RACHUNEK KOSZTÓW wykłady dr M. Otręba

WYKŁAD 1 03.10.2002

POJĘCIE KOSZTÓW

Pojęcia kosztów są definiowane zarówno w literaturze ogólnoekonomicznej, jak również w dyscyplinach szczegółowych, którymi są: rachunkowość, ekonomika, finanse. Podejście do kosztów jest wielorakie. Istnieje też niejednolitość terminologiczna.

K. alternatywny danego wariantu decydującego, obejmuje utracone korzyści innego wariantu

K. ekonomiczny całkowity obejmuje k. explicte (jawne) i k. implicite (ukryte)

K. ekonomiczny = k. księgowy + k. alternatywny

K. jawny - wydatek niezbędny w celu pozyskania zasobu, usługi

K. ukryty - to nie wykorzystana możliwość wykonania czegoś innego

Koszt (alternatywny) - wartość najbardziej preferowanej, ale nie wykorzystanej alternatywy.

K. własne stanowią wyrażone w pieniądzu zużycie środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych, paliwa, energii, usług, czasu pracy pracowników oraz niektóre wydatki nie odzwierciedlające zużycia dotyczące normalnej działalności danej jednostki w określonej jednostce czasu. (Matuszewicz)

K. stanowią wyrażone w pieniądzu zużycie składników majątku trwałego i obrotowego, usług obcych, nakładów pracy ludzi oraz niektóre nie odzwierciedlone zużycie związane z prowadzeniem działalności przez jednostkę gospodarczą w określonej jednostce czasu. (Sawicki)

Strata - bezekwiwalentne zmniejszenie składników majątkowych. (Malc)

Koszty cechują się celowością.

Z ustawy - koszty i straty - to uprawdopodobnione zmniejszenie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych o wiarygodnie określonej wartości w formie zmniejszenia wartości aktywów albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli.

AKTYWA		BILANS		PASYWA
				WF
				Koszty		Przychody
		-		Straty		Zyski
				-		+
		+
				+		-

Nakład - to ilościowe zużycie czynników produkcji (Malc); dotyczy zużytych zasobów i powstałych zobowiązań w kontekście całego przedsiębiorstwa samodzielnie bilansującego, a koszt jest przeciwstawiany przychodom ze sprzedaży produktów, towarów, materiałów w celu wyliczenia wyniku zasadniczej działalności (Januga)

Wydatek - każde wykorzystanie środków finansowych (netto) bez względu na cel ich poniesienia

Wykorzystanie - rozchodowanie i angażowanie środków finansowych

Środki pieniężne netto - dotyczą należności bieżących, środków pieniężnych i zobowiązań pieniężnych

	wydatek
koszt	strata	rozliczenia publiczno-prawne

Może istnieć rozbieżność w czasie między wydatkiem a kosztem

DZIŚ	JUTRO
K - W
K	W
W	K

Klasyfikacja kosztów - kryterium:

1. naturalna postać zużywanych zasobów - k. rodzajowe; proste elementy procesu pracy

2. sfery działania

1. k. zakupu

2. k. produkcji

3. k. sprzedaży

4. k. zarządzania

3. rodzaj działalności

1. k. działalności operacyjnej

2. k. działalności finansowej

3. k. działalności inwestycyjnej

4. stopień zależności od rozmiarów działania: k. stałe i k. zmienne; związane z rozmiarami działalności

5. związek z podstawowym procesem działalności: k. podstawowe i k. ogólne; związek z procesem produkcyjnym

6. sposób odnoszenia k. na produkty: k. bezpośrednie i k. pośrednie; możliwość przyporządkowania produktom pracy, miejscom poniesienia

7. stopień zależności od podm. odpowiedzialn.: k. zależne i k. niezależne; możliwość kształtowania

8. struktura wewnętrzna kosztów: k. proste i k. złożone; możliwość wyodrębnienia w danym podmiocie elementów prostych

9. miejsce ujęcia w sprawozdaniu bilansowym: aktywa obrotowe - produkty, WF

WYKŁAD 2 10.10.2002

K. ZALEŻNE I NIEZALEŻNE	K. RODZAJOWE		K. PROSTE I ZŁOŻONE
		K. PODSTAWOWE		K. OGÓLNE
		K. BEZPOŚREDNIE		K. POŚREDNIE
		K. ZMIENNE		K. STAŁE

Klasyfikacja k. dla podejmowania decyzji:

1. k. znaczące i nieznaczące dla wariantu decyzyjnego; podział ten wynika ze znaczenia k. w wyborze przyszłych wariantów działania
   Przykład

• k. ubezpieczenia auta za cały rok 200jp. Decyzja lecieć samolotem 60jp czy jechać autem 8jp. W roku należy odbyć 4 podróże. Ubezpieczenie auta nieistotne.

1. posiadam auto: 60 > 8 → 240 > 32

2. nie posiadam auta: amortyzacja + ... + 200 + 32 > 240

Nabyte towary 100jp w dotychczasowej formie nie mogą być sprzedane, ale po dodatkowej obróbce 50jp nabywca decyduje się na cenę zakupu 110jp

1. 100 + 50 > 110 - odrzucenie

2. 50 < 110 - przyjęcie; 100 + 50 < 110 + 100 unikanie straty

2. k. zapadłe - nieodwracalne - nie mają wpływu na podjęcie decyzji, ponieważ są to k. spowodowane decyzją podjętą w przeszłości

3. k. utraconych korzyści - występują tylko w rachunkach efektywności
   utracone korzyści - są nie rejestrowane, są związane z wydatkami, ale w rachunku efektywności występują jako elementy kosztowe, inaczej wartość hipotetyczna
   Przykład

• Przedsiębiorstwo chce obliczyć pełną wysokość szkody spowodowanej przez pracownika. Uległy zniszczeniu wyroby, które miały wartość ewidencyjną - k. wytworzenia 180000jp, w tym wartość zużytych materiałów i usług obcych 80000jp. Wyroby mogą być sprzedane wg ceny sprzedaży netto za 120000jp.

Oszacować szkody:	wartość wyrobów	100000
	VAT	17600
	wynik brutto	20000
		137600

POJĘCIE RACHUNKU KOSZTÓW

• System ciągłego w czasie ujmowania, grupowania, prezentowania, interpretowania i przewidywania ogólnych i szczegółowych bilansujących się danych o k. podmiotu bilansującego w różnych przekrojach (Messner)

• To badanie i transformowanie wg sprecyzowanego modelu informacji o k. działalności podmiotu służące użytkownikowi do oceny sytuacji, podejmowania decyzji, kontroli oraz sprawozdawczości (Januga)

Zadania rachunku kosztów:

1. Planowanie

• zaopatrzenia, inwestycji (ceny zaopatrzenia, dostawy, własne produkty czy kupione)

• zbytu (ceny zbytu, dróg zbytu)

• produkcji (braki, optymalna produkcja, wykorzystanie czynników organiczających)

• Kontrola

• kosztów (plan, norma i rzeczywistość)

• gospodarności (mpk - miejsce powstawania kosztów)

• krótkookresowego wyniku

• Dokumentacja

• ustalanie k. wytwarzania (wg przepisów Ustawy)

• ustalanie pełnego k. własnego (ceny, subwencje, dotacje)

Zakres rachunku k. (rozdzielczego)

	Tradycyjny rachunek kosztów
	D	E	R	K	S
Rachunek rozdzielczy kosztów
Preliminowanie Normowanie	D	E	R	K	S	Kontrola
Rachunek ex ante	Rachunek ex post

D - dokumentacja; pomiar k. sprowadzających się do ustalenia ilościowego zużycia składników majątkowych przedsiębiorstw zaangażowanych w działalność gospodarczą oraz wartościowej wyceny a następnie ujęcie zużycia w dokumentacji kosztowej

E - ewidencja k. w różnych przekrojach

1. tylko w układzie rodzajowym

2. tylko w układzie funkcjonalnym, czyli wg miejsc powstawania i nośników k.

3. a + b

R - rozliczenie k. - to procedury prowadzące do przyporządkowania k. w wyodrębnionym przekroju

K - kalkulacja - ustalenie k. jednostkowego (rzeczywistego, przewidywanego)

S - sprawozdawczość związana z k.

MODELE RACHUNKÓW KOSZTÓW

kryterium
						PROSTY RACHUNEK K.
				RACHUNEK KOSZTÓW RZECZYWISTYCH
						ROZDZIELCZY RACHUNEK K. (normatywny, wzorcowy)
CHARAKTER DANYCH WEJŚCIOWYCH I WYJŚCIOWYCH
						PLANISTYCZNY RACHUNEK K.
				RACHUNEK KOSZTÓW PRZEWIDYWANYCH
						STANDARDOWY RACHUNEK K.

			RACHUNEK KOSZTÓW PEŁNYCH		(y = ax) wszystkie koszty y zależą od rozmiarów dział. x
			RACHUNEK KOSZTÓW ZMIENNYCH (CZĘŚCIOWYCH)		(y = ax + b) część kosztów b nie zależy od rozmiarów dział. x
STOSOWANY MODEL KOSZTÓW
			RACHUNEK KOSZTÓW CZYNNIKÓW PRODUKCJI		funkcje, obszary działania, czynników produkcji
			MIESZANY MODEL

			SYSTEMATYCZNY RACHUNEK KOSZTÓW
					obejmuje kompletne i kompleksowo wszystkie koszty okresu
			SYSTEMATYCZNY RACHUNEK KOSZTÓW I WYNIKÓW
KOMPLETNOŚĆ I KOMPLEKSOWOŚĆ DANYCH					produkcja i badanie kosztów (modele, plany k.)
			RACHUNKI PROBLEMOWE		rachunki decyzyjne kosztów (efektywność, wybór wariantu, optymalizacja)
					rachunki informacyjno-kontrolne (pomiar obniżki i poziomu w różnym zakresie)

WYKŁAD 3 17.10.2002

ZUŻYTE MATERIAŁY - wycena:

1. ceny rzeczywiste (FIFO, LIFO, średnia, metoda szczegółowej identyfikacji)

2. stałe ceny ewidencyjne (stałe ceny ewidencyjne  odchylenia)

Wycena środków trwałych:

1. metoda liniowa - odpisy proporcjonalne do upływu czasu

2. metoda przyspieszona - degresywno-proporcjonalna - maszyny, urządzenia, środki transportu (oprócz samochodów osobowych - WNiP)

3. metoda 100% odpisów - mało cenne zasoby trwałe

4. metoda naturalna (WNiP - nie)

UPROSZCZONA EWIDENCJA KOSZTÓW ORAZ USTALANIE WYNIKU FINANSOWEGO

Prowadzenie ewidencji k. tylko w układzie rodzajowym (4) jest przydatne w jednostce gospodarczej 1) o prostej strukturze organizacyjnej, w której nie zachodzi potrzeba kontroli k. wg miejsc jej powstawania; 2) zajmujących się głównie świadczeniem usług, w których nie ma potrzeb lub możliwości ustalenia rzeczywistego k. wytworzenia tych usług (usługi remontowo-budowlane); 3) wytwarzających w krótkim cyklu produkcyjnym nieskomplikowane produkty przy jednoczesnym nie występowaniu produkcji nie zakończonej (piekarnia)

Model 1 może mieć zastosowanie w produkcji prostej jednorodnej, nieskomplikowanej technologicznie.

1. bieżące ujęcie k. rodzajowych okresu (analityka dostosowana do struktury rachunku kosztów i strat)

2. bieżące ujęcie przychodów

3. ustalona na koniec kwartału (lub częściej) wartość produktów (ilość  cena sprzedaży netto takiego samego lub podobnego produktu pomniejszona o przeciętnie realizowany przy sprzedaży zysk brutto ze sprzedaży, a w przypadku produkcji nie zakończonej z uwzględnieniem stopnia jego przetworzenia)

4. zapis techniczny ustalający prawidłowy stan zapasów

MODEL 1

Zespół kont 0, 1, 2, 3, 8			WF
	100	1	100
120				120		Produkcja
		2
			10		3	inwentaryzacja	10
			raz na kwartał sprawdzić czy zostaje zachowana zasada współmierności	10	4	10	produkcja nie? sprzedana na koniec kwartału

0 - WNiP, 1 - środki pieniężne, 2 - rozrachunki, 3 - materiały, RZM, 8 - ZFŚS

MODEL 2

Zespół kont		1	K. rodzajowe		3	WF		7	Sprzedaż
		bieżąco			31.12			31.12		X
Materiały
		2
				Rozliczenie k.		6
do ustalenia zmiany stanu produktów całość zakupionych mat. wykorzystane, potem korekta						31.12
				Produkcja							K. własny sprzed.
						4
									5	31.12

Produkcja prosta, nieskomplikowany proces technologiczno-organizacyjny. Metoda wydawania na początku okresu, pozostałość jest inwentaryzowana i wyceniana. Produkty są wyceniane metodami uproszczonymi jest ich niewiele.

1. bieżące ujęcie k. rodzajowych

2. ustalanie na podstawie inwentaryzacji wartości niewykorzystanej materiałów

3. k. rodzajowe okresu

4. ustalenie na podstawie inwentaryzacji wartości produktów (zakończonych i nie zakończonych)

5. przeniesienie k. własnego sprzedaży w celu ustalenia zmiany stanu produktów

6. przeniesienie zmiany stanu produktów jako korekty na WG

7. przeniesienie przychodów ze sprzedaży

WYKŁAD 4 24.10.02

MODEL III

Z 0, 1, 2, 3, 8			Koszty rodzajowe			WF			Sprzedaż produktów
	120	Bieżące z RMK 1	120	120	4 31.12	120	120	6	140	140 X
Rozl. m/o k.			Rozliczenie kosztów
20		2 bieżąco		20
	5	3 rata	5
			15		5 () 31.12		15
						zysk 35

W podmiocie nie występują remanenty produktów (gotowych i niezakończonych), istnieje natomiast duży zakres k. wymagających rozliczenia w czasie, dlatego funkcjonuje konto „rozliczenie kosztów” i „rozliczenie międzyokresowe kosztów”. Do konta „rozliczenie międzyokresowe kosztów” musi być prowadzona ewidencja analityczna, która pozwoli nam uzyskać niezbędne informacje o zakresie, wielkości i czasie rozliczeń kosztów.

1. k. rodzajowe okresu (łącznie z kwotami wymagającymi rozliczenia w czasie) 120

2. przeniesienie k. do rozliczenia w czasie - czynsz 20

3. rata k. dotycząca okresu bieżącego 20/4 = 5

4. przeniesienie k. rodzajowych 120

5. przeniesienie zmiany stanu produktów jako korekty na WF 15

6. przeniesienie przychodów ze sprzedaży 14

MODEL IV

Z 0, 1, 2, 3, 8		1		Koszty rodzajowe		4	WF
	100	bieżąco		100	105	31.12	105	140
							105	140
	2	Rozl. m/o k.		3			zysk 35
	20 bieżąco	20	5	Rata 5			140	140

Nie pokazuje wszystkich wydatków poniesionych w okresie (brak zmiany stanu produktów). Jest to zły model i nie należy go wykorzystywać go.

MODEL V (WF metoda porównawcza)

Z 0, 1, 2, 3, 8			K. rodzajowe						WF			Sprzedaż
		1				7					9
						31.12					31.12
						Rozl. kosztów
								8()
								31.12
									Rozl m/o k.
								2
								3 rata
									Produkty			k. wł. sprzed.
								4 rozl.k-r.m/ok+ rata			5 remam. i 4
										6
										31.12

Produkcja prosta, nieskomplikowana, koszty są rozliczane w czasie, produkty są na bieżąco wyceniane. Rozmiary produkcji w toku są niewielkie.

1. bieżące ujęcie k. rodzajowych (+ kwoty do rozliczenia w czasie)

2. przeniesienie k. rodzajowych do rozliczenia w czasie

3. rata k. dotycząca okresu bieżącego

4. k. rodzajowe 120 - rozl. m/o k. 20 + rata 5 = 105
   ujęcie k. bieżących jako kosztów produktów

5. inwentaryzacja produktów - ustalenie i przeniesienie k. własnych sprzedaży na podstawie kwoty kosztów produkcji i inwentaryzacja produktów

6. przeniesienie k. własnych sprzedaży w celu ustalenia zmiany stanu produktów

7. przeniesienie k. rodzajowych

8. przeniesienie zmiany stanu produkcji (+-)

9. przeniesienie przychodów ze sprzedaży

saldo produktów na k. własne sprzedaży, w następnym okresie sprzedajemy je w pierwszej kolejności

PRZYKŁAD

W przedsiębiorstwie produkowane są jednorodne wyroby, których struktura k. jest analizowana na bieżąco. Ze względu na szybki postęp techniczny w branży w firmie prowadzone są we własnym zakresie prace badawcze. W okresie ubiegłego roku zarejestrowano dane o kosztach:

• k. rodzajowe 6000 (1)

• k. prac badawczych 4000 (2), z czego:
  3000 przyjęto jako WNiP (wynik pracy pozytywny)
  1000 przeznaczono do rozliczenia w czasie, w ubiegłym okresie rozliczono (4)

• wartość wyrobów wg inwentaryzacji i wyliczeń kalkulacyjnych na koniec roku 200

• faktury za sprzedane wyroby 3172 (VAT 22%) 3172/120 = 2600 (6)

Zaewidencjonować operacje w celu ustalenia WF

Z 0, 1, 2, 3, 8			k. rodzajowe			Sprzedaż		6000 - 4000 + 500 = 2500 k. produktów wytworzonych w okresie
	6000 (1		1) 6000	6000 I		II 2600	2600 (6a
WNiP			Rozr. z odbiorcami			Produkty			Rozr. publ. prawne
3) 3000			6) 3172			5) 2500	2300 (7			572 (6a
Rozliczenie k.			Roz. m/o k.			WF		ustalamy	k. wł. sprzed.
	4000 (2		2) 4000	3000 (3		I 6000	2600 II		7) 2300	2300 III
4) 500	2500 (5			500 (4			3700
III 2300				500 Sk		zysk 300			k. wł. obr. wew.
2800	6500		4000	4000			3000 IIa		3) 3000
IIIa 3000
IV 3700			Obroty wewn.				Zmiana stanu produktów
6500	6500		IIa 3000	3000 (3a			Prod.got. sp - sk 200 + 200
							Rozl. m/o k. - 500 + 500
							+ 700

WYKŁAD 5 07.11.02

Pojęcie i etapy transformacji kosztów.


ROZLICZANIE KOSZTÓW polega na przyporządkowaniu kosztów dotyczących kilku przekrojów (miejsc powstawania, nośników) poszczególnym przekrojom kosztów

Etapy transformacji k. (1-6) związane są z przejściem od k. rodzajowych do produktów, a następnie określeniem k. kształtujących wynik




I I

I I I II

II

II III

I

IV

Ia

VI

V V V

VI

Nie wszystkie k. rodzajowe mogą być bezpośrednio odniesione na produkcję. Często pierwszą informacją związaną z k. rodzajowymi jest odniesienie jej do miejsca fazy zużycia lub wyodrębnionych funkcji. Ilość wyodrębnionych miejsc lub faz zużycia zasobów jest ściśle powiązana ze specyfiką działalności (procesu technologicznego, organizacji)

ETAP I - Rozliczenie k. rodzajowych

• odniesienie k. na produkcji

• odniesienie k. do rozliczenia w czasie

• odniesienie k. na wydziały pomocnicze

• odniesienie k. na wydziały podstawowe (miejsca)

• odniesienie k. dotyczących zaopatrzenia

• odniesienie k. dotyczących sprzedaży

• odniesienie k. dotyczących zarządzania (na wyodrębnione funkcje)

ETAP Ia - rozliczanie k. w czasie - rata kosztów rzeczywistych lub planowanych

ETAP II - rozliczenie k. wydziałów produkcji pomocniczej na odbiorców świadczeń

ETAP III - rozliczenie k. fazy zakupu (założenie, że zakupy są równomierne przez cały czas)

ETAP IV - rozliczenie k. działów produkcji podstawowej na wytwarzane produkty

ETAP V - rozliczenie na produkcję gotową i niezakończoną

ETAP VI - przeniesienie k. na k. własny produkcji sprzedanej (wartość produktów nie sprzedanych - bilans - zapasy)

Typowe miejsca powstawania k. znajdują się odzwierciedlenie w schemacie transformacji formularza, w urządzeniach ujmujących poszczególne etapy rozliczeń.

MIEJSCE POWSTAWANIA KOSZTÓW - wyodrębniony obszar odpowiedzialności w przedsiębiorstwie, dla którego określa się wysokość k. w sposób pośredni lub bezpośredni. Celem wyodrębnienia MPK jest:

1. kontrola kosztów

2. prawidłowe rozliczenie k. na nośniki (wyroby, usługi)

Klasyfikacja MPK:

1. kryterium przestrzenne - magazyny, hale produkcyjne, stanowiska, budynki zarządu

2. kryterium funkcjonalne - zaopatrzenie, magazynowanie, produkcja, części, obróbka, montaż, konserwacja, zabezpieczenie, administrowanie, sprzedaż, jakość

3. kryterium odpowiedzialności - oddział, wydział stanowiska

4. kryterium proceduralno-rozliczeniowe - miejsca ostateczne, podstawowe, pomocnicze, ogólne

Zasady wyodrębnienia MPK:

1. dla miejsc powinny być określone przyczyny powstawania k.

2. każde miejsce powinno być samodzielnym obszarem odpowiedzialności

3. możliwość ujęcia w dokumentacji k. wyodrębnionych miejsc powstawania k.

Metody rozliczania kosztów:

BEZPOŚREDNIA

Koszty podlegające rozliczeniu




odbiorcy kosztów

(nośniki lub miejsca powstania kosztów)

POŚREDNIA




Odniesienie k. na nośniki

Za pomocą podstawy

Odbiorcy kosztów

(nośniki lub MPK)

Etapy procedury rozliczeniowej:

• dobór podstawy rozliczania k. (klucza); kluczem może być - zbadać czy istnieje więź między podstawą rozliczeń a k. rozliczanymi; czy podstawa rozliczeń występuje w przekrojach (MPK nośniki) na które k. mają być rozliczane

• wyliczenie relacji między k. rozliczanymi a podstawą

WN =	K		K = K1 + K2 + ... + KN
		P		P = p1 + p2 + ... + pN

• obliczenie k. cząstkowych dotyczących i-tego miejsca, nośnika K_P = W_N × P

PRZYKŁAD

Przedsiębiorstwo produkuje wyroby na podstawie zleceń, na których rejestrowane są k. bezpośrednie:

1. 1000 szt. wyrób A

2. 500 szt. wyrób B

3. 200 szt. wyrób C

k. wydziałowe za okres = 144 000

k. zarządu za okres = 100 800

Należy rozliczyć k. pośrednie wg 3 wariantów przyjmując jako podstawę rozliczeń

1. k. materiałów bezpośrednich

2. k. płac bezpośrednich

3. sumę k. bezpośrednich

K. bezpośrednie:

materiały z narzutami 120 000 zlecenie	1 - 60 000 2 - 50 000 3 - 100 000
wynagrodzenie z narzutami 240 000	1 - 110 000 2 - 70 000 3 - 60 000

						KOSZTY
						zlecenie 1, A - 1000 szt.		zlecenie 2, B - 500 szt.	zlecenie 3, C - 200 szt.
1. materiały bezpośrednie						60 000		50 000	10 000
2. płace bezpośrednie						110 000		70 000	60 000
3. razem k. bezpośrednie						170 000		120 000	70 000
WARIANT I
4. k. wydziałowe
	144 000 × 100%				= 120%	72 000		60 000	12 000
	120 000
5. k. zarządu		84% × 60 000
	100 800 × 100%			= 84%		50 400		42 000	8 400
	120 000
6. całkowity koszt (3 + 4 + 5)						292 400		222 000	90 400
7. jednostkowy k. wyrobu (w zł)						292,40		444	452
WARIANT II
4. k. wydziałowe			60% × 110 000
	144 000 × 100%			= 60%		66 000		42 000	36 000
	240 000
5. k. zarządu
	100 800 × 100%			= 42%		46 200		29 400	25 200
	240 000
6. całkowity koszt (3 + 4 + 5)						282 000		191 400	131 200
7. jednostkowy k. wyrobu (w zł)						282,20		382,80	656
WARIANT III
4. k. wydziałowe
	144 000 × 100%			= 40%		68 000		48 000	28 000
	360 000
5. k. zarządu
	100 800 × 100%			= 28%		47 600		33 600	19 600
	360 000
6. całkowity koszt (3 + 4 + 5)						285 600		201 600	117 600
7. jednostkowy k. wyrobu (w zł)						285,60		403,20	588

WYKŁAD 6 14.11.02

RODZAJE KLUCZY:

• W zależności od przyjętej jednostki miary wyróżnia się:

A klucze wyrażone w naturalnych jednostkach miary - roboczogodziny, maszynogodziny

B klucze wartościowe - płace, materiały bezpośrednie, suma kosztów bezpośrednich

• W zależności od zmienności w czasie wyróżniamy:

A klucze stałe - których suma jednostek jest wielkością stałą w ciągu dłuższego okresu, opracowuje się je na podstawie informacji ujętych w planach technicznych danej jednostki

B klucze zmienne - przy których w każdym okresie zmienia się zarówno ogólna suma jednostek klucza, jak też liczba jednostek przypadających na poszczególne obiekty odniesienia kosztów, wielkości te ustalone są na podstawie danych rzeczywistych

Metody rozliczania kosztów pośrednich:

1. metoda narzutów rzeczywistych

2. metoda narzutów planowanych (stabilizowanych)

W ramach każdej z tych metod koszty pośrednie mogą być rozliczane za pomocą narzutów:

1. indywidualnych - zróżnicowanych

2. wspólnych - kumulatywnych

KOSZTY WYDZIAŁÓW PRODUKCJI PODSTAWOWEJ ORAZ ICH ROZLICZENIE

W ramach produkcji podstawowej wyróżnia się 3 grupy wydziałów:

1. wydziały przemysłowe produkcji podstawowej - mogą być tworzone wg struktury:

1. technologicznej - kuźnia, odlewnia, obróbka mechaniczna, montaż

2. przedmiotowej - w każdym wydziale podstawowym produkowany jest inny wyrób

3. mieszanej - technologiczno-przedmiotowej - części produkowane są w wydziale tworzonym wg struktury technologicznej, zaś montaż wg struktury przedmiotowej

2. wydział budowlanej produkcji podstawowej - place budowy

3. wydział usługowej produkcji podstawowej - wydział wg wykorzystywanych usług - transport, remonty

Aby dany wydział produkcji podstawowej mógł zostać wyodrębniony ze struktury organizacyjnej jednostki powinny być spełnione warunki:

1. wydzielenie organizacyjne i terytorialne danego wydziału w ramach struktury organizacyjnej jednostki powinno polegać na ścisłym określeniu granic danej komórki, które będą wskazywały należący do niej teren, urządzenia produkcyjne i załogę

2. określenie osoby odpowiedzialnej za wydział i jego koszty

	KOSZTY WYDZIAŁOWE PRODUKCJI PODSTAWOWEJ
KOSZTY BEZPOŚREDNIE		KOSZTY POŚREDNIE
KOSZT RUCHU MASZYN I URZĄDZEŃ (zmienne)		KOSZTY OGÓLNOWYDZIAŁOWE (stałe)
amortyzacja maszyn i urządzeń produkcyjnych materiały technologiczne i na potrzeby ruchu energia dla maszyn i urządzeń remonty bieżące i średnie maszyn i urządzeń		amortyzacja środków trwałych materiał na potrzeby ogólnowydziałowe (opał, czystość) energia na potrzeby ogólnowydziałowe (oświetlenie, ogrzewanie) remonty środków trwałych o charakterze ogólnowydziałowym koszty BHP koszt transportu wewnątrzzakładowego płace i ubezpieczenia społeczne kierownictwa i administracji, wydziałów kontroli technicznej

Rozliczenie kosztów wydziałowych następuje z reguły na nośniki i jednostki kalkulacyjne. Prawidłowość rozliczenia należy od doboru podstawowych rozliczeń. Można zastosować następujące rodzaje kluczy:

• wartościowe - płace bezpośrednie z narzutami i bez (czyste)

• ilościowe

Zalecanymi kluczami są - ilościowe, które charakteryzują się:

• stałością i niewrażliwością na inflację

• reprezentatywnością i niewielką zależnością od kwalifikacji robotników

• dostarczaniem informacji o stopniu wykorzystania zdolności wytwórczych

Wady:

• trudność uzyskania wiarygodnych informacji

• konieczność prowadzenia w przekroju jednostek odniesienia specjalnej ewidencji wielkości przyjętych za klucz

Różnorodność elementów składowych kosztów wydziałowych i wielorakość czynników je kształtujących powoduje trudności w znalezieniu jednego klucza do rozliczenia tychże kosztów. Stąd wyróżnia się wskaźniki indywidualne dla poszczególnych wydziałów, globalne oraz cząstkowe dla poszczególnych grup kosztów.

Zalety metody rozliczania kosztów opartej na planowanych, stałych wskaźnikach narzutu:

• ułatwiają, przyspieszają rozliczenie

• eliminują wpływ zmian w stopniu wykorzystania zdolności produkcyjnych na wielkość wskaźnika

Jej zastosowanie związane jest z możliwością wystąpienia odchyleń.

1. odchylenia nie są rozliczane w ciągu roku

2. bieżąco są odnoszone na koszty własne sprzedaży

3. są rozliczane na produkty gotowe

4. są rozliczane na produkcję gotową i niezakończoną

PRZYKŁAD

W przedsiębiorstwie wyroby produkowane są w 2 wydziałach, A i B. Koszty tych wydziałów wynoszą odpowiednio 1200000 i 3600000. Zaproponować sposób rozliczenia ksoztów wydziałowych znając płace dotyczące wyrobów wytworzonych w wydziale A 3200000, wyrób X 2000000, Y 1200000, wydział B Z 800000.

k. wydziałowe			A			B
1200000			1200000			3600000
3600000
Prod. podstawowa			X			Y			Z
2000000			2000000			1200000			800000
1200000
800000

I metoda kumulatywnego narzutu - polega na rozliczeniu kosztów różnych wydziałów przy pomocy jednego wspólnego dla wszystkich wydziałów wskaźnika narzutu (obliczanie w stosunku do płac bezpośrednich)

WN =	4800000 × 100	= 120%
			3200000 + 800000
	Wyr. X =		2000000 × 120	= 2400000
			100
	Wyr. Y =		1200000 × 120	= 1440000
			100
	Wyr. Z =		800000 × 120	= 960000	ŹLE nie wolno sumować kosztów dwóch wydziałów
			100
		4800000

II metoda zróżnicowanych wskaźników narzutu - każdy wydział rozliczany oddzielnie

WN =	1200000 × 100	= 37.5%
			3200000 + 800000
	Wyr. X =		2000000 × 37,5%	= 750000
			100
	Wyr. Y =		1200000 × 37,5%	= 450000
			100
		1200000
Wyr. Z =	3600000

WYKŁAD 7 21.11.02

PRZYKŁAD

Koszty rozliczane są w stosunku do wynagrodzeń bezpośrednich metodą stałych narzutów ustalonych na podstawie budżetu kosztów. Planowany wskaźnik = 200%

	X	Y	Z	RAZEM
materiały bezpośrednie (w tys. zł) wynagrodzenie inne koszty bezpośrednie	200 400 100	250 350 200	300 200 150	750 950 450
razem	700	800	650	2150
planowe narzuty kosztów wydziałowych ODCHYLENIA koszty wydziałowe rzeczywiste koszty wytworzenia	800 + 80 880 1580	700 + 70 770 1570	400 + 40 440 1090	1900 + 190 2090 4240

Narzut % odchyleń w stosunku do planowanych kosztów	=	190 × 100	= 10%
					1900

Prod. podstawowa			X			Y			Z
* 2150			* 700			* 800			* 650
1) 1900			1) 800			1) 770			1) 400
2) 190			2) 80			2) 70			2) 40
4240			1580			1570			1090
k. wydziałowe
* 2090	1900 (1
	190 (2
2090	2090

II metoda planowanej stawki maszynogodziny, założenia:

• planowanie kosztów wydziałowych (z podziałem na stałe i zmienne) z uwzględnieniem stanowisk kosztów

• planowanie czasu pracy (określić czas kalendarzowy - ile dni w roku 365 × godziny, nominalny - nie obejmuje czasu wolnego: czas kalendarzowy - dni wolne od pracy × liczba godzin, efektywny - czas nominalny - czas remontów, planowanych przestojów)

• obliczenie planowanej stawki kosztów przypadających na jedną maszynogodzinę
  stawka planowana = koszt planowany / czas efektywny

• rejestracja czasu pracy w powiązaniu z nośnikami

• obliczanie kosztów przypadających na nośniki

• rozliczenie odchyleń

PRZYKŁAD

Rozliczanie kosztów metoda planowaną stawki maszynogodziny. Stawka planowana dla 3 stanowisk wynosi I - 100j, II - 400, III - 200. W wydziale wytwarzane są wyroby A i B, które przechodzą przez 2 stanowiska: A - przez I i II, B - II i III. Godziny pracy na stanowiskach

	I	II	III
A	300	100	-
B	-	200	200

Koszty rzeczywiste wydziałowe 209000 (I 35000, II 162000, III 18000). Dokonać rozliczenia kosztów wydziałowych. Wynik ująć na kontach.

	I		II		III		RAZEM
A	300 × 100 = 30000		400 × 100 = 40000		---		70000
B	---		400 × 200 = 80000		200 × 200 = 40000		120000
RAZEM	30000		120000		40000		190000
Koszty rzeczywiste	35000		126000		48000		209000
Odchylenia globalne	+ 5000		+ 6000		+ 8000		+ 19000
Narzut odchyleń	500	= 0,166	6000	= 0,05	8000	= 0,2
			30000				120000		40000
A	5000 (0,166 × 30000)		2000 (0,05 × 40000)		---		7000
B	---		4000 (0,05 × 80000)		8000 (0,2 × 40000)		12000
RAZEM	5000		6000		8000		19000

Globalne rozliczenie na wyroby:

19000	= 0,1
190000

A 70000 × 0,1 = 7000 B 120000 × 0,1 = 12000 Razem 19000

Kiedy kierunek odchyleń jest taki sam, jeżeli jest różny to tylko metoda indywidualnych wskaźników narzutu

Efektem planowania kosztów uwzględniając koszty zmienne i stałe jest m.in. możliwość obliczenia kosztów bezczynności maszyn i urządzeń

Sposób 1:

czas nominalny - czas efektywny ×	koszty stałe planowane
		czas nominalny
	(TR - TEF) ×	KSPL
		TN

Sposób 2:

czas efektywny planowany - czas efektywny rzeczywisty ×	koszty stałe planowane
		czas efektywny planowany
	(TEFP - TEFRZ) ×	KSPL
		TEFPL

PRZYKŁAD

W okresie sprawozdawczym planowano koszty wydziałowe w przekroju 3 stanowisk. Koszty stałe wydziału

	I	II	III	RAZEM
amortyzacja (b) koszty utrzymania powierzchni (p) produkcyjnej	200000 100000	120000 125000	80000 25000	400000 250000
powierzchnia stanowisk koszty zużycia materiałów (p)	200 50000	250 20000	50 10000	500 m^2 80000
liczebność obsługi koszty osobowe (b)	5 200000	2 80000	1 40000	8 320000
RAZEM	550000	345000	155000	1050000

Obliczyć koszty bezczynności zakładając, że T_N = 200h, a czas bezczynności dla stanowisk I - 4h, II - 5h, III - 12h. Stosunek kosztów stałych:

I 2750 =	550000	= S1
			200
KBEZ = 2750 × 4h = 11000 zł
II S2 =	345000	= 1725
			200
KBEZ = 1725 × 5h = 8625 zł
III S3 =	155000	= 775
			200
KBEZ = 775 × 12h = 9300 zł

Koszt zależy od stawki

WYKŁAD 8 28.11.02

ROZLICZANIE KOSZTÓW WYDZIAŁÓW PRODUKCJI POMOCNICZEJ

Świadczenie usług na rzecz działalności podstawowej - główny cel wyodrębnienia wydziałów produkcji pomocniczej.

Rodzaje:

• wydziały transportowe

• wydziały energetyczne (kotłownia, elektrownie)

• wydziały remontowe

• laboratoria

Poznanie wysokości kosztów świadczeń podmiotów pomocniczych jest podyktowane:

1. kontrolowania i racjonalizacji poziomu kosztów tych podmiotów

2. podejmowania decyzji dotyczących opłacalności utrzymania określonych rodzajów działalności pomocniczych

Procedura rozliczania kosztów działalności pomocniczej:

1. ujęcie kosztów wydziałów świadczących

2. ustalenie rozmiarów świadczeń i ich rozdzielenie na odbiorców

3. wycena świadczeń (wg kosztów dla odbiorców wewnętrznych)

4. ujęcie w ewidencji świadczeń wzajemnych (uznanie dostawców i obciążenie odbiorców)

1. możliwość ujęcia kompletnych kosztów wydziałów zależy od powiązania świadczeń wydziałów pomocniczych

a)

A			B			C
x			x			x




Wydziały A, B, C świadczą na zewnątrz, a nie świadczą usług sobie wzajemnie

b)

A			B			C
X		I	X		I	X	III
				II

Wydział B świadczy na rzecz A i C, ale sam nie przyjmuje świadczeń, zasad kolejności - B, A, C

c)

A			B			C
X			X			X

Występują świadczeni wzajemna. Stawka rzeczywista - układ równań (niewiadome - koszty jednostkowe). Stawka planowana - kolejność nie gra roli. Metoda uproszczona.

Rozliczenie kosztów wg stawek rzeczywistych:

• brak świadczeń wzajemnych (sytuacja q)

• przynajmniej jeden wydział nie odbiera świadczeń wzajemnych (sytuacja b)

• wszystkie wydziały świadczą sobie wzajemnie usługi (sytuacja c)


K₁ + q₂₁ × K_J2 = Q₁ × k_J1

K₂ + q₁₂ × K_J1 = Q₂ × k_J2 2 wydziały

K_J1 - koszty jednostkowe świadczeń I-go wydziału

K₁ - koszty pierwotne I-go wydziału

q₂₁ - ilość jednostkowych świadczeń II-go na rzecz I-go wydziału

Q₁ - ogólna liczba świadczeń I-go wydziału

Rozliczenie wg stawek umownych (planowanych)

1. dobór stawki umownej - może nią być:

• planowany jednostkowy koszt świadczeń

• rzeczywisty koszt jednostkowy okresów ubiegłych

• cena sprzedaży

2. zakres zastosowania stawki umownej

• część świadczeń jednego lub kilku wydziałów

• całość świadczeń jednego wydziału (syt. C - C dla A)

• całość świadczeń wszystkich wydziałów (problem rozliczenia odchyleń)

Zalety:

• zmniejszenie nakładu pracy

• możliwość bieżących obciążeń odbiorców (wydział podstawowy)

• analiza kosztów

Rozliczenie wg metod uproszczonych

1. metoda zerowa - założenie, że świadczenia wzajemne lub zużycie na własne potrzeby nie występują

2. metoda kosztów bezpośrednich - polega na rozliczaniu jedynie kosztów bezpośrednich świadczeń międzywydziałowych; stosuje się ją głównie do rozliczania świadczeń wzajemnych; przy tej metodzie koszty bezpośrednie świadczeń wewnętrznych ujmuje się nie na wydziałach świadczących, lecz od razu na wydziałach korzystających ze świadczeń. Trzeba więc segregować dokumenty wg wydziałów odbierających świadczenia. Koszty pośrednie przypadające na świadczenia międzywydziałowe ewidencjonuje się na wydziałach świadczących, a następnie rozlicza się ja na świadczenia przekazywane na rzecz wydziałów podstawowych

3. metoda międzywydziałowego wyrównania kosztów - jest rozwinięciem metody kosztów bezpośrednich, przy tej metodzie koszty bezpośrednie świadczeń międzywydziałowych odnoszone są wprost na wydziały korzystające ze świadczeń, dodatkowo odbierające świadczenia obciążane są częścią koszty ogólnych dotyczących tych świadczeń (najczęściej - planowane wskaźniki narzutu)

PRZYKŁAD

Wydz. pomocn.			R			T			K. wydziałowe
* 26000	20000 (1		* 17000	20000(1'		* 9000	15000 (2		1a)14000
1b) 6000	15000 (2		2a) 3000			1b) 6000			2a)12000
2b) 3000

Układ równań

1) 17000 + 1000K_JT = 140 K_JR + 60K_JR

2) 9000 + 60KJR = 4000K_JT + 1000K_JT

K_JR = 100jp / roboczodniówkę K_JT = 3 zł\tkm

Rozliczenie wydziału R 1) 140r/d × 100zł/rd = 14000 2) 60r/d × 100zł/rd = 6000 razem 20000

Rozliczenie wydziału T 1) 4000tkm × 3zł/tkm = 12000 2) 1000 tkm × 3zł/tkm = 3000 razem 15000

Metoda pomijania świadczeń wydziału R na rzecz wydziału T

Wydz. pomocn.			R			T			K. wydziałowe
* 26000	9000 (1		* 17000	18800(2'		* 9000	9000 (1'		1a) 7200
1b) 1800	18800 (2		1b) 1800						2) 18800
27800	27800		18800	18800

Wydział T 9000jp : 5000tkm = 1,8jp/tkm

KW = 4000tkm × 1,8 = 7200jp

WR = 1000tkm × 1,8 = 1800jp

Razem 9000

Wydział R 18800 - KW 18800 : 140rbdu = 134,28jp/rdn

Grzyby 100rd × 134,28 = 13428

40rd × 134,28 = 5372

razem 18800

WYKŁAD 9 05.12.02

KOSZTY RODZAJOWE

K. fazy zakupu

k. wydziałów pomoc.

k. wydziałów podst.

Rozliczenie m\o kosztów

k. fazy sprzedaży

k. ogólne zarządu

k. wytworzenia produktów

Produkcja w toku

półfabrykaty

Wyroby usługi

k. produkcji sprzed.

Koszty podlegające rozliczeniu

Podstawa

(klucz)

rozliczenia

---