliny nie
wymienione w przepisie są kopalinami
pospolitymi.
Kwestie własności kopalin ustawodawca rozwiązał
w art. 7 ust. 1 pr.g.g., w której zdeklarowano, że
złoża kopalin niestanowiące części składowych
nieruchomości gruntu są własnością Skarbu
Państwa.
Ochrona kopalin cd.
Projekt zagospodarowania złoża sporządza się w celu
przystąpienia do wydobywania kopalin. Musi
zapewniać ochronę złóż oraz stosowanie
technologii ograniczających ujemny wpływ na
środowisko. Teren górniczy tworzący przestrzeń
objętą szkodliwymi wpływami robót górniczych
jest ważny z punktu widzenia ochrony środowiska.
Dla takiego terenu sporządza się miejscowy plan
zagospodarowania przestrzennego zapewniający
integrację wszystkich działań w granicach terenu
górniczego.
Ustawa POŚ rozporządza również, że eksploatacja
złoża kopaliny powinna być prowadzona w sposób
gospodarczo uzasadniony, przy zastosowaniu
środków ograniczających szkody w środowisku,
przy zapewnieniu racjonalnego wydobycia i
zagospodarowania kopaliny (art. 126 ust. 1 ustawy
POŚ)