PRZEDMOWA:

• U schyłku XX wieku zagadnienia narodu i narodowości znalazły się w centrum rozważań wielu przedstawicieli nauk społecznych i humanistycznych. Zwłaszcza w krajach anglosaskich, w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych mnożą się badania i teoretyczne analizy zjawisk narodowych;

• Rodzi się tendencja do wykazywania, że naród jest tylko krótkotrwałą formą ludzkich stosunków zrodzonych przez „nowoczesność” i zmierzających do kresu z nadejściem „postnowoczesności”;

• Rozważania dotyczące narodu wymagają wyraźnego określenia przedmiotu, wokół którego narosło wiele koncepcji, nie pozbawionych pozytywnych lub negatywnych uprzedzeń i pasji ideologicznych, a wiele także przesądów sięgających odległych wieków i stylów myślenia;

• Naród jest ujmowany tutaj jako duża zbiorowość ludzka połączona pewną wspólnotą kultury, ułatwiającą wzajemne porozumienie i pewne zjednoczenie jej członków;

• Celem książki jest analiza zjawisk narodowych w świetle przeżyć i doświadczeń jednostek: ludzi, którzy tworzą, przetwarzają i przeżywają kulturę swojej zbiorowości (wspólnoty) i korzystają z kultur narodowych w szerszym zakresie;

• Głównym przedmiotem badania są tu: publikowane życiorysy i dzieła, ale zwłaszcza teksty stanowiące zapis dyskursu, czyli obszernych wypowiedzi na temat własnego życia i postaw, uzyskane od kilkudziesięciu ludzi przeżywających w XX wieku okres brzemienny w historyczne wydarzenia w Polsce i Europie;

• „Zbiorową tożsamość” można określić w języku filozoficznym jako apostazę - zbiór czysto myślowy, dla niektórych wręcz fikcyjny. Badane u korzeni zjawiska kultur narodowych mają charakter konkretny, realny, pulsują często krwią żywych ludzkich emocji i działań;

Rozdział I - spory w wokół pojęcia narodu:

• Naród jest przedmiotem zarówno refleksji potocznej, jak i naukowych koncepcji i teorii;

• Potoczne koncepcje narodu nie są całkowicie jednolite. Zależą od momentu historycznego, tradycji i aktualnej sytuacji danej zbiorowości narodowej, poziomu jej oświaty i postaw etycznych. W rozumieniu potocznym dominuje jednak ujmowanie narodu jako zjawiska naturalnego, wynikłego z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie pochodzenia i wspólnocie ziemi, terytorium;

• Zgodna z nim jest sama etymologia słowa „naród” - w wielu językach wywodzącego się albo z łacińskiej „natio” (od „nascere” - rodzić się) albo od rodzimych odpowiedników o analogicznym znaczeniu, jak w języku polskim i rosyjskim;

• „Koncepcja rozszerzonego przystosowania” Hamiltona - inclusive fitness - zgodnie z którą genetyczne uwarunkowana tendencja skłania do działań sprzyjających zachowaniu nie tylko jednostek, ale i gatunku; odpowiednikiem tej koncepcji jest zasada Edwarda Wilsona - tzw. Koncepcja „genu altruizmu” - kierunek i przedmiot agresji ludzkiej określają związki ideologiczne, a nie naturalne;

• Kategorie etniczne:
  - grupy etniczne pierwotne lub archaiczne, lub tradycyjne;
  - grupy etniczne cząstkowe i rozproszone zbiory o podobnej kulturze tradycyjnej funkcjonujące w obrębie większych społeczeństw;

• Pierwotna, tradycyjna zbiorowość etniczna - czyli grupa etniczna, jest to mała społeczność powiązana ściśle z terytorium, które ma dla niej znaczenie nie tylko praktyczne, jako podstawa bytu, ale także symboliczno-magiczne. Jest to grupa bezpośrednich nawykowych styczności, powiązana związkami sąsiedzkimi, o kulturze folklorystycznej, ludowej, bardzo jednolitej dla całej społeczności i mało zmiennej, tradycyjnej. Jej członkom brak świadomości historycznej i samorefleksji, ale ze względu na bliskość kontaktów i nawykowy charakter podobieństwa zachowań stanowią oni ścisłą wspólnotę;

• Pojęcie jednostki kulturowej - zostało sformułowane przez Raoula Narolla, służąc jako narzędzie badań nad społeczeństwami pierwotnymi. Z tego względu nie może być ono odniesione ze wszystkimi szczegółami do analizy bardziej złożonych tworów kulturowych;

• Charakterystyka pozwalająca zidentyfikować odrębną jednostkę kultury pierwotnej powinna uwzględniać dziesięć kryteriów:
  1. Rozmieszczenie poszczególnych cech objętych badaniem;
  2. Ciągłość terytorialną;
  3. Organizację polityczną;
  4. Język;
  5. Przystosowanie ekologiczne;
  6. Strukturę jednostek lokalnych;
  7. Najszerszą występującą jednostkę społeczną;
  8. Własną nazwę;
  9. Wspólny folklor lub historię;
  10. Jednostkę określoną przez badacza;

• Czy badana zbiorowość jest w istocie odrębną „dyskretną” jednostką kultury należy sprawdzić zasięg poszczególnych cech w społecznościach sąsiedzkich oraz ustalić granice ich występowania; podobne kryterium przyjmował Czarnowski mówiąc o zasięgu kultury jako zakresie jednakowo usystematyzowanych wartości;

• Zbiorowość etniczna o kulturze cząstkowej - jest wyodrębniana na zasadzie kontrastu wobec dominującej kultury dużego rozwiniętego społeczeństwa. Członków takich zbiorowości nazywa się w Stanach Zjednoczonych i Australii „etnikami”. Takie zbiorowości jako całość nie tworzą zwartych grup terytorialnych, chociaż np. jako imigranci mogą dążyć do tworzenia lokalnych skupisk („gett” irlandzkich, polskich, murzyńskich) w wielkich miastach. Mogą być to też resztki grup autochtonicznych (Indianie, Aborygeni) i regionalnych;

• Ważną odmianę zbiorowości o kulturze cząstkowej stanowią w państwach nowoczesnych mniejszości narodowe. Różnią się one wieloma cechami od zbiorowości rozproszonych i mocno wtopionych w społeczeństwo o dominującej kulturze. Mniejszościowe grupy zamieszkują często zwarte, zwykle przygraniczne obszary, zachowują związki z państwem lub krajem pochodzenia, który jest ich poza-graniczną metropolią;

• Definicja autorstwa Julesa Deschenesa - mniejszość jako „grupa obywateli jakiegoś państwa stanowiąca liczebną mniejszość i nie zajmująca dominującej pozycji, posiadająca cechy etniczne, religijne i językowe różniące się od cech większości populacji, mająca poczucie solidarności wewnętrznej, kierująca się zbiorową wolą samozachwiania i osiągnięcia równości z większością w świetle prawa i praktyki”;

• Roger Brubaker: mniejszość to nie statyczna demograficzna kategoria, ale dynamiczna postawa polityczna. Tak pojęte mniejszości ze względu na „etnokulturowe pokrewieństwo” należą do „zewnętrznych ojczyzn”. Ich zewnętrzne powiązania napotykają opór państw organizowanych współcześnie na zasadzie narodowej i nie tolerujących wieloetniczności w swoich granicach;

• Przyznanie statusu mniejszości i związanej z tym ochrony interesów stanowi istotny problem dla wielu kategorii imigrantów w różnych państwach pod koniec XX wieku; zwłaszcza dla tych, które żyją w rozproszeniu, są jednak mniejszością narodową we własnym przekonaniu;

• Rozproszone zbiorowości etniczne o kulturze cząstkowej i etniczne mniejszości są ważnym obiektem badania zjawisk narodowych;

• Pierwotna grupa etniczna ze swoją jednorodną i zwartą jednostką kultury jest tożsama ze społeczeństwem (M. Mauss);

• Uznając stanowisko narodu za fakt kultury trzeba porozumieć się co do tego, jakie dziedziny kultury są mniej lub bardziej swoiste dla określenia i wyodrębnienia zbiorowości narodowych. Wyznacza to płaszczyznę teoretycznych sporów związanych z określeniem związku lub odrębności państwa, społeczeństwa i narodu, historycznego zasięgu tego ostatniego i jego zróżnicowań w czasie i przestrzeni;

• Państwo jest instytucją obejmującą szereg organów władzy i administracji publicznej, stanowiącą ich sieć rozciągniętą na obszarze mniej lub bardziej wyraźnie ograniczonym przestrzennie i prawnie - w zależności od okresu historycznego. W stosunkach zewnętrznych charakteryzuje się ono suwerennością, a wewnątrz - zgodnie z określeniem Webera - monopolem legalnego użycia siły. Tymi atrybutami dysponują w praktyce różne instytucje państwowe wyposażone w odpowiedni aparat przemocy;

• W pewnych sytuacjach społecznych państwo może stać się wartością autoteliczną, czyli nieinstrumentalną wartością samą w sobie;

• Naród w przeciwieństwie do państwa jest zbiorowością społeczną o charakterze kulturowej wspólnoty. To określenie może posłużyć jako jej najkrótsza wstępna definicja. Nie ma wątpliwości, że jest to zbiorowość społeczna.

• Civil society - termin został wprowadzony przez szkockich filozofów społecznych i ekonomicznych w XVIII wieku na określenie przeciwstawnej państwu niezależnej społecznej organizacji obywateli działających z własnej woli i dla realizacji własnych interesów;

• Społeczeństwo obywatelskie współczesnej doby określa się przez następujące właściwości: legalność, prywatność, pluralizm, asocjalizm, stosowanie mediacji, upublicznianie;

• Społeczeństwo wg Znanieckiego to ogólna kategoria, nadrzędna w stosunku do różnych kompleksów zbiorowości krzyżujących się przez wieloraką przynależność swoich członków;

• W zależności od wybranego punktu widzenia można mówić o społeczeństwach państwowych, kościelnych, narodowych, klasowych, rasowych, mając na myśli w istocie te same fizyczne zbiory ludzi;

• Społeczeństwo to ogólna kategoria więzi międzyludzkiej wynikłej z trwałej interakcji;

Koncepcje narodu politycznego:

• Ernest Gellner ujmuje naród jako wynik działania idei nacjonalizmu i uważa, że można go zdefiniować tylko przez nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych i państwowych; Nacjonalizm ustanawia dzisiejszą normę prawomocności jednostek politycznych;

• Kultura jest interpretowana jako czynnik manipulacji stosowanej przez kategorie o ambicjach przywódczych, zaś etniczność dochodzi do głosu jako nacjonalizm w sferze politycznej ilekroć ekonomiczne podłoże żucia społecznego wymaga kulturowego ujednolicenia;

• Nacjonalizm jako styl myślenia, idea wiążąca ludzi w obrębie wielkich zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnej, jako poczucie tożsamości, ideologię i oparte na niej zbiorowości ludzkie; pojęcie nacjonalizmu obejmuje więc tutaj także sam naród;

• Kategoria narodu-nacjonalizmu o charakterze indywidualistyczno-liberalnym (Liah Greenfield) lub obywatelskim oraz kategoria narodu nacjonalizmu kolektywistyczno-autorytarnego;

• Naród w tej właściwej postaci cechuje suwerenność ludu, to zaś implikuje suwerenność jednostek. Członkostwo tego narodu ma charakter obywatelski i może być nabyte;

• Koncepcja narodu państwowego nie jest równoznaczna z pojęciem narodu obywatelskiego;

• Koncepcja „Narodu szukającego państwa” (state seeking nation) - pogląd stanowiący całkowite odwrócenie koncepcji Gellnera. Zdaje on sprawę z różnorodności dróg rozwoju narodów w historii europejskiej i z wielopostaciowości samego zjawiska narodu, które nie ma sztywnych granic i wyraźnie, jednoznacznie określonego początku. A w każdym razie początku tego można szukać przed epoką industrializacji;

Naród w ujęciu kulturalistycznym i w perspektywie antropologicznej:

• Nie jest możliwa jedna uniwersalna teoria nacjonalizmu (Hall);

• Przyjęta przez członków wspólnoty narodowej nazwa własna i nazwa nadawana przez obcych, zwłaszcza przez zbiorowości sąsiednie, stanowi istotny element uświadomionego wyodrębniania, znaczący we wczesnej fazie formowania się narodu; problem ten zajmuje więc wiele miejsca w rozważaniach historyków uznających koncepcję wczesnej genezy narodów, np. w Polsce w rozważaniach Benedykta Zientary i jego szkoły, a w ogóle skupia on uwagę na mediewistów;

• Geertz sformułował zasadę „gęstego opisu” jako metodę relacjonowania pojedynczych faktów obserwowanych przez badacza. Taki opis polega na odnoszeniu jednostkowego wydarzenia do całego kompleksu stosunków, przekonań, norm właściwych danej kulturze oraz wydarzeń, które miały miejsce w innym czasie i w innych sytuacjach. Opis etnograficzny stanowi więc interpretację. W takiej formie utrwala on obraz ulotnych zdarzeń, które stają się przez to elementem rzeczywistości dostępnej dalszym analizom;

• Kultury narodowe uznawane są przez wielu badaczy i teoretyków za pewną formę integracji wybranych elementów wielu systemów kultury: języka, religii, obyczajów, sztuki, organizacji. Przykładem takiego ujęcia jest koncepcja jednostki kultury przedstawiona przez Narolla;

• W ujęciu socjologicznym kultura jest zawsze odniesiona do działań ludzi, ludzkich podmiotów połączonych więzią socjetalnej i symbolicznej kultury (Kłoskowska);

• W sensie pojęciowym wspólny syndrom kultury tworzy naród lub wcześniej - grupa etniczna. Wytwarzają one swoją kulturę narodową (etniczną) kształtując się jako zbiorowości społeczne;

• Do pojęcia tożsamości kultur narodowych należy poczucie ich ciągłości, doświadczane przez ich uczestników;

• Kultura narodowa jest dynamicznym układem, gdyż stanowi rezultat twórczych i odbiorczych działań ludzi. Odnosi się to do wszelkich całości społeczno-kulturowych, także do społeczeństw pierwotnych, chociaż ich endogenne zmiany są mało widoczne;

• Najistotniejsze dla kultury są nie same korelaty-przedmioty, choć mogą być niezbędne, ale ich tworzeni, odtwarzanie i odbiór, a więc zawsze forma działania i postaw zwróconych na te przemioty-korelaty;

• Dla zachowania w czasie bogatego uniwersum kultury ta postać długiego trwania jest niezbędna, ale nie jest wystarczająca, ponieważ element zachowany w swym pierwotnym kształcie, ale nigdy nie odnawiany w odtworzeniu i aktualnym odbiorze stałby się martwy i praktycznie zniknąłby z aktualnej kultury;

• Charakter kulturalistyczny koncepcji zagadnień narodowości polega na rozumieniu grupy etnicznej i narodu jako zbiorowości o charakterze wspólnot określonych przez względną odrębność swoich kulturowych właściwości;

• Powstawanie i funkcjonowanie kultur narodowych realizuje się poprzez mechanizmu:
  - tworzenie systemów symbolicznych wynikające z gatunkowych zdolności człowieka;
  - wyodrębnianie się układu tych systemów jako właściwych grupie odgraniczającej się w ten sposób od innych, obcych grup;
  - rozszerzanie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej zbiorowości społecznej, np. w granicach plemienia lub państwa;
  - rozszerzanie wspólności kultury ponad granicami państw i narodów;

• Termin „Syntagma” - nawiązuje do koncepcji strukturalistów francuskich, a zwłaszcza Ronalda Barthesa, który językoznawcze określenie osi paradygmatycznej i syntagmatycznej rozciąga na inne sfery kultury, na przykład dziedzinę stroju i komponowania posiłków. W kulturowej syntagmie, jak w językowej wypowiedzi, reguły syntaktyczne wyznaczają związki pomiędzy poszczególnymi elementami. Syntagma kultury narodowej tym się jednak różni od związku rozpatrywanego przez Barthesa, że jej elementy są czerpane z różnych systemów. Występuje tu tylko pewna analogia z pojęciem językoznawczym, a cała strukturalistyczna koncepcja jest także traktowana tylko jako użyteczna metafora;

• „Syntagmy” kultury narodowej - inaczej niż językowej - nie należy jednak traktować zbyt sztywno;

• Dla charakterystyki zbiorowości narodowych jako wspólnot kultury szczególnie ważny jest fakt, że wszelkie kryteria określające jednostkę kultury należy traktować jako alternatywne. Znaczenie poszczególnych elementów nie jest też jednakowe dla różnych narodów (Jerzy Smolicz);

• Naród jest historycznie zmienny, jak każde zjawisko kultury;

II - perspektywa historyczna

(Tu brakuje 6 stron - ksero zjadło)

• Wspólnota narodowa połączona zbiorowym uznaniem tego uniwersum lub jego części stanowi wspólnotę wyobrażoną (chodzi o jakieś uniwersum, które znajduje się na brakujących stronach);

• Tworzenie się zbiorowości narodowych na podstawach etnicznych jest procesem historycznym o różnorodnych wariantach;

• Teoria Hobsbawna zmierza do ograniczenia historycznego zakresu występowania narodów, decyduje się jednak mówić o fazie postnarodów. Zagadnienie to jest ostatecznie kwestią historyczną, którą trzeba rozważać na podstawie materiałów źródłowych;

• Marc Bloch, stawiając pytanie, w jakiej mierze feudalne państwa stawały się narodami, twierdzi, że rozstrzygnięcie tego problemu wymaga odniesienia nie tylko do czasu, ale i do środowiska;

• Mauss - „Naród wierzy w swój język” - istotna rola języka w kształtowaniu narodu;

• Wpływ zróżnicowania struktury społecznej wyrażającej się w niejednakowym udziale w procesie tworzenia i wyrażania wspólnoty kultury;

• Kultura stanowi o istnieniu narodu, a ściślej - rolę tę pełni wzbogacone i rozszerzone uniwersum kultury czy kultur jednostek etnicznych zyskujące coraz większy wpływ na dane społeczeństwo. Cały ten proces dokonuje się, oczywiście, poprzez działania ludzi tworzących i przekazujących oraz przyjmujących i realizujących kulturę w swoich wewnętrznym przeżywaniu i zewnętrznych działaniach;

3. Ojczyzna jako korelat narodu:

• Ossowski - poświęcił zagadnieniu ojczyzny całą monografię. Podkreślił pojęcie ojczyzny jako zbitkę pojęciową na którą składają się wyobrażenia miejsce urodzenia - kraju lat dziecinnych, narodowego terytorium a także jego historii i sztuki.

• Ossowski koncentruje się na kraju jako na metonimii ojczyzny.

• Studium ossowskiego zawiera między innymi ważnymi koncepcjami bardzo ważne dla problematyki narodu rozróżnienie małej prywatnej ojczyzny i ojczyzny ideologicznej.

• Zgodnie z zasadami kulturalistycznego ujęcia narodu warunkiem jego powstania jest przede wszystim wykształcenie się dostatecznie obszernego zespołu treści i wartości, które składają się na uniwersum symboliczne kultury narodowej.

• Obywatelstwo należy rozumieć za wynik utożsamiania narodu z państwem a co najmniej za przejaw uczestnictwa w narodzie państwowym.

• Mauss uważał, że Rzym był pierwszym narodem w dziejach europy.

• Ojczyzna - aż osiem wersji zapisu tego terminu. Może być ojczyzna jako późniejsza i dzisiejsza ojcowizna, majątek ojca, dziedzictwo. Ojcowizna może być krajem rodzinnym, a także symboliczna ojczyzna niebieska. XVI w. - nowe pojęcie ojczyzny. 1) jako to, co gruntu komu jego ojciec zostawił 2) nowocześnie ujety termin, symbolicznie ujęty cały kraj.

• W słowniku polszczyzny dominuje znaczenie ojczyzny jako ziemi rodzinnej, kraju pochodzenia i jego mieszkańców. Ojczyzna była terminem nacechowanym emocjonalnie, ojczyznę łączy się z królem i z religią a przeciwstawia prywacie. Ważny dowód wzrastania francuskiego patriotyzmu. Nazywanie ojczyzny matką.

• W deklaracjach pisarzy ojczyzna stawiana na drugim miejscu zaraz po królu.

• Mimo rozszerzającego się przywiązania do wielkiej ojczyzny współistniała on z małą ojczyzną.

• Narody nie powstawały od razu w nowoczesnej formie dużych symbolicznie tylko zapośredniczonych zbiorowości. nie ogarniały swoja wspólnotą od razu całych wielkich społeczeństw państwowych, narodowe ujednolicenie postępowało powoli.

• Czasami przed wieki opierało się na niewielu tylko wspólnych wskaźnikowych cechach, nieidentycznych zresztą ale zbliżonych. Przez długie wielki brakować mogło czynnika wiążącego - wspólnej identyfikacji narodowej, poczucia narodowości.

• Warstwy intelektualne tworzące zaczątki kultury narodowej wcześniej dostrzegały kształtującą się jedność narodu i rozwijającą się symboliczną całość ojczyzny niż przedstawiciele warstw ludowych.

• Etniczne zasoby kultury ludowej dostarczały podstaw do budowy całości kultury narodowej na którą składały się nie tylko czyny opisywane przez chansons de geste ale język mówiony, obyczaje, rytuały codziennych prac, rytuały świątecznych obchodów.

• Esprit du clocher to po polsku duch parafii. Był on emanacją małej ojczyzny. Mała ojczyzna może być zarówno podstawą wyłącznie etnicznej więzi jak i elementem wielkiej ojczyzny ideologicznej.

(Koniec strona 59)

4. Złożoność i różnorodność narodowej wspólnoty symbolicznej.

• Kultura narodowa syndromem lub syntagmą powiązanych ze sobą elementów stanowiących swoistą odmianę systemów właściwych kulturze ludzkiej. Ta swoista kultura narodowa jest rezultatem indywiduacji i trwania, które zapewniają jej ucieleśnione formy nazywane też korelatami: np. pisane teksty literackie i naukowe, partytury i rejestracje muzyczne dzieła plastyczne.

• Takie trwałe formy nazywamy kulturą potencjalną gdyż oderwane od ludzkich przeżyć twórczych lub odbiorczych te przedmioty utraciłyby swój charakter, stałyby się pozbawione znaczeń.

• Zgodnie z koncepcją współczynnika humanistycznego treści kultury symbolicznej muszą być zawsze czyimiś przedmiotami. Muszą być przekazami odbieranymi i rozumianymi przez ludzi. Sposoby odbioru i nadawanie im sensy nie jest jednak funkcją jednostek. Chociaż widzimy je jako nadawane i odbierane przez jednostki więc realizowane subiektywnie.

• Sposób realizowania tych treści jest zawsze odniesiony do jakiejś zbiorowości , jest więc intersubiektywny: rodzi się i kultywuje w kontakcie między subiektywnymi doświadczeniami

• ucieleśnione formy utrwalają wzory kontaktów, dostarczają im podstawy, treści.

• W analizie pojęcia ojczyzny podkreślano rol e mitów o pochodzeniu.

• Anthony Smith wiele miejsca poświęcił przedstawieniu procesu przekształcania się małych pierwotnych i jednolitych grup etnicznych w złożone etnie które jeszcze jednak nie są dojrzałymi narodami. Pełna świadomość przynależności jest dopiero w ostatnim stadium. W etnach ta świadomość jest rozciągnięta ja jedną warstwę społeczną czy stan. Jest to wtedy etnia pozioma. Włączyć do niej można polski ród szlachecki.

• Smith wyróżnia etnie pionową demotyczną której kultura rozciąga się na wszystkie stany i ma zabarwienie populistyczne. Trudno to odróżnić od narodu.

• Naród - kulturalistyczne ujęcie - złożony twór stanowy lub klasowy o kulturze dalekiej od pełnej jednolitości. Wynika stąd konieczność badania wewnętrznej złożoności co doprowadza do ich typizacji.

• Socjologowie i przedstawiciele politologii poświęcają natomiast uwagę raczej zróżnicowaniom kulturowym w obrębie nowoczesnych społeczeństw XX wieku.

• W badaniach nad funkcjami kultur narodowych popularna jest teoria hechtera, operującego koncepcją wewnętrznego kolonializmu. Uważa on ze w społeczeństwach współczesnych kultura stanowi istotny warunek szans życiowych, traktuje więc kulturę instrumentalnie.

• W koncepcji Hechtera można dostrzec pewne podobieństwa z teorią reprodukcji kulturowej Pierre'a Bourdieu. ( ale nie rozumiem tej koncepcji) strona 83

• Tiryakian i Nevitt odnoszą analizę narodu i nacjonalizmu jako jego ideologii do współczesności i dokonują tej analizy w kategoriach elit czyli centrum i społecznych peryferii. Wyróżniaja cztery typu nacjonalistycznych zasad działania ni działalności praktycznej:

1) afirmacja państwa narodowego przez elity w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych.

2) nacjonalizm peryferii, ich identyfikacja z państwem narodu dominującego

3) nacjonalizm własny peryferii ich wycofanie się z nowoczesności

4) nacjonalizm własny peryferii zmierzający do wyprzedzenia w rozwoju zacofanego centrum i odrodzenia własnej kultury etnicznej.

• W swoich wcześniejszych rozważaniach metodologicznych Tiryakian uznał za potrzebne uwzględnienie w badaniach socjologicznych zarówno faktów społecznych ujmowanych jako rzeczy, jak i właściwego im charakteru zjawisk stanowiących elementy świata ludzkich przeżyć.

• Analiza kultury narodowej w szczególności domaga się metody, która umożliwia zarówno operowanie obiektywnymi danymi stanowiącymi ucieleśnione elementy syntagmy kultury narodowej, jak odniesienie danych tej kultury potencjalnej do ludzkich postaw poznawczych, oceniających, emocjonalnych

• Analiza narodu zakłada powiązanie wyodrębniających naród cech kultury, określających jej indywidualizację, ze stosunkiem ugruntowanym w ;postawie członków narodu, którzy tę kulturę wybierają jako własną, przyswajają sobie, wierzą w nią zarówno ją tworzą jak są przez nią tworzeni.

• Teoria Webera - umożliwia wielostronne ujecie zagadnień narodu. Naród występuje w kontekście wielkich struktur społecznościowych: państwa i społeczeństwa ale nie jest z nim utożsamiany. Weber ujmuje naród jako wspólnotę wartości.

• Teza Renana - naród jako codzienny plebiscyt. Mniejszą wagę przywiązywał do pełnej jedności kulturowej. Kładł natomiast nacisk na świadomość zbiorowych historycznych dokonań i wole ich kontynuacji. Odrzucał tez utożsamianie więzi narodowej z interesem materialnym. Naród jest duszą i duchową zasadą zaszczepioną o przeszłość i przyszłość. Podkreślił jego ciągłość i trwałość i wspólność aktualnej woli trwania.

• Co to jest plebiscyt narodowy? (Strona 86)

• Uwzględnienie perspektywy historycznej i antropologicznej doprowadziło do wniosku, że narody i kultury narodowe nie są monolitami jednolitymi i niezmiennymi.

• Karl Deutsch - kultury narodowe składają się z elementów -cegiełek, które u różnych narodów mogą się zmieniać i wymieniać w roli elementów podstawowych. Czasem takim głownym elementem jest język czasem religia