dział	temat	strona
I	Krioterapia.	3
II	Lecznicze zastosowanie zimna.	3
III	Krioterapia ogólnoustrojowa. Wskazania i przeciwwskazania.	5
IV	Wpływ krioterapii na organizm ludzki.	7
V	Wrocławska komora kriogeniczna.	8
VI	Odmrożenia - pierwsza pomoc.	9
VII	Literatura.	10

I. Krioterapia.

Krioterapia to bodźcowe, stymulujące zastosowanie powierzchniowe niskich tempe­ratur poniżej -100°C, działających krótko (1,5-4 min) w celu wywołania i wykorzy­stania fizjologicznych i ustrojowych reakcji na zimno. Krioterapię stosuje się głów­nie we wspomaganiu leczenia podstawowego w chorobach i dysfunkcji narządów ru­chu czy kręgosłupa. Po zabiegach krioterapeutycznych zaobserwowano ustąpienie dolegliwości bólowych, przekrwienie powłok i kończyn, działanie przeciwobrzękowe, wzrost siły mięśni, wzmożenie wydzielania hormonów i endofrin, przyspieszenie bezinfekcyjnego gojenia się blizn.

Zimno działa na organizm dwuetapowo. Na początku zimno powoduje pobudze­nie układu współczulnego, wywołując zwężenie naczyń krwionośnych w skórze i tkan­ce podskórnej. Następuje podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi oraz pobudzenie przemiany materii, co powoduje zwiększenie wytwarzania ciepła, które jest reakcją obronną przed działaniem zimna. Mimo to występuje obniżenie temperatury. Z po­wodu zwężenia naczyń, ochłodzone tkanki są gorzej zaopatrzone w tlen i składniki odżywcze, a co za tym idzie - spowalniają się stopniowo procesy metaboliczne.

II. Lecznicze zastosowanie zimna.

Głównym skutkiem działania zimna jest w początkowym okresie zabiegu skurcz naczyń krwionośnych lub zmniejszenie przepływu krwi i zmniejszenie metabolizmu tkanek, a także zmniejszenie dynamiki płynów; ogólnie obserwuje się zmniejszenie wydzielania potu. Zimno zmniejsza także pobudliwość nerwową i szybkość przewo­dzenia nerwowego, co wywołuje miejscową bezbolesność i zmniejszenie reakcji za­palnych wywołanych przez uraz.

Fizjologiczne skutki zimna czynią zastosowanie niskiej temperatury leczeniem z wyboru urazu tkanek miękkich, np. skręceń i nadwerężeń w stawach, przeciążeń, stłuczeń i krwiaków innych tkanek (medycyna sportowa wobec sportu wyczynowe­go). Zapobiega dalszemu urazowi tkanek przez niedopuszczenie do nadmier­nego obrzęku tkanek uszkodzonych. Jest także leczeniem z wyboru w pierw­szej pomocy i wczesnym leczeniu oparzeń I i II stopnia lub rozległych otarć naskór­ka. Spowalnia ono lub zapobiega reakcji zapalnej po tych obrażeniach. Jest też użyteczne w leczeniu miejscowych infekcji z racji swych przeciw­zapalnych właściwości, ponieważ zwalnia przepływ krwi. Oziębia nerwy i mięśnie, zwalniając tym samym reakcje che­miczne w procesie przewodzenia nerwowo-mięśniowego.

Schładzanie przez przewodzenie metoda leczenia poprzez zastosowanie lodowatej wody lub rozkawałkowanego lodu jako środków schładzających. Sposób ten stosuje się przez 10-15 minut
z 5-minutową przerwą, a cykl ten powtarza się aż do uzyskania maksymalnie korzystnych efektów.

Schładzanie przez przenoszenie ciepła z powłok do otoczenia najlepszym wykorzystaniem tego kon­wekcyjnego schładzania jest jego stosowanie do obniżenia wysoce podniesionej ciepłoty ciała (wysokiej gorączki) czy hiperpireksji. Głównymi urządze­niami do schładzania konwekcyjnego są silne wiatraki lub dmuchawy nawiewające oziębione powietrze laminarnie na nagie ciało, wzdłuż lub w poprzek.

Schładzanie przez parowanie odparowanie lotnych płynów z powierzchni skóry wymaga energii termicznej, czego wynikiem jest schło­dzenie powierzchni powłok. Chlorek etylu jest takim płynem służącym do lokalnego schładzania części po­włok dotkniętych obrażeniami i temu celowi.

Schładzanie radiacyjne (przez promieniowanie). Organizm ludzki może przez promieniowanie tracić znaczne ilości ciepła, maksymalnie do 55%. Promie­niowanie to odbywa się powoli, w różnych okresach doby i z różną intensywnością, któ­ra zależy m.in. od ubrania. Przez promieniowanie rozumiemy strumień energii emitowanej przez układ ma­terialny w postaci fal lub cząsteczek, a także sam proces ich emisji. Wskutek rozszerzenia naczyń krwionośnych rozgrzewa się powierzchnia ciała i dróg oddechowych, przez co zwiększa się promieniowanie.

W następstwie zabiegu krioterapeutycznego lokalnego czy ogólnoustrojowego klinicznie występują: subiektywna bezbolesność lokalna, strefowa odległa lub ogólno-ustrojowa (o różnych jej mechanizmach m.in. w dużych ilościach jest wydzielana endorfina), przekrwienie uprzednio schłodzonych miejsc (przy czym ciepła krew odruchowo kierowana jest do naczyń powłok, w których krew jest schłodzona), zwiotczenie zdrowych mięśni i wzrost ich siły, a także zmniejszenie spastyczności mięśni, gdy jest ona obecna (osłabienie przewodnictwa nerwowego i pobudzeń nerwowo-mięśniowych). Późniejszym efektem zabiegu jest działanie przeciwobrzękowe i pobudzenie układu odpornościowego.

Zespołowi objawów klinicznych towarzyszą zwiększone osoczowe stężenia ważnych hormonów i modu­latorów, co przedstawia sobą swoistą reakcję alarmową, która stanowi także o lecz­niczym charakterze zabiegów.

Ryc. Fizjologiczne skutki miejscowych leczniczych zabiegów schładzających stosowanych w fizjoterapii

III. Krioterapia ogólnoustrojowa. Wskazania i przeciwwskazania.

Kliniczne działania krioterapii ogólnoustrojowej (po zabiegach lokal­nych nie wszystkie efekty występują) to:

• wybitnie korzystny wpływ na psychikę - następuje poprawa nastroju;

• subiektywna bezbolesność dotycząca nie tylko bólów stawowych i powierzchni ciała, ale także bolesnych odczuć w jego wnętrzu; znika uczucie zmęczenia;

• rozluźnienie napiętych mięśni wokół zmienionych chorobowo stawów; wyraź­nie zwiększa się ich siła mimo rozległych, charakterystycznych dla choroby zaników; zwalnia się przewodzenie czuciowe i ruchowe w nerwach;

• obfity przepływ krwi przez powłoki ciała i narządy wewnętrzne, co powoduje uczucie gorąca i zaróżowienie.

Wszyscy chorzy zakwalifikowani do kuracji niskotemperaturowej w ko­morze kriogenicznej poddawani są rutynowemu, dokładnemu badaniu lekarskie­mu. Z każdym chorym przeprowadza się dokładny wywiad, który poza pytaniami do­tyczącymi choroby zasadniczej uwzględnia, mogące stanowić przeciwwskazanie do krioterapii, przebyte lub obecne schorzenia współistniejące i przyjmowane w związku z nimi leki. Zadaje się ponadto pytania dotyczące tolerancji zimna przez organizm pacjenta. U wszystkich chorych wykonuje się badanie internistyczne, na które skła­da się osłuchiwanie płuc i serca, palpacyjne badanie jamy brzusznej, pomiar ciśnie­nia tętniczego krwi i częstości akcji serca, badanie elektrokardiograficzne oraz bada­nie neurologiczne.

Przeciwwskazania bezwzględne to:

1. nietolerancja zimna,

2. krioglobulinemia,

3. kriofibrynogemia,

4. choroba Raynauda,

5. cold urticaria,

6. ropno-zgorzelinowe zmiany skórne,

7. agammaglobulinemia,

8. choroby ośrodkowego układu nerwowego,

9. neuropatie układu współczulnego,

10. niedoczynność tarczycy,

11. miejscowe zaburzenia ukrwienia,

12. znaczna niedokrwistość,

13. działanie leków, zwłaszcza neuroleptyków i alkoholu,

14. wyniszczenie i wychłodzenie organizmu,

15. klaustrofobia,

16. brak doświadczenia u stosujących tę metodę,

17. jakakolwiek niesprawność urządzenia.

Przeciwwskazania bezwzględne ze strony układu krążenia i układu oddechowego. Są to następujące stany chorobowe:

1. wady aparatu zastawkowego serca w postaci zwężenia zastawek półksiężycowatych aorty czy zwężenie zastawki dwudzielnej,

2. schorzenia mięśnia serca lub aparatu zastawkowego serca w okresie niewy­dolności krążenia,

1. ciężkie postacie dusznicy bolesnej wysiłkowej i dusznicy bolesnej spontanicznej,

2. zaburzenia rytmu serca przy jego częstości wyższej od 100/min.

3. przecieki żylno-tętnicze w płucach,

4. ostre schorzenia dróg oddechowych różnego pochodzenia.

Przeciwwskazania względne:

1. wiek powyżej 65 lat,

2. przebyte zakrzepy żylne i zatory tętnic obwodowych,

1. nadmierna labilność emocjonalna wyrażająca się m.in. nadmierną potliwością skóry.

Każdy pacjent, zdrowy i chory, przed wejściem do komory informowany jest o ko­nieczności wytarcia się ręcznikiem w celu usunięcia potu, co jest o tyle ważne, iż obecność kropelek potu na skórze w warunkach czynnej kriokomory powoduje natych­miastowe powstanie z nich kryształków lodu, co powoduje u niektórych dotkliwe, aczkolwiek przejściowe uczucie zimna.

Każdy z badanych informowany jest również o konieczności powolnego, możliwie niezbyt głębokiego oddychania przez maskę chirurgiczną wyłożoną dodatkowo warstwą gazików, według instrukcji, że wdech ma być dwa razy krótszy niż wydech. Jeżeli do płuc przedostanie się szybko większa ilość krańcowo schłodzonego powietrza, po ogrzaniu w płucach jego objętość podwaja się, co może wywołać opresję oddechową. Przebywanie w czynnej komorze bez wspomnianego zabezpieczenia (maska chirurgiczna) jest niedopuszczalne.

Po opuszczeniu kriokomory chorzy przechodzą do pomieszczeń o temperaturze pokojowej. Na ogół wszyscy chorzy w trakcie pobytu w kriokomorze nie odczuwają zimna w potocznym tego słowa znaczeniu, a raczej pieczenie odsłoniętych części skóry, jakby z uczuciem delikatnego „dokłuwania” tępą igłą.

Niektórzy chorzy po opuszczeniu komory odnoszą poczucie zupełnego odprężenia i uspokojenia, inni mówią o relaksie, jeszcze inni o poczuciu rześkości i fizycznego rozluźnienia. Znikają wszelkie dolegli­wości bólowe i uczucie zmęczenia, nawet gdy wcześniej były one dość silne.

O tym, że „zimno ma uspokajający wpływ, gdyż działa na mózg i układ nerwowy" pisał jeszcze w XIX w. chirurg napoleoński D. Lorrey. Jakkolwiek nie przeprowadzono badań w tym kierunku, to można przypuszczać, że podobny wpływ na psychikę chorych może mieć jonizacja powietrza schłodzonego w kriokomorze do -160°C.

Prawdopodobnie z podobnych spostrzeżeń wynikają próby stosowania kriokomory u chorych z różnymi postaciami depresji i badania takie są prowadzone w Japonii - ich wyniki nie są do końca znane. Po opuszczeniu komory kriogenicznej pierwszym odczuciem badanych było gorą­co. Niezwykle ciekawe jest zagadnienie, w jaki sposób produkcja i utrata ciepła przez organizm pozostaje w równowadze mimo zmian temperatury otoczenia. Prze­ciętna spoczynkowa temperatura mierzona w jamie ustnej u zdrowego młodego do­rosłego wynosi 36,0-37,2°C.

Tę izotermię ustrojową kontrolują następujące czynniki:

a. Skóra: utrata ciepła normalnie następuje przez parowanie potu, ale także wówczas, gdy temperatura otoczenia jest niska; szybkość przepływu krwi przez skó­rę ma tutaj także duże znaczenie.

b. Podwzgórze jest zespołem struktur nerwowych leżących w dolnej części dna III komory mózgu. Struktury te działają na zasadzie termostatu. Przy oziębianiu ciała, zwłaszcza krańcowo niskimi temperaturami, naczynia skóry kurczą się, skóra blednie lub sinieje, co nie jest spotykane w zabiegach krioterapeutycznych, i wzma­ga się napięcie mięśni, aż do wystąpienia dreszczy, które jednak nie występują ani po lokalnych, ani ogólnoustrojowych leczniczych zastosowaniach temperatur krio­genicznych.

c. Oddech: jeżeli powietrze wdechowe jest zimniejsze niż ciało w swym wnętrzu, do utraty ciepła dochodzi przez ogrzewanie powietrza, jakie dostało się do dróg od­dechowych i płuc. W warunkach komory kriogenicznej czynnik ten jest szczegól­nie silny.

d. Ubranie w zabiegu ogólnoustrojowej krioterapii jest szczególne i nie chroni przed utratą ciepła, lecz utratę taką ułatwia.

e. Niskokaloryczna dieta z redukcją tłuszczów nie daje egzotermicznych re­akcji biochemicznych w przemianie jelitowej pokarmu, a nadmierne przyjmo­wanie zimnych płynów rozcieńcza krewi mocz, co także jest związane z utra­tą ciepła. Ułatwia to, rzecz jasna, zabiegi krioterapeutyczne, czyniąc je bardziej sku­tecznymi.

Efekt krążeniowy krańcowo niskich temperatur przy ekspozycji na nie całego cia­ła dotyczy zarówno mikrokrążenia, jak i makrokrążenia krwi. Zmiany w mikrokrążeniu stanowią o leczniczym działaniu krioterapii; w makrokrążeniu są problemem bez­pieczeństwa leczenia kriogenicznego. Pierwotną zmianą w mikrokrążeniu pod wpły­wem działania temperatur kriogenicznych jest przynajmniej w skórze głęboki skurcz jej naczyń, co objawia się zblednięciem, ale bez zasinienia zasłoniętych części ciała, łożysk paznokciowych, warg. Jak się zdaje, obkurczeniu lub zamknięciu ulegają zwie­racze przedwlośniczkowe, co powoduje zmniejszenie i zwolnienie, a niekiedy być może, w pewnych obszarach skóry, zupełne ustanie przepływu włośniczkowego. Po­woduje to pobudzenie układu współczulnego i wzrost stężenia katecholaminy. Krew, która nie oddała tkankom tlenu, drogą otwartych przetok tętniczo-żylnych wraca do dużych żył i prawego serca minimalnie lub w ogóle nieoziębiona. Sytuacja taka utrzymuje się kilkanaście do kilkudziesięciu sekund. Powszechnie uważa się, że zaburzenia ukrwienia miejscowego stanowią przeciw­wskazania do lokalnych czy ogólnoustrojowych zabiegów krioterapeutycznych.

Jeśli chodzi o mikrokrążenie żylne, zwłaszcza kończyn dolnych, to głębsze ozię­bienie żyłek i żył skóry oraz wzrost ilości płytek krwi do maksimum normy po ku­racji niskimi temperaturami, a także ich obkurczanie się pod wpływem bodźców ner­wowych i hormonalnych, jak również wpływ większych stężeń kortizolu mogą przy­czyniać się do rozwoju zmian zapalnych i zakrzepowych czy zakrzepicy żylnej. Dla­tego też trzeba uznać za przeciwwskazanie do krioterapii, przynajmniej względne.

Pierwszym z efektów temperatur mrożących jest obkurczanie się naczyń mikrokrążenia i powstanie w ich świetle zakrzepów. Obrzęki i wysięki wokół i wewnątrz chorych sta­wów mają różnorakie przyczyny. Kilkugodzinne przekrwienie tętnicze obrzęków okołostawowych, zwiększenie filtracji włośniczkowej i być może także lepsza droż­ność naczyń chłonnych drenujących przestrzeń międzykomórkową tych okolic oraz usprawnianie stawów wydają się być przyczynami przeciwobrzękowego działania krioterapii.

W makrokrążeniu pod wpływem zabiegu ogólnoustrojowego schładzania całego ciała zachodzą również pewne zmiany nie tylko wysokości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego krwi tętniczej, a także częstości akcji serca minimalnej, maksymal­nej i średniej.

Przestrzegając wszystkich wymienionych wcześniej przeciwwskazań względnych i bezwzględnych do ogólnoustrojowej krioterapii uznać należy, że:

• zasadniczo nie wpływa ona na częstość serca i wysokość tętniczego ciśnienia krwi,

• nie stymuluje wyzwalania przedwczesnych pobudzeń serca,

• nie wywołuje lub nie pogłębia niedokrwienia serca, tak że stenokardia u chorych z niedokrwienną chorobą serca nie występuje,

• nie obniża kurczliwości lewej komory serca.

Reasumując, po uwzględnieniu wszystkich wymienionych wskazań bezwzględ­nych czy względnych wypływających z możliwych zaburzeń mikro- i makrokrążenia wywoływanych przez zabieg kriogeniczny - jest on u wszystkich innych osób zabie­giem bezpiecznym i nie zmienia czynności układu krążenia.

Brak poważniejszych zaburzeń układu krążenia jako całości, w szczególności zaburzeń serca, pozwala wnioskować pośrednio, iż brak jest również w czasie lecze­nia niskimi temperaturami poważniejszych zaburzeń wymiany gazowej (oddychania) i przewietrzania płuc (wentylacji).

W sensie potocznym pojęcie oddychania obejmuje zarówno wymianę gazową płuca-krew i krew-tkanki, jak i przewietrzanie płuc (wentylację), które ma zapewnić do­starczanie do płuc stosownych objętości tlenu równomiernie do wszystkich pęche­rzyków pod pewnym ciśnieniem (P_aO₂) wyższym od ciśnienia parcjalnego tlenu od-tlenionej (P_aO₂), aby różnica gradientów ciśnień między nimi zapewniała dyfuzję tle­nu z płuc do krwi, co dotyczy również przekazywania tlenu z Hb i jego dyfuzję do tkanek.

Oddychanie jest zatem procesem polegającym na biernej dyfuzji tlenu przez błonę oddechową do krwi włośniczek krążenia płucnego otaczających pęcherzyki płucne. Po­tem konieczne jest sprawne funkcjonowanie mechanizmów przenoszących tlen z krwią do tkanek, gdzie jest on uwalniany z Hb. O efektywności oddychania w sensie utlenia­nia tkanek i eliminacji z nich C0₂ mówią pomiary gazometryczne krwi i równowagi kwasowo-zasadowej.

IV. Wpływ krioterapii na organizm ludzki.

Podczas stosowania niskich temperatur na zewnętrzną powierzchnię ciała miejs­cowo i ogólnie obserwuje się:

• zmniejszenie bólu,

• zmniejszenie obrzęku,

• rozluźnienie mięśni szkieletowych i poprawę ich siły,

• zwiększenie zakresu "ruchów w obrębie leczonych stawów.

Wynikiem krioterapii są następujące efekty:

• Zmniejszenie bólu - silny i długotrwały ból jest wynikiem uszkodzenia tkanek i prowadzi do fizycznego i psychicznego wyczerpania chorego. Dobroczynne działanie niskich temperatur zmniejszające, a niekiedy znoszące ból, jest wy­nikiem zwiększonego wydalania beta-endorfin, czynnościowego wyłączenia przez zimno receptorów czuciowych i ich połączeń z proprioreceptorami, zwolnionego przewodnictwa we włóknach czuciowych oraz czynnościowego wyłączenia bólu poprzez „bramki kontrolne" (zgodnie z teorią Melzacka i Walia).

• Zmniejszenie obrzęku - kilkugodzinne przekrwienie czynne w obrębie tka­nek poddanych krioterapii sprzyja lepszej przemianie materii, eliminacji na­gromadzanych produktów przemiany materii, Poprawa krążenia w obrębie na­czyń chłonnych, jak również kinezyterapia sprzyjają działaniu zmniejszają­cemu obrzęk.

• Rozluźnienie napięcia mięśni i wzrost ich siły jest wynikiem zmniejszonego dopływu do rdzenia bodźców i segmentarnego hamowania stymulacji gamma-motoneuronów oraz zwolnienia przewodnictwa w neuronach ruchowych. Z analizy zapisu wysiłkowego w badaniu elektromiograficznym mięśni po za­stosowaniu niskich temperatur wynika, że siła mięśni ulega znacznemu zwiększeniu.

Krioterapia stosowana na całe ciało powoduje:

• Badania morfologiczne i biochemiczne krwi wskazują po 2 tygodniach wzrost poziomu hemoglobiny, leukocytów i płytek krwi w porównaniu z wartościami wyjściowymi. To samo dotyczy glikemii i kreatyniny. W żadnym przypadku nie przekroczyły górnej granicy normy. Oznaczenie poziomu OB i odczynu Waalera-Rosego nie wskazywało statystycznie znamiennego obniżenia, u wszystkich pacjentów obserwowano obniżenie poziomu seromukoidu po 2 tygod­niach leczenia niskimi temperaturami na całe ciało.

• U pacjentów z astmą oskrzelową w układzie oddechowym nie obserwowano w trakcie zabiegu zaburzeń odruchowych. Po wyjściu z kriokomory oddycha­nie było swobodniejsze i łatwiejsze.

Wymienione wyżej efekty krioterapii stosowanej na całe ciało pozwalają zmniejszyć dawki lub nawet odstawić leki przeciwzapalne i prze­ciwbólowe. Jest to szczególnie ważne w przypadku przewlekłych i postępujących chorób obejmujących narząd ruchu, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów. Na­leży jednak pamiętać, że nie można przerwać podawania leku podstawowego.

W makrokrążeniu po zastosowaniu krio­terapii nawet na całe ciało nie obserwowano zmian w zapisie EKG, częstości akcji serca i ciśnienia tętniczego. Zapisy holterowskie, jak również wskaźniki hemodyna­miczne serca mierzone za pomocą USG, nie wykazywały zmian również po 2 tygod­niach stosowania niskich temperatur na całe ciało. W mikrokrążeniu następuje skurcz naczyń w wyniku zamknięcia zwieraczy przed-włośniczkowych i uczynnienie przetok tętniczo-żylnych trwające kilka lub kilkanaś­cie sekund. Po czym następuje rozszerzenie naczyń i zamknięcie przetok tętniczo--żylnych trwające kilka godzin. Przepływ krwi ulega przyspieszeniu. Potwierdzają to badania kapilaroskopowe wykonane metodą kontaktowej termografii ciekłokrysta­licznej oraz badania termowizyjne. Powyższe zjawisko stanowi o leczniczym działa­niu krioterapii stosowanej miejscowo i na całe ciało.

Należy pamiętać, że krioterapia jest jedną z form leczenia fizykalnego. Po zabie­gach miejscowych możemy jedynie spodziewać się reakcji miejscowej. Tylko w przy­padku stosowania niskich temperatur na całe ciało występują wyżej opisane reakcje ogólnoustrojowe. W przypadku chorób narządu ruchu krioterapię stosujemy zawsze w połączeniu z kinezyterapią dwukrotnie w ciągu dnia.

V. Wrocławska komora kriogeniczna.

Pierwsza w Polsce komora kriogeniczna powstała w Instytucie Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych PAN we Wrocławiu w 1989 r. i zapoczątkowała ona całą serię urządzeń, które zostały zainstalowane w wielu ośrod­kach medycznych i sportowych. W 1996 r. została zainstalowana druga komora krio­geniczna w Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu.

Konstrukcja kriokomory, sposób jej izolacji oraz przygotowanie atmosfery w spec­jalnych kriooczyszczalnikach są chronione prawem patentowym. Poszczególne rozwią­zania techniczne wchodzących w jej skład urządzeń i osiągane parametry terapeutycz­ne, w porównaniu z rozwiązaniami firm zagranicznych, sprawiają, iż wrocławska kriokomora jest jednym z najbardziej zaawansowanych rozwiązań dostępnych na świecie. Składa się z dwu pomieszczeń: przedsionka, w którym panuje temperatura ok. -60°C oraz komory właściwej, w której uzyskuje się tempe­raturę w zakresie -110 do -160°C.

Ściany komory wykonane są z materiałów o unikatowych parametrach izola­cyjnych, sprawiających, że pomimo tak niskich temperatur wewnątrz komory część zewnętrzna zachowuje temperaturę pokojową.

Czynnikiem powodującym schłodzenie kriokomory jest ciekły azot. Konstrukcja umożliwia bardzo szybkie dojście do oczekiwanej temperatury oraz stabilną pracę przez wiele godzin. Cechy te sprawiają, iż przeciętnie co 3-5 minut z urządzenia mo­gą korzystać grupy 4-5 pacjentów, co daje przepustowość 50-80 osób na godzinę. Wszystkie parametry związane z pracą komory kontrolowane są przez dwa niezależ­ne układy elektroniczne nadzorowane przez inżyniera kriogenika.

Pacjenci przed pierwszym wejściem do kriokomory przechodzą kwalifikację le­karską. Obejmuje ona ustalenie wskazań do zabiegu, wykluczenie przeciwwskazań oraz ustalenie liczby zabiegów i charakteru kinezyterapii. Bezpośrednio przed wej­ściem do kriokomory pacjenci mają mierzone ciśnienie, każdorazowo indywidualnie ustalana jest temperatura i czas zabiegu.

Pacjenci wchodzą do kriokomory w strojach kąpielowych. Chronią stopy (drew­niaki), podudzia (wełniane skarpety), głowę (czapka) oraz usta i nos (maseczka chi­rurgiczna z dwoma warstwami gazików na twarz). Po wejściu do przedsionka przez kilkanaście sekund pacjenci wraz z obsługą przebywają w temperaturze -60°C, następnie sami przechodzą do komory właściwej (wyjątek stanowią osoby wchodzące po raz pierwszy lub mające duże trudności w poruszaniu się - z nimi wchodzi obsługa). W samej komorze pacjenci przebywają 2-3 minut, poruszając się wkoło wolnym krokiem i spokojnie oddychając.

Niskie temperatury powodują szereg reakcji w organizmie, które w wybitny spo­sób poprawiają skuteczność kinezyterapii przeprowadzanej bezpośrednio po zabiegu:

• hormonalną: wzrost stężenia ACTH, kortyzonu, POMC - prekursora beta-endorfiny, adrenaliny i noradrenaliny oraz testosteronu u mężczyzn,

• krążeniową: skurcz naczyń krwionośnych skóry, a następnie ich rozkurcz i ma­sywne przekrwienie,

• nerwowo-mięśniową: spadek napięcia mięśniowego, zwolnienie przewodnic­twa nerwowego; wpływ na płytkę motoryczną i chi-motoneurony,

• odpornościową: wzrost odporności humoralnej i komórkowej,

• przeciwbólową - połączenie działania beta-endorfiny jako czynnika uśmierza­jącego ból oraz euforyzującego ze spadkiem przewodnictwa nerwowego w dośrodkowych nerwach bólowych,

• przeciwobrzękową.

Pacjent wychodząc z kriokomory czuje ciepło rozchodzące się po całym ciele, jest w nieco podniosłym nastroju, w mniejszym stopniu odczuwa ból, jest rozluźnio­ny i może z powodzeniem wykonywać ćwiczenia kinezyterapeutyczne, których w nor­malnych warunkach nie byłby w stanie wykonać. Powyższy efekt utrzymuje się przez ponad 3 godz.

Po przeprowadzeniu około 10 zabiegów można stwierdzić, czy nastąpiła pożąda­na reakcja organizmu. W pierwszych dniach zabiegów może jednak wystąpić niewielkie zaostrzenie objawów chorobowych, co jest normalnym objawem.

Wskazania główne:

• reumatoidalne zapalenie stawów,

• gościec przewlekły postępujący,

• zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa,

• łuszczycowe zapalenie stawów,

• dyskopatie,

• zmiany zwyrodnieniowo-znieksztalcające,

• stany pourazowe,

• zmiany wynikłe z przeciążeń narządu ruchu,

• odnowa biologiczna.

Przeciwwskazania:

• klaustrofobia,

• nadwrażliwość na zimno,

• niewydolność układu krążenia i oddechowego,

• stany gorączkowe,

• zmiany zakrzepowo-zatorowe i zapalne w układzie żylnym,

• otwarte rany i owrzodzenia.

W Polsce przeprowadzono do tej pory dużą liczbę zabiegów krioterapii ogólno-ustrojowej, pomagając tysiącom chorych. Rozwiązania technologiczne zastosowane we wrocławskiej konstrukcji oraz doświadczenia terapeutyczne są unikatowe na ska­lę światową i budzą w świecie powszechne uznanie.

VI. Odmrożenia - pierwsza pomoc.

Odmrożeniem nazywamy miejscowe uszkodzenie tkanek na skutek działania zimna. Zdarzają się nawet przy temperaturach powyżej 0 ^OC. W odmrożeniu skóra początkowo bywa zaczerwieniona, później staje się sina, szaroniebieska „marmurkowa”, a w końcu biało blada. We wstępnym okresie odmrożenia występuje uczucie marznięcia, swędzenie i wrażenie „puszystości”. Z powodu płynnych i nieostrych granic zmian na skórze trudno jest rozstrzygnąć, czy mamy do czynienia z odmrożeniem, czy też z miejscowym wychłodzeniem. Dopiero w ciepłym pomieszczeniu można z grubsza odróżnić te dwa rodzaje uszkodzeń: lekkie odmrożenie i silne przechłodzenie powodują od razu silny ból, podczas gdy ciężkie odmrożenia pozostają również w cieple zupełnie niebolesne. Głównym zagrożeniem jest nieodwracalne obumarcie odmrożonych części ciała a także zakażenie.

Jak postępować?!

• Natychmiast wezwać pomoc lekarską. Odmrożenie wywołuje poważne uszkodzenia wewnętrzne, dlatego konieczna jest specjalistyczna opieka.

• Chronić odmrożone miejsce przed zimnem. Unikniemy w ten sposób rozszerzenia się zmian.

• Ocieplić natychmiast miejsce zmian. Podwyższenie temperatury ułatwi dopływ krwi. Jest to opinia większości lekarzy,
  ale niektórzy uważają, że proces ogrzewania powinien być wolniejszy i rozłożony w czasie.

• W celu osiągnięcia w miarę szybko odpowiedniej temperatury należy zanurzyć odmrożoną kończynę w wodzie o temperaturze między 38 a 43,5 ^OC(nigdy powyżej 44 ^OC) aż do przywrócenia krążenia i zdolności ruchu.

• Ostrożne zdjąć ubranie przykrywające odmrożenie, ponieważ wtedy łatwiej o ogrzanie i przywrócenie krążenia krwi. Należy zdjąć wszystko, co uciska miejsce odmrożenia (zegarki, paski, staniki, itp.)

• Podać choremu ciepłe płyny - kawę, herbatę lub zupę. Działają one pobudzająco i powodują, że organizm stopniowo się rozgrzewa. Napoje nie powinny być nigdy gorące.

• Podtrzymywać chorego na duchu. Osoba z odmrożeniem powinna przebywać w spokojnej i miłej atmosferze.

Czego unikać?!

• Rozcierania odmrożonej skóry. Może to spowodować dalsze uszkodzenia, dołączenie się zakażeń i zgorzeli. Najlepiej, aby inna osoba objęła rękami miejsce odmrożenia i ogrzała je.

• Stosowania maści lub domowych leków. Nie zapominajmy, że istotnym wskazaniem w takich przypadkach jest niedotykanie obszaru zmian.

• Unieruchomienia odmrożonego miejsca. Jak tylko stan się poprawi, należy poruszać odmrożoną kończyną, co czasem może być bolesne, ale przywraca w pełni jej sprawność.

• Stanu apatii u osoby z odmrożeniem. Jeśli ktoś ma wyziębiony organizm i odczuwać dużą senność, to oznacza, że odmrożenie osiągnęło punkt krytyczny. Należy koniecznie zwalczyć senność - w przeciwnym razie choremu grozi śmierć.

VII. Literatura.

• M.S. Gabryś, A. Popiela: „Krioterapia w medycynie.”

• K. Spodarek: „Krioterapia.”

• L. Queen: „Krioterapia. To warto wiedzieć. Skuteczne leczenie bezsenności.”

• T. Mika, W. Kasprzak: „Fizykoterapia”.

• J.C. Corbeil, A. Archambault: „Wielojęzyczny Słownik Wizualny. Leksykon Tematyczny.”

• Rodzinna Encyklopedia Zdrowia - tom III

10

---