Stereotypy a tożsamość 

kulturowa i narodowa

 

 

Kluczowe kategorie

1. Percepcja
2. Tożsamość
3. Autostereotypy
4. Stereotypy kulturowe i narodowe

 

 

System (model) stereotypów 

(W. Lippmann)

• „Szkicowanie rzeczywistości”.
• Projekcja naszej wartości, pozycji, praw 

w świecie.

• „Twierdza naszej tradycji, pozwalająca 

nam zachować poczucie normalności, 
swojskości i bezpieczeństwa.

• Autostereotyp: „obraz własny, w którym 

odzwierciedlamy i chronimy naszą 
tożsamość”.    

 

 

Perspektywa

• Kontekstowa zależność postrzegania 

wewnętrznego i zewnętrznego. 

• System stereotypów powstaje w 

kontekstowej przestrzeni postrzegania 

przez narody siebie i swego otoczenia.

• „Obrazy w naszych głowach” 

(Lippmann)

• „Mapy grup narodowych w naszych 

głowach” (Kłoskowska)

 

 

Dwa wymiary 

kontekstowości

1. Powiązanie percepcyjne autostereotypu z 

heterostereotypami (poszukiwanie 
podobieństw i różnic między nimi).

2. Współzależności percepcyjne między 

stereotypami różnych narodów.

Opisując i oceniając siebie i innych, mimo woli 

odsłaniamy własne postawy i przekonania 
związane z naszymi potrzebami 
poznawczymi i emocjonalnymi.

 

 

Kontekst sąsiedzki

• Bezpośrednie sąsiedztwo: zazwyczaj 

trudne, obciążone zadawnionymi 
wzajemnymi urazami oraz poczuciem 
wyrządzanych przez sąsiadów krzywd.

• Procesy stereotypizacji sąsiednich 

narodów wkraczają w sferę polityki: 
stają się przedmiotem oddziaływania 
ideologicznego, propagandowego  i 
medialnego.

 

 

Stereotypy a tożsamość 

narodowa

 

• Kryteria odróżniania swoich od 

obcych.

• Budowanie obrazu MY.
• Budowanie poczucia odrębności 

(naród jako odrębna całość 
stanowiąca jedność).

• Funkcje obronne i mobilizujące.

***

Zmienność cywilizacyjna, kultura 

przyspieszenia, procesy globalizacji. 

 

 

Stereotypy

• Element emocjonalny (uczucia, 

frustracje) i element ewaluatywny 
(sądy i oceny wartościujące) .

• Stereotyp negatywny wroga.
• Stereotyp „kozła ofiarnego”.
•  Stereotyp pozytywny sojusznika / 

przyjaciela.

 

 

Stereotypy naturalne i 

sztuczne

• Naturalne: powstają żywiołowo i 

mają trwały charakter.

• Sztuczne: wynik manipulacji 

socjotechnicznej, tworzone lub 
narzucane w walce politycznej i 
ideologicznej. 

 

 

Polacy: 

charakter narodowy, 

autostereotypy i 

heterostereotypy

 

 

Zalety i wady Polaków wg Aleksandra 

Kamińskiego (1942)

Zalety:

Nienawiść do obcego 

jarzma 

Walka o wolność 
Tolerancja 
Oddanie sprawie
Honor, bohaterstwo, 

męstwo

Praca społeczna 

świadczona honorowo

Humanitarne traktowanie 

zwyciężonych; 

schronienie dla 

prześladowanych

Wady:

Wieczny bunt przeciw 

władzy

Ciągłe rozłamy i 

secesje polityczne

Brak konsekwencji
Zbytnia ufność do 

obcych

Uleganie wpływom
Zła organizacja działań
Łatwiej umierać niż 

żyć dla Ojczyzny

 

 

Polacy wg wymiarów kultury Hofstede

 (wśród krajów europejskich; skala 1 - 29)

• Dystans do władzy ( 1- duży; 29 - mały): 

POLSKA: 15

• Indywidualizm (1) v. Kolektywizm (29):

POLSKA: 14

• Męskość (1) v. żeńskość (29):

POLSKA: 4

• Unikanie niepewności (1 – silne; 29 – 

słabe):
POLSKA: 24

 

 

Polacy i ich sąsiedzi 

(Błuszkowski, 2005)

1.

Liczba cech przypisywanych narodom:

- najwięcej Niemcom i Polakom; 

najmniej Słowakom i Litwinom.

2. Obrazy sąsiadów w oczach Polaków
a)

Dominują cechy pozytywne: Czesi, 

Słowacy, „typowi Europejczycy”, 

Niemcy

b)

Dominują cechy negatywne: 

Białorusini, Ukraińcy, Rosjanie. 

 

 

Dystans kulturowo – społeczny 

(Błuszkowski, 2005)

• Odwiedzenie Polski w charakterze 

turystów

• Podejmowanie pracy i czasowe 

osiedlanie się

• Uzyskiwania polskiego 

obywatelstwa

• Zamieszkanie w Polsce na stałe

 

 

Porównanie z wynikami z 

1999 r.

• Niewielkie zmiany w danych 

liczbowych (%).

• Brak istotnych zmian w zbiorze 

cech przypisywanych 
poszczególnym narodom.

 

 

Polski profil tożsamościowy

(Błuszkowski, 2005)

Wymiar odrębności: MY – ONI:
• Negatywne emocje historyczne w 

stereotypach Niemców i Rosjan (także 

Ukraińców).

• Dystans kulturowo – społeczny:
+ Czesi, Słowacy, Litwini, Niemcy 

(stosunkowo bliskie i trwałe kontakty)

-

Białorusini, Ukraińcy i Rosjanie 

(dystans: obywatelstwo i osiedlanie 

się na stałe).

4. Pozytywny, wyidealizowany obraz 

„typowego Europejczyka”.

5. Istotne różnice w obrazie własnym 

(Polaka) i Europejczyka. 

 

 

 

Wymiar kontynuacji

• Pozostawanie w sposób trwały tym 

samym, bycie sobą; samotożsamość.

• Tożsamość historyczna i antycypacyjna
POLSKA:
- dominuje tożsamość historyczna (idea 

niepodległościowa);

- postawa obronna, etnocentryczna;
- przeszłość stanowi wzorzec dla 

teraźniejszości i przyszłości. 

 

 

Nowy kontekst

• Polska w NATO i UE.
• Sympatie do narodów należących 

do kręgu cywilizacji zachodniej.

• Przemiany zachodzące na szerszą 

skalę (umiędzynarodowienie 
mediów, mobilność społeczeństw, 
gospodarka, nauka i edukacja).