GENETYKA ćwiczenie 3  

DZIEDZICZENIE AUTOSOMALNE RECESYWNE 

 

 

 

 

mukowiscydoza, fenyloketonuria, zespół Smith-Lemli-Opitz 

 

       Cechy dziedziczenia autosomalnego 

recesywnego: 

 

 

 

dominującego: 

- 

choroba występuje o homozygot 

 

- 

choroba występuje u heterozygot 

- 

małe ryzyko dla potomstwa   

 

- 50% potomstwa ryzyko odziedziczenia zmutowanego genu 

- 

równa częstość u obu płci   

 

- 

równa częstość u obu płci 

 

 

 

 

 

- 

pionowy wzór rodowodu 

 

 

 

 

 

- 

wiek rodziców wpływa na mutacje 

MUKOWISCYDOZA cystic fibrosis (CF) 

- 

częstość mutacji genu 1:20 

zapadalność 1:2000 przypadków 

- 

Definicja: 

zaburzenia w obrębie białek dla kanałów chlorkowych → dochodzi do zaburzeń transportu jonów Cl

-

, 

produkcja gęstej lepkiej wydzieliny → zaleganie w układzie pokarmowym i oddechowym 

(i rozrodczym)

 

- 

gen: 17q31 CF gen 

– duży, 250 tys. par zasad, 24 egzony

 

najczęstsze mutacje: 

Delta F508 

(delecja 508 kodon CTT)

 

40% Europa Pd.-Wsch., 80% Pn.-Zach. 

 

 

 

G542x  

(G→T, powstaje kodon stop) 

6-7%

 

 

 

 

R1162x  

(C→T)

 

 

 

3-4% 

 

 

 

N1303k  

(C→G) 

 

 

2-3% 

- 

Przewód pokarmowy: 

o 

niewydolność trzustki egzo- i endokrynna (55-65%) 

o 

niedrożność smółkowa u noworodków 

o 

zapalenie zwężające dystalnego odcinka jelit 

o 

marskość żółciowa 

- 

Układ oddechowy: 

o 

infekcje oskrzeli i płuc 

o 

kolonizacja Pseudomonas (częstsze infekcje) 

o 

rozedma 

o 

polipy w nosie 

o 

cor pulmonale (50-60%) 

o 

niewydolność prawokomorowa (obrzęki kończyn dolnych, przesięki, hepatomegalia, nycturia, uczucie pełności, wypełnienie 
żył szyjnych) 

- 

Układ rozrodczy: 

niepłodność (12%) 

- 

Diagnostyka laboratoryjna: Cl

-

 w pocie 

↓NaCl w soku trzustkowym 
u 

noworodków ↑ aktywność trypsyny 

(40%) mutacja Delta F508 

- 

Leczenie: 

o 

ambulatoryjne:  

 

drenaż piersiowy, oklepywanie pleców 

 

mukolityki (acetylocysteina), bronchodilatatory (



2

-mimetyki, np. Atrovent). kortykosteroidy, antybiotyki 

 

suplementacja enzymów trzustkowych 

o 

szpitalne:  

 

leczenie powikłań, polipektomia nosa 

 
FENYLOKETONURIA (PKU) 

- 

niedobór hydroksylazy fenyloalaninowej (Phenyloalanine hydroxylase = PAH) 

o 

całkowity brak enzymu → fenyloketonuria PKU 

o 

niedobór enzymu → łagodna postać hiperfenyloalaninemii non-PKU 

- 

stężenie fenyloalaniny w osoczu: 

o 

PKU:  

 [Phe] < 1,2 mmol/l (20mg%) 

o 

non-PKU: 0,12 mmol/l (2mg%) < [Phe] < 1,2 mmol/l (20mg%) 

- 

częstość w Polsce: 130 : 1mln 

- 

gen: 

12q22-q24.1 

(90 par zasad, 13 egzonów)

 

najczęstsze mutacje: 

splicing   - intron 12 

 

 

 

missense - egzon 7, 9, 12 

 

 

 

delecje 

- egzon 1, 2, 3 

- 

rozpoznanie: 

(po 1. tygodniu życia) 

o 

test Guthriego (z kropli krwi), chromatografia, fluorometria 

o 

aktywność enzymu 

o 

analiza DNA (RFLP, PCR, sekwencjonowanie) 

o 

stężenie metabolitów w moczu 

- 

objawy: 

o 

opóźnienie umysłowe 98% 

o 

mikrocefalia 

o 

włosy blond 

o 

skóra sucha + zmiany typu eczema 

o 

wymioty u noworodków 

o 

zaćma, niebieskie oczy 

o 

mysi zapach z ust 

o 

zwapnienia w OUN (RTG) 

- 

pomoc:  

o 

obniżenie stężenia fenyloalaniny w diecie (poniżej 10mg% w osoczu (dziennie 250-550mg), od pierwszego 
miesiąca życia przez całe życie 

o 

wyniki: brak objawów, IQ prawie normalne, małe zaburzenia psychoneurologiczne (trudności w czytaniu, 
liczeniu, uczeniu się, uboższe słownictwo, zaburzenia behawioralne) 

 

- 

FENYLOKETONURIA MATCZYNA: 

wzrost stężenia fenyloalaniny ma efekt teratogenny (>1,1 mmol/l) 

o 

92% upośledzenie płodu 

o 

72% mikrocefalia 

o 

40% opóźnienie wzrostu wewnątrzmacicznego 

o 

12% wrodzone wady serca 

 
ZESPÓŁ SMITH-LEMLI-OPITZ Smith-Lemli-Opitz syndrome (SLOS) 

- 

wykryty w 1964, nazwany RSH, od 3 pierwszych pacjen

tów, podejrzewano znaczne zmiany w kariotypie, ale chorobę 

wywołują zaburzenia metaboliczne 

- 

przykład jednogenowego uwarunkowania zespołu mnogich wad wrodzonych ze współistniejącym opóźnieniem 
rozwoju psychoruchowego 

(MCA/MR 

– multiple congenital anomalies/mental retardation)

 

- 

częstość: 1:4 – 1:20 000 

częstość heterozygot: 1:30 

- 

zbyt rzadko rozpoznawana, gdyż: 

o 

nieprawdopodobna zmienność ekspresji objawów 

o 

brak objawów patognomicznych 

o 

brak wad zewnętrznych narządów płciowych u dziewczynek 

o 

pre- i postnatalna leta

lność 

- 

etiologia: 

 

        

reduktaza Δ7

 

o 

7-dehydroksycholesterol 

             cholesterol 

blok w redukcji 7-DHC: 

a) 

niski poziom cholesterolu (8-101 mg%) 

b) 

obecność prekursora 7-DHC (12-32 mg%, 1000x więcej niż norma) 

o 

blok w okresie morfogenezy i histogenezy pow

oduje spadek syntezy cholesterolu oraz gromadzenie się 

nieprawidłowych steroli w błonie komórkowej i mielinie 

- 

gen: 

11q12  

DHCR 7 gen sklonowano w 1998 

67 różnych mutacji (85% missense) 
najczęstsze: 

V326L 

 

 

W151X 

- 

dziecko ze SLOS rodzi się najczęściej z ciąży o prawidłowym przebiegu, ale: 

o 

niska masa i długość 

o 

małogłowie 

o 

40% objawy dystrofii wewnątrzmacicznej 

o 

brak odruchu Moro, 90% brak odruchu ssania 

o 

przenikliwy, napadowy, długotrwały krzyk 

- 

Twarzoczaszka: 

o 

mała asymetryczna czaszka 

o 

oczy antymongoidalne 

o 

80% wysokie podniebienie, 50% rozszczep podniebienia 

- 

Układ kostno-stawowy: 

o 

50% nieprawidłowe kończyny górne, 50% nieprawidłowe kończyny dolne 

o 

dłoń zaciśnięta w pięść 

o 

bradydaktylia = skrócenie palca III 

o 

klinodaktylia = skrócenie i skrzywienie palca V 

- 

Układ moczowo-płciowy: 

o 

95% chłopców: nieprawidłowość zewnętrznych narządów płciowych: spodziectwo, wnętrostwo, małe prącie, małe jądra 

o 

20% chłopców o kariotypie 46XY → obecność zewnętrznych narządów płciowych żeńskich 

- 

Choroby serca: 

o 

tetralogia Fallota 

o 

przetrwały przewód tętniczy Botala 

o 

otwór owalny 

- 

OUN: 

o 

70% mikrocefalia 

o 

15% wodogłowie 

- 

Różnicowanie: z trisomią chromosomu 18 (wada letalna) → w SLOS kariotyp jest w porządku 

- 

Diagnostyka prenatalna: 

o 

wzrost stężenia stosunku 7DHC:sterole (11-12 tydzień, pobrane kosmki) 

o 

wzrost 

stężenia 7DHC w płynie owodniowym (13 tydzień) 

o 

testy DNA 

- 

Leczenie: 

o 

dieta bogata w cholesterol (40-50mg/kg m.c./24h, potem 300mg) 

żywienie sondą (trudności w połykaniu) 
FFP fresh frozen plasma 

= świeżo mrożone osocze → niezbędne źródło CH w przypadku infekcji 

o 

podaż kwasów żółciowych: ursodeoksycholowy i chenodeoksycholowy 

(są niezbędne do trawienia i wchłaniania 

tłuszczów, syntetyzowane z CH, CH aktywuje biosyntezę kwasów żółciowych)

 

o 

statyny (inhibitory HMG-

CoA): wzrost aktywności pozostałej jeszcze niewielkiej ilości 7DHC 

- 

wnioski: 

o 

oznaczać poziom CH u dzieci z zespołem mnogich wad! 

o 

bardzo dobre efekty leczenia! 

 
Inne choroby dziedziczone autosomalnie recesywnie: 

- 

opóźnienie umysłowe uwarunkowane recesywnie 

- 

głuchota wrodzona 

- 

ślepota recesywna