Wykład 12

29 maja 2008

Pamięć utajona

(pamięć bez

świadomości, ukryta,

implicite,)

Plan wykładu

• Historia badań nad pamięcią

utajoną

• Metody badania pamięci utajonej
• Dysocjacje między testami pamięci

jawnej i utajonej

• Teoretyczne interpretacje

nieświadomych form pamięci

Historia badań nad

pamięcią nieświadomą

• Ebbinghaus: świadoma pamięć

mimowolna oraz nieświadoma pamięć

mimowolna

• Amnezja histeryczna: reagowanie lękiem

w sytuacji lub miejscu skojarzonym z

urazem

• Claparède: pacjentka z zespołem

histerycznym

• Korsakow: reakcja pacjenta na aparat do

elektrowstrząsów

Inne przykłady pamięci

nieświadomej

• Damasio: przypadek Daniela
• Czy człowiek może zapamiętać to, co

usłyszał, gdy był pod wpływem narkozy?

• Efekt samej ekspozycji
• Efekt końca języka
• Uczenie się języka ojczystego przez dzieci
• Warrington i Weiskrantz (1970): pacjenci

amnestyczni i grupa kontrolna

• Graf i Schacter (1985): wprowadzenie

terminu pamięć „utajona”

Metody badania pamięci

utajonej – testy

percepcyjne

• Testy, które nie wymagają świadomego lub

zamierzonego przypominania, ale pozwalają

na pośrednie ujawnianie się jego wpływu

• Torowanie powtórzeniowe (poprzedzanie,

priming): faza pierwsza – prezentacja

bodźców; faza druga – testowa

• Jacoby: procedura identyfikacji percepcyjnej

przy bardzo krótkiej ekspozycji

• Tulving: uzupełnianie fragmentów lub rdzeni

słów

Testy pojęciowe czy

asocjacyjne

• Torowanie asocjacyjne: podawanie

egzemplarzy określonej kategorii
pojęciowej

• Pytania dotyczące wiedzy ogólnej
• Swobodne skojarzenia

Zjawiska pokrewne

pamięci utajonej

• Metoda oszczędności
• Warunkowanie klasyczne i

instrumentalne

• Uczenie się nieświadome, np. uczenie

się sztucznej gramatyki

• Uczenie się reagowania na

powtarzające się sekwencje bodźców

• Symulacje kontroli złożonych systemów

Pamięć jawna a pamięć

utajona

• Dysocjacje między populacjami:
 Pacjenci amnestyczni a osoby zdrowe
 Dzieci a dorośli: np. rozpoznawanie obrazków

oraz czas latencji podczas nazywania

uprzednio pokazywanych obrazków w

porównaniu z nowymi; uzupełnianie

fragmentów słów, identyfikowanie fragmentów

słów, podawanie egzemplarzy danej kategorii

 Osoby w podeszłym wieku
 Nieświadome formy pamięci względnie

stałe przez całe życie

Dysocjacje funkcjonalne

• U osób nie przejawiających zaburzeń pamięci

odmienne czynniki wpływają na pamięć jawną i

pamięć utajoną

• Na wyniki w testach pamięci jawnej wpływają,

a na wyniki w testach pamięci utajonej, nie:

 Poziom przetwarzania
 Poziom uwagi
 Intencjonalność uczenia się
 Organizacja list
 Alkohol

Poziom uwagi a efekty

pamięci jawnej i utajonej

Przetwarzanie pojęciowe i

percepcyjne – materiał

Przetwarzanie pojęciowe i

percepcyjne – wyniki

Dysocjacje funkcjonalne

c.d.

• Testy pośrednie bardziej wrażliwe na:
 Różnice w cechach percepcyjnych materiału,

np. zmiana modalności

 Zmiany w obrębie modalności (głos męski a

głos żeński; zmiana czcionki; zamiana

obrazów na słowa)

 Badania Jacoby’ego: XXX COLD; HOT COLD;

HOT?

 Identyfikacja percepcyjna najlepsza, gdy

słowa bez kontekstu; rozpoznawanie najlepsze

przy generowaniu

Wyniki badania

Jacoby’ego

Niezależność

stochastyczna

• Na podstawie wyników testów

bezpośrednich nie można przewidywać

wyników testów pośrednich i vice versa

• Efekty pamięci jawnej i utajonej tego

samego materiału są od siebie niezależne

• Brak korelacji między rozpoznawaniem

słów i uzupełnianiem fragmentów słów

• Rozpoznawanie kolegów z przedszkola na

fotografii i pomiar reakcji

elektrodermalnej

Podobieństwa w

uwarunkowaniach pamięci

świadomej i nieświadomej

• Okres retencji i powtarzanie
• Liczba i rozkłady powtórzeń
• Kontekst
• Podobieństwa częściej stwierdzane

w przypadku pojęciowych testów
pośrednich

Problemy interpretacyjne

• Podstawowa różnica w badaniach: instrukcja

skłaniająca lub nie do przypominania

• Ale czy zawsze badani wykonują „nieświadome”

testy w sposób założony przez

eksperymentatora?

• I odwrotnie, czy w przypadku testów

„świadomych” nie występują procesy utajone?

• Wpływ bodźców prezentowanych suboptymalnie
• Dysocjacja procesów: instrukcja nakazująca

inkluzję i zakazująca inkluzji

Instrukcje nakazujące i

zakazujące inkluzji

Wyjaśnienia teoretyczne

• Pierwsze wyjaśnienie, szybko

zarzucone: założenie o sile śladu
pamięciowego i hipoteza progu

• Aktywacja: dla przejawów pamięci

utajonej wystarcza chwilowa
aktywacja reprezentacji; dla
przejawów pamięci jawnej konieczny
dostęp do węzła i kontekstu

Systemy pamięci

• Zjawiska pamięci utajonej i jawnej zależą od

odrębnych systemów pamięci

• Koncepcja popularna wśród badaczy o

orientacji neuropsychologicznej; argumentem

za jest fakt występowania dysocjacji

• Tulving i Schacter: system reprezentacji

percepcyjnej (torowanie percepcyjne); uczenie

się semantyczne (torowanie pojęciowe)

• Squire: system niedeklaratywny

(proceduralny)

Procesy przetwarzania

informacji

• Odmienność procesów kodowania

podczas wykonywania bezpośrednich

i pośrednich testów pamięciowych

• Istotna interakcja między cechami

reprezentacji i wymaganiami zadania

• Przetwarzanie ukierunkowane

pojęciowo (typu góra-dół, zstępujące)

i percepcyjnie (typu dół-góra,

wstępujące)

Do czego służy pamięć

utajona? Pozytywy

• Ułatwienie identyfikacji bodźców

percepcyjnych

• Ułatwienie przetwarzania

semantycznego

• Rehabilitacja pacjentów cierpiących

na amnezję: przypadek Barbary
„metoda znikających wskazówek”

• Reklama

O negatywnych

konsekwencjach działania

nieświadomej pamięci

• Stereotypy i uprzedzenia
• Nieświadomy plagiat
• Déjà vu
• Efekt fałszywej sławy

Efekt fałszywej sławy