Made by J0RD4N 1/6
MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE WYKŁAD XIII
PWSZ w Ciechanowie Wydział Ekonomi
Agenda
TEORIA HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO MIĘDZYNARODOWE PRZEPŁYWY
CZYNNIKÓW PRODUKCJI
Wstęp
Przyczyny międzynarodowych przepływów czynników produkcji
Międzynarodowe przepływy kapitału
Inwestycje portfelowe: chęć uniknięcia ryzyka jako motyw wywozu kapitału
Kredyty finansowe
Inwestycje bezpośrednie
Międzynarodowe przepływy siły roboczej
Wstęp
W gospodarce światowej (XIX w.) coraz większego znaczenia zaczęły nabierać
międzynarodowa przepływy czynników produkcji. Jeżeli „wywóz” ziemi miał raczej
incydentalny charakter i ograniczał się przede wszystkim do sprzedaży przez Rosję Alaski
Stanom Zjednoczonym, to już w XIX w. międzynarodowy ruch kapitału i pracy osiągnął
rozmiary, których trudno było nie zauważyć.
Nasilenie tego procesu nastąpiło w XX stuleciu, a zwłaszcza w ciągu ostatnich
kilkudziesięciu lat. Odnosi się to w szczególności do eksportu kapitału. Jego wywóz po II
Wojnie Światowej osiągnął niespotykaną przedtem dynamikę, która w wielu latach
przewyższała tempo wzrostu eksportu towarów. Przybrał też nieznane przedtem formy (np.
korporacje transnarodowe) oraz objął swym zasięgiem praktycznie cały świat.
Głównym motywem powodującym przemieszczanie się czynników produkcji
przez granicę jest chęć uzyskania większego dochodu. Migracja siły roboczej ma zatem
miejsce, gdy występuje różnica w poziomie płacy między krajem a zagranicą a wywóz
kapitału wtedy, gdy zastosowany za granicą przynosi większy zysk niż w kraju.
Ze względu na fakt, że przemieszczenie zarówno siły roboczej, jak i kapitału przez
granicę wiąże się z pewnymi niedogodnościami i niejednokrotnie pociąga za sobą ryzyko,
różnica między płacą czy zyskiem możliwymi do uzyskania w kraju i za granicą musi być na
tyle istotna, aby mogła równoważyć wymienione niedogodności.
Międzynarodowemu ruchowi czynników produkcji może dodatkowo sprzyjać
trudność lub niemożność ich zastosowania na rynku wewnętrznym.
Jeżeli w danym kraju występuje znaczna przewaga podaży jakiegoś czynnika
produkcji nad popytem na ten czynnik, to niewykorzystana część jego zasobów ma
dodatkowe bodźce do tego, aby przemieścić się za granicę.
Na przykład w warunkach strukturalnego i znacznego bezrobocia część wolnej siły
roboczej jest skłonna szukać pracy za granicą, bez względu na związane z tym wyrzeczenia.
Podobnie w okresie depresji gospodarczej wolny kapitał, który nie może znaleźć
korzystnej lokaty na rynku krajowym, wykazuje znacznie większą gotowość do przeniesienia
się za granicę.
Należy na tym etapie podjąć próbę odpowiedzi na pytanie: -jaka jest wielkość korzyści
partnerów i jaki jest wpływ międzynarodowego ruchu czynników produkcji na dobrobyt w
skali całego świata.
Aby odpowiedzieć na to pytanie posłużymy się wykresem obrazującym mechanizm
transferu czynnika produkcji (kapitału lub pracy) między dwoma krajami.
Made by J0RD4N 2/6
PRZYCZYNY MIĘDZYNARODOWYCH PRZEPŁYWÓW
CZYNNIKÓW PRODUKCJI
Na osi poziomej zostały oznaczone łączne zasoby czynnika produkcji w obu krajach, a
na osiach pionowych krańcowa wydajność czynnika
produkcji czyli relacja przyrostu produkcji do przyrostu czynnika produkcji o jednostkę) w
dwóch krajach.
Należy zauważyć, że miedzy obydwoma krajami występuje różnica w wyposażeniu w
czynniki produkcji. Kraj 1 ma ich zdecydowanie więcej niż kraj 2 (OA>OB) W obu krajach
odmiennie kształtuje się krzywa krańcowej wydajności czynnika produkcji (kapitału bądź
pracy). W konsekwencji między obu krajami występuje też istotna różnica w dziedzinie
dochodu czynników produkcji (zysku lub płacy). W kraju 1, mającym większe zasoby danego
czynnika produkcji, jest on tańszy, a w kraju 2, mniej zasobnym - droższy (AC<BD).
Brak 4 slajdów GT przełączył
MIĘDZYNARODOWE PRZEPŁYWY KAPITAŁU
Przez przepływ kapitału w szerokim znaczeniu rozumie się wszelki odnotowywany w
bilansie płatniczym ruch kapitału przez granicę.
Podmiotami uczestniczącymi w tak rozumianym obrocie kapitałowym mogą być
przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, banki komercyjne, budżety różnych szczebli oraz
bank centralny.
Obroty kapitałowe dokonywane z udziałem banku centralnego różnią się jednak
zasadniczo od tego typu operacji dokonywanych przez pozostałe podmioty. Nie są one
bowiem podejmowane z chęci uzyskania zysku, ale dla osiągnięcia innych celów związanych
przede wszystkim z makroekonomiczną polityką państwa.
Ze względu na to, że operacje wywozu i przywozu kapitału przeprowadzane przez
bank centralny mają przedstawiony wyżej, specyficzny charakter, odróżnia się je wyraźnie od
wywozu i przywozu kapitału w wąskim znaczeniu. Cechą szczególną tego rodzaju przepływu
Made by J0RD4N 3/6
kapitału jest to, że podejmowany jest z motywu zysku przez podmioty gospodarcze inne niż
bank centralny.
Istnieje wiele form przepływu kapitału w wąskim znaczeniu, jak również kiłka
sposobów ich klasyfikacji. Przyjmując za kryterium okres, na jaki następuje wywóz lub
przywóz kapitału, wyróżnia się zazwyczaj krótko- i długookresowy ruch kapitału. Jeżeli okres
spłaty wywiezionego lub przywiezionego kapitału nie przekracza jednego roku, mówimy o
krótkookresowym ruchu kapitału. Jeżeli zaś przekracza rok - o długookresowym ruchu
kapitału.
Do kredytów krótkookresowych należą przede wszystkim kredyty handlowe, niektóre
rodzaje kredytów finansowych oraz krótko-okresowe lokaty na rynku walutowym.
Inne rodzaje kredytów zalicza się zwykle do kredytów długookresowych.
Przejmując za kryterium wywozu kapitału jego pochodzenie, możemy mówić, o
przepływie kapitału ze źródeł publicznych oraz ze źródeł prywatnych. Źródłem pierwszego są
budżety różnego rodzaju agend rządowych, budżety lokalne, a także budżety organizacji
międzynarodowych. Kredyty z tych źródeł udzielane są przede wszystkim z myślą o realizacji
celów makroekonomicznych lub regionalnych (np. aktywizacji eksportu z danego kraju czy
regionu). Przykładem może tu być np. działający w Stanach Zjednoczonych Export-Import
Bank czy też niemiecki fundusz kredytowy „Hermes". Zaliczany także do źródeł publicznych
wywóz kapitału przez organizacje międzynarodowe obejmuje przede wszystkim różnego
rodzaju kredyty udzielane przez takie organizacje, jak Bank Światowy, EBOR oraz inne banki
regionalne, a także niektóre rodzaje kredytów udzielanych przez Międzynarodowy Fundusz
Walutowy. Kredyty te, aczkolwiek udzielane na zasadach komercyjnych, są jednak na ogół
korzystniejsze (np. niższa stopa procentowa, dłuższy okres spłaty) od udzielanych przez banki
i inne instytucje prywatne.
I Wywóz kapitału ze źródeł prywatnych obejmuje wszelkie formy wywozu kapitału
przez przedsiębiorstwa, banki komercyjne i osoby prywatne. Jedynym zasadniczym celem
jest tu osiągnięcie zysku. Wywóz kapitału ze źródeł prywatnych może mieć zarówno
charakter długo-, jak i krótkoterminowy. Obejmuje też w zasadzie wszystkie omawiane dalej
formy wywozu kapitału.
Przyjmując wreszcie za kryterium podziału formę wywożonego kapitału, możemy
wyróżnić lokaty na rynku walutowym, kredyty handlowe, inwestycje portfelowe, kredyty
finansowe i inwestycje bezpośrednie.
Lokaty na rynku walutowym obejmują krótkookresowe lokowanie kapitału na
zagranicznym rynku w formie depozytów krótkoterminowych oraz niektórych papierów
wartościowych z myślą o uzyskaniu zysku większego niż możliwy do osiągnięcia na rynku
krajowym.
Podstawą tego zysku są występujące między poszczególnymi krajami różnice w stopie
procentowej oraz różnice kursowe. W ostatnich latach właśnie ta forma wywozu kapitału
przeżywa najbardziej dynamiczny rozwój. I tak np. dzienne obroty na międzynarodowym
rynku walutowym wzrosły z 10-20 mld USD w 1970 r. do 1,5 bln USD w 1998 r.
Główną przyczyną tak dynamicznego rozwoju tej formy wywozu kapitału był
ogromny wzrost technicznych możliwości szybkich transferów kapitału za granicę.
Kredyty handlowe z kolei to kredyty związane bezpośrednio z wymianą towarową. Są
one udzielane przez eksportera importerowi i często są elementem zwiększającym
konkurencyjność danego towaru.
INWESTYCJE PORTFELOWE: CHĘĆ UNIKNIĘCIA RYZYKA JAKO MOTYW
WYWOZU KAPITAŁU
Inwestycje portfelowe to długookresowe lokaty w zagranicznych papierach
wartościowych, a zwłaszcza obligacjach i akcjach.
Made by J0RD4N 4/6
Dominującą formę zagranicznych inwestycji portfelowych stanowi obecnie zakup
akcji zagranicznych przedsiębiorstw. Ekspansji w tej dziedzinie sprzyja przede wszystkim
długookresowa stabilizacja gospodarek najważniejszych krajów.
Wraz z postępem w telekomunikacji pełniejsza i łatwiej dostępna stała się informacja
zarówno o sytuacji gospodarczej poszczególnych firm, jak i cenach ich akcji na giełdzie.
Ułatwia to z jednej strony decyzje co do ich zakupu, z drugiej zaś techniczne
przeprowadzenie tej operacji.
Wywozu kapitału w postaci inwestycji portfelowych nie da się jednak wytłumaczyć
różnicą stopy zysku występującą między dwoma krajami, mającą swoją przyczynę w
niejednakowym wyposażeniu w czynniki produkcji.
Obecnie wiele krajów jest jednocześnie eksporterami i importerami inwestycji
portfelowych. Przyczynę takiego stanu rzeczy wyjaśnia teoria portfolio.
W myśl tej koncepcji inwestor może osiągnąć wyższą stopę zysku przy danym ryzyku
lub daną stopę zysku przy mniejszym ryzyku w sytuacji, gdy dysponuje portfelem akcji
zróżnicowanym w ściśle określony sposób. Taki mianowicie, że spadkowi stopy zysku części
z nich będzie prawdopodobnie towarzyszył wzrost stopy zysku pozostałych.
Uzyskanie takiej struktury portfela inwestycyjnego przez kupno papierów
wartościowych jedynie na rynku narodowym jest często niemożliwe ze względu np. na brak
akcji określonych przedsiębiorstw lub też jednolitość, zewnętrznych uwarunkowań działania
przedsiębiorstw.
Warunek ten ma natomiast większe szansę spełnienia, gdy jako źródło zakupu
papierów wartościowych będzie się traktowało także rynki zagraniczne.
Dlatego też polityka inwestorów nie musi prowadzić do wywozu kapitału za granicę
wyłącznie z myślą o ulokowaniu go w akcjach przedsiębiorstwa gwarantującego wyższe zyski
niż w kraju, ale może być skutkiem racjonalnej polityki różnicowania portfela
inwestycyjnego.
Kredyty finansowe
Kredyty finansowe polegają na postawieniu do dyspozycji kredytobiorcy określonych
środków finansowych bez ograniczenia dotyczącego sposobu ich spożytkowania. Formę
pożyczek finansowych przybierają przede wszystkim kredyty udzielane przez banki, a
niekiedy agendy rządowe i organizacje międzynarodowe. Te ostatnie jednak znacznie częściej
udzielają kredytów na osiągnięcie konkretnego celu (np. zrekompensowanie strat wynikłych z
załamania cen podstawowego towaru eksportowego, stabilizację waluty, finansowanie
konkretnych przedsięwzięć inwestycyjnych).
Przepływ kapitału w postaci zagranicznych kredytów finansowych wiąże się z
pewnym ryzykiem dla podmiotu udzielającego kredytu. Udzielając pożyczki podmiotowi
gospodarczemu znajdującemu się poza obszarem krajowej jurysdykcji, pożyczkodawca
znacznie zmniejsza także możliwości dochodzenia swych wierzytelności na drodze prawnej.
Naraża się również na jednostronne ogłoszenie niewypłacalności czy odrzucenie długu lub też
jednostronne zawieszenie jego obsługi.
Aby się ubezpieczyć od tego rodzaju ryzyka, pożyczkodawca stara się zapewnić sobie
gwarancje rekompensaty poniesionych szkód. Najpewniejsze z nich to gwarancje udzielane
przez własny rząd lub jego agendę. Ponadto pożyczkodawca lub rząd udzielający tego rodzaju
gwarancji może także żądać, aby z kolei rząd kraju lokalizacji podmiotu (np. banku)
uzyskującego pożyczkę wziął na siebie ryzyko jego niewypłacalności.
Zasadniczą przyczyną korzystania przez dany kraj z kredytów zagranicznych jest,
dążenie do zwiększenia poziomu absorpcji krajowej, czyli zużycia dóbr na potrzeby
konsumpcji i inwestycji oraz wydatków rządowych ponad możliwości gospodarki narodowej.
Made by J0RD4N 5/6
W gospodarce zamkniętej, a więc w gospodarce, która nie utrzymuje żadnych więzi
gospodarczych z zagranicą, dochód narodowy (produkt narodowy netto), czyli ilość dóbr,
jakimi dysponuje w danym okresie społeczeństwo danego kraju, jest równy rozmiarom jego
produktu krajowego brutto (PKB) pomniejszonego o wielkość amortyzacji. Jego wielkość
określa także w sposób jednoznaczny rozmiary zarówno konsumpcji, jak i inwestycji:
Y=I+K+G
gdzie: Y - dochód narodowy, I - inwestycje, K - konsumpcja, G - wydatki państwa.
Taka sytuacja nie występuje jednak w rzeczywistości. Każdy kraj w mniejszym lub
większym stopniu prowadzi wymianę handlową z zagranicą, a wielkość eksportu i importu
wpływają także na dochód narodowy. Aby ocenić wielość i kierunki tego oddziaływania,
należy do równania przedstawiającego dochód narodowy dodać eksport netto (NX), czyli
różnicę miedzy eksportem (Ex) i importem (Im). Otrzyma się wówczas:
Y=I+K+G+NX gdzie: NX=Ex - Im
Z równań tych wynika, że w gospodarce możliwa jest sytuacja, gdy wielkość dochodu
narodowego wytworzonego w danym kraju nie będzie równa sumie dóbr przeznaczonych na
inwestycje i konsumpcję. Jeżeli bowiem eksport nie będzie się pokrywał z importem, to
wielkość dochodu narodowego podzielonego będzie większa od wielkości dochodu
narodowego wytworzonego w kraju (Ex<Im), lub też wielkość dochodu narodowego
wytworzonego w kraju będzie większa od wielkości dochodu narodowego podzielonego
(Ex>Im).
W ten sposób relacja miedzy wielkością eksportu i importu, nazwana tu eksportem
netto, a odpowiadająca też wielkości salda bilansu handlowego z zagranicą, wpływa na
wielkość funduszu, który dany kraj może przeznaczyć na inwestycje i konsumpcję.
W gospodarce zamkniętej łączna wielkość tego funduszu zwanego też absorpcją, jest
określona wielkością dóbr wytworzonych w kraju.
W ten sposób relacja miedzy wielkością eksportu i importu, nazwana tu eksportem
netto, a odpowiadająca też wielkości salda bilansu handlowego z zagranicą, wpływa na
wielkość funduszu, który dany kraj może przeznaczyć na inwestycje i konsumpcję.
W gospodarce zamkniętej łączna wielkość tego funduszu zwanego też absorpcją, jest
określona wielkością dóbr wytworzonych w kraju.
W takiej sytuacji państwo może wpływać na wielkość inwestycji i konsumpcji,
jedynie zwiększając wielkość jednego z tych agregatów kosztem drugiego.
Uwzględnienie w tego rodzaju rachunku eksportu i importu stwarza możliwość
zmiany wielkości funduszu przeznaczonego na inwestycje przy pozostawieniu konsumpcji na
niezmienionym poziomie bądź odwrotnie, zwiększenie funduszu konsumpcji przy
niezmienionym poziomie inwestycji. Umożliwia też łączne zwiększenie wielkości absorpcji
ponad wielkość dochodu wytworzonego w kraju. Ma to miejsce wówczas, gdy import danego
kraju jest większy od jego eksportu, a zatem jeżeli dany kraj korzysta z kredytów
zagranicznych.
Możliwość utrzymywania przez pewien okres nadwyżki importu nad eksportem ma
także duże znaczenie dla dynamiki wzrostu gospodarczego. Można to przedstawić w sposób
graficzny na wykresie.
Made by J0RD4N 6/6