GENEZA PEDAGOGIKI PRACY

Pierwszy etap na drodze do „oficjalnego” uznania to etap refleksji nad rolą pracy w życiu człowieka.

O przysposabianie dzieci do pracy, jako czynnika aktywizującego wychowanie upominał się Jan Amos Komeński.

Dzisiaj pedagogika pracy uzyskała powszechne uznanie i stała się znaczącym składnikiem kompleksu nauk pedagogicznych.

Świadczą o tym m. Inn. funkcjonowanie Zespołu Problemowego Pedagogiki Pracy przy Komitecie Nauk Pedagogicznych PAN, liczne kontakty naukowe w kraju i za granicą, włączenie pedagogiki pracy do programu studiów, wypromowanie znacznej liczby doktorów i dr habilitowanych, organizowanie szeregu konferencji naukowych krajowych i międzynarodowych.

POJĘCIE I PRZEDMIOT PEDAGOGIKI PRACY

PEDAGOGIKA PRACY - dyscyplina pedagogiczna, której przedmiotem badań jest praca ludzka, jej różnorodne uwarunkowania, jej wpływ wychowawczy na jednostkę (np. wpływ automatyzacji produkcji na człowieka), znaczenie pracy wytwórczej w kształceniu ogólnym, dostosowanie stanowiska pracy do człowieka (ergonomia), przystosowanie pracownika do warunków pracy.

Przedmiotem zainteresowań i badań naukowych są problemy wychowania przez pracę, kształcenia ogólnotechnicznego, orientacji, poradnictwa i doradztwa zawodowego, edukacji prozawodowej, kształcenia i wychowania zawodowego, kształcenia ustawicznego pracujących i bezrobotnych oraz problemy edukacyjne zakładu pracy.

PROBLEMATYKA BADAWCZA pedagogiki pracy jest bardzo obszerna i skupiała się dotąd wokół:

• sylwetki człowieka jakiego chcemy wychować

• zadań zawodowych, jakie będzie wykonywać absolwent określonej szkoły zawodowej,

• treści, metod i środków kształcenia, dokształcania oraz doskonalenia zawodowego,

• warunków osobowych i materialnych przygotowania człowieka do pracy,

• skuteczności kształcenia, dokształcania i doskonalenia zawodowego,

• skuteczności działań edukacyjnych w miejscu pracy.

W połowie lat dziewięćdziesiątych, w związku z przekształceniami ustroju społeczno-gospodarczego, problematyka badawcza koncentrowała się na:

• małych i średnich prywatnych zakładach pracy,

• decentralizacji planowania rozmiarów kształcenia

• poszukiwaniu miejsca dla szkół zawodowych w systemie edukacji

• szerokoprofilowych kwalifikacjach i mobilności zawodowej pracowników.

Dokonano zwrotu w kierunku gospodarki rynkowej, decentralizacji podejmowania decyzji oświatowych, a także celów kształcenia zawodowego

PODZIAŁ PEDAGOGIKI PRACY

DZIAŁY PEDAGOGIKI PRACY:

1. Kształcenie przedzawodowe - obejmuje to wszystko, co decyduje o rozwoju jednostki w okresie poprzedzającym systematyczne kształcenie zawodowe i co pomaga jej w dokonaniu wyboru zawodu zgodnie z warunkami osobistymi i potrzebami społecznymi. Mieści się tutaj kształcenie ogólne, wychowanie przez pracę realizowane w domu rodzinnym, przedszkolu i w szkole ogólnokształcącej, kształcenie ogólnotechniczne, jak również preorientacja oraz orientacja i poradnictwo zawodowe

2. Kształcenie prozawodowe - są to działania edukacyjne zapoznające z ogólnymi właściwościami zawodów i pracy zawodowej, wykształca ogólne właściwości postawy zawodowej - uczący się nie uzyskuje jednak kwalifikacji zawodowych. Realizowane jest w liceum profilowanym zawodowo.

3. Kształcenie zawodowe - obejmuje kształcenie ogólnozawodowe i specjalistyczne, realizowane w różnych instytucjach kształcenia zawodowego (głównie w szkole zawodowej i zakładzie pracy), prowadzące do uzyskania kwalifikacji zawodowych.

4. Kształcenie ustawiczne dorosłych w okresie ich aktywności zawodowej - obejmuje problemy edukacyjne ludzi pracujących i bezrobotnych (szczególnie dokształcanie i doskonalenie zawodowe). Ponadto skupia problemy adaptacji społeczno-zawodowej, identyfikacji z zawodem i z zakładem pracy, stabilizacji zawodowej, stosunki międzyludzkie w zakładzie pracy i zadania humanizacyjne współczesnego zakładu pracy.

Wydaje się, że w najbliższych latach te obszary problemowe będą obejmowały przede wszystkim:

• - zawodoznawstwo,

• - poradnictwo zawodowe,

• - standardy (normy) kwalifikacji zawodowych,

• - kształcenie ustawiczne - uczenie się przez całe życie

Do typowych terenów badawczych pedagogiki pracy należą: dom rodzinny, przedszkole i szkoła i inne ośrodki wychowania przez pracę,( szkoły (wszystkich typów), ośrodki kształcenia ustawicznego, zakłady pracy.

Ośrodkami inspirującymi badania w zakresie pedagogiki pracy są obecnie:

• Zespół Pedagogiki Pracy Komitetu Badań Pedagogicznych PAN

• Zakład Pedagogiki Pracy i Andragogiki Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

• Ośrodek KiDZDor. Przy Instytucie Technologii Eksploatacji w Radomiu, Instytut Badań Edukacyjnych w Warszawie,

• Niektóre uczelnie (np. Uniwersytet w Zielonej Górze. UAM, UJ)

MIEJSCE PEDAGOGIKI PRACY WŚRÓD NAUK PEDAGOGICZNYCH I NAUK O PRACY

Wg Z. Wiatrowskiego struktura dyscyplin pedagogicznych przedstawia się następująco:

NAUKI PEDAGOGICZNE

1. Podstawowe dyscypliny pedagogiczne:

1. Pedagogika ogólna

2. Historia oświaty i wychowania oraz doktryn pedagogicznych

3. Teoria wychowania

4. Dydaktyka (i technologia kształcenia)

1. Szczegółowe dyscypliny pedagogiczne wyznaczone linią rozwoju człowieka:

1. Pedagogika rodziny

2. Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna

3. Pedagogika szkolna (w tym szkoły ogólnokształcącej oraz szkoły zawodowej)

4. Pedagogika szkoły wyższej

5. Pedagogika dorosłych (andragogika)

6. Pedagogika specjalna (w tym rewalidacyjna, resocjalizacyjna i rehabilitacyjna oraz inne)

7. Teoria kształcenia równoległego (edukacja równoległa)

8. Teoria kształcenia ustawicznego (edukacja permanentna)

9. Pedagogika ludzi trzeciego wieku (gerontologia pedagogiczna)

1. Dyscypliny pedagogiczne odpowiadające głównym obszarom działalności człowieka

1. Pedagogika społeczna

2. Pedagogika kultury

3. Pedagogika pracy

4. Pedagogika zdrowia

5. Teoria wychowania ogólnotechnicznego

6. Teoria wychowania obronnego

7. Pedagogika czasu wolnego i rekreacji

1. Dyscypliny pomocnicze i z pogranicza

1. Pedagogika porównawcza

2. Pedeutologia

3. Polityka oświatowa

4. Ekonomika oświaty

5. Organizacja oświaty i wychowania

6. Filozofia wychowania

7. Psychologia wychowania

8. Socjologia wychowania

9. Biologia wychowania

10. Informatyka i cybernetyka edukacyjna

Podstawowym zadaniem szeroko rozumianej pedagogiki jest wyposażenie tych, którzy zajmują się organizacją procesów dydaktycznych i wychowawczych w wiedzę o skuteczności różnego rodzaju zabiegów pedagogicznych.

Stosunkowo silne związki pedagogika pracy posiada z Teorią kształcenia ustawicznego; Andragogiką i Pedagogiką społeczną a także z Pedagogiką szkolną a nawet z Pedagogiką porównawczą. Znaczne słabsze związki występują między pedagogiką pracy a teoria wychowania przedszkolnego czy też z gerontologią pedagogiczną.

FILOZOFIA PRACY A PEDAGOGIKA PRACY

Pracę należy widzieć nie tylko jako źródło utrzymania, lecz także naturalną potrzebę człowieka, obowiązek społeczny i warunek własnego rozwoju. Do takiego traktowania pracy należy człowieka przygotować - pomocna w tym będzie filozofia pracy.

PSYCHOLOGIA PRACY A PEDAGOGIKA PRACY

Psychologia pracy bada psychikę człowieka w toku pracy. Wiedza psychologii pracy obejmuje : wiedzę o cechach osobowości człowieka pracującego, wiedzę o czynnościach wykonywanych przez pracującego w danym zawodzie, wiedzę o przystosowaniu pracy do ludzkich możliwości.

SOCJOLOGIA PRACY A PEDAGOGIKA PRACY

Społeczny charakter pracy zakłada m. in. potrzebę przygotowania jednostek i grup społecznych do współpracy i współżycia.

Wg amerykańskiego socjologa Alvina Tofflera wyróżnia się trzy zasadnicze okresy rozwoju cywilizacji: zwane falami przemian:

- rewolucję agrarną,

- cywilizacja przemysłowa,

- rewolucja technologiczna.

Istotna cechą rozwoju cywilizacji agrarnej było stałe osadnictwo wiejskie. Rolnictwo wprowadziło zasadę „przywiązania do ziemi”, rozbudziło silne poczucie więzi lokalnej, tworząc mentalność wiejskiej wspólnoty.

Przełomem w cywilizacji agrarnej było wyodrębnienie się rzemiosła z rolnictwa, czyli kolejny wielki podział pracy. Jednak nadal w pracy ludzkiej kładziono nacisk tylko na jej aspekty ilościowe. Nie dostrzegano jej aspektów jakościowych związanych ze zmianą świadomości człowieka, zmianą zachowań dotyczących organizacji produkcji, a także konsumpcji.

Sposób traktowania pracy jako źródła niedoli zaczął się zmieniać w czasach Odrodzenia. Dopiero jednak Reformacja doprowadziła do innego postrzegania pracy - mianowicie jako swoistą miarę wartości człowieka, jako celową i zorganizowaną jego działalność. Później wybitni myśliciele

uznawali pracę jako źródło szczęścia, przyjemności czy społecznego obowiązku.

Następował wzrost ogromny wydajności pracy i rozpoczął się okres umownie nazywany rewolucją przemysłową.

Coraz wyraźniej zaczęto zwracać uwagę na przygotowanie ludzi do lepszej organizacji pracy (ROZWÓJ SZKOLNICTWA).

Jakość pracy stała się miara wartości człowieka, wyznacznikiem sensu życia.

Zmieniał się stosunek do pracy - stawała się powoli swoistym towarem. Pojawiła się na dużą skalę tzw. najemna siła robocza, warunki pracy stawały się często b. trudne.

Dla regulacji tych konfliktów powstawało prawo pracy oraz pierwsze karty praw człowieka.

Wprowadzenie tzw. naukowej organizacji pracy (fordyzm) doprowadziło do depersonalizacji pracy. Pracownicy coraz częściej traktowali pracę jako źródło egzystencji, a nie szansę rozwoju.

Przechodzenie świata od cywilizacji przemysłowej do informacyjnej, od społeczeństwa przemysłowego do społeczeństwa informacyjnego zachodzące obecnie, powoduje ścieranie się różnych systemów wartości, nowych koncepcji człowieka i różnych wizji przyrody i historii. Zjawiskom tym towarzyszą widoczne zmiany w sferze gospodarki i usług, a mianowicie:

• orientacja gospodarki na rynek globalny

• ujednolicenie działalności przedsiębiorstw

• standaryzacja przepisów i procedur

• unifikacja wyrobów i usług

• standaryzacja różnych obszarów edukacji

• nasilająca się konkurencja na rynku pracy w kraju, w Europie i świecie.

Dokonują się istotne przemiany sensu pracy ludzkiej i kariery, polegające na tym, iż:

• coraz ważniejsza staje się praca elastyczna, pozwalająca na szybkie reagowanie, oraz płynne godziny pracy, praca w niepełnym wymiarze itd., zmniejsza się liczba stałych pracowników na rzecz niepełnozatrudnionych,

• zmieniają się główne sposoby komunikowania się ludzi, a niektóre z nich pozbawione są emocji i wskaźników niewerbalnych,

• praca coraz większym stopniu opiera się na kooperacji i współpracy,

• nasila się dążenie jednostek do uzyskania satysfakcji pracy poprzez zmianę jej treści.

Wynika stąd konieczność systematycznego dostosowania edukacji zawodowej do wymogów zmian pracy. Zmiany te polegają m. in. na:

• tendencji do integracji nowych technologii, co prowadzi do starzenia się wielu istniejących organizacji pracy, a także struktur umiejętności,

• silnej presji na jakość oraz skracanie cyklu „życia” produktów i usług,

• zmniejszaniu się prac o charakterze rutynowym i wymagających niskich kwalifikacji na rzecz umiejętności pracy w zespole, kultury osobistej, odpowiedzialności, samodzielności, umiejętności radzenia sobie w nieprzewidzianych warunkach

• coraz wyraźniejszej rozbieżności między podażą umiejętności a popytem na nie (tzw. luka umiejętności).

Te rozbieżności, widoczne także w Polsce, polegają na niedostosowaniu umiejętności pracowników danego sektora do wymaganych w tym sektorze umiejętności określonego typu, bądź na niedoborach specjalistów w zawodach wymagających specyficznych umiejętności (np. pielęgniarek) , bądź na braku miejsc pracy dla pracowników o kwalifikacjach nieadekwatnych do potrzeb rynku.

Istotną przyczyną zmian w sferze pracy jest stały wzrost jej wydajności oraz przechodzenie do tzw. gospodarki opartej na wiedzy, czyniącej z pracy ważny element rozwoju człowieka.

Na przestrzeni dziejów istota pracy ludzkiej, jak też jej środowisko uległy licznym zmianom, co można przedstawić następująco:

Praca fizyczna -> mechanizacja -> automatyzacja -> robotyzacja ->informatyzacja (intelektualizacja pracy)

WSPÓŁCZESNE POGLĄDY NA PRACĘ CZŁOWIEKA

Podstawowe formy działalności człowieka

„Działalność” - rozumie się najczęściej jako działanie będące pasmem czynów rozłożonych w większym przedziale czasu, działania o znacznym poziomie ważności (doniosłości) Chodzi o działania celowe i świadome.

Działać tzn. zmieniać rzeczywistość w sposób mniej czy bardziej świadomy, zmierzać do określonego celu w danych warunkach przy pomocy właściwych środków.

Działanie świadome jest przejawem aktywności człowieka i stanowi o jego istocie. Do głównych elementów i właściwości działania zalicza się: wiedzę, umiejętności, nawyki i sprawności, przyzwyczajenia oraz mistrzostwo.

Do podstawowych form działalności ludzkiej zalicza się:

• zabawę

• naukę (uczenie się)

• pracę (w rozumieniu pracy zawodowej)

Niektórzy autorzy wymieniają jeszcze: walkę, twórczość, wypoczynek czy też działalność społeczno-kulturalną.

Praca zawodowa - to działalność ludzi organizowana społecznie w taki sposób, aby prowadziła ona do powstania wytworów i usług społecznie wartościowych oraz do podnoszenia jakości życia wykonujących ja jednostek i członków ich rodzin.

Praca - to celowa działalność człowieka, polegająca na przekształcaniu dóbr przyrody i przystosowaniu ich do zaspakajania potrzeb ludzkich.

Tak rozumiana praca (praca zawodowa) dotyczy głównie ludzi dorosłych i jest związana z całym okresem ich aktywności zawodowej. Wypełnia ona człowiekowi ponad połowę życia i najczęściej decyduje o jego kształcie oraz o wyrazie.

Z podstawowymi formami działalności człowieka ściśle wiążą się podstawowe powinności człowieka dorosłego. Dotychczas wyróżniono trzy następujące:

• powinności rodzinne

• powinności zawodowe

• powinności społeczne

Aktualny stan rozwoju cywilizacyjnego skłania do wyróżnienia także powinności edukacyjnych. Przemawia za tym okoliczność, że kształcenie ustawiczne staje się nieodzowną właściwością współczesnego człowieka, obywatela i pracownika.

FILOZOFICZNE KONTEKSTY MYŚLENIA O PRACY

Stanowiska w tej sprawie można usystematyzować następująco:

• praca jest działaniem zmieniającym świat materialny, nastawionym na zaspakajanie ludzkich potrzeb podstawowych (materialnych) i wyższych (kulturowych i duchowych);

• praca stanowi najbardziej optymalną możliwość uzewnętrzniania się człowieka;

• praca jest tą wartością, dzięki której powstają wszystkie inne wartości, w tym także duchowe

Zasadniczą rolę w myśleniu o pracy odgrywają trzy konteksty: uniwersalistyczny, chrześcijański i pragmatyczny.

Kontekst uniwersalistyczny wyraża się w dwóch formułach:

• praca jest wartością uniwersalną, tą wartością, dzięki której powstają i funkcjonują wszystkie inne wartości

• praca stanowi a przynajmniej stanowić powinna, podstawowy miernik wartości człowieka

Z tego stanowiska wynikają następujące wnioski:

• każdy człowiek, tym bardziej sprawny, ma prawo do pracy, a organizacja życia społecznego winna mu gwarantować jego realizację;

• każdy człowiek powinien uzyskać takie przygotowanie do pracy (stan kompetencji), które zapewnią mu szansę bycia podmiotem pracy;

• każdy pracujący ma prawo otrzymać za pracę środki gwarantujące jemu i jego najbliższym ludzką egzystencję

• bezrobocie powstające na skutek gry czynników ekonomicznych godzi w istotę człowieka, zdolnego i pragnącego realizować swoje naturalne prawo do pracy

Aktualne stanowisko chrześcijańskie wyrażone zostało przez Jana Pawła II, zwłaszcza w Encyklice, w której czytamy: „Praca jest dobrem człowieka - dobrem jego społeczeństwa - przez pracę bowiem człowiek nie tylko przekształca przyrodę, dostosowując ją do swoich potrzeb, ale także urzeczywistnia siebie jako człowieka, a także poniekąd bardziej staje się człowiekiem”.

Na zakończenie rozważań o przyszłości pracy ludzkiej przytoczymy stanowisko Adama Schaffa, który przewiduje w przyszłości następujące grupy prac:

• grupa pierwsza - zajęcia twórcze, głównie badawcze, związane z nauką oraz ze sztuką artystyczną i użytkową

• grupa druga - wielka sfera zajęć związana z funkcjonowaniem instytucji społecznych pełniących szeroko rozumiane usługi;

• grupa trzecia - to zajęcia nowe, związane z obsługą i pomocą ludziom starym i niepełnosprawnym oraz z tworzeniem różnego rodzaju specjalności konsultingowych (doradztwa) w kwestiach planowania własnej przyszłości, rodziny, wyboru studiów, planowania finansowego itp.;

• grupa czwarta - zajęcia dotyczące przygotowania wysoko kwalifikowanych specjalistów do organizacji produkcji, usług i kontroli efektywności systemów zautomatyzowanych;

• grupa piąta - obejmująca zajęcia prowadzące do kompetencji związanych z życiem i wartościowym wykorzystaniem czasu wolnego.

PRACA W SYTEMIE WARTOŚCI MŁODZIEŻY

Badania przeprowadzone przez OBOPiSP w 1976 r. na dorosłych powyżej 16 lat wykazały, że aspiracje Polaków rozkładały się następująco:

1. dobra, uczciwa praca

2. zalety charakteru

3. kultura towarzyska, obycie

4. mądrość i doświadczenie życiowe,

5. dobra znajomość fachu,

6. wiedza i wysokie wykształcenie,

7. pobożność, religijność

8. pieniądze i bogactwo

9. wysokie stanowisko

W publikacji „Młodzież 89” zawarto wyniki badań nad aspiracjami życiowymi młodzieży w latach 80. XX w. Najważniejsze dla tamtej młodzieży były w kolejności:

1. szczęśliwe życie rodzinne

2. samodzielne mieszkanie,

3. wykształcenie,

4. dobra ciekawa praca,

5. dobra materialne i wyjazd za granicę,

6. wysokie dochody

W badaniach CBOS w latach 90. najważniejszymi celami i dążeniami życiowymi młodzieży okazały się:

1. udane życie rodzinne, dzieci,

2. ciekawa praca zgodna z zainteresowaniami,

3. miłość, przyjaźń,

4. spokojne życie bez kłopotów, konfliktów,

5. osiągnięcie wysokiej pozycji zawodowej,

6. zdobycie majątku

Zmiany społeczno -ustrojowe początku lat 90., obok stworzenia dobrych perspektyw na przyszłość, przyniosły także pogłębiające się rozwarstwienie społeczne, szybki wzrost kosztów utrzymania i kształcenia, wzrastające bezrobocie, co nie pozostało bez wpływu na ocenę perspektyw ówczesnej młodzieży. Badania przeprowadzone w latach 1993-1999 potwierdzają, że następował w tym czasie wzrost odsetka osób, dla których najistotniejszym celem życiowym było osiąganie wysokiej pozycji zawodowej i zrobienie kariery , w czym szczególną rolę odgrywało wykształcenie.

Z podanych wcześniej wyników badań nad młodzieżą wynika, że w latach 90. praca była postrzegana jako wartość naczelna. Był to efekt m.in. następujących procesów:

• rosła siła związku wykształcenia i pozycji zawodowej z zarobkami,

• zwiększała się cena rynkowa dyplomów wyższych uczelni,

• następował relatywny awans kadr menadżerskich i inteligencji, przy obniżeniu się średniego i drobnego biznesu, kategorii robotniczych i właścicieli gospodarstw rolnych,

• system uwarstwienia społecznego w Polsce upodabniał się do Zachodu

Do zdecydowanie negatywnych zjawisk zaliczyć trzeba „pracę na czarno”. Najczęściej wykonują ją osoby gorzej wykształcone.

CECHY PRACY PREFEROWANE PRZEZ MŁODZIEŻ

Wg raport „Młodzi 2005” badani preferują następujące cechy pracy:

1. - dobrze płatna (84% wskazań)

2. - interesująca (40%),

3. - gwarantująca bezpieczeństwo zatrudnienia (29%),

4. - dająca możliwość rozwoju, doskonalenia zawodowego (27%),

5. - zapewniająca przyjemną atmosferę (20%),

6. - zgodna z wyuczonym zawodem (19%),

7. - dająca prestiż, uznanie innych (11%),

8. - blisko miejsca zamieszkania (11%),

9. - będąca wyzwaniem (8%),

10. - lekka, nie wymagająca wysiłku (6%)

11. - pożyteczna dla innych (6%),

12. - o ustalonych godzinach, niewymagająca dyspozycyjności (5%),

13. - niewymagająca brania odpowiedzialności za innych (2%)

Wzrasta w ostatnich latach odsetek młodych, którzy chcą założyć własną firmę, szczególnie wśród osób lepiej wykształconych (47% badanych).

ZJAWISKO GLOBALIZACJI

Żyjemy w świecie, który jest w coraz większym stopniu globalny. Ogólnoświatowa współzależność zwiększa się; nasze życie jest coraz bardziej splecione z życiem innych ludzi na całym świecie.

Wg socjologów kultury globalizacja jest następstwem kulturowego zróżnicowania się, a zarazem uniwersalizacji wzorów kulturowych. Zaczęto przez globalizację rozumieć zarówno rozpowszechnianie, powielanie i unifikację zachowań ludzi, akceptowanie postaw popularyzowanych przez media, mieszanie się elementów kulturowych, jak również szybkość, z jaką zachodzą te procesy dzięki najnowszym zdobyczom techniki.

W związku z procesem unifikacji i kopiowania zachowań ludzi jako konsumentów socjolog amerykański (George Itrze) wprowadził do języka nauki termin „macdonaldyzacja”

Skutkiem globalizacji jest coraz większa zależność tzw. obszarów peryferyjnych od obszarów centralnych. Świat podzielił się na globalizatorów oraz ludzi zależnych od nich.

Pogłębiają się różnice między obszarami centralnymi (bogatymi) a obszarami peryferyjnymi.

Globalizacja poddaje społeczeństwa logice rozpadu - podziałowi i wyłączenia z dotychczasowych wspólnot. Owa logika przyczynia się :

• - po pierwsze - do szybkiego rozpadu wzorów, systemów wartości, do kwestionowania dziedzictwa kulturowego

• - po drugie - do utraty spoistości społeczeństwa, więzi społecznych, pracy, rodziny, a nawet ojczyzny, pogłębiają się choroby duszy.

Innym, groźnym następstwem globalizacji są pogłębiające się drastycznie nierówności, obejmujące wszystkie sfery życia, prowadzące do wykluczeń i marginalizacji różnych grup, państw i narodów czy regionów świata.

Szczególną rolę w nasilaniu się wykluczeń odgrywa głębokie zróżnicowanie w wyposażeniu w nowe technologie informacyjne.

Globalizacja wywołuje także wiele pozytywnych skutków - np. kilkakrotnie poprawiła opiekę zdrowotną, wydała społeczeństwo obywatelskie, walczące o większą demokrację i sprawiedliwość społeczną.

GLOBALIZACJA A PRACA I ZATRUDNIENIE

Globalizacja w gospodarce wyraża się m. in. zacieśnieniem współpracy między gospodarkami różnych krajów. Zachodzi proces integracji gospodarczej w świecie, w Europie trwa proces rozszerzenia Unii Europejskiej. W ramach UE znoszone są ograniczenia w kooperacji prawie we wszystkich dziedzinach. Rozszerza się swobodna wymiana ludzi i towarów, znoszone są ograniczenia w podejmowaniu zatrudnienia obywateli państw członkowskich poza własnym krajem.

GLOBALIZACJA A EDUKACJA

Przed jakimi wyzwaniami związanym z globalizacją współczesnego świata stoi dziś edukacja? Najistotniejsze wyzwania to:

• - rozwarstwienie się przestrzeni społecznej szkoły (wśród uczniów, uczniowie- nauczyciele),

• - przezwyciężenie napięć, związanych z przeciwieństwami procesów towarzyszących globalizacji,

• - zapobieganie wykluczeniom społecznym i kulturowym,

• - skuteczniejsze przeciwdziałanie rozpadowi tradycyjnych norm i wzorów ludzkiego działania oraz systemów wartości, narastającej fali prymitywnych standardów kultury masowej i postaw konsumpcyjnych, wreszcie walka z dehumanizacją człowieka,

• - stworzenie nowego modelu szkoły reprezentującego wartości i ideały społeczeństwa informacyjnego opartego na wiedzy i oświacie,

• - przeciwdziałanie syndromowi wirtualizacji,

• - ukształtowanie nowego modelu człowieka potrafiącego kreować warunki do działania i współżycia w ramach różnych społeczności.

Jeśli chodzi rozwarstwienie społeczne szkoły to jego przejawem jest rozszerzanie się tzw. apartheidu szkolnego (wykluczenia społecznego)- 20-30 % uczniów ma zablokowany dostęp do szkoły, a sytuacja w szkolnictwie zachęca klasy uprzywilejowane do izolowania swoich dzieci w „dobrych szkołach” oraz do globalizacji ich szans życiowych poprzez ponadnarodowe kariery szkolne i uniwersyteckie.

Głównym zadaniem edukacji w XXI wieku powinno być przywrócenie człowiekowi możliwości decydowania o swoim losie, a także wyzwolenie go z ograniczeń i ignorancji wszędzie tam , gdzie to możliwe.

W tym celu promować należy edukację dla wszystkich w ciągu całego życia, edukację pluralistyczną zarówno pod względem treści, metod, przebiegu nauki, tradycyjnych i nowoczesnych środków, czasu nauki, lecz również życia zawodowego i czasu wolnego od pracy. Jej priorytetem powinna być edukacja obywatelska.

W obszarze kształcenia i wychowania pokonać należy fascynującą młodzież zasadę „mieć”, prowadzącą do zaniku uczuć wyższych, utratę wrażliwości moralnej, niezdolność do zrozumienia drugiego człowieka i poczucia wspólnoty.

Trudnym zadaniem będzie zapobieganie tzw. syndromowi wirtualizacji, wywołanemu długim kontaktem z programami symulacyjnymi - prowadzącemu do utraty poczucia rzeczywistości.

Przed polską szkołą pojawiają się dodatkowe zadania: Jak uchronić wartości narodowe, a jednocześnie przystosować mentalność młodego pokolenia do wartości dziedzictwa europejskiego; jak zachować w dobie globalizacji własną tożsamość wobec tworzącej się ponadnarodowej tożsamości Europejczyków

ZAWÓD

Pojęcie zawodu

Wg Jana Szczepańskiego „zawód” ma trzy znaczenia:

• jako wewnętrznie spójny system czynności, stanowiący dla jednostki źródło utrzymania,

• jako stałe wykonywanie pewnych czynności bez względu na kwalifikacje,

• jako populację tych, którzy wykonują te same czynności.

Wg T. Nowackiego zawód to wykonywanie zespołu czynności społecznie użytecznych, wyodrębnionych na skutek społecznego podziału pracy, wymagających od pracownika odpowiedniej wiedzy i umiejętności powtarzanych systematycznie i będący źródłem utrzymania dla pracownika i jego rodziny.

Zawód ma cztery dopełniające się cechy:

• jest układem wyodrębnionych i powtarzanych czynności,

• określa pozycję społeczno-zawodową pracownika,

• stanowi źródło utrzymania,

• wymaga specjalnego przygotowania zawodowego.

Zawód ma charakter zmienny, jest uwarunkowany historycznie, rozwija się lub zanika zgodnie z postępem naukowo-technicznym i społecznym. Można mówić o wysokiej lub niskiej pozycji danej grupy zawodowej.

Klasyfikacja zawodów i specjalności.

Jest to usystematyzowany podział zawodów i specjalności występujących w gospodarce narodowej. Obejmuje tylko te zawody i specjalności, które wymagają przygotowania do pracy w okresie co najmniej 3 miesięcy.

„Zawód” jest pojęciem szerszym, w ramach którego mogą występować specjalności, np. zawód „nauczyciel”, specjalność „nauczyciel matematyki”.

W klasyfikacji z 1995 r. uwzględniono ok. 2400 zawodów i specjalności, z których ok. 200 jest realizowanych w systemie szkolnictwa zawodowego.

Obserwuje się tendencję do dalszego scalania zawodów (w szkolnictwie zawodowym) i nadawania im charakteru szerokoprofilowych.

Zawód wyuczony i wykonywany.

Zgodność zawodu wyuczonego i wykonywanego jest rozwiązaniem optymalnym. W rzeczywistości dość duża liczba pracowników pracuje poza zawodem wyuczonym.

PRACA ZAWODOWA

Praca zawodowa - jest kategorią bardziej odpowiednią dla pedagogiki pracy. Praca zawodowa - to działalność ludzi organizowana społecznie tak, aby prowadziła do powstawania wytworów społecznie wartościowych i do podnoszenia jakości życia wykonujących ją jednostek.

Praca zawodowa ma więc dwa cele - produkcję towarów i pełnienie odpowiednich usług (postulat wydajności pracy) oraz podnoszenie jakości życia jednostki pracującej (postulat humanizacji pracy).

W postulacie wydajności pracy chodzi głównie o to, aby pracownik produkował dużo i dobrze - wydajność pracy określa się jako funkcję kwalifikacji i motywacji zawodowych i wyraża się formułą: Wp=f(K, M).

W postulacie humanizacji pracy chodzi z kolei o to, aby praca stawała się nie tylko źródłem utrzymania, ale także potrzebą człowieka i czynnikiem jego dalszego rozwoju.

W literaturze pedagogicznej kategorię - praca zawodowa - rozpatruje się w dwóch znaczeniach: szerszym i węższym.

W węższym zrozumieniu na prace zawodową składają się czynności, które

tworzą system spójny, opierają się na wiedzy i umiejętnościach, są skierowane na wytwarzanie przedmiotów i usług oraz wykonywane są systematycznie i trwale.

W ujęciu szerszym, oprócz czynności, bierze się pod uwagę także zewnętrzne warunki pracy, organizację, korzyści materialne, prestiż zawodu, szanse zawodowe i inne elementy wpływające na proces i wyniki pracy zawodowej.

Szczególnie ważne są pedagogiczne badania istoty i warunków pracy zawodowej, m. in. dla należytego przygotowania zawodowego i jednoznacznego określenia kwalifikacji zawodowych pracowników.

ZAWODOZNAWSTWO

Istotą zawodoznawstwa są badania nad zawodem i pracą zawodową.

W znaczeniu szerszym

• -zawodoznawstwo to interdyscyplinarny obszar wiedzy na pograniczu nauk społecznych, przyrodniczych i technicznych

• -lub ogół badań nad właściwościami i warunkami wykonywania zawodów, ich klasyfikacją oraz ogólnymi problemami wyboru zawodu i przydatności zawodowej.

W znaczeniu węższym zawodoznawstwo rozumiane jest jako wiedza o zawodach.

Celem zawodoznawstwa jest gromadzenie wiedzy interdyscyplinarnej o poszczególnych zawodach, a także badanie i ujawnianie podstawowych tendencji przemian w treściach i strukturze tych zawodów pod wpływem rozwoju nauki i techniki.

Główne zadanie - badanie, analiza i opisywanie zawodów, szczególnie analiza czynności zawodowych, warunków pracy oraz zadań pracowniczych.

Wiedza o zawodach stanowi podstawę budowania charakterystyk i profilów zawodowych, umożliwia klasyfikacje zawodów i specjalności, określa kierunki i programy kształcenia zawodowego, tworzy podwaliny orientacji zawodowej i poradnictwa zawodowego.

Szczegółowe zadania zawodoznawstwa:

• opisywanie zawodów wg analizy czynności zawodowych, warunków pracy i zadań pracowniczych,

• ustalanie wiadomości i umiejętności charakterystycznych dla poszczególnych zawodów i specjalności,

• opracowywanie charakterystyk kwalifikacji stanowiących podstawę dla orientacji zawodowej, poradnictwa zawodowego i edukacji zawodowej,

• opracowanie taryfikatorów kwalifikacyjnych dla poszczególnych stanowisk,

• dostarczanie innym naukom o pracy i gospodarce narodowej podstawowej wiedzy o strukturze zawodowej i jej przemianach,

• opis zmian zachodzących w treściach i charakterze pracy pod wpływem różnych czynników (np. postępu naukowo-technicznego, restrukturyzacji przemysłu itp.),

• stała obserwacja i określanie zmian w społecznej strukturze zawodów.

Zawodoznawstwo stanowi zatem podstawę wszelkich skutecznych działań w dążeniu do pełnego zatrudnienia i równoważenia rynku pracy, a obok doradztwa zawodowego i pośrednictwa pracy, stanowi fundament polityki pracy i polityki społecznej.

Aby skutecznie sterować rynkiem pracy, niezbędna jest wszechstronna wiedza o:

• zawodach (wymienione wyżej szczegółowe zadania zawodoznawstwa)

• metodach i strategiach badania rynku pracy,

• wykonawcach jako podmiotach pracy i zawodu,

• pracodawcach jako podmiotach kreujących miejsca pracy,

• prawnikach świadczących profesjonalną pomoc poszukującym bądź zmieniającym pracę lub wybierającym zawód.

KWALIFIKACJE ZAWODOWE

Kwalifikacje pracownicze to układ celowo ukształtowanych cech psychofizycznych człowieka, warunkujących jego skuteczne działanie.

W praktyce mówimy o kwalifikacjach formalnych i rzeczywistych.

Współczesnym kwalifikacjom pracowniczym przypisuje się na równi: cechy instrumentalne (umiejętności, sprawności), cechy osobowościowe (intelekt, motywacja i wola, emocje), cechy społeczne (walory komunikowania się i współpracy)

KOMPETENCJE ZAWODOWE

Kompetencja - łac. Competentia - zakres pełnomocnictw i uprawnień.

Kompetentny - uprawniony do działania, decydowania, mający podstawy, kwalifikacje do wypowiadania sądów i ocen.

Kompetencje zawodowe - struktura (poznawcza) złożona z określonych zdolności, zasilana wiedzą i doświadczeniem opartą na przekonaniu, że za pomocą tych zdolności warto i można realizować skuteczne zadania zawodowe.

Podsumujmy - „kwalifikacje dotyczą zawodu zdefiniowanego przez zbiór zadań zawodowych - zdobywa się je zarówno w systemie szkolnym, jak i pozaszkolnym. Kompetencje zaś to zakres uprawnień, pełnomocnictw, odpowiedzialności.

Do kompetencji dochodzi się w toku pracy zawodowej; kwalifikacje można uzyskać wraz z ukończeniem szkoły, studiów, kursu. Można zatem mieć kwalifikacje, a nie mieć kompetencji.

KOMPETENCJE PODSTAWOWE:

1. zdolność do szukania i przetwarzania informacji,

2. zdolność do pracy zespołowej oraz umiejętność współdziałania z innymi

3. zdolność do funkcjonowania w coraz bardziej złożonych organizacjach, umiejętność formułowania problemów i szukania ich rozwiązań, odpowiednie reagowanie w nieprzewidzianych sytuacjach

4. zdolność do organizowania swojej pracy oraz umiejętność działania we własnym zakresie, stawianie sobie celów i priorytetów, które muszą być przestrzegane przy wykonywaniu pracy,

5. zdolność organizowania pracy innych, w tym umiejętność wytyczania kierunków, negocjowanie celów, kierowanie środkami, decydowanie i szukanie kompromisowych rozwiązań oraz analizowania i kontrolowania uzyskiwanych wyników

Standard kwalifikacji to zbiór ustalonych norm określających wymagane dla danej grupy zawodowej zadania zawodowe, zakres wiedzy i umiejętności zawodowych wraz z zestawem sprawdzianów teoretycznych i praktycznych. Do podstawowych składników standardów zawodowych zalicza się:

• poziom kwalifikacji

• treści kształcenia

• czas kształcenia

• system kontrolny

• materiały edukacyjne

• bazę edukacyjną

• poziom edukacji zawodowej

Europejskie Ramy Kwalifikacji (EQF - European Qualifications Framewrk)) obejmują osiem poziomów:

1. Poziom pracowników niewykwalifikowanych (system pozaszkolny)

2. Poziom pracowników przyuczonych ( j. w. )

3. Poziom kwalifikacji podstawowych (ZSZ, częściowo liceum profilowane)

4. Poziom kwalifikacji średnich (technikum, częściowo liceum profilowane)

5. Poziom kwalifikacji ponadśrednich (szkoły policealne)

6. Poziom kwalifikacji licencjackich

7. Poziom kwalifikacji magisterskich

8. Poziom kwalifikacji doktorskich

POJĘCIE, ZADANIA KSZTAŁCENIA PRZEDZAWODOWEGO

Kształcenie przedzawodowe (obecnie) to:

kompleks działań pedagogicznych, realizowanych w okresie poprzedzającym systematyczne kształcenie zawodowe, które decydują o rozwoju jednostki. wpływają na kształtowanie jej stosunku do pracy i zbliżają ja do wyboru zawodu.

Działanie te realizowane są w: domu rodzinnym, przedszkolu, szkole ogólnokształcącej oraz przez organizacje młodzieżowe (głównie ZHP)

Ogólne zadania wychowania i kształcenia przedzawodowego:

• wychowanie przez pracę, szczególnie w domu rodzinnym, w przedszkolu i w szkole obowiązkowej

• kształcenie ogólnotechniczne (techniczne i informatyczne)

• preorientacja , orientacja i poradnictwo zawodowe,

• działalność zawodoznawcza.

Są to zarazem główne problemy edukacji przedzawodowej.

KSZTAŁCENIE OGÓLNE A KSZTAŁCENIE ZAWODOWE

W tej sprawie występują trzy stanowiska:

• kształcenie ogólne w rozumieniu tradycyjnym, jako punkt wyjścia do dalszego kształcenia (stanowisko tradycyjne)

• kształcenie ogólne traktowane i realizowane równorzędnie oraz równolegle z kształceniem zawodowym

• kształcenie a dokładniej wykształcenie ogólne jako wynik wszelkiego kształcenia

Stanowisko pierwsze, utrwalone przez historię nadal ma najwięcej zwolenników. W minionych wiekach kształcenie ogólne było przeznaczone dla dzieci z rodzin uprzywilejowanych, a kształcenie zawodowe wiązano jedynie z przygotowaniem „dobrych” robotników.

Stanowisko drugie, zakładające równoległość kształcenia ogólnego i zawodowego jest realizowane w polskim systemie szkolnictwa zawodowego i jest rekomendowane przez UNESCO. W tym stanowisku trzeba dbać o harmonię między kształceniem umysłowym i praktycznym, o stały związek nauki i praktyki.

W stanowisku trzecim kształcenie ogólne pojmowane jako określony zespół treści w zasadzie nie istnieje - gdyż dobór i układ treści nieustannie się zmienia. Z kolei kształcenie ogólne jako rozwijanie umiejętności, może być realizowane na podstawie dowolnych treści.

WYCHOWANIE PRZEZ PRACĘ

Wychowanie przez pracę może być realizowany we wszystkich stadiach rozwojowych człowieka.

POJĘCIE -wychowanie przez pracę to zamierzony i celowo zorganizowany rodzaj działalności wychowawczej, którego cechę szczególną stanowi wykorzystywanie pracy w procesach oddziaływania na jednostkę i dokonywania zmian w jej osobowości.

W tym procesie mogą to być wykonywane różne czynności, np.:

• samoobsługowe, dzięki którym jednostka obsługuje samą siebie (jedzenie, ubieranie, czynności fizjologiczne i inne),

• porządkowe, wykonywane w swoim otoczeniu,

• usługowe, z myślą o innych,

• wytwórcze, tzw. prace fizyczne, dzięki którym powstają wartości materialne (wytwory,

• badawcze i twórcze dzięki którym powstają wartości tzw. duchowe

• organizacyjne, warunkujące prawidłowy i skuteczny przebieg wszystkich czynności

Zadania wychowania przez pracę:

1) zdobycie wiedzy i przekonań w zakresie:

• podstaw wiedzy o pracy człowieka, o jej istocie i złożoności

• rozumienie roli pracy w życiu człowieka

• przekonanie, iż praca jest potrzebą i koniecznością każdego człowieka

2) kształtowanie podstawowych umiejętności pracy (szczególnie praktycznych), motywacji do uczestniczenia w pracy społecznie użytecznej, odpowiedniego stosunku do pracy własnej i innych i do wytworów pracy

3)kształtowanie cech charakterologicznych jednostki(pracowitości, rzetelności, odpowiedzialności, zaradności i innych.

4) kształtowanie kultury pracy

Wyróżnia się kilka kompleksów (4) motywów prawidłowego uczestnictwa młodzieży w procesie pracy, w tym:

• oczekiwania i zainteresowania uczniów (motywy poznawczo-kształcące)

• motywy moralno-społeczne, dzięki którym uczniowie traktują pracę jako obywatelski obowiązek lub ważny wkład osobisty w rozwój środowiska, regionu, kraju itp.

• motywy ambicjonalne, powodujące, że uczniowie biorą udział w pracach ponieważ nie chcą stanowić wyjątku w klasie, chcą zaimponować, chcą zasłużyć na dobrą opinię

• motywy praktyczno-osobiste, interpretowane następująco: praca daje osobiste korzyści, jest nagradzana a uchylanie się od niej karane

WYCHOWANIE PRZEZ PRACĘ W SZKOLE OGÓLNOKSZTAŁCĄCEJ

Zadania:

• opanowanie wiedzy o pracy ludzkiej

• zrozumienie istoty i ogólnych właściwości pracy człowieka

• przekonanie o potrzebie i wartości każdej pracy

• kształtowanie odpowiedniego stosunku do każdej pracy i jej wyników,

• kształtowanie gotowości do podejmowania pracy zgodnie z możliwościami osobistymi i potrzebami społecznymi

Podejmowane czynności:

Prace samoobsługowe - prace porządkowe, opieka nad miejscami pamięci, dyżury szkolne

Prace produkcyjne i wytwórcze - udział w sadzeniu lasów, wytwarzanie pomocy naukowych

Organizacja życia uczniowskiego - imprezy kulturalne, sportowe itp.

Wychowanie przez pracę w organizacjach młodzieżowych

Ważna rola ZHP (akcja obozowa, „Frombork”, Bieszczady” „O uśmiech dziecka”). Wolontariat

KSZTAŁCENIE OGÓLNOTECHNICZNE - charakteryzuje się wykorzystaniem techniki w procesach oddziaływania na jednostkę, dokonywaniem zmian w jego osobowości i kształtowaniem kultury technicznej, warunkującej prawidłowe i swobodne uczestnictwo w świecie nasyconym techniką.

Kształcenie ogólnotechniczne realizowane w szkołach ogólnokształcących ma następujące zadania:

1. wprowadzenie uczniów w naukowe podstawy produkcji społecznej,

2. wyposażenie uczniów w wiadomości, umiejętności i sprawności ogólnotechniczne,

3. przygotowanie uczniów do posługiwania podstawowymi narzędziami, maszynami i urządzeniami technicznym,

4. przygotowanie uczniów do udziału w prostych pracach produkcyjnych (a tym samym kształtowanie odpowiedniego stosunku do pracy fizycznej),

5. przygotowanie uczniów do wyboru zawodu,

6. kształtowanie kultury technicznej.

KSZTAŁCENIE INFORMATYCZNE - stanowi dopełnienie kształcenia ogólnotechnicznego

Zmodyfikowano kształcenie nauczycieli łącząc kształcenie ogólnotechniczne i informatyczne kandydatów na nauczycieli oraz pracujących już nauczycieli.

ROLA PORADNICTWA I DORADZTWA ZAWODOWEGO

WYJAŚNIENIA TERMINOLOGICZNE

Biorąc pod uwagę okres i zakres oddziaływań zawodoznawczych, formy i metody oddziaływań oraz ich wyniki można wyróżnić osiem pojęć i zarazem etapów charakteryzujących działania w powyższym zakresie. Będą to:

• preorientacja zawodowa (umożliwia zdobywanie wiedzy o zawodach (w domu rodzinnym, przedszkolu i w nauczaniu początkowym - dotyczy dzieci)

• orientacja szkolna i zawodowa (wśród uczniów gimnazjów i liceów ogólnokształcących, stojących przed wyborem odpowiedniej szkoły zawodowej bądź wyższej, a co się z tym wiąże - przed wyborem odpowiedniego zawodu),

• orientacja zawodowa -wśród uczniów w/w szkół stojących przed wyborem dalszej drogi edukacyjnej, wyboru zawodu i podjęcia decyzji zawodowej

• orientacja i poradnictwo zawodowe - prowadzone w szkole zawodowej, wśród młodzieży, która już dokonała wyboru zawodu, lecz posiada jeszcze bardzo skromną wiedzę o wybranym zawodzie

• poradnictwo zawodowe - dotyczy osób czynnych zawodowo, które albo oczekują pomocy w dążeniu do mistrzostwa w zawodzie, albo stoją przed koniecznością zmiany zawodu, odpowiadającego nowym okolicznościom i nowym potrzebom

• doradztwo zawodowe - stosowane głównie wobec osób bezrobotnych i poszukujących pracy

• reorientacja zawodowa - stosowana wobec pracujących pragnących zmienić zawód lub niepracujących zmuszonych do zmiany wcześniej wyuczonego i wykonywanego zawodu, a więc wobec osób, które nastawiły się na przekwalifikowanie zawodowe

• selekcja zawodowa - stosowana zarówno przy wyborze zawodu jak i przy weryfikacji przydatności zawodowej osób pracujących zawodowo

Aktualnie zaczynają dominować trzy bliskoznaczne terminy - orientacja zawodowa, poradnictwo zawodowe i doradztwo zawodowe.

Orientacja zawodowa - odnosi się do młodzieży stojącej przed wyborem zawodu (głównie w szkole ogólnokształcącej).

Poradnictwo zawodowe - odnosi się do młodzieży, która wybrała już odpowiednią szkołę prozawodową lub zawodową, ale potrzebuje dalszego wyraźnego określenia się wobec zawodu i przyszłej pracy zawodowej.

Doradztwo zawodowe - stosowane jest najczęściej wobec osób bezrobotnych, poszukujących pracy i w związku z tym nastawionych na przekwalifikowanie zawodowe..

Aktualnie używa się łącznie terminów poradnictwo i doradztwo zawodowe.

Są to procesy celowego oddziaływania na jednostkę i zespoły ludzkie dla:

• rozpoznanie wymagań i możliwości bycia w zawodzie

• bycia w zawodzie oraz przygotowania jednostki do działalności zawodowej,

• bycia dobrym pracownikiem z szansą dochodzenia do sukcesu i mistrzostwa w zawodzie

• pomocy osobom zmuszonym (chcącym) zmienić zawód lub tylko miejsce pracy

Powyższe zadania spełniają różni specjaliści i różne instytucje. W pierwszej kolejności doradca zawodu i doradca pracy oraz pedagog pracy, ale także psycholog pracy, socjolog pracy, organizator pracy, mistrz ds. adaptacji społeczno-zawodowej, wreszcie liczni pracownicy urzędów pracy i służb pracowniczych w zakładzie pracy.

Pamiętać należy, iż zmienia się również zasięg terytorialny poradnictwa i doradztwa - z lokalnego na globalny (dzięki Internetowi)

SELEKCJA I REORIENTACJA ZAWODOWA

Selekcja - stosowana jest zarówno przy wyborze, jak i przy weryfikacji przydatności zawodowej osób pracujących zawodowo.

W pierwszym przypadku (wybór zawodu) istotną rolę spełniają poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Poradnie na ogół dobrze wykonują analizy psychologiczne i ogólnowychowawcze, znacznie słabiej analizy zawodoznawcze.

Reorientacja zawodowa - ma zastosowanie wobec pracowników pragnących zmienić wcześniej wyuczony i wykonywany zawód lub zmuszonych do jego zmiany, a więc wobec osób zdecydowanych na przekwalifikowanie się

Reorientacji zawodowej podlegają też pracownicy z wielu innych przyczyn, np.:

• z przyczyn zdrowotnych

• na skutek zmiany zainteresowań

• na skutek zmiany ogólnych warunków pracy

POJĘCIE, ZADANIA I DROGI REALIZACJI EDUKACJI PROZAWODOWEJ.

Kształcenie prozawodowe umożliwia pośrednie dochodzenie do kwalifikacji zawodowych, tj. kontynuowanie nauki w różnych szkolnych i pozaszkolnych placówkach kształcenia zawodowego.

Absolwenci tego rodzaju szkół przygotowanie do pracy mogą uzyskać na poziomie:

• przyuczenie do pracy, poprzez kursy i przygotowanie na stanowisku pracy, na którym będą wykonywane czynności

• przysposobienia zawodowego, którego zakres pozwala wykonywać zadania zawodowe,

• przygotowania zawodowego , na poziomie robotnika, technika oraz specjalisty (równoznacznego z wyższym wykształceniem), nabytymi w różnych formach edukacji zawodowej.

Zadaniem współczesnej edukacji zawodowej jest nie tylko „opanowanie wiedzy zawodowej opisanej wiadomościami, umiejętnościami, nawykami i sprawnościami zawodowymi, ale także kształtowanie postaw, poglądów, zainteresowań prozawodowych, myślenia koncepcyjnego, innowacyjnego, twórczego, a także stosunku do świata wartości, społeczeństwa, drugiego człowieka, samego siebie, świata kultury i przyrody”. Edukacja zawodowa powinna kształtować osobowość nie tylko zawodową, ale osobowość człowieka jako podmiotu edukacyjnego.

POJĘCIE - kształcenie prozawodowe, to celowo organizowany proces edukacyjny, realizowany głównie w nowym typie szkoły średniej, zakładający przygotowanie ogólnozawodowe w powiązaniu z wybranym układem zawodów i specjalności, stanowiący etap wstępny w dążeniu do kwalifikacji i kompetencji zawodowych.

Stanowi pośredni etap miedzy kształceniem przedzawodowym oraz kształceniem zawodowym, etap w dochodzeniu do kwalifikacji i kompetencji zawodowych.

OGÓLNE ZADANIA EDUKACJI PROZAWODOWEJ

1. Doprowadzenie kształconych do rozpoznawania ogólnych właściwości działalności zawodowej, w tym zawodów, specjalności i zadań zawodowych.

2. Ukazywanie złożoności pracy zawodowej, szczególnie w produkcji oraz masowych usługach

3. Zapoznawanie uczących się ze współczesną organizacją pracy zawodowej, stanowiących możliwość zdobywania środków do życia oraz kształtowania i wzbogacania własnej osobowości.

4. Kształtowanie cech charakterologicznych i systemu wartości sprzyjających pomyślnemu realizowaniu zadań zawodowych.

5. Zbliżanie kształconych do rzeczywistej działalności zawodowej, traktowanej jako powinność człowieka dorosłego.

6. Przekonywanie młodzieży, że działalność zawodowa może i powinna sprzyjać stawaniu się podmiotem

7. Przygotowanie młodzieży do dalszego kształcenia specjalistycznego a w efekcie do zdobycia zawodu, jak również do kształcenia ustawicznego

PRZYUCZENIE DO ZAWODU

Przyuczenie do zawodu jest określane także jako przysposobienie zawodowe. Jest formą wprowadzenie młodzieży i dorosłych do działalności zawodowej.

Jest rodzajem przygotowania, które uprawnia do wykonywania czynności na określonym stanowisku pracy , lecz nie zapewnia kwalifikacji zawodowych.

Może być ono realizowane:

• w zakładzie pracy,

• w warsztacie rzemieślniczym,

• na kursach

• w specjalnie organizowanych ośrodkach,

• szkołach i grupach.

Aktualnie, w niewielkich rozmiarach prowadzi się jeszcze:

• szkoły przysposabiające do zawodu

• j. w. do zawodu rolnika

• klasy i ciągi uzawodowione

POJĘCIE KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO I JEGO WŁAŚCIWOŚCI OGÓLNE

Kształcenie zawodowe ma dwa znaczenia: jako określony stan wiedzy i jako proces.

W znaczeniu pierwszym - to układ pojęć, twierdzeń i prawidłowości dot.. organizacji procesu i wyników k.z. - to jeden z działów pedagogiki pracy.

W drugim znaczeniu (jako proces) - to ogół celowo zorganizowanych czynności i procesów umożliwiających przygotowanie do pracy zawodowej w określonej gałęzi g. N. I na określonym stanowisku pracy.

KSZTAŁCENIE ZAWODOWE A SZKOLENIE ZAWODOWE.

Szkolenie zawodowe dotyczy głównie przygotowania w toku praktycznego nauczania zawodu do wykonywania określonych czynności motorycznych, charakterystycznych dla konkretnego stanowiska pracy. To proces rozwijania umiejętności, nawyków i sprawności umożliwiających realizację konkretnych małozmiennych zadań.

Takie szkolenie jest realizowane w różnych formach (organizacyjno-programowych) - szczególnie jako szkolenie kursowe i wewnątrzzakładowe, a także jako szkolenie indywidualne, zespołowe oraz prowadzone w wyodrębnionych zespołach nauki zawodu, np. w warsztatach rzemieślniczych.

Poziomy kształcenia zawodowego:

• zasadniczy ( w zsz - kwalifikacje robotnicze i równorzędne

• średni (technika, PSZ)

• wyższy

Ze względu na stopień wykształcenia wyróżnia się kształcenie zawodowe podstawowe i kształcenie zawodowe specjalistyczne.

CELE KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO

Bolesław Niemierko wyróżnia cele ogólne i cele operacyjne. Cele ogólne wskazują kierunki dążeń. Cele operacyjne stanowią opis wyników, które maja być uzyskane.

Autor zaleca odwoływanie się do taksonomii celów, nazywanej „Taksonomią ABC” - uwzględniającej:

1. Zapamiętywanie wiadomości oznaczające gotowość ucznia do przypominania sobie pewnych terminów, faktów, praw i teorii naukowych, zasad działania - uczeń rozumie wiadomości, nie powinien ich mylić ze sobą i zniekształcać

2. Zrozumienie wiadomości - uczeń potrafi przedstawić je w innej formie, niż je zapamiętał, uporządkować i streścić, uczynić podstawę prostego wnioskowania

3. Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych,, oznaczające opanowanie przez ucznia umiejętności praktycznego posługiwania się wiadomościami wg podanych mu uprzednio wzorów. Cel, do którego wiadomości maja być stosowane, powinien być zbliżony do celów w ćwiczeniach szkolnych

4. Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych, co oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności formułowania problemów, dokonywania analizy i syntezy nowych dla niego zjawisk, formułowania planu działania, tworzenia oryginalnych przedmiotów, wartościowania przedmiotów wg pewnych kryteriów

Przyjęło się wyróżniać 3 cele: cele poznawcze (coraz lepsze poznawanie świata), cele kształcące (rozwój sprawności psychicznych i fizycznych zainteresowań i zdolności) oraz cele wychowawcze (kształcenie wszechstronnie rozwiniętej osobowości, szczególnie takich jej składników, jak przekonania, światopogląd, postawy).

CELE KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO

1. Cele ogólne (kierunkowe) - kształtowanie wszechstronnie rozwiniętej osobowości człowieka oraz prawidłowego stosunku do wartości, społeczeństwa, drugiego człowieka, samego siebie, świata kultury i do przyrody.

2. Cele szczegółowe (instrumentalne- operacyjne), w tym:

• opanowanie wiedzy i umiejętności i nawyków zawodowych, warunkujących należyte przygotowanie do zawodu,

• opanowanie typowych metod, środków i form działalności zawodowej,

• rozwiniecie specjalnych uzdolnień, motywacji, zainteresowań i sprawności, niezbędnych do wykonywania zawodu,

• rozwinięcie umiejętności i przyzwyczajeń do ciągłego podnoszenia własnych kwalifikacji w drodze doskonalenia zawodowego

• wykształcenie gotowości dążenia do mistrzostwa w zawodzie.

TREŚCI KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO

1. Treści zawarte w przedmiotach ogólnokształcących i prowadzące do realizacji celów kierunkowych

2. Treści zawarte w przedmiotach ogólnozawodowych, gwarantujące przygotowanie szerokoprofilowe

3. Treści zawarte w przedmiotach specjalistycznych, prowadzące do specjalizacji zawodowej

4. Treści związane z zajęciami praktycznymi, realizowane w warsztacie szkolnym, w centrum kształcenia praktycznego lub w zakładzie pracy.

5. Treści ogólnowychowawcze

PROGRAMY NAUCZANIA

W programach nauczania wyróżnia się zwykle następujące elementy składowe:

• cele i zadania dydaktyczno-wychowawcze przedmiotu

• podział materiału nauczania na działy tematyczne, z podaniem liczby godzin przeznaczonych na ich realizację,

• materiał nauczania ujęty w postaci działów tematycznych; ustalenia poszczególnych tematów i podtematów oraz wykazy ćwiczeń i pokazów,

• zestaw podstawowych środków dydaktycznych związanych z realizacją programu nauczania

• wskazania dot. realizacji materiału nauczania

PROCES KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO

POJĘCIE PROCESU K.Z. I JEGO SKŁADNIKI

Proces k. z. - to logiczny, zwarty układ czynności nauczycieli i uczniów, prowadzący do zmian w osobowości uczniów, głównie w zakresie ich wiadomości i umiejętności, stanowiących o istocie przygotowania zawodowego.

Składniki procesu kształcenia zawodowego:

1. treści kształcenia (programy nauczania) - T

2. uczniowie szk. Zaw., podlegający oddziaływaniom pedagogicznym,

3. nauczyciele szk. Zaw., których głównym zadaniem jest organizowanie procesu uczenia się

4. warunki, w których dany proces się odbywa - W

Efektywność kształcenia zawodowego - jest funkcją wymienionych składników

Wyrażająca się zapisem:

E= f (T, N, U, W)

FUNKCJE PROCESU DYDAKTYCZNO-WYCHOWAWCZEGO:

Wg W. Okonia, są to:

1. bezpośrednie poznawanie rzeczywistości

2. poznawanie wiedzy o rzeczywistości

3. kształtowanie emocjonalnego stosunku do rzeczywistości,

4. kształtowanie działań przekształcających rzeczywistość

SZCZEGÓLNA ROLA NAUCZYCIELA

Wykaz standardów kompetencyjnych: kompetencje pragmatyczne, kompetencje interpretacyjno-komunikacyjne, kompetencje współdziałania, kompetencje kreatywne i kompetencje informatyczno-medialne.

Kompetencje pragmatyczne - głównie umiejętności organizowania procesu uczenia się oraz łączenia różnych elementów wiedzy i doświadczenia uczniów w dopełniający się układ działaniowy.

Pojęcie systemu kształcenia - to „ zespolenie odpowiednio powiązanych ze sobą i podporządkowanych celom kształcenia następujących składników:

1)nauczyciele z kompetencjami, metodami pracy i stosunkiem do pracy,

2)uczniowie z ich motywacjami i metodami pracy,

3)treść kształcenia,

4)środowisko kształcenia

FORMY ORGANIZACYJNE KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO

Formy organizacyjne zdeterminowane są przez:

• liczbę uczestników zajęć

• miejsce realizacji procesu

• czas prowadzenia zajęć dydaktycznych

Ze względu na liczbę uczniów wyróżnia się:

• nauczanie jednostkowe (np. w warsztacie rzemieślniczym)

• nauczanie grupowe (zespołowe ( np. w pracowni, w warsztacie)

• nauczanie zbiorowe, np. w systemie klasowo-lekcyjnym

Ze względu na miejsce wyróżnia się:

• zajęcia lekcyjne w klasie, gabinecie, lub w pracowni

• zajęcia w warsztacie szkolnym, w centrum kształcenia praktycznego lub w zakładzie pracy,

• zajęcia pozaszkolne realizowane w domu, w zakładzie pracy lub w innym miejscu poza szkołą

Ze względu na charakter prowadzonych zajęć, będą to zajęcia trwające:

• lekcje 45-minutowe,

• 2-3 godzinne zajęcia w laboratoriach i pracowniach

• 6-8 godzinne zajęcia warsztatowe (tzw. całodzienne)

• zajęcia pozalekcyjne (np. w kółkach zainteresowań) realizowane na zasadzie dobrowolności.

Współczesna dydaktyka opowiada się za formami organizacyjnymi gwarantującymi maksymalną aktywność uczniów w procesie kształcenia oraz ich uspołecznienie

SZCZEGÓLNA ROLA NAUCZYCIELA I UCZNIA W PROCESIE KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO

UCZNIOWIE

Uczeń dojrzały winien charakteryzować się następującymi cechami:

1. świadomością celów kształcenia zawodowego (m. In. rola poradnictwa zawodowego)

2. aktywnością w całym procesie dydaktyczno-wychowawczym

3. uspołecznieniem warunkującym m. In. poprawnie układającą się współpracę z innymi

Dobrze byłoby, gdyby każdy uczeń świadomie wybierał zawód, którego się uczy.

NAUCZYCIELE

W szkolnictwie zawodowym wyróżniamy cztery grupy nauczycieli:

a) przedmiotów ogólnokształcących

b) teoretycznych przedmiotów zawodowych

c) zajęć praktycznych (nauczycieli zawodu)

d) działalności opiekuńczo-wychowawczej (bibliotekarz, pedagog, instruktorzy zajęć pozalekcyjnych, wychowawcy internatu itp.)

Ich szczegółowe zadania różnią się, ale wszyscy oni kształtują osobowość zawodową uczniów szkół zawodowych - przyszłych pracowników.

Ustalono obowiązujący do dziś wykaz standardów kompetencyjnych, obejmujący:

1. kompetencje pragmatyczne,

2. kompetencje interpretacyjno-komunikacyjne,

3. kompetencje współdziałania,

4. kompetencje kreatywne i

5. kompetencje informatyczno-medialne.

Kompetencje pragmatyczne - to głównie umiejętności organizowania procesu uczenia się oraz łączenia różnych elementów wiedzy i doświadczenia uczniów w dopełniający się układ działaniowy.

Kompetencje interpretacyjno-komunikacyjne - umiejętność komunikowania się z innymi, szczególnie z reprezentantami życia gospodarczego

Kompetencje kreacyjne i twórcze - celowy udział w tworzeniu nowych wartości o znaczeniu zawodowym i społecznym, szczególnie przyjmowanie postawy aktywnej, inicjatywnej i odpowiedzialne

Warunki zewnętrzne i wewnętrzne realizacji procesu kształcenia zawodowego

WARUNKI ZEWNĘTRZNE:

• właściwie nakreślone cele kształcenia zawodowego,

• właściwie zaprogramowane treści kształcenia zawodowego,

• należyte zaopatrzenie szkół i uczniów w podręczniki oraz inne pomoce dydaktyczne,

• dobre kontakty szkoły ze środowiskiem, w tym z domem rodzinnym, z władzami miejscowymi i z zakładami pracy,

• prowadzenie kształcenia zgodnie z potrzebami gospodarczymi i społecznym środowiska,

• wysoka pozycja szkoły w środowisku,

WARUNKI WEWNĘTRZNE:

• odpowiednio dobrany zespół uczniowski, odznaczający się właściwym stosunkiem do zadań szkolnych i do wybranego zawodu (ważna rola poradnictwa zawodowego i preorientacji zawodowej) ,

• dobra obsada kadrowa,

• odpowiednie do zadań zaplecze szkoły, w tym warsztaty szkolne,

• właściwa organizacja pracy i życia społeczności szkolnej,

• sprzyjający procesowi kształcenia zawodowego klimat pracy i współpracy uczniów, nauczycieli i kierownictwa szkoły

Wyniki kształcenia zawodowego

Wg wielu pedagogów najlepszym sprawdzianem wartości przygotowania zawodowego jest poziom wykonywania zadań zawodowych (m. in. poprzez badania losów absolwentów).

Z. Wiatrowski wyróżnia dwa aspekty efektów kształcenia - jakościowy i ilościowy.

W aspekcie jakościowym ważne są:

• stopień przygotowania do pracy zawodowej (tzw. przydatność zawodowa - związana z kompetencjami zawodowymi),

• stopień przygotowania do dalszych studiów (nauki),

• stopień przygotowania do ciągłego doskonalenia siebie i swego otoczenia,

• przygotowanie do zaangażowanego uczestniczenia w życiu społeczno-gospodarczym, politycznym i kulturalnym kraju, regionu, środowiska.

W aspekcie ilościowym ważne są:

• liczba absolwentów przyjętych na studia bądź podejmujących pracę zawodową zgodnie z wykształceniem,

• liczba uczniów niepromowanych, przerywających naukę, powtarzających rok i inne wskaźniki wartości przygotowania zawodowego

Trzy podstawowe sposoby (płaszczyzny analizowania wyników pracy nauczycieli i uczniów szkół zawodowych. Są to:

1. Badanie wyników w czasie pobytu ucznia w szkole, w tym m. in.: analizowanie wystawianych przez nauczycieli ocen, badanie wytworów pracy uczniów (głównie na zajęciach praktycznych), badanie powodzeń i niepowodzeń uczniów szkół zawodowych,

2. Badanie losów absolwentów szkół zawodowych.

3. Badanie przydatności zawodowej absolwentów szkół zawodowych.

FORMY ORGANIZACYJNO-PROGRAMOWE I PRIORYTETY W KSZTAŁCENIU USTAWICZNYM DOROSŁYCH

Kształcenie ustawiczne dorosłych to proces systematycznego uczenia się następujący po zakończeniu obowiązku szkolnego lub wydłużonej edukacji stacjonarnej i trwający przez cały okres aktywności zawodowej, a często także dłużej, w okresie tak zwanego „trzeciego wieku”.

W kształceniu ustawicznym wyróżnia się szkolne i pozaszkolne formy dalszego kształcenia, w obu przypadkach stosowane są przeróżne rozwiązania organizacyjno-programowe. Poza tym podziałem znajduje się samokształcenie.

W przypadku form szkolnych maleje dominacja państwowych (publicznych) szkół dla dorosłych, przy wzroście niepaństwowych (niepublicznych) - tj. społecznych i prywatnych.

Od lat siedemdziesiątych upowszechniają się studia podyplomowe i specjalistyczne

W zestawie form pozaszkolnych : uniwersytety - powszechne, robotnicze, ludowe, dla rodziców, trzeciego wieku, studia oświatowe oraz kursy zawodowe im problemowe, jak również odczyty, spotkania autorskie, spotkania hobbystyczne i inne formy.

W tej grupie form dalszego kształcenia szczególna rola przypada kursom zawodowym, organizowanym przez różne ośrodki kształcenia i doskonalenia zawodowego, przez wyspecjalizowane organizacje i firmy oraz przez zakłady pracy.

Do podstawowych form kursowych zalicza się:

• kursy kwalifikacyjne, przygotowujące do egzaminów na tytuły robotnika kwalifikowanego i mistrza w przemyśle i rzemiośle,

• kursy wyuczające zawodu lub przygotowujące do egzaminów na określone uprawnienia, np. do kierowania pojazdami i inne,

• kursy doskonalące - aktualizacja wiadomości i umiejętności pracowników kwalifikowanych

• kursy wynikające z osobistych zainteresowań, np. kursy językowe, komputerowe i podobne

W dokumencie z 1991 r. „Zadania Kształcenia Ustawicznego MEN” - napisano, że konieczne jest kontynuowanie kształcenia przez całe życie.

Oto niektóre z zawartych tam zadań edukacyjnych, w tym zadania edukacji ustawicznej dorosłych :

1. nauczanie i upowszechnianie nauczania języków obcych

2. kształcenie informatyczno-komputerowe

3. rozwój marketingu i kształcenia menedżerów

4. przygotowanie i przekwalifikowanie kadr pracowniczych, w tym m. in.. pracowników administracji państwowej, samorządowej i gospodarczej (wymogi demokracji, decentralizacji)

5. dokształcanie i doskonalenie oraz przekwalifikowanie nauczycieli (służące m. in. podmiotowemu traktowaniu uczniów, rodziców i innych uczestników procesu edukacyjnego; od 2000 r. wszyscy nauczyciele muszą posiadać wykształcenie wyższym)

Program MEN Edukacja niestacjonarna zakłada działania w trzech głównych nurtach:

1. edukacji całego społeczeństwa

2. kształcenia, dokształcania i doskonalenia zawodowego

3. wiedzy na potrzeby własne odbiorców (kształcenie bezinteresowne)

DOKSZTAŁCANIE, PRZEKWALIFIKOWANIE ORAZ SAMOKSZTAŁCENIE PRACOWNIKÓW

Dokształcanie - to proces podwyższania kwalifikacji formalnych, a szczególnie teoretycznego dopełnienia kwalifikacji zawodowych - zakończony uzyskaniem odpowiedniego świadectwa (dyplomu, certyfikatu)

Przekwalifikowanie - to proces edukacyjny lub prawny, prowadzący do zmiany zawodu lub specjalności - czyli zmiany kwalifikacji i kompetencji zawodowych - związane jest z tzw. reorientacją zawodową.

Przyczyny: stan zdrowia, zmiana miejsca zamieszkania, zmiana aspiracji zawodowych, chęć podwyższenia zarobków lub zmiany charakteru pracy, obumieranie zawodów, bezrobocie.

Samokształcenie - proces całożyciowy, (odmiana uczenia się), prowadzący do wzbogacenia intelektu i osobowości jednostki zgodnie z jej potrzebami ideowymi, społecznymi, zawodowymi i indywidualnymi.

Cechy samokształcenia -świadome i rozpoczynane z woli jednostki; cele, treści, metody i środki samokształcenia są ustalane samodzielnie; jednostka sama kontroluje i lepiej poznaje siebie; wpływy z zewnątrz mają charakter pomocy (porady) a nie nakazu

Cele realizowane w samokształceniu (m. in.):

• samodzielne poznawanie świata

• doskonalenie działalności zawodowej i pracy

• podnoszenie kultury osobistej

Podstawowe źródła samokształcenia:

• idee i wzory moralne funkcjonujące w społeczeństwie

• materiały drukowane

• środki masowego przekazu

• środowisko życia i pracy

• stanowiska pracy

DOSKONALENIE OGÓLNE I ZAWODOWE PRACUJĄCYCH

Doskonalenie - proces systematycznego aktualizowania, poszerzania i pogłębienia wiadomości i umiejętności oraz sprawności ogólnych i zawodowych.

Cztery funkcje doskonalenia zawodowego:

1. f. adaptacyjna -przystosowanie do wymagań stanowiska pracy, wejście pracownika w nurt życia społ. Zakładu

2. wyrównawcza - jeśli poziom wymagań na stanowisku pracy przewyższa poziom przygotowania pracownika

3. renowacyjna - zapoznanie się z nowymi osiągnięciami nauki i techniki, opanowanie nowych umiejętności

4. rekonstrukcyjna - jeśli pracownik ujawnia twórcze dyspozycje (dąży do innowacji)

KSZTAŁCENIE I PRZYGOTOWANIE ZAWODOWE W ŚWIETLE WYMAGAŃ EUROPEJSKICH

Społecznie uznaną prawidłowością kształcenia zawodowego jest stosowanie takich form organizacyjno-programowych, aby w wyniku procesu kształcenia absolwenci mogli liczyć na zatrudnienie zgodne z kierunkiem i stanem przygotowania zawodowego. Kształcenie (szkoła) stwarza szansę stawania się pracownikiem pożądanym, ale w przypadku ludzi młodych, rozpoczynających samodzielne życie zawodowe i społeczne (a często i rodzinne), potrzebne są raczej gwarancje związane z zatrudnieniem.

Dalszy rozwój systemu kształcenia i przygotowania zawodowego, na miarę współczesnych wymagań europejskich, ma szanse pod warunkiem nasycenia go ideą demokratyzmu. Oznacza to, że:

1. Szkoła zawodowa stawać się będzie (coraz pełniej) instytucja wielopodmiotową, równoważnie uwzględniającą podmiotowość uczniów, nauczycieli, rodziców , środowiska lokalnego i gospodarczego

2. Proces kształcenia zawodowego nasycany będzie dążeniem do przemyślanych wyborów odpowiadających wszystkim podmiotom (współpraca, uzgadnianie)

3. W procesie edukacyjnym równoprawne stawać się będą rozwiązania proponowane i stosowane zarówno przez uczniów jak i nauczycieli, pod warunkiem, że prowadzą do efektów społecznie pożądanych

4. Szczególne miejsce w życiu szkoły zawodowej zajmie podejście innowacyjne i twórcze wszystkich członków społeczności szkolnej

5. W tworzeniu programów znajdą miejsce inicjatywy oddolne

6. W nowoczesnej edukacji zawodowej będzie szansa na dochodzenie do powszechnie uznawanych i pożądanych wartości uniwersalnych. (szkoła uspołeczniona, alternatywna i wielopodmiotowa)

Spełnienie wymagań europejskich w przygotowaniu zawodowym konieczne jest m, in. ze względu na postępującą modernizację naszej gospodarki (dla wyrównywania dystansu do poziomu najwyżej rozwiniętych krajów UE) a także dla umożliwienia zatrudnienia Polaków w krajach UE.

RYNEK PRACY - WPROWADZENIE

Rynek pracy - rodzaj rynku ekonomicznego, na którym z jednej strony znajdują się poszukujący pracy i ich oferty, a z drugiej przedsiębiorcy tworzący miejsca pracy i poszukujący siły roboczej.

RODZAJE RYNKÓW PRACY

Podział wg statusu prawnego:

• rynek oficjalny - gdy osoba pracuje zgodnie z prawem, pobierane są składki ZUS, składki zdrowotne, itp.

• szara strefa (tzw. „praca na czarno”) uzyskiwanie dochodów bez odprowadzania żadnych składek - korzystne dla pracodawcy, niekorzystne dla pracobiorcy ponieważ: nie może się skarżyć na nieuczciwego pracodawcę, po wypadku leczy się na własny koszt, brak składek na emeryturę. Szacuje się, że w Polsce ok.30-40% Polaków zarabia (dorabia) na czarno!

Podział wg zasięgu rynku pracy:

• rynek lokalny - praca w niewielkiej odległości od miejsca zamieszkania (do 60-70 km)

• rynek regionalny - zasięg regionu (np. województwa)

• rynek krajowy

• rynek zagraniczny

RYNEK PRACY I ZATRUDNIENIE A IDEA DEMOKRACJI.

POPYT NA PRACĘ determinowany jest przez płace (koszt pracy dla przedsiębiorcy) oraz wydajność pracy pracowników. Im koszty pracy są niższe a wydajność pracowników wyższa tym dane przedsiębiorstwo może produkować swoje wyroby taniej, jest bardziej konkurencyjne, może rozwijać swoją produkcję i zatrudniać nowych pracowników (rośnie popyt na pracę)

PODAŻ PRACY - zależy głównie od czynników demograficznych tzn. od liczby osób w wieku produkcyjnym. W Polsce osobami w wieku produkcyjnym są mężczyźni w wieku 18-64 i kobiety w wieku 18-59 lat. Na liczbę osób w wieku produkcyjnym wpływają uwarunkowania społeczno-ekonomiczne oraz przepisy prawne określające wiek przejścia na emeryturę (w wielu krajach kobiety przechodzą na emeryturę w wieku 65 lat).

Na podaż pracy wpływa również wysokość oferowanych płac (wyższe zachęcają) oraz preferencje poszczególnych osób dotyczące podziału swojego czasu na pracę i czas wolny. Z kolei zasiłki i świadczenia społeczne (alternatywne źródła dochodu) zniechęcają ludzi do podejmowania pracy.

Z. Wiatrowski proponuje nowe podejście do problemu zatrudnienia, którego wyznacznikami powinny stawać się:

1. uznanie zasady przedsiębiorczości oraz konkurencyjności jako dominujących regulatorów ładu demokratycznego w gospodarce

2. dochodzenie do wysokich kwalifikacji (kompetencyjność, mobilność)

3. nieustanne doskonalenie zawodowe i podwyższanie swojej przydatności zawodowej

4. wyrażanie gotowości do przekwalifikowania (w razie potrzeby)

5. bezpośrednie i pośrednie wpływanie na pracodawców (głównych regulatorów ładu gospodarczego), aby stosunki pracownicze formułowane i rozwiązywane były zgodnie z obowiązującymi w państwie zasadami demokracji

PRACA ZAWODOWA W WARUNKACH GOSPODARKI WOLNORYNKOWEJ.

Praca zawodowa to działalność ludzi organizowana społecznie w taki sposób, aby prowadziła do powstawania wytworów i usług społecznie wartościowych oraz do podnoszenia życia wykonujących ja jednostek (i ich rodzin).

Chodzi o to, aby człowiek pracujący zawodowo nie tylko zdobywał środki do życia, ale także stawał się bogatszy wewnętrznie, aby nieustannie wzbogacał swoją osobowość, poszerzał swoją szansę samorealizacji, stawał się człowiekiem rzeczywistym - podmiotem pracy.

Jeśli pojawiają się sprzeczności między celem społecznym pracy a celami osobistymi - praca nie realizuje ani celu osobistego, ani zbiorowego (Z. Cackowski)

Przejawy godzenia w demokratyczny i ludzki wymiar układu demokratycznego:

1. Liczne przypadki lekceważenia kwalifikacji i kompetencji pracowniczych (np. ustalanie wynagrodzeń na podstawie koneksji politycznych lub gospodarczych)

2. Wysoki poziom bezrobocia - np. do niedawna połowa absolwentów szkół zawodowych rozpoczynała karierę zawodową od zasiłku dla bezrobotnych (a nastawienie społeczne nasycone jest jednostronnie pojętym egalitaryzmem)

3. Powszechne pomniejszanie działań wytwórczych (wytwarzanie dóbr materialnych) a przecenianie działań pośrednich, np. związanych z handlem lub bankowością

ZATRUDNIENIE W TEORII I W RZECZYWISTOŚCI

Model amerykański -minimalizuje wpływ państwa na rozwiązywanie problemów pracy, stawia na przedsiębiorczość i rywalizację kadr (nastawienie na „człowieka sukcesu”). Jeśli pracownik nie przynosi sukcesu traci pracę (elastyczność zatrudnienia i płac)

Model zachodnioeuropejski - zapewnia pracownikom godziwe warunki pracy, ochronę pracy i zabezpieczenie społeczne, partnerzy społeczni odgrywają dużą rolę w regulowaniu problemów pracy i polityki społecznej.

W celu przeciwdziałania kraje UE prowadzą rozbudowaną politykę rynku pracy. Model ten cechuje sztywność płac i mała elastyczność rynku pracy.

Model japoński - nastawiony na pokojową i ścisłą współpracę managementu z pracownikami (związkami zawodowymi) jako gwaranta rozwoju społeczno-gospodarczego. Zapewnia rozwój pracowników w toku pracy i wiązanie ich z zakładem pracy.

Tendencje przemian w strukturze zatrudnienia w Polsce:

1. spadek zatrudnienia w rolnictwie, mniejszy w przemyśle i wzrost w usługach (szczególnie niematerialnych)

2. zwrot od dominacji zatrudnienia w sektorach (działach) wysokiej techniki

1. dwubiegunowa koncentracja zatrudnienia -z jednej strony - w wielkich korporacjach (często międzynarodowych), z drugiej - w small businessie , kurczy się bowiem przestrzeń między tymi typami przedsiębiorstwa

2. spadek udziału zatrudnienia stałego i w pełnym wymiarze czasu, a wzrost udziału zatrudnienia w częściowym wymiarze czasu i innych formach elastycznych

3. rozwój wielonarodowościowej, a zatem wielokulturowej struktury zatrudnienia

4. wzrost udziału kobiet w łącznym zatrudnieniu i obniżenie średniego wieku pracowników w związku z tendencją do obniżania wieku emerytalnego

BEZROBOCIE JAKO CECHA GOSPODARKI WOLNORYNKOWEJ

Bezrobocie - najczęściej określa się jako zjawisko braku pracy zarobkowej dla osób zdolnych do pracy i poszukującej jej.

Stopa bezrobocia - relacja liczby zarejestrowanych bezrobotnych do zasobu siły roboczej (lub liczby ludności w wieku produkcyjnym)

Wg ustaleń ustawowych bezrobotnymi są osoby zdolne i gotowe do pracy, pozostające bez pracy, jeżeli:

1. nie pobierają emerytury

2. nie są właścicielami gospodarstwa rolnego

3. nie prowadzą działalności gospodarczej

W warunkach gospodarki wolnorynkowej przyjmuje się, że:

1. bezrobocie w nadmiernych wymiarach (np. 15-20%) powoduje wytwarzanie się swoistej patologii społecznej i wymaga kategorycznego przeciwdziałania - także państwa np. poprzez urzędy pracy

2. bezrobocie w granicach do 5-6% traktowane jest jako prawidłowość, a w szczególności jako znaczący motyw poszanowania i cenienia pracy posiadanej

Kraje najwyżej rozwinięte (USA, kraje UE i Japonia) postawiły na pięć głównych kierunków zapobiegania bezrobociu:

1. wzrost elastyczności zatrudnienia i płac

2. przekształcenie zbiorowych stosunków pracy

3. rozwój zarządzania zasobami pracy, nastawiony na inwestowanie w kapitał ludzki

4. edukację i szkolenie zawodowe

5. zwiększenie zdolności firm do tworzenia miejsc pracy, np. poprzez redukcję podatku od osób prawnych oraz podatku socjalnego

Przynajmniej dwa z w/w kierunków - trzeci i czwarty - zakładają znaczny udział pedagogiki pracy, psychologii pracy i socjologii pracy w ich realizacji

LINIA ROZWOJU ZAWODOWEGO PRACOWNIKA

Linię rozwoju zawodowego charakteryzują:

1. przygotowanie zawodowe (układy wiedzy, umiejętności i motywacji zawodowych)

2. adaptacja społeczno-zawodowa

3. identyfikacja i stabilizacja zawodowa

4. sukces zawodowy

5. mistrzostwo w zawodzie

Czynniki warunkujące linię rozwoju:

1. warunki materialne i społeczne pracy zawodowej

2. właściwości osobowe pracownika (zdolności i zainteresowania zawodowe, postawa zawodowa, osobowość zawodowa

ADAPTACJA SPOŁECZNO-ZAWODOWA

To proces przystosowania się pracownika do fizycznego i społecznego środowiska pracy.

Przystosowanie fizyczne - opanowanie stanowiska pracy i dopasowanie się do materialnych warunków pracy

Przystosowanie społeczne - włączenie się nowego pracownika w system reguł zachowania oraz norm i wartości obowiązujących w danym zakładzie pracy (więzi formalne i nieformalne miedzy pracownikami)

Etapy adaptacji społeczno- zawodowej:

• pierwszy - osiągnięcie samodzielności na stanowisku pracy i wysokiej wydajności

• drugi - włączenie się pracownika w nurt życia brygady czy działu

• trzeci - włączenie się w nurt życie społ. Zakładu, uświadomienie sobie swoich możliwości i powinności wobec zakładu

• czwarty - rozpoczęcie się identyfikacji zawodowej, możliwość osiągania zadowolenia z wykonywanej pracy

IDENTYFIKACJA I STABILIZACJA ZAWODOWA

Proces identyfikowania się pracownika z zawodem, ze stanowiskiem pracy, z zakładem i załogą trwa przez lata, ma charakter dynamiczny i złożony.

Z. Wiatrowski wyróżnia pięć kategorii identyfikacji z zawodem

• identyfikację pełną, gdy praca zaw. i zawód jest uznana za jedyną wartość w życiu pracownika (skrajna postać to pracoholizm)

• identyfikacja właściwa - utożsamianie się z zawodem i praca zawodową w wymiarach racjonalnych, pozwalające realizować inne powinności człowieka dorosłego (rodzinne i społeczne)

• identyfikacja częściowa -pracownik wiąże się silnie tylko z pewnymi właściwościami zawodu i pracy zaw., z innymi nie wiąże się wcale

• identyfikacja formalna - pracownik jedynie uświadamia sobie pewne konieczności lub dostosowuje się do większości

• identyfikacja pozorna - (brak identyfikacji) - praca traktowana jest jedynie jako źródło utrzymania

W procesie identyfikowania się pracownika z zawodem i zakładem pracy szczególne znaczenie mają:

• zajmowanie stanowiska odpowiadającego przygotowaniu zaw., zdolnościom i możliwościom wywiązania się z obowiązków zaw.

• stworzenie pracownikowi odpowiednich warunków do należytego wywiązania się z obowiązków i zadowolenia

• stosowanie wynagrodzenia i wyróżnień (kar) zgodnie z zaangażowaniem w pracy i uzyskiwanymi wynikami

• stwarzanie pracownikowi szans rozwoju, dochodzenie do mistrzostwa w zawodzie

SUKCES ZAWODOWY

Sukces zawodowy wiązać należy przede wszystkim z osiąganymi wynikami pracy i dochodzeniem do mistrzostwa w zawodzie.

Zewnętrznym wyrazem tego będzie: przejście pracownika na wyższe stanowisko, osiągnięcie przez niego wyższego szczebla w hierarchii zaw., osiągnięcie wyższej grupy zaszeregowania osobistego, zwiększenie stopnia odpowiedzialności za wykonywaną prace i losy zakładu.

Tak rozumiany sukces zależy od wielu czynników - od posiadanych kwalifikacji, od zdolności i chęci do pracy, od aspiracji zawodowych i innych.

Nie ma wyraźnych granic miedzy powodzeniem a niepowodzeniem.

Warunki powodzenia i przyczyny niepowodzeń są złożone - w grę wchodzi wiele warunków obiektywnych i subiektywnych (osobistych) łącznie: stan zdrowia i sił fizycznych, cechy temperamentu, stan uzdolnień i umiejętności, ogół warunków środowiskowych.

Powodzenia i niepowodzenia są rezultatem zgodności lub rozbieżności między rzeczywistymi wynikami wysiłku człowieka a założonymi uprzednio oczekiwaniami.

Każdemu powodzeniu i niepowodzeniu towarzyszy proces psychiczny o zabarwieniu emocjonalnym - wyraża się w zadowoleniu (satysfakcja, chęć działania)) lub niezadowoleniu (zniechęcenie, stan frustracji).

Przy analizie powodzeń i niepowodzeń zawodowych pracujących stosuje się wielkie grupy wyznaczników (uwarunkowań), a mianowicie wyznaczniki:

• społeczno-ekonomiczne (klimat społeczny, przepisy itp.)

• związane z rodziną

• biopsychiczne i osobowościowe

• profesjonalne (dot. kwalifikacji i kompetencji zaw.)

CECHY STRUKTURY GOSPODARCZEJ I SPOŁECZNEJ POLSKI (PO 1989 R.)

Najważniejsze cechy:

1. Ustrój społeczno-gospodarczy ewoluuje w kierunku współczesnego kapitalizmu.

2. Trwa budowa społeczeństwa obywatelskiego, demokratycznego i pluralistycznego z akcentem na podmiotowość każdego człowieka, otwartego na wartości ogólnoludzkie i chrześcijańskie

3. Własność prywatna odgrywa dominującą rolę i stanowi zasadę ustrojową

4. Gospodarka ma charakter wolnorynkowy, zakładający maksymalną przedsiębiorczość, mobilność, kompetencyjność i konkurencyjność

5. Dominują małe i średnie prywatne zakłady pracy.

6. Następuje transfer nowoczesnej techniki i technologii oraz organizacji i obsługi gospodarki

7. Zostały znacznie podwyższone i unowocześnione kwalifikacje i kompetencje pracowników wszystkich działów gospodarki

POJĘCIE I ZADANIA OGÓLNE HUMANIZACJI PRACY

Humanizacja pracy i jej warunków polega na celowym przekształceniu pracy w pierwszy obowiązek i wartość samą w sobie. Jest procesem, który prowadzi do przezwyciężenia alienacji pracy i jej skutków.

Do istotnych właściwości humanizacji pracy i jej warunków zaliczyć można:

1. widzenie człowieka jako podmiotu pracy

2. przezwyciężanie istniejącego podziału pracy na fizyczną i umysłową przez nieustanne podwyższanie wykształcenia ogólnego i zawodowego robotników (pracowników)

3. zapewnienie bezpieczeństwa podczas pracy (spełniającego wymagania zdrowotne)

4. skracanie dnia roboczego przez udoskonalenia techniczne i podnoszenie kultury pracy

5. stosowanie ciągłej zmiany stanowisk pracy, gwarantującej prawidłowy układ relacji: człowiek - maszyna

6. czynny udział pracowników w kontrolowaniu procesów technologicznych oraz społecznych

7. zwiększanie czasu wolnego ludzi pracy, z przeznaczeniem na wypoczynek, rekreację i doskonalenie własnej osobowości,

8. czynienie z pracy podstawowego miernika wartości człowieka.

JAKOŚĆ PRACY I KULTURA PRACY

Jakość pracy - to wartość społeczna wynikająca z satysfakcji materialnej i niematerialnej, uwarunkowanej kwalifikacjami i predyspozycjami do dobrej pracy oraz osiąganymi efektami pracy, jak również warunkami materialnymi i społecznymi środowiska pracy, dostosowanymi do współczesnych społecznych standardów „jakości pracy”

Znaczenie tak rozumianej jakości pracy - jest warunkiem rozwoju osobowosci w procesie pracy, jest wyrazem prawidłowo kształtującego się życia społecznego, gwarantuje pomyślny rozwój społeczno-gospodarczy.

Rola kształcenia w tym zakresie:

1. wykształcenie jest wartością ogólnospołeczną, powszechnie akceptowaną, a kształcenie jest źródłem zdolności do efektywnej, coraz lepszej pracy i zdolności do życia racjonalnego w czasie pracy i poza pracą

2. kształcenie się prowadzi do swobodnego wyboru zawodu i miejsca pracy oraz miejsca zamieszkania, gwarantuje w skali powszechnej dobrą jakość pracy i wysoką jakość życia

Kultura pracy - kompleks wartości powstałych we współdziałaniu i współżyciu ludzi w procesie pracy.

Do wartości tych należą:

1. wytwarzane przedmioty materialne

2. formy organizacji

3. sposoby myślenia

4. wzory zachowania

5. cechy osobowości kształtowane i rozwijane podczas pracy

Wysoka kultura pracy stanowi warunek pożądanej jakości pracy, a także wyraz humanizacji pracy

Nowoczesne myślenie o pracy ludzkiej zakłada:

• przejście od pojęcia zakładu pracy, w którym musi się pracować, do pojęcia zakładu, w którym chce się pracować

• przejście od zarządzania biurokratycznego i dogmatycznego do zarządzania uczestniczącego

• przejście od rozdrobnienia zadań pracy do ich scalania

• przejście od traktowania ludzi jako zwykłych wykonawców zadań do traktowania ludzi jako dojrzałych osób, samodzielnych i myślących podczas pracy

• przejście w stosunkach pracy od ostrych podziałów specjalności, do myślenia w kategoriach celów jednoczących pracowników różnych specjalności

• przejście od wąskiego zainteresowania miejscem pracy, do szerszej perspektywy kształtowania jakości życia

HUMANIZACJA PRACY W SPOŁECZNEJ GOSPODARCE RYNKOWEJ

Chodzi o uczynienie polityki społecznej istotnym wyznacznikiem dalszego rozwoju Polski.

Socjalna gospodarka rynkowa opiera się na wewnętrznej i zewnętrznej konkurencyjności, a więc programowo odrzuca monopol.

O sile gospodarki stanowi stan średni, do którego zalicza się dużą (liczną) grupę ludzi posiadających własność prywatną i tym samym niezależnych ekonomicznie od państwowego pracodawcy.

W socjalnej gospodarce rynkowej duże znaczenie ma tzw. współzarządzanie czyli partycypacja

Do zasad polityki społecznej należą:

1. zasada przezorności (odpowiedzialność człowieka za przyszłość własną i rodziny

2. zasada samopomocy - pomoc niewielkich grup nieformalnych

3. zasada solidarności społecznej - ryzyko socjalne przeniesione na państwo

4. zasada pomocniczości - pomoc najpierw od rodziny, następnie od społeczności lokalnej a w końcu od państwa

5. zasada uczestnictwa -

6. zasad samorządności

7. zasada dobra wspólnego - władza publiczna uwzględnia interesy wszystkich obywateli, a przy sprzecznościach poszukuje kompromisu

8. zasada wieloaspektowości - równolegle funkcjonują publiczne podmioty polityki społecznej, organizacje pozarządowe i instytucje rynkowe

ZADANIA ZAKŁADÓW PRACY

Pedagoga pracy interesuje przede wszystkim zakład pracy jako określony układ społeczny i określone środowisko wychowawcze.

Podstawowym zadaniem każdego zakładu pracy jest produkowanie dóbr i pełnienie usług z myślą o zaspokajaniu stale rosnących potrzeb społeczeństwa.

Podstawowe funkcje zakładu pracy to: funkcje produkcyjno-ekonomiczne, zwane podstawowymi i pozaprodukcyjne, zwane dopełniającymi.

Zadania humanizacyjne, będą to zadania:

• - związane z ochroną pracy,

• - o charakterze socjalnym (jednak w wersji rozsądnej),

• - o charakterze ekonomicznym, związane z bodźcami materialnymi

• - związane z zaspakajaniem różnorodnych potrzeb człowieka (np. kulturalnych, zdrowotnych),

• - związane z podwyższaniem i doskonaleniem kwalifikacji zawodowych oraz przekwalifikowaniem się,

• - związane z kształtowaniem postawy zawodowej pracowników (pełna identyfikacja z zawodem i zakładem)

Współczesny zakład powinien prowadzić i w zasadzie prowadzi coraz szerszą działalność edukacyjną.

Rola służb pracowniczych USA - „Administracja personalna”:

1. rekrutacja i utrzymywanie siły roboczej

2. wynagradzanie pracowników

3. analiza i opis pracy

4. kształcenie i doskonalenie pracowników

5. sprawy socjalno-bytowe i kulturalno-oświatowe

27

---