Sytuacje prawne

wykład 12, dr Maciej Dybowski

Sytuacja prawna

powstaje dla określonych podmiotów ze 
względu na normy prawne. 

Jedne z nich powstają dla adresata 
normy, inne dla recypientów 
(podmiotów, które nie są adresatami 
norm, ale do których odnosi się 
zachowanie adresata normy – jest na 
nich lub ich sprawy nakierowane). 

Rodzaje sytuacji 

prawnych

PODSTAWOWE: jakieś zachowanie jest 
podmiotowi nakazane, zakazane 
(obowiązek) czy też jest dla niego 
dozwolone, fakultatywne czy indyferentne 

POCHODNE:powstają dla jakiegoś podmiotu 
ze względu na ciążące na adresacie normy 
obowiązki zachowania się skierowanego 
właśnie ku sprawom tego podmiotu; m. in. 
uprawnienie i kompetencja.

Sytuacje podstawowe

Obowiązek – zachowanie jakiemuś 
podmiotowi nakazane albo zakazane 
przez daną normę. 

formalny – polega na zrealizowaniu czynu 
wskazanego w normie;

Np. zanim dojdzie do podpisania 
umowy o pracę, przyszły pracodawca 
obowiązany jest skierować pracownika 
na wstępne badania lekarskie.

Obowiązki c.d.

materialny – polega na tym, że swoim 
postępowaniem adresat normy 
doprowadza do powstania lub utrzymania 
wyznaczonego w normie stanu rzeczy;

Np. gmina musi zapewnić lokale zastępcze 
i socjalne, gdy w gospodarstwach 
domowych są niskie dochody. Lokale 
socjalne muszą nadawać się do 
zamieszkania pod względem wyposażenia i 
stanu technicznego. 

Obowiązki c.d

warunkowy – adresat normy ma 
zrealizować czyn przez nią nakazywany, 
jeżeli wystąpi jakieś zdarzenie przyszłe, 
przy czym on sam musi rozstrzygnąć, 
czy to zdarzenie nastąpiło;

Np. Odsetki karne mają charakter 
warunkowy - obowiązek ich zapłaty 
powstanie jedynie wówczas, gdy 
wierzyciel zgłosi żądanie ich zapłaty.

Czyn dozwolony

dozwolony – czyn, który nie jest danemu 
podmiotowi przez określoną normę 
zakazany. Mamy tu do czynienia z 
wolnością jednostronną. 

Np. prowadzenie cudzych spraw bez 
zlecenia

Czyn fakultatywny

czyn, który nie jest danemu podmiotowi 
przez określoną normę nakazany.

Np. egzaminator nie ma obowiązku 
podawania szczegółowych zagadnień do 
egzaminu

Czyn indyferentny

czyn, który – ze względu na rozważane normy – nie 
jest ani nakazany, ani zakazany danemu podmiotowi 
przez normy prawne. Może być:

czynem obojętnym prawnie – takim, z którym 
obowiązujące normy nie wiążą żadnych prawnych 
konsekwencji

np. granie na gitarze

czynem, z którym normy prawne wiążą jakieś 
konsekwencje;

np. głośne granie na gitarze

Pochodne sytuacje 

prawne

powstają dla jakiegoś podmiotu ze 
względu na obowiązki adresata normy 
zachowania się skierowanego właśnie ku 
sprawom tego podmiotu; 

uprawnienie, kompetencja, wolność 
prawnie chroniona

Uprawnienie

sytuacja prawna podmiotu B, która polega na 
tym, że jakiemuś podmiotowi A nakazane jest 
wykonać “na rzecz” B odpowiednie świadczenie.

świadczenie: zachowanie się w określony – 
korzystny – sposób wobec podmiotu B; może 
polegać na działaniu albo powstrzymaniu się 
od działania.

np.właścicielom książeczek mieszkaniowych 
przysługuje premia gwarancyjna na remont 
mieszkania.

Kompetencja

jeżeli podmiot wyposażony w kompetencję 
(upoważniony) dokona danej czynności 
konwencjonalnej, to inne podmioty będą miały 
obowiązek na tę czynność zareagować, poprzez tę 
czynność bowiem dla tych podmiotów powstanie albo 
zaktualizuje się obowiązek danego zachowania.

Np. jeżeli osoba o nieokreślonym obywatelstwie lub nie 
mająca żadnego obywatelstwa (bezpaństwowiec), która 
legalnie zamieszkuje w Polsce złoży wniosek o 
przyznanie obywatelstwa polskiego do wojewody 
właściwego ze względu na miejsce zamieszkania 
wnioskodawcy, to dla wojewody zaktualizuje się 
obowiązek rozpatrzenia takiego wniosku.

Prawo podmiotowe

prawo podmiotowe a przedmiotowe

złożona sytuacja prawna (kombinacja 
sytuacji pochodnych lub podstawowych 
lub podstawowych i pochodnych)

wieloznaczność: przywilej, immunitet, 
roszczenie

Przywilej

obowiązujące normy nakazują na rzecz 
uprzywilejowanego świadczyć więcej niż 
na rzecz innych lub zwalniają go od 
pewnych obowiązków czy świadczeń, 
podczas gdy inni z takiego zwolnienia 
nie korzystają.

np. możliwość wspólnego opodatkowania 
dochodów osobistych przez małżonków

Immunitet

podmiot objęty immunitetem jest zwolniony od 
podlegania kompetencji podmiotu A, podczas 
gdy inne podmioty tej kompetencji podlegają

np. uwierzytelniony w RP szef misji 
dyplomatycznej nie może być pociągnięty do 
odpowiedzialności karnej za jakiekolwiek 
przestępstwo, bez względu na wagę 
popełnionego czynu oraz czy został popełniony 
w czasie urzędowania czy też poza nim